Kế toán ngân hàng - Giới thiệu chuẩn mực kế toán quốc tế về tài sản vô hình

Nội dung text: Kế toán ngân hàng - Giới thiệu chuẩn mực kế toán quốc tế về tài sản vô hình

1. GIÔÙI THIEÄU CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN QUOÁC TEÁ VEÀ TAØI SAÛN VOÂ HÌNH Tröông Hoaøng Huøng (Coâng ty Kieåm toaùn vaø Tö vaán Taøi chính Keá toaùn Saøigoøn) TOÅNG QUAN Caùc taøi saûn daøi haïn mang laïi lôïi ích kinh teá cho caùc doanh nghieäp nhieàu kyø trong töông lai. Caùc taøi saûn daøi haïn ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi cô baûn : höõu hình vaø voâ hình. Taøi saûn höõu hình coù bieåu hieän hình thaùi vaät chaát, trong khi taøi saûn voâ hình thì khoâng. Giaù trò taøi saûn voâ hình laø caùc quyeàn, caùc ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi maø chuû sôû höõu coù ñöôïc trong hoaït ñoäng kinh doanh. Taøi saûn voâ hình coù theå ñöôïc phaân loaïi nhö sau : 1. Taøi saûn coù theå nhaän dieän 2. Taøi saûn khoâng theå nhaän dieän (ví duï nhö lôïi theá thöông maïi). Taøi saûn coù theå nhaän dieän bao goàm caùc phaùt minh, saùng cheá, baûn quyeàn, nhaõn hieäu haøng hoùa, khaùch haøng thöôøng xuyeân, teân thong maïi vaø caùc quyeàn cuï theá khaùc maø chuû sôû höõu coù ñöôïc maø khoâng caàn thieát phaûi chuyeån ñoåi thaønh taøi saûn coù hình theå vaät chaát. Lôïi theá thöông maïi, moät ñieån hình cuûa taøi saûn voâ hình khoâng theå nhaän dieän, duø caùch naøo cuõng khoâng theå chuyeån sang cho chuû sôû höõu môùi maø khoâng baùn ñi taøi saûn khaùc hoaëc baùn ñi hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Tröôùc ñaây, coù raát ít höôùng daãn cuûa chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà chuû ñeà taøi saûn voâ hình, trong khi nhu caàu coù chuaån möïc höôùng daãn chuû ñeà naøy ngaøy caøng lôùn vaø caáp thieát. Ñeå ñaùnh giaù ñuùng taàm quan troïng cuûa chuû ñeà naøy ôû moãi quoác gia, caàn xem xeùt 2 tình huoáng sau : - ÔÛ nhieàu quoác gia, vieäc “treo laïi” moät soá loaïi chi phí khaù phoå bieán, thí duï nhö chi phí quaõng caùo, chi phí thaønh laäp vaø caùc khoaûn chi phí khaùc töông töï. Nhöõng ngöôøi uûng hoä phöông phaùp naøy cho raèng caùc chi phí mang laïi lôïi ích cho doanh nghieäp trong töông lai. Keát quaû laø xu höôùng naøy ñöôïc aùp duïng roäng raõi ôû nhieàu doanh nghieäp, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån ; khieán cho keát quaû hoaït ñoäng hieän taïi cuûa caùc doanh nghieäp naøy toát hôn so vôùi caùc doanh nghieäp ôû caùc nöôùc phaùt trieån. - Doanh nghieäp ôû moät vaøi quoác gia thöïc hieän vieäc voán hoùa “nhaõn hieäu” vaø “lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø noäi boä” vaø maïnh daïn cho raèng thôøi gian söû duïng cuûa taøi saûn laø voâ haïn hoaëc khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ñaõ thaønh laäp töø laâu, vaø khoâng coù cô sôû ñeå khaáu hao chi phí ñaõ voán hoùa. Döôùi ñaây, chuùng ta seõ xem xeùt moät soá quan ñieåm khaùc nhau treân theá giôùi tröôùc khi ñi vaøo vieäc tìm hieåu veà IAS 38.
2. ChØ thÞ sè 4 cña EU vµ viÖc thùc hiÖn chØ thÞ sã 4 ë mét sè n­íc thµnh viªn ChØ thÞ sè 4 cña EU ®Ò ra quy ®Þnh cho c¸c n­íc thµnh viªn, theo ®ã c¸c n­íc thµnh viªn cã thÓ cho phÐp hoÆc kh«ng cho phÐp viÖc vèn ho¸ c¸c chi phÝ thµnh lËp. Tuy nhiªn, v× c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña EU nhËn thÊy r»ng trong thùc tÕ nh÷ng chi phÝ nµy kh«ng h×nh thµnh nªn mét tµi s¶n, do ®ã hä quy ®Þnh r»ng trong nh÷ng tr­êng hîp mµ nh÷ng chi phÝ ®ã ®­îc vèn ho¸ th× doanh nghiÖp cÇn ®ång thêi t¹o ra mét kho¶n dù tr÷ kh«ng chia trong phÇn vèn cña chñ së h÷u. Ngoµi ra, ng­êi ta cßn quy ®Þnh r»ng nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy cÇn ph¶i ®­îc ghi gi¶m trong thêi gian tèi ®a lµ 5 n¨m (®iÒu 34). Taïi mét sè n­íc thµnh viªn cña EU n¬i ng­êi ta x¸c ®Þnh luËt quèc gia trªn c¬ së cña chØ thÞ sè 4 cña EU, vÊn ®Ò nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ sau : Ph¸p UK §øc Hµ Lan Chi phÝ thµnh Nh÷ng chi phÝ Nh÷ng chi phÝ Kh«ng ®­îc Còng nh­ ë lËp (VD : chi phÝ nµy cã thÓ ®­îc thµnh lËp vµ c¸c phÐp vèn hãa. Ph¸p. vÒ luËt, v.v. ®Ó vèn ho¸ vµ ®­îc chi phÝ ph¸t thµnh lËp mét khÊu trõ dÇn hµnh cæ phiÕu Nh÷ng chi phÝ C¸c chi phÝ nµy thùc thÓ ph¸p lý) trong thêi h¹n cã thÓ ®­îc tÝnh ph¶i ®­îc tÝnh cã thÓ ®­îc vèn tèi ®a lµ 5 n¨m. trùc tiÕp vµo tµi trùc tiÕp vµo ho¸ (nh­ng kho¶n tiÒn l·i cæ b¶ng kª khai lç kh«ng nhÊt ViÖc ph©n chia phÇn (nÕu cã) ®Ó l·i. thiÕt) nh­ng chØ cæ tøc bÞ h¹n tõ ®ã cã thÓ bao gåm c¸c chÕ chõng nµo tr¸nh viÖc tÝnh kho¶n chi cho mµ nh÷ng chi vµo phÇn lîi c¸c bªn thø 3 phÝ nµy kh«ng nhuËn cã thÓ (VD : c¸c chi ®­îc khÊu trõ ®­îc ph©n chia. phÝ vÒ luËt ph¸p) mét c¸ch ®Çy ®ñ. Còng cã thÓ h¹ch to¸n nh÷ng chi phÝ nµy ngµy vµo b¶n h¹ch to¸n ph©n chia lç l·i. Chi phÝ chuaån bò Nh­ trªn Kh«ng ®­îc Cã thÓ vèn hãa hoaït ñoäng (VD : phÐp vèn hãa nh÷ng chi phÝ chi phÝ tuyÓn vµ nµy hoÆc kh«ng ®µo t¹o nh©n nh­ng sau ®ã viªn, v.v.) ph¶i h¹n chÕ viÖc ph©n chia lîi nhuËn. ViÖc khÊu trõ dÇn cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh trong kho¶ng thêi gian tèi ®a lµ 4 n¨m. 2
3. Chó ý : ë hÇu hÕt c¸c n­íc thuéc EU, luaät phaùp còng ®ßi hái ph¶i cã thªm phÇn thuyeát minh cho c¸c chi phÝ nµy ®Ó cung cÊp cho nh÷ng ng­êi sö dông b¸o c¸o kÕ to¸n thªm th«ng tin vÒ gi¸ trÞ vµ b¶n chÊt cña c¸c kho¶n môc nµy. Söï ra ñôøi cuûa Chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà taøi saûn voâ hình Chuû ñeà veà taøi saûn voâ hình laàn ñaàu tieân ñöôïc ñeà caäp trong IASC, trong Exposure Draft E 50, töïa ñeà laø taøi saûn voâ hình, xuaát baûn thaùng 6/1995. Baûn döï thaûo naøy ñöôïc tu chænh bôûi IASC, vaø baûn döï thaûo tu chænh E60 ñöôïc xuaát baûn naêm 1997. Môùi ñaây, sau thôøi gian daøi tranh caõi, IASC ñaõ thoâng qua chuaån möïc taøi saûn voâ hình (chuaån möïc 38), ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc baùo caùo taøi chính töø 1/7/1999 trôû ñi. Vì chuaån möïc 38 ñöa ra höôùng daãn bao truøm treân vieäc haïch toaùn taøi saûn voâ hình, bao goàm caû chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån, chuaån möïc keá toaùn quoác teá hieän taïi veà chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån, chuaån möïc soá 9, ñöôïc boû ñi. Chuaån möïc môùi ñöa ra tieâu chuaån nhaän dieän, phöông phaùp ñaùnh giaù vaø caùc yeâu caàu ñoái vôùi taøi saûn voâ hình. Noù cuõng qui ñònh veà vieäc kieåm tra söï maát giaù taøi saûn voâ hình ñöôïc thöïc hieän moät caùch thöôøng xuyeân 1. Ñieàu naøy ñaûm baûo chæ khi taøi saûn coøn giaù trò thanh lyù môùi ñöôïc voán hoùa vaø mang sang kyø sau. Ñeà caäp ñeán thôøi kyø tính khaáu hao taøi saûn voâ hình, chuaån möïc loaïi boû quan ñieåm laø taøi saûn voâ hình khoâng coù thôøi gian söû duïng xaùc ñònh. Ñoàng thôøi vôùi vieäc boû ñi chuaån möïc veà chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån (IAS 9), IASC ñaõ saép xeáp laïi vaø heä thoáng hoùa laïi caùc chuaån möïc lieân quan ñeán chuû ñeà taøi saûn voâ hình. NOÄI DUNG CHUAÅN MÖÏC Phaïm vi chuaån möïc Chuaån möïc aùp duïng cho taát caû caùc loaïi hình doanh nghieäp. Noù höôùng daãn caùch xöû lyù caùc vaán ñeà keá toaùn lieân quan ñeán taøi saûn voâ hình, bao goàm caû chi phí phaùt trieån. Tuy nhieân, noù khoâng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi nhöõng taøi saûn voâ hình maø caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá khaùc ñaõ ñeà caäp ñeán ; chaúng haïn, “thueá treo laïi” (deferred tax) ñöôïc ñeà caäp trong IAS 12, hôïp ñoàng thueâ taøi saûn bò chi phoái bôûi IAS 17, lôïi theá thöông maïi phaùt sinh trong saùp nhaäp doanh nghieäp ñöôïc baøn ñeán trong IAS 22, taøi saûn phaùt sinh töø quyõ höu trí cuûa nhaân vieân ñöôïc ñeà caäp trong chuaån möïc 19, vaø caùc taøi saûn taøi chính ñöôïc thaûo luaän trong chuaån möïc 32 (vaø caùc chuaån möïc 25, 27, 28 vaø 31). Chuaån möïc naøy cuõng khoâng aùp duïng cho caùc taøi saûn voâ hình hình thaønh ôû caùc coâng ty baûo hieåm phaùt sinh töø caùc hôïp ñoàng lieân quan caùc beân baûo hieåm, quyeàn khai thaùc moû vaø chi phí thaêm doø ; hoaëc phaùt trieån vaø khai thaùc khoaùng chaát, daàu, khí ñoát töï nhieân vaø caùc quaëng taùi sinh ; tuy nhieân, noù ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi taøi saûn voâ hình ñöôïc söû duïng ñeå phaùt trieån vaø duy trì caùc hoaït ñoäng naøy. 1 Impairment testing : Kieåm tra söï maát giaù cuûa taøi saûn voâ hình ñeå ñieàu chænh laïi giaù trò neáu caàn thieát. Noäi dung chi tieá`t cuûa caùc quy ñònh naøy seõ trình baøy trong phaàn sau. 3
4. Taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän bao goàm baèng saùng cheá, baûn quyeàn, giaáy pheùp kinh doanh, danh muïc khaùch haøng, teân nhaõn hieäu, haïn ngaïch nhaäp khaåu, phaàn meàm vi tính, chi phí naâng caáp taøi saûn thueâ mua, ñaëc quyeàn tieáp thò vaø bí quyeát coâng ngheä. Chuùng coù chung moät ñaëc ñieåm laø haàu nhö khoâng coù hình thaùi vaät chaát, taøi saûn voâ hình coù thôøi gian söû duïng treân moät naêm, vaø giaù trò söû duïng cuûa chuùng hao moøn daàn qua thôøi gian söû duïng maø ta coù theå ño löôøng hoaëc giaû ñònh baèng nhöõng phöông phaùp ñaõ ñöôïc coâng nhaän. Trong moät soá tröôøng hôïp, moät taøi saûn coù theå taùch rôøi ñöôïc, nghóa laø moät taøi saûn coù theå ñöôïc baùn hay bieáu, taëng, . nhöng khoâng ñoàng thôøi laøm giaûm bôùt giaù trò cuûa nhöõng phaàn taøi saûn khaùc coøn laïi. Theo ñònh nghóa, taøi saûn voâ hình khoâng coù hình thaùi vaät chaát, tuy nhieân coù theå coù tröôøng hôïp caù bieät, taøi saûn voâ hình cuõng coù moät hình theå vaät chaát naøo ñoù. Ví duï : - Coù nhöõng taøi saûn coù toàn taïi hình theå vaät chaát, chaúng haïn baèng saùng cheá ñaõ ñöôïc coâng nhaän, nhöng hình theå vaät chaát naøy töï noù khoâng caáu thaønh moät taøi saûn. - Moät soá taøi saûn voâ hình ñöôïc chöùa ñöïng trong moät hình theå vaät chaát, chaúng haïn nhö ñóa CD (trong tröôøng hôïp, phaàn meàm ghi treân ñóa CD) - Taøi saûn coù theå nhaän dieän laø keát quaû cuûa hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø phaùt trieån ñöôïc xem laø taøi saûn voâ hình bôûi vì caùc kieåu maãu hay moâ hình laø thöù yeáu coøn kieán thöùc môùi laø saûn phaåm chuû yeáu cuûa nhöõng hoaït ñoäng naøy. Caùc tieâu chuaån nhaän dieän Taøi saûn voâ hình coù nhieàu ñieåm töông töï taøi saûn höõu hình daøi haïn (baát ñoäng saûn, ñaát ñai, thieát bò maùy moùc) vaø vì vaäy, vieäc ghi cheùp, haïch toaùn chuùng cuõng raát gioáng TSCÑ höõu hình. Tieâu chuaån chính ñeå nhaän dieän taøi saûn voâ hình : 1. TSVH coù ñöôïc xaùc ñònh taùch rôøi vôùiø nhöõng hoaït ñoäng khaùc cuûa doanh nghieäp? 2. Vieäc söû duïng cuûa TSVH coù ñöôïc kieåm soaùt bôûi doanh nghieäp nhö moät keát quaû cuûa caùc haønh ñoäng vaø söï kieän quaù khöù? 3. Doanh nghieäp coù ñöôïc nhöõng lôïi ích kinh teá mong ñôïi mang ñeán trong töông lai hay khoâng? 4. Nguyeân giaù taøi saûn ñöôïc xaùc ñònh ñaùng tin caäy hay khoâng? Khaû naêng coù theå nhaän dieän. Theo nhö vaán ñeà ñaàu tieân, moái quan taâm chuû yeáu laø phaân bieät nhöõng taøi saûn voâ hình naøy vôùi lôïïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc saùp nhaäp doanh nghieäp, vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc giaûi quyeát bôûi IAS 22. Lôïi theá thöông maïi laø giaù trò vöôït troäi cuûa moät doanh nghieäp ñöôïc saùp nhaäp maø giaù trò naøy khoâng theå ñöa vaøo caùc taøi saûn höõu hình, caùc khoaûn nôï phaûi traû hay caùc taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän. Khoâng gioáng nhö caùc taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän, lôïi theá thöông maïi khoâng theå taùch rôøi vôùi taøi saûn ( keå caû taøi saûn vaät chaát vaø taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän) maø noù ñi cuøng khi mua taøi saûn naøy. Bôûi vì lôïi theá thöông maïi khoâng theå bò caét rôøi hoaëc ñem baùn, giaù trò thöïc cuûa noù laø moät vaán ñeà tranh luaän vaø thôøi gian phaân boå thöôøng ñöôïc ruùt ngaén ñeán möùc coù theå. 4
5. Ñeå voán hoùa chi phí cuûa taøi saûn voâ hình khoâng phaûi laø lôïi theá thöông maïi, chi phí naøy phaûi toàn taïi ñoäc laäp vaø moät giaù trò coù theå ñaùnh giaù ñöôïc. Thôøi gian toàn taïi ñoäc laäp coù theå coù khi doanh nghieäp coù theå thueâ, baùn, trao ñoåi hay phaân phoái lôïi ích kinh teá töông lai töø taøi saûn maø khoâng phaûi thanh lyù caùc taøi saûn khaùc ; ñieàu naøy coù nghóa laø chuû sôû höõu coù theå chuyeån nhöôïng chuùng maø khoâng caàn thieát phaûi chuyeån giao taøi saûn vaät chaát lieân quan. Trong khi ñoù, lôïi theá thöông maïi khoâng theå chuyeån cho chuû sôû höõu môùi maø khoâng baùn caùc taøi saûn khaùc vaø do ñoù seõ khoâng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän ñoái vôùi taøi saûn voâ hình nhö ñònh nghóa bôûi IAS 38. Kieåm soaùt. Caùc ñieàu khoaûn cuûa IAS 38 yeâu caàu raèng moät doanh nghieäp phaûi coù khaû naêng kieåm soaùt vieäc söû duïng taøi saûn voâ hình. Vieäc kieåm soaùt bao haøm caû quyeàn thu ñöôïc lôïi ích kinh teá töông lai töø taøi saûn cuõng nhö quyeàn haïn cheá söï tieáp caän cuûa caùc ñoái töôïng khaùc ñoái vôùi lôïi ích ñoù. Thoâng thöôøng caùc doanh nghieäp ñaêng kyù quyeàn phaùt minh saùng cheá, baûn quyeàn, ñeå ñaûm baûo quyeàn kieåm soaùt ñoái vôùi caùc taøi saûn voâ hình. Baèng phaùt minh saùng cheá cho pheùp ngöôøi sôû höõu moät ñaëc quyeàn ñöôïc söû duïng caùc saûn phaåm hay qui trình maø khoâng bò caûn trôû hay xaâm phaïm töø caùc thöïc theå khaùc. Caùc taøi saûn coá ñònh voâ hình phaùt sinh töø bí quyeát kyõ thuaät cuûa nhaân vieân, loøng trung thaønh cuûa khaùch haøng, lôïi ích huaán luyeän daøi haïn thì khoâng ñaùp öùng caùc tieâu chuaån veà vieäc ghi nhaän maëc duø coù theå coù nhöõng lôïi ích kinh teá töông lai töø chuùng. Ñieàu naøy laø do doanh nghieäp seõ khoù coù khaû naêng kieåm soaùt nhöõng nguoàn löïc naøy cuõng nhö ngaên chaën nhöõng thöïc theå khaùc kieåm soaùt nguoàn löïc ñoù. Lôïi ích kinh teá töông lai. Theo IAS 38 thì taøi saûn voâ hình chæ ñöôïc ghi nhaän neáu nhö coù moät lôïi ích kinh teá töông lai gaén lieàn vôùi noù seõ ñöôïc mang laïi cho doanh nghieäp. Doanh nghieäp phaûi cho thaáy raèng taøi saûn coá ñònh voâ hình seõ laøm gia taêng doøng chaûy lôïi ích vaøo doanh nghieäp, noù coù theå thöïc hieän höõu hieäu vai troø cuûa mình vaø doanh nghieäp coù yù ñònh söû duïng taøi saûn voâ hình theo caùch maø noù theå hieän. Hôn nöõa doanh nghieäp phaûi coù theå cho thaáy raèng hoï cuõng coù caùc nguoàn löïc caàn thieát khaùc ñeå khai thaùc tính höõu duïng cuûa taøi saûn voâ hình ñeå coù theå thu hoaïch ñöôïc lôïi ích cuûa taøi saûn voâ hình. Ño löôøng nguyeân giaù cuûa TS voâ hình Nhöõng ñieàu kieän maø theo ñoù taøi saûn voâ hình ñöôïc mua laïi seõ quyeát ñònh caùch xaùc ñònh chi phí hình thaønh TSVH. Chi phí cuûa taøi saûn voâ hình ñöôïc mua rieâng bieät thì cuõng ñöôïc tính nhö caùch söû duïng cho taøi saûn höõu hình. Chi phí naøy seõ bao goàm giaù mua vaø caùc chi phí lieân quan tröïc tieáp nhaèm muïc ñích ñeå ñöa taøi saûn vaøo söû duïng. Trong moät soá tröôøng hôïp, taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän ñöôïc mua nhö moät phaàn cuûa vieäc saùp nhaäp doanh nghieäp hay vieäc mua troïn goùi. Theo caùc ñieàu khoaûn cuûa IAS 38, chi phí taøi saûn voâ hình ñöôïc mua ñi cuøng vôùi vieäc saùp nhaäp doanh nghieäp laø giaù trò hôïp lyù cuûa noù vaøo ngaøy saùp nhaäp. Neáu nhö taøi saûn voâ hình coù theå mua baùn töï do treân thò tröôøng hoaït ñoäng thì giaù treân thò tröôøng laø thöôùc ño chính xaùc nhaát. Neáu taøi saûn voâ hình khoâng coù thò tröôøng hoaït ñoäng thì khi ñoù chi phí naøy seõ ñöôïc tính baèng caùch döïa treân soá tieàn doanh nghieäp traû cho taøi saûn vaøo 5
6. ngaøy mua taøi saûn (moät caùch khaùch quan, ñoäc laäp). Neáu chi phí taøi saûn voâ hình ñöôïc mua nhö moät phaàn cuûa vieäc saùp nhaäp doanh nghieäp khoâng theå ñöôïc ghi nhaän moät caùch ñaùng tin caäy thì taøi saûn ñoù seõ khoâng ñöôïc ghi nhaän maø seõ xem nhö laø lôïi theá thöông maïi. Lôïi theá thöông maïi taïo ra töø noäi boä doanh nghieäp seõ khoâng ñöôïc ghi nhaän nhö laø taøi saûn voâ hình bôûi vì noù khoâng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän : - Coù moät phöông phaùp ño löôøng giaù trò coù theå tin caäy ñöôïc - Taùch bieät roõ raøng vôùi caùc nguoàn löïc khaùc, vaø - Coù theå kieåm soaùt bôûi ñôn vò Treân thöïc teá, ngöôøi keá toaùn thöôøng gaëp phaûi mong muoán ghi nhaän lôïi theá thöông maïi taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng döïa treân lyù luaän raèng ôû vaøo moät thôøi ñieåm naøo ñoù giaù trò thò tröôøng cuûa doanh nghieäp seõ vöôït qua giaù trò coøn laïi treân soå saùch cuûa caùc taøi saûn coù theå nhaän dieän. Tuy nhieân, IAS 38 ñaõ chæ ra raèng nhöõng söï khaùc bieät nhö vaäy khoâng theå ñöôïc xem nhö laø moät giaù trò cuûa taøi saûn voâ hình ñöôïc kieåm soaùt bôûi doanh nghieäp, vaø do ñoù noù khoâng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän ( ví duï nhö voán hoùa ) taøi saûn ñoù treân soå saùch ñôn vò. Taøi saûn voâ hình coù ñöôïc thoâng qua caùc phöông tieän taøi trôï cuûa chính phuû. Neáu nhö taøi saûn voâ hình coù ñöôïc maø khoâng phaûi toán chi phí, ví duï nhö caùc quyeàn ñöôïc caáp bôûi chính phuû ( ví duï nhö caáp quyeàn söû duïng ñaøi phaùt thanh) hay caùc chöông trình töông töï, giaû söû phöông phaùp giaù goác ñöôïc söû duïng, roõ raøng laø khoâng coù hay coù raát ít giaù trò ñöôïc phaûn aûnh. Do ñoù, IAS 38 ñaõ tham chieáu IAS 20 veà “Keá toaùn caùc khoaûn trôï caáp töø chính phuû” cho pheùp ñôn vò ñöôïc löïa choïn moät trong hai phöông phaùp : - Ghi theo giaù trò hôïp lyù. - Ghi theo gia 1trò danh nghóa coäng theâm caùc chi phí ñeå taøi saûn naøy coù theå ñöa vaøo söû duïng. Taøi saûn voâ hình coù ñöôïc thoâng qua trao ñoåi taøi saûn. Neáu taøi saûn voâ hình coù ñöôïc thoâng qua vieäc trao ñoåi taøi saûn thì khi ñoù thì giaù trò cuûa taøi saûn seõ ñöôïc ghi nhaän theo giaù trò hôïp lyù cuûa noù. Giaù trò naøy seõ ñöôïc xaùc ñònh döïa treân söï tham chieáu vaøo giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn nhaän ñuôïc, noù cuõng töông ñöông vôùi giaù trò cuûa taøi saûn ñem trao ñoåi, coäng vôùi cheânh leäch töø khoaûn tieàn hay töông ñöông tieàn nhaän ñöôïc hay phaûi traû. Neáu vieäc trao ñoåi bao goàm caùc taøi saûn töông töï (taøi saûn ñöôïc söû duïng cho cuøng moät muïc ñích, coù cuøng giaù trò) vieäc trao ñoåi seõ khoâng ñöôïc xem laø nhaèm muïc ñích coù lôïi nhuaän do ñoù khoâng coù laõi, loã naøo ñöôïc ghi nhaän. Taøi saûn môùi khi ñoù seõ ñöôïc ghi nhaän theo giaù trò coøn laïi treân soå saùch cuûa taøi saûn ñem trao ñoåi, ñieàu chænh cheânh leäch töø khoaûn tieàn hay töông ñöông tieàn nhaän ñöôïc hay phaûi traû. Caùc taøi saûn voâ hình taïo ra töø doanh nghieäp (ngoaøi lôïi theá thöông maïi). Trong tröôøng hôïp caùc taøi saûn voâ hình ñöôïc taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng (ví duï nhö baèng phaùt minh saùng cheá sau khi boû ra moät thôøi gian nghieân cöùu vaø phaùt trieån, soá löôïng khaùch haøng taêng leân) khi ñoù coù theå tính ñöôïc chi phí coù lieân quan do ñoù coù theå voán hoùa caùc chi phí naøy. Töông töï nhö IAS 9 “Chi phí nghieân cöùu vaø 6
7. phaùt trieån” (ñaõ bò IAS 38 thay theá), caùc ñieàu khoaûn cuûa IAS 38 phaân chia moät döï aùn thaønh 2 giai ñoaïn : giai ñoaïn nghieân cöùu vaø giai ñoaïn trieån khai vaø quy ñònh nhö sau : - Chí phí phaùt sinh trong giai ñoaïn nghieân cöùu thì ñöôïc ñöa vaøo chi phí ngay - Neáu chi phí phaùt sinh trong thôøi kyø trieån khai ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän ñoái vôùi taøi saûn voâ hình, caùc chi phí nhö vaäy seõ ñöôïc voán hoùa. Tuy nhieân, neáu moät khi chi phí ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chi phí thôøi kyø thì sau ñoù khoâng theå voán hoùa chi phí naøy. Moät soá chi phí ñöôïc chi ra ñeå quaûng baù nhaõn hieäu, nhö chieán dòch quaûng caùo hình aûnh, nhöng chi phí naøy coøn coù moät lôïi ích bò khaùc laø taêng cöôøng khaû naêng tieâu thuï cuûa moät saûn phaåm ñang ñöôïc baùn treân thò tröôøng, thaäm chí cuõng coù theå laø laøm taêng hieäu suaát vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi lao ñoäng Moät vaán ñeà thöïc teá phaùt sinh laø seõ raát khoù trong vieäc phaân ñònh tyû leä chi phí lieân quan ñeán nhöõng keát quaû naøy vaø do ñoù xaùc ñònh bao nhieâu chi phí seõ ñöôïc voán hoùa nhö moät phaàn cuûa nhaõn hieäu. Vì vaäy ngöôøi ta xem nhö nhöõng tröôøng hôïp treân khoâng tieâu chuaån veà ghi nhaän taøi saûn. Do ñoù, IAS 38 ñaõ khoâng cho pheùp voán hoùa caùc taøi saûn voâ hình ñöôïc taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng nhö nhaõn hieäu, nhan ñeà, teân phaùt haønh, danh saùch khaùch haøng vaø caùc khoaûn khaùc töông töï nhö vaäy. Cuøng vôùi vieäc ban haønh IAS 38 - Chuaån möïc veà taøi saûn voâ hình, IASC ñaõ ñoàng thôøi baõi boû IAS 9 - Chuaån möïc veà chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån. Lyù do laø caùc chuaån möïc coù hieäu löïc ñoàng thôøi, neáu moät taøi saûn voâ hình ñaït caùc ñieàu kieän yeâu caàu cuûa caû hai chuaån möïc seõ taïo ra moät söï nhaàm laãn. Ví duï chöông trình phaàn meàm laø keát quaû caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø phaùt trieån seõ chòu söï chi phoái cuûa IAS 9, trong khi ñoù chöông trình phaàn meàm ñaõ coù baèng phaùt minh saùng cheá cuõng ñaùp öùng caùc ñieàu kieän ghi nhaän cuûa taøi saûn voâ hình. Ñeå traùnh söï nhaàm laãn do söï khaùc bieät aùp duïng phöông phaùp keá toaùn giöõa hai chuaån möïc, IASC ñaõ quyeát ñònh ñuùng ñaén laø keát hôïp 2 chuaån möïc laïi thaønh moät. Khi taøi saûn voâ hình taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän, thì giaù trò ñöôïc xaùc ñònh seõ söû duïng cuøng moät nguyeân taéc nhö ñoái vôùi taøi saûn ñöôïc mua. Do ñoù chi phí seõ bao goàm toaøn boä chi phí coù lieân quan ñeán vieäc taïo ra, saûn xuaát vaø chuaån bò cho taøi saûn ñoù vaøo hoaït ñoäng. IAS 38 ñaõ raát chaët cheõ trong vieäc tieáp böôùc IAS 16 khi xaùc ñònh caùc yeáu toá cuûa chi phí coù theå ñöôïc xem nhö laø moät phaàn cuûa taøi saûn, vaø yeâu caàu ghi nhaän giaù trò töông ñöông khi nghieäp vuï mua coù ñieàu khoaûn traû chaäm. Ñoái vôùi taøi saûn höõu hình töï taïo, yeáu toá lôïi nhuaän phaûi ñöôïc loaïi ra khoûi soá tieàn ñöôïc voán hoùa, nhöng caùc chi phí ñieàu haønh coù lieân quan coù theå phaân boå vaøo taøi saûn voâ hình vaø naèm trong nguyeân giaù cuûa taøi saûn. Caùc toån thaát trong quaù trình hoaït ñoäng ban ñaàu, ngöôïc laïi, khoâng theå bò “treo laïi” baèng caùch ghi vaøo giaù trò cuûa taøi saûn voâ hình maø phaûi ñöôïc ghi chi phí khi phaùt sinh. Nhö ñaõ noùi ôû treân, chuaån möïc ñöa ra khaùi nieäm veà giai ñoaïn nghieân cöùu vaø giai ñoaïn trieån khai cuûa döï aùn. Chuaån möïc qui ñònh raèng chi phí phaùt sinh trong giai ñoaïn nghieân cöùu cuûa döï aùn noäi boä seõ ñöôïc xem laø chi phí khi phaùt sinh (ngöôïc laïi ñoái vôùi vieäc ghi nhaän nhö moät taøi saûn voâ hình). Chuaån möïc coù yù kieán nhö vaäy döïa treân moät giaû ñònh laø doanh nghieäp khoâng theå cho thaáy raèng chi phí phaùt sinh trong giai ñoaïn nghieân cöùu coù theå taïo ra moät lôïi ích kinh teá töông lai vaø do ñoù seõ 7
8. toàn taïi moät taøi saûn voâ hình (vì theá chi phí seõ ñöa vaøo chi phí thôøi kyø). Ví duï veà caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu bao goàm : caùc hoaït ñoäng nhaèm vaøo vieäc coù ñöôïc moät söï hieåu bieát môùi, vieäc tìm kieám, ñaùnh giaù, vaø löa choïn cuoái cuøng phöông phaùp aùp duïng caùc keát quaû cuûa vieäc tìm kieám, vieäc tìm kieám vaø hình thaønh moät heä thoáng ñöôïc caûi tieán, môùi thay theá Chuaån möïc thöøa nhaän raèng giai ñoaïn trieån khai thì tieán xa hôn giai ñoaïn nghieân cöùu, vaø doanh nghieäp coù theå, trong moät vaøi tröôøng hôïp, xaùc ñònh ñuôïc taøi saûn voâ hình vaø cho thaáy raèng taøi saûn naøy seõ coù theå taïo ra moät lôïi ích kinh teá trong töông lai. Do ñoù chuaån möïc cho pheùp ghi nhaän taøi saûn voâ hình trong giai ñoaïn phaùt trieån, mieãn laø doanh nghieäp coù theå chöùng minh taát caû yeâu caàu sau : - Tính khaû thi veà maët kyõ thuaät ñeå hoaøn thieän taøi saûn voâ hình ñeå noù coù theå söû duïng hay baùn laïi - Döï kieán hoaøn thieän taøi saûn voâ hình vaø hoaëc söû duïng hoaëc baùn laïi taøi saûn naøy - Khaû naêng söû duïng hay baùn taøi saûn voâ hình - Caùch thöùc maø taøi saûn voâ hình coù khaû naêng taïo ra moät lôïi ích kinh teá trong töông lai - Coù caùc nguoàn löïc kyõ thuaät, taøi chính vaø caùc ngöoàn löïc khaùc ñeå hoaøn thaønh vieäc trieån khai vaø söû duïng hay baùn taøi saûn voâ hình naøy - Coù phöông phaùp ño löôøng ñaùng tin caäy ñeå xaùc ñònh caùc chi phí lieân quan ñeán taøi saûn voâ hình trong giai ñoaïn phaùt trieån. Ví duï veà hoaït ñoäng phaùt trieån bao goàm : thieát keá vaø kieåm tra caùc maãu tröôùc khi saûn xuaát ; thieát keá duïng cuï, khuoân daãn, khuoân maãu, khuoân raäp ; thieát keá cho nhaø maùy saûn xuaát thöû khoâng nhaèm muïc ñích thöông maïi ; thieát keá vaø kieåm tra heä thoáng môùi, naâng caáp ñeå thay theá heä thoáng cuõ. Ghi nhaän chi phí phaàn meàm maùy tính taïo ra töø doanh nghieäp. Vieäc ghi nhaän chi phí phaàn meàm maùy tính ñöa ra moät vaøi vaán ñeà 1. Neáu chi phí phaùt sinh khi phaùt trieån phaàn meàm, trong tröôøng hôïp coâng ty phaùt trieån phaàn meàm ñeå baùn, seõ ñöôïc voán hoùa hay ñöa vaøo chi phí thôøi kyø ? 2. Phöông phaùp keá toaùn aùp duïng seõ khaùc bieät neáu chöông trình seõ ñöôïc söû duïng cho caùc öùng duïng noäi boä? 3. Trong tröôøng hôïp laø phaàn meàm mua, chi phí mua seõ ñöôïc voán hoùa nhö taøi saûn coá ñònh höõu hình hay taøi saûn voâ hình? Hay noù seõ ñöôïc ghi vaøo chi phí ngay laäp töùc vaø hoaøn toaøn? IAS 38 khoâng quy ñònh cuï theå veà vaán ñeà naøy. Döôùi ñaây laø moät giaûi thích cuûa Epstain, B.J. 2 : 2 Epstein B.J. vaø Mirza, A.A., Interpretation and Application of IAS 2000, Wiley, 2000, trang 296-297. 8
9. Treân quan ñieåm cuûa Chuaån möïc IAS môùi veà taøi saûn voâ hình, vaán ñeà coù theå laøm roõ nhö döôùi ñaây : 1. Trong tröôøng hôïp cuûa moät coâng ty phaùt trieån phaàn meàm, chi phí phaùt sinh trong quaù trình phaùt trieån chöông trình phaàn meàm laø chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån. Töông töï, taát caû chi phí phaùt sinh trong giai ñoaïn nghieän cöùu seõ ñöôïc ñöa vaøo chi phí. Vì vaäy moïi chi phí phaùt sinh cho ñeán luùc tính khaû thi cuûa saûn phaåm ñöôïc xaùc laäp seõ ñöa vaøo chi phí. Doanh nghieäp seõ phaûi chöùng minh taøi saûn voâ hình coù tính khaû thi kyõ thuaät vaø khaû naêng thaønh coâng veà maët thöông maïi. Tính khaû thi kyõ thuaät seõ ñöôïc xaùc laäp neáu doanh nghieäp ñaõ hoaøn taát toaøn boä vieäc thieát keá chöông trình chi tieát hay kieåu maãu laøm vieäc. Doanh nghieäp seõ phaûi hoaøn taát moïi hoaït ñoäng leân keá hoaïch, thieát keá, maõ hoùa, thöû nghieäm vaø xaùc ñònh raèng saûn phaåm coù theå saûn xuaát thaønh coâng. Beân caïnh vieäc coù theå saûn xuaát, coâng ty phaûi chæ ra chuû ñònh vaø khaû naêng söû duïng vaø baùn saûn phaåm. Vieäc kieåm soaùt chöông trình döôùi hình thöùc ñaêng kyù baûn quyeàn hay baèng phaùt minh saùng cheá seõ laøm cô sôû cho vieäc voán hoaù caùc chi phí naøy. ÔÛ giai ñoaïn naøy chöông trình phaàn meàm seõ coù theå ñaùp öùng ñieàu kieän nhaän dieän, kieåm soaùt, lôïi ích kinh teá töông lai vaø do ñoù coù theå voán hoùa vaø phaân boå daàn nhö moät taøi saûn voâ hình. 2. Trong tröôøng hôïp phaàn meàm ñöôïc saûn xuaát ñeå söû duïng noäi boä, ví duï nhö chöông trình tính löông, caùch xöû lyù keá toaùn seõ khaùc bieät. Maëc duø chöông trình ñöôïc vieát ra coù theå coù ích lôïi ñoái vôùi ñôn vò, nhöng thaät khoù chöùng minh laø noù seõ taïo ra lôïi ích kinh teá töông lai cho ñôn vò nhö theá naøo. Beân caïnh ñoù, vì thieáu vaéng tính phaùp lyù ñeå kieåm soaùt chöông trình vaø ngaên caûn nhöõng ngöôøi khaùc söû duïng noù. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñaõ daãn ñeán caùc ñieàu kieän ghi nhaän ñaõ khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñoái vôùi chöông trình phaàn meàm taïo ra ñeå söû duïng cho noäi boä. Hôn nöõa chi phí döï ñònh seõ voán hoùa phaûi ñöôïc thu hoài. Treân quan ñieåm kieåm trasöï maát giaù cuûa taøi saûn theo chuaån möïc naøy thì giaù trò coøn laïi cuûa taøi saûn naøy coù theå khoâng thu hoài ñöôïc vaø phaûi ñieàu chænh. Vì vaäy chi phí naøy caàn phaûi ñöa vaøo chi phí thôøi kyø. 3. Trong tröôøng hôïp mua phaàn meàm, phöông phaùp keá toaùn seõ khaùc bieät tuøy theo töøng tröôøng hôïp. Phaàn meàm mua ñeå baùn seõ phaûi xem nhö haøng toàn kho. Nhöng phaàn meàm duøng ñeå baùn quyeàn söû duïng hoaëc cho thueâ seõ ñöôïc xem nhö taøi saûn voâ hình. Coøn chi phí mua phaàn meàm nhaèm muïc ñích söû duïng noäi boä vaø ñi cuøng vôùi phaàn cöùng (neáu khoâng coù phaàn meàm naøy thì phaàn cöùng khoâng theå hoaït ñoäng) seõ ñöôïc xem nhö moät phaàn cuûa phaàn cöùng vaø seõ ñöôïc voán hoùa nhö taøi saûn coá ñònh höõu hình. Ngöôïc laïi, chi phí mua caùc phaàn meàm khoâng gaén vôùi phaàn cöùng seõ ñöôïc xem nhö taøi saûn voâ hình bôûi vì chuùng khoâng phaûi laø moät phaàn cuûa phaàn cöùng. Ví duï chi phí mua phaàn meàm tính löông hay haøng toàn kho coù theå ñöôïc xem nhö taøi saûn voâ hình. Mieãn laø noù ñaùp öùng ñöôïc caùc ñieàu kieän ghi nhaän theo IAS 38 (trong thöïc teá, ñeå ñaûm baûo tính thaän troïng seõ ñöa vaøo chi phí thôøi kyø caùc chi phí ñoù khi chuùng phaùt sinh bôûi vì khaû naêng taïo ra moät lôïi ích töông lai cuûa noù coøn laø moät nghi vaán) 9
10. Chi phí khoâng thoûa maõn ñieàu kieän ghi nhaän theo IAS 38 Chuaån möïc ñaõ chæ roõ raèng caùc chi phí phaùt sinh cho caùc taøi saûn voâ hình phi tieàn teä seõ ñöôïc xem nhö laø chi phí thôøi kyø tröø phi 1- Noù lieân quan ñeán taøi saûn voâ hình coù trình baøy trong caùc chuaån möïc khaùc 2- Chi phí hình thaønh neân giaù goác cuûa taøi saûn voâ hình ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän cuûa IAS 38 3- Noù ñöôïc mua khi saùp nhaäp doanh nghieäp vaø khoâng theå ñöôïc ghi nhaän nhö moät taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän. Trong tröôøng hôïp naøy, chi phí naøy seõ hình thaønh giaù trò cuûa lôïi theá thöông maïi vaøo ngaøy saùp nhaäp. Nhö moät heä quaû cuûa caùc ñieàu kieän treân, nhöõng chi phí döôùi ñaây seõ ñöôïc xem laø chi phí thôøi kyø khi chuùng phaùt sinh : 1- Chi phí nghieân cöùu 2- Chi phí tröôùc khi hoaït ñoäng moät doanh nghieäp, chi phí khôûi ñoäng nhaø maùy phaùt sinh trong thôøi kyø baét ñaàu cho tôùi khi ñi vaøo hoaït ñoäng chính thöùc, ngoaïi tröø khi chi phí naøy ñöôïc xem nhö moät boä phaän cuûa giaù goác taøi saûn coá ñònh höõu hình. 3- Chi phí thaønh laäp nhö chi phí tö vaán luaät, vaên thö thöôøng phaùt sinh trong giai ñoaïn xin pheùp thaønh laäp ñôn vò. 4- Chi phí huaán luyeän lieân quan ñeán ñieàu haønh doanh nghieäp hay daây chuyeàn saûn xuaát. 5- Chi phí quaûng caùo vaø caùc chi phí lieân quan. 6- Chi phí di dôøi, taùi caáu truùc vaø caùc chi phí khaùc lieân quan trong quaù trình toå chöùc moät doanh nghieäp hay daây chuyeàn saûn xuaát. 7- Danh saùch khaùch haøng, nhaõn hieäu, ñöôïc taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng. Do ñoù IASC ñaõ giaûi quyeát nhöõng cuoäc tranh caõi lieân quan ñeán vieäc treo laïi caùc chi phí nhö chi phí tröôùc hoaït ñoäng. Trong quaù khöù, nhieàu ñôn vò ñaõ treo laïi chi phí thaønh laäp vaø chi phí tröôùc hoaït ñoäng treân giaû ñònh laø coù moät lôïi ích kinh teá seõ chaûy vaøo doanh nghieäp trong töông lai. Vôùi laäp tröôøng roõ raøng cuûa IASC veà vaán ñeà naøy, baây giôø caùc doanh nghieäp khoâng coøn coù theå treo laïi caùc chi phí ñoù nöõa. Hôn nöõa baèng caùch ñöa ra vieäc kieåm tra toån thaát thöïc teá haøng naêm cuûa caùc taøi saûn voâ hình ñöôïc taïo ra trong quaù trình hoaït ñoäng (coù thôøi gian treân 20 naêm) IASC ñaõ chaéc chaén raèng moïi chi phí ñaõ ñöôïc voán hoùa trong quaù khöù seõ caàn phaûi ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi toån thaát thaät söï. Ñieàu kieän ñeå ghi nhaän laø taøi saûn voâ hình, theo nhö IAS 38, thì khaù nghieâm ngaët, vaø caùc doanh nghieäp seõ thaáy raèng caùc chi phí boû ra ñeå mua hay phaùt trieån taøi saûn voâ hình seõ khoù coù theå voán hoùa nhö tröôùc nöõa. Trong tröôøng hôïp nhö vaäy, moïi chi phí phaùt sinh seõ phaûi ñöa vaøo chi phí thôøi kyø. Hôn nöõa moät khi ñaõ ñöa vaøo chi phí thôøi kyø thì caùc chi phí naøy khoâng theå voán hoùa ôû kyø sau, ngay caû khi caùc ñieàu kieän ghi nhaän ñaõ ñöôïc ñaùp öùng sau ñoù (ñieàu naøy khoâng coù 10
11. nghóa laø khoâng coù quyeàn ñieàu chænh sai soùt cuûa kyø tröôùc vì ñaõ khoâng voán hoùa trong khi luùc ñoù ñuû ñieàu kieän voán hoùa) Chi phí phaùt sinh sau ghi nhaän Vôùi qui ñònh taïi IAS 38, IASC ñaõ laøm cho vieäc voán hoùa caùc chi phí phaùt sinh sau ghi nhaän ñoái vôùi taøi saûn voâ hình caøng khoù thöïc hieän. Ñieàu naøy laø do baûn chaát cuûa cuûa taøi saûn voâ hình, trong nhieàu tröôøng hôïp, khoâng theå xaùc ñònh caùc chi phí phaùt sinh sau ghi nhaän coù laøm gia taêng lôïi ích kinh teá cho doanh nghieäp hay khoâng. Vì vaäy caùc chi phí phaùt sinh sau ñoù ñoái vôùi taøi saûn voâ hình seõ ñöôïc xem nhö laø chi phí thôøi kyø, tröø phi 1. Coù theå chöùng minh raèng caùc chi phí naøy seõ laøm cho taøi saûn taïo ra moät lôïi ích kinh teá vöôït qua lôïi ích ban ñaàu. 2. Nhöõng chi phí naøy coù theå ño löôøng moät caùch tin caäy vaø gaén lieàn vôùi taøi saûn Ví duï : Moät coâng ty phaùt trieån moät saûn phaåm môùi. Chi phí phaùt sinh cho phoøng nghieân cöùu vaø phaùt trieån ôû giai ñoaïn nghieân cöùu laø 200.000USD. Trong naêm 2001 tính khaû thi kyõ thuaät vaø thöông maïi cuûa saûn phaåm ñaõ ñöôïc xaùc laäp. Chi phí phaùt sinh laø trong naêm 2001 laø 20.000USD cho chi phí nhaân vieân vaø 15.000USD cho chi phí ñaêng kyù baèng phaùt minh saùng cheá. Trong naêm 2002 coâng ty ñaõ chi ra 30.000USD ñeå baûo veä baèng phaùt minh saùng cheá trong moät vuï kieän. Coâng ty seõ ghi nhaän nhöõng chi phí naøy nhö sau : - Chi phí nghieân cöùu phaùt trieån phaùt sinh trong naêm 2000 trò giaù 200.000USD seõ ñöôïc ñöa vaøo chi phí thôøi kyø, bôûi vì chuùng khoâng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän ñoái vôùi taøi saûn voâ hình.Chi phí naøy khoâng taïo ra moät saûn phaåm coù theå nhaän dieän coù khaû naêng taïo ra lôïi ích kinh teá trong töông lai. - Chi phí nhaân vieân vaø phaùp luaät trong naêm 2001, trò giaù 35.000USD seõ ñöôïc voán hoùa nhö laø baèng phaùt minh saùng cheá. Coâng ty ñaõ thieát laäp ñöôïc tính khaû thi veà maët kyõ thuaät thöông maïi cuûa saûn phaåm, cuõng nhö kieåm soaùt ñöôïc vieäc söû duïng saûn phaåm. Chuaån möïc ñaõ ngaên caám vieäc xem laïi caùc chi phí ñaõ ñöa vaøo chi phí tröôùc ñoù. Vì vaäy 200.000USD ñaõ ñöôïc ghi nhaän nhö laø chi phí ôû baùo caùo taøi chính tröôùc, khoâng theå ñöôïc xem xeùt laïi ñeå voán hoùa. - Chi phí phaùp luaät 30.000USD phaùt sinh trong naêm 2002 ñeå baûo veä quyeàn cuûa doanh nghieäp seõ phaûi ghi vaøo chi phí. Bôûi vì, theo IAS 38, chæ coù nhöõng chi phí phaùt sinh sau ñöôïc voán hoùa laø nhöõng chi phí laøm cho taøi saûn coù theå taïo ra moät lôïi ích kinh teá vöôït quaù lôïi ích kinh teá cuõ. Vì chi phí phaùp lyù phaùt sinh lieân quan ñeán vieäc baûo veä baèng phaùt minh saùng cheá seõ ñöôïc xem nhö laø chi phí phaùt sinh ñeå duy trì khaû naêng sinh 11
12. ra lôïi ích kinh teá nguyeân thuûy, ñieàu naøy seõ coù nghóa laø noù seõ khoâng ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän theo IAS 38.3 - Maët khaùc neáu coâng ty thaát baïi trong vieäc baûo veä baèng phaùt minh saùng cheá cuûa mình thì ñôøi soáng höõu duïng vaø giaù trò coù theå thu hoài cuûa taøi saûn seõ laø moät vaán ñeà caàn phaûi xem xeùt. Coâng ty seõ phaûi trình baøy nhöõng toån thaát coù theå xaûy ra, thaäm chí laø phaûi xoùa soå taøi saûn voâ hình. Ñieàu naøo coøn tuøy thuoäc vaøo tình huoáng cuï theå. Xaùc ñònh giaù trò sau khi ñaõ ghi nhaän ban ñaàu Phöông phaùp chuaån sau khi ñaõ ghi nhaän ban ñaàu, taøi saûn voâ hình seõ ñöôïc trình baøy theo nguyeân giaù tröø ñi giaù trò hao moøn tích luõy, vaø caùc toån thaát tích luõy. Phöông phaùp thay theá – ñaùnh giaù laïi Gioáng nhö taøi saûn höõu hình ôû IAS 16, chuaån möïc môùi ñoái vôùi taøi saûn voâ hình cho pheùp ñaùnh giaù laïi, taøi saûn seõ ñöôïc ghi nhaän ôû giaù trò hôïp lyù. Phaàn lôùn caùc ñieàu khoaûn cuûa IAS 38 theo saùt vôùi IAS 16. Caùc quy ñònh rieâng cuûa IAS 38 bao goàm : 1- Neáu taøi saûn voâ hình chöa ñöôïc ghi nhaän (ví duï noù ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chi phí thay vì voán hoùa) thì sau naøy noù seõ khoâng theå ñöôïc ghi nhaän theo giaù trò hôïp lyù. 2- Söû duïng hieän giaù thuaàn ñeå ñaùnh giaù trò hôïp lyù seõ ñöôïc cho laø khoâng theå tin caäy ñöôïc ñoái vôùi taøi saûn voâ hình. Bôûi vì noù coù khuynh höôùng laøm cho laãn loän aûnh höôûng cuûa taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän vaø lôïi theá thöông maïi. Do ñoù gía trò hôïp lyù cuûa taøi saûn voâ hình chæ coù theå caên cöù vaøo thò tröôøng hoaït ñoäng cuûa loaïi taøi saûn voâ hình ñoù. Thò tröôøng naøy coù theå khoâng toàn taïi ñoái vôùi caùc taøi saûn voâ hình mang tính duy nhaát nhö baèng phaùt minh saùng cheá, nhaõn hieäu thöông maïi, vaø do ñoù coù theå giaû ñònh raèng vieäc ñaùnh giaù laïi laø khoâng theå thöïc hieän ñoái vôùi caùc taøi saûn naøy trong ñieàu kieän kinh doanh bình thöôøng. Do ñoù, IASC ñaõ haïn cheá vieäc ñaùnh giaù laïi taøi saûn voâ hình, chæ ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc taøi saûn coù theå mua baùn töï do treân thò tröôøng. Töông töï caùc qui taéc ñi cuøng vôùi taøi saûn coá ñònh höõu hình ôû IAS 16, neáu moät soá taøi saûn voâ hình ôû moät nhoùm naøo ñoù coù theå ñaùnh giaù laïi thì toaøn boä taøi saûn ôû nhoùm ñoù cuõng phaûi ñöôïc ñaùnh giaù laïi, tröø phi caùc thoâng tin veà giaù trò hôïp lyù khoâng hay khoâng coøn hieän höõu. Ví duï veà vieäc ñaùnh giaù laïi taøi saûn coá ñònh Moät baèng phaùt minh saùng cheá ñöôïc mua vaøo ngaøy 01/07/2000 trò giaù 250.000USD coù thôøi gian baûo hoä laø 15 naêm. Tuy nhieân, vì lyù do thay ñoåi coâng ngheä quaù nhanh choùng, ban quaûn lyù ñaùnh giaù thôøi gian höõu duïng chæ laø 5 naêm. Phöông phaùp khaáu hao ñöôøng thaúng ñöôïc aùp duïng. Vaøo 01/01/2001 ban quaûn lyù 3 Tuy nhieân, theo US GAAP chi phí phaùp luaät vaø caùc chi phí khaùc phaùt sinh trong moät vuï kieän baûo veä baèng phaùt minh saùnh cheá maø thaønh coâng coù theå ñöôïc voán hoùa theo baèng phaùt minh saùng cheá, neáu giaù trò ñöôïc ño löôøng tin caäy, bôûi vì caùc chi phí naøy phaùt sinh ñeå thieát laäp quyeàn hôïp phaùp söû duïng baèng phaùt minh saùng cheá cho doanh nghieäp 12
13. khoâng caûm thaáy chaéc chaén veà qui trình coøn mang tính khaû thi veà maët kinh teá neân quyeát ñònh ghi giaûm giaù trò baèng phaùt minh saùng cheá xuoáng coøn 75.000USD. Vieäc khaáu hao seõ ñöôïc thöïc hieän trong 3 naêm keå töø thôøi ñieåm ñoù. Vaøo ngaøy 01/01/2003 nhôø hoaøn thieän caùc qui trình saûn xuaát lieân quan, taøi saûn ñöôïc ñaùnh giaù laø 300.000USD. Hôn nöõa thôøi gian höõu duïng öôùc tính baây giôø ñöôïc cho laø 6 naêm. Caùc buùt toaùn phaûn aûnh nhöõng thay ñoåi ñoù nhö sau. 01/07/2000 Baèng phaùt minh saùng cheá 250.000 Tieàn 250.000 31/12/2000 Chi phí khaáu hao 25.000 Baèng phaùt minh saùng cheá 25.000 01/01/2001 Toån thaát do maát giaù 150.000 Baèng phaùt minh saùng cheá 150.000 31/12/2001 Chi phí khaáu hao 25.000 Baèng phaùt minh saùng cheá 25.000 01/01/2003 Baèng phaùt minh saùng cheá 275.000 Laõi do gia taêng giaù trò taøi saûn 100.000 Cheânh leäch ñaùnh giaù laïi 175.000 Nhöõng buùt toaùn treân seõ ñöôïc giaûi thích sau. Buùt toaùn vaøo cuoái naêm 2000 laø ñeå ghi nhaän khaáu hao döïa treân nguyeân giaù bôûi vì chöa phaùt sinh vieäc ñaùnh giaù laïi ; chæ coù khaáu hao nöõa naêm ñöôïc tính [(250.000/5)*1/2]. Vaøo ngaøy 01/01/2001 toån thaát do maát giaù ñöôïc ghi nhaän, theo giaù öôùc tính laø 75.000USD neân 150.000USD seõ phaûi tính vaøo taøi khoaûn laõi loã, do giaù trò coøn laïi 225.000USD tröø giaù trò hôïp lyù 75.000USD. ÔÛ naêm 2001 vaø 2002, vieäc khaáu hao seõ ñöôïc tính treân giaù trò hôïp lyù ñaõ ghi nhaän vaøo ngaøy 01/01/2001, bôûi vì thôøi gian höõu duïng öôùc tính chæ coøn laø 3 naêm tính töø 01/01/2001, möùc khaáu hao haøng naêm vaãn laø 25.000USD Cho ñeán ngaøy 01/01/2003 giaù trò coøn laïi cuûa baèng phaùt minh saùng cheá laø 25.000UUSD ; neáu nhö vieäc ñaùnh giaù laïi ôû thôøi ñieåm 01/01/2001 khoâng ñöôïc thöïc hieän thì giaù trò coøn laïi seõ phaûi laø 125.000USD (nguyeân giaù 250.000USD tröø ñi khaáu hao 2,5 naêm theo thôøi gian höõu duïng laø 5 naêm). Giaù trò ñaùnh giaù laïi laø 300.000USD, giaù trò naøy seõ buø ñaép giaù trò ñaõ ghi giaûm tröôùc ñoù vaø coøn laøm taêng giaù trò taøi saûn hôn so vôùi nguyeân giaù. Theo höôùng daãn cuûa IAS 38, 13
14. phaàn coøn laïi 100.000USD ñaõ ñöa vaøo chi phí seõ ñöôïc ñöa vaøo thu nhaäp vaø phaàn coøn laïi seõ ñöa vaøo voán chuû sôû höõu. Chi phí phaùt trieån ñaõ gaây ra moät vaán ñeà khi aùp duïng phöông phaùp thay theá theo IAS 38. Vieäc söû duïng phöông phaùp keá toaùn thay theá ñoái vôùi taøi saûn voâ hình daøi haïn chæ ñöôïc pheùp khi caùc ñieàu kieän nghieâm ngaët ñöôïc ñaùp öùng, ñieàu kieän lieân quan ñeán tính hieän höõu cuûa thoâng tin veà giaù trò hôïp lyù. Noùi chung seõ khoù coù ñuôïc thoâng tin naøy töø thò tröôøng hoaït ñoäng nhö theo yeâu caàu cuûa IAS 38, vaø ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng ñoái vôùi chi phí phaùt trieån. Vì vaäy, phöông phaùp keá toaùn chuû ñaïo (phöông phaùp giaù goác) seõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi ñoái vôùi chi phí phaùt trieån. Vieäc söû duïng phöông phaùp keá toaùn thay theá ñoái vôùi chi phí phaùt trieån, duø veà maët lyù thuyeát laø coù, nhöng raát ít ñöôïc aùp duïng trong thöïc teá. Ví duï veà voán hoùa chi phí phaùt trieån Giaû ñònh raèng coâng ty Creative phaùt sinh chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån cho vieäc phaùt minh ra caùc saûn phaåm môùi, nhieàu saûn phaåm ñoù ñaõ thaønh coâng khi ñöa ra thò tröôøng. Chi phí ñoù trong naêm 2000 laø $750.000 lieân quan ñeán qui trình saûn xuaát môùi. Trong ñoù $600.000 laø chi phí phaùt sinh tröôùc ngaøy 01/12/2000. Ñeán ngaøy 31/12/2000 khaû naêng toàn taïi cuûa qui trình môùi vaãn chöa roõ maëc duø vieäc chaïy thöû ñaõ ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy 01/12. Thöïc teá keát quaû khoâng theå bieát ñöôïc cho ñeán taän ngaøy 15/01/2001, sau khi $75.000 ñaõ ñöôïc chi ra sau ngaøy 01/01. Baùo caùo taøi chính naêm 2000 cuûa coâng ty Creative ñöôïc phaùt haønh vaøo ngaøy 10/02/2001 vaø khi ñoù $750.000 ñaõ ñöôïc chi ra cho cuoäc nghieân cöùu vaø phaùt trieån. Bôûi vì chöa roõ raøng bao nhieâu seõ ñaùp öùng ñieàu kieän ghi nhaän chi phí phaùt trieån theo nhö IAS 38. Khi ñöôïc bieát raèng tính khaû thi thöïc teá ñaõ ñöôïc thaáy vaøo ngaøy 01/12, ban quaûn lyù ñaõ yeâu caàu xem $150.000 chi phí sau ngaøy 01/12 laø chi phí phaùt trieån. Theo IAS 38 ñieàu naøy khoâng theå ñöôïc. Tuy nhieân, chi phí $75.000 ôû naêm 2001 seõ ñuû ñieàu kieän ñeå voán hoùa. Thôøi gian phaân boå (khaáu hao) Gioáng nhö taøi saûn höõu hình gaén lieàn vôùi vieäc khaáu hao hoaëc maát giaù, giaù trò (hoaëc giaù trò ñaùnh giaù laïi) cuûa taøi saûn voâ hình gaén lieàn vôùi vieäc phaân boå coù heä thoáng vaø hôïp lyù. Neáu thôøi gian söû duïng höõu ích cuûa taøi saûn voâ hình raát khoù xaùc ñònh, thôøi gian phaân boå toái ña ñöôïc pheùp laø 20 naêm ; neáu xaùc ñònh ñöôïc thôøi gian söû duïng thì thôøi gian phaân boå coù theå ngaén hôn. Ngoaïi leä xaõy ra ñoái vôùi baûn quyeàn khi noù coù thôøi gian söû duïng daøi hôn 20 naêm, vaø caùc tröôøng hôïp sau : 1. Taøi saûn voâ hình toàn taïi gaén lieàn vôùi taøi saûn höõu hình, thôøi gian söû duïng coù theå laâu hôn 20 naêm 2. Coù thò tröôøng hoaït ñoäng thöù caáp cho taøi saûn voâ hình. Muïc tieâu cuoái cuøng khi ñaët ra caùc yeâu caàu naøy laø giôùi haïn thôøi gian söû duïng khoâng quaù 20 naêm cho haàu heát taøi saûn voâ hình. Neáu coù baèng chöùng thuyeát phuïc raèng thôøi gian höõu duïng laâu hôn 20 naêm, thì giaû ñònh treân coù theå bò loaïi boû vaø doanh nghieäp phaûi : Phaân boå taøi saûn voâ hình cho thôøi gian söû duïng daøi hôn cuûa noù 14
15. Öôùc tính giaù trò coù theå phuïc hoài cuûa taøi saûn voâ hình haøng naêm ñeå xaùc ñònh möùc maát giaù Giaûi thích nguyeân nhaân giaû ñònh khoâng phuø hôïp. Löu yù raèng chuaån möïc 38 ñöa ra höôùng daãn phaân boå cho taát caû taøi saûn voâ hình ; noù khoâng taùn thaønh vôùi quan ñieåm cho raèng coù nhöõng taøi saûn voâ hình coù theå khoâng xaùc ñònh ñöôïc tuoåi thoï. Muïc tieâu cuoái cuøng khi ñaët ra caùc yeâu caàu naøy laø giôùi haïn thôøi gian söû duïng khoâng quaù 20 naêm cho haàu heát taøi saûn voâ hình. Neáu söï kieåm soaùt lôïi ích kinh teá maø taøi saûn voâ hình mang laïi ñaõ ñaït ñöôïc thoâng qua baûn quyeàn trong thôøi haïn nhaát ñònh, vaø thôøi gian höõu duïng cuûa taøi saûn voâ hình daøi hôn thôøi haïn cuûa baûn quyeàn, ngoaïi tröø tröôøng hôïp baûn quyeàn coù theå ñöôïc caáp laïi vaø khaû naêng ñöôïc caáp laïi laø chaéc chaén. Khi ñoù, trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, thôøi gian toái ña ñeå phaân boå giaù trò taøi saûn voâ hình seõ phaûi ngaén hôn thôøi gian hieäu löïc phaùp lyù cuûa baûn quyeàn. Doanh nghieäp neân döïa vaøo ñaëc ñieåm mang laïi lôïi ích kinh teá cuûa taøi saûn voâ hình ñeå choïn phöông phaùp phaân boå. Quaù trình phaân boå neân baét ñaàu khi ñöa taøi saûn vaøo söû duïng, vaø chi phí phaân boå trong moãi giai ñoaïn neân ñöôïc ghi nhaän vaøo chi phí tröø khi noù ñöôïc tính vaøo giaù trò cuûa taøi saûn khaùc (thí duï nhö haøng toàn kho). Taøi saûn voâ hình coù theå ñöôïc phaân boå cuøng phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå khaáu hao taøi saûn coá ñònh höõu hình. Vì vaäy chuaån möïc 38 cho pheùp söû duïng phöông phaùp ñöôøng thaúng, phöông phaùp khaáu hao giaûm daàn soá dö vaø phöông phaùp phaân boå theo saûn löôïng ñeå phaân boå taøi saûn voâ hình. Giaù trò thu hoài Taøi saûn höõu hình thöôøng coù giaù trò thu hoài döông (tröôùc khi tính chi phí thanh lyù vaøo), bôûi vì taøi saûn höõu hình coù theå ñöôïc baùn döôùi daïng pheá lieäu hoaëc coù theå ñöôïc chuyeån cho ngöôøi khaùc söû duïng maø yeâu caàu cuûa hoï veà taøi saûn khoâng cao hoaëc hoï khoâng ñuû khaû naêng taøi chính ñeå mua taøi saûn môùi cuøng loaïi. Taøi saûn voâ hình thì khaùc, noù khoâng coù hình theå vaät chaát vaø giaù trò töøng phaàn nhoû do ñoù thöôøng coù raát ít hoaëc khoâng coù giaù trò thu hoài. IAS 38 yeâu caàu xem giaù trò thu hoài ñöôïc tính ôû möùc baèng 0 ngoaïi tröø coù phöông phaùp tính toaùn chính xaùc giaù trò thu hoài coù theå thu ñöôïc. Giaù trò thu hoài ñöôïc giaû ñònh ôû möùc 0, ngoaïi tröø : Coù beân thöù ba ñaët mua taøi saûn khi noù heát thôøi gian höõu duïng Co thò tröôøng hoaït ñoäng cho loaïi taøi saûn voâ hình ñoù, coù theå xaùc ñònh ñöôïc giaù trò thu hoài cuûa taøi saûn moät caùch ñaùng tin caäy döïa vaøo thò tröôøng noùi treân vaø thò tröôøng naøy coù theå toàn taïi ñeán khi thôøi gian höõu duïng cuûa taøi saûn keát thuùc. Ñònh kyø xem xem xeùt thôøi gian höõu duïng vaø phöông phaùp phaân boå giaù trò taøi saûn ñang aùp duïng. Gioáng nhö taøi saûn coá ñònh höõu hình theo IAS 16, chuaån möïc veà taøi saûn voâ hình ñeà nghò vieäc phaân boå giaù trò taøi saûn voâ hình neân ñöôïc xem xeùt vaøo cuoái moãi kyø baùo caùo caû veà thôøi gian höõu duïng vaø phöông phaùp phaân boå Do tính chaát cuûa taøi saûn voâ hình, nhöõng öôùc tính naøy coù theå phaûi ñieàu chænh. Trong tröôøng hôïp ñoù, caùc thay ñoåi ñöôïc xem nhö thay ñoåi veà öôùc tính keá toaùn, seõ aûnh 15
16. höôûng ñeán thu nhaäp kyø baùo caùo hieän haønh vaø töông lai nhöng khoâng yeâu caàu ñieàu chænh laïi baùo caùo kyø tröôùc. Maát giaù Chuaån möïc 38 ñeà nghò : Quaù trình phaân boå neân baét ñaàu khi ñöa taøi saûn vaøo söû duïng Thôøi gian phaân boå khoâng quaù 20 naêm (maëc duø giaû ñònh naøy coøn nhieàu tranh caõi) Veà vaán ñeà naøy, moät soá doanh nghieäp coù theå laøm sai nhö sau : Voán hoùa taøi saûn voâ hình vaø hoaõn vieäc phaân boå trong thôøi gian daøi vôùi lyù do taøi saûn chöa ñöôïc söû duïng Phôùt lôø giaû ñònh 20 naêm vaø phaân boå giaù trò taøi saûn trong thôøi gian daøi hôn. Ñeå traùnh khaû naêng nhöõng thuû thuaät treân ñöôïc aùp duïng, chuaån möïc ñöa ra caùc höôùng daãn boå sung ngoaøi caùc quy ñònh chung trong IAS 36 “Maát giaù taøi saûn” ; chuaån möïc 38 yeâu caàu doanh nghieäp phaûi öôùc tính giaù trò coù theå khoâi phuïc cuûa taøi saûn ñoái vôùi caùc taøi saûn voâ hình sau ôû moãi cuoái kyø keá toaùn, ngay caû khi khoâng coù daáu hieäu cuûa söï maát giaù : Taøi saûn voâ hình khoâng saün saøng ñeå söû duïng Caùc taøi saûn voâ hình khaùc ñaõ ñöôïc phaân boå laâu hôn 20 naêm keå töø ngaøy taøi saûn ñoù saún saøng ñeå söû duïng. Vaán ñeà ñaùnh giaù toån thaát laïi caøng phöùc taïp ñoái vôùi lôïi theá thöông maïi. Khoâng gioáng nhö caùc loaïi taøi saûn voâ hình khaùc, töï noù coù theå nhaän dieän ñöôïc, lôïi theá thöông maïi thì khoâng hình theå vaät chaát vaø cuõng khoâng töï noù toàn taïi taùch rôøi vôùi taøi saûn höõu hình vaø taøi saûn voâ hình coù theå nhaän dieän. Do ñoù, vieäc ñaùnh giaù tröïc tieáp giaù trò coù theå khoâi phuïc cuûa lôïi theá thöông maïi laø khoâng khaû thi ; chuaån möïc yeâu caàu neân xem xeùt lôïi theá thöông maïi trong moái quan heä vôùi caùc taøi saûn khaùc vaø vieäc ñaùnh giaù khaû naêng maát giaù cuûa noù cuõng döïa treân cô sôû coù aûnh höôûng cuûa caùc taøi saûn khaùc 4. Maát giaù cuûa caùc taøi saûn voâ hình khaùc nhö baèng saùng cheá, baûn quyeàn, thöông hieäu, danh saùch khaùch haøng vaø caùc ñaëc quyeàn neân ñöôïc xem xeùt trong trong moái quan heä vôùi taøi saûn höõu hình daøi haïn coù lieân quan. Giaù trò trình baøy treân baoù caùo phaûi ñöôïc so saùnh vôùi soá lôùn hôn giöõa giaù baùn thuaàn vaø giaù trò söû duïng trong tröôøng hôïp coù daáu hieäu maát giaù. Giaù trò maát giaù cuõng ñöôïc khoâi phuïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. Aûnh höôûng cuûa vieäc ghi nhaän maát giaù vaø khoâi phuïc giaù trò maát giaù ñöôïc phaûn aùnh vaøo keát quaû kinh doanh cuûa nieân ñoä hieän haønh ; neáu nhö taøi saûn voâ hình ñang xem xeùt ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp chuaån trong chuaån möïc 38 (phöông phaùp giaù goác). Ngöôïc laïi, neáu nhö phöông phaùp thay theá ñöôïc söû duïng 4 IAS 36 söû duïng khaùi nieäm “ a cash generating unit” ñeå chæ moät nhoùm taøi saûn ñöôïc ñaùnh giaù toång hôïp ñeå xem xeùt khaû naêng maát giaù cuûa taøi saûn. Ñeå ñaùnh giaù söï maát giaù cuûa lôïi theá thöông maïi, IAS 36 quy ñònh phaûi xem xeùt noù trong moät “cash generating unit” maø noù coù quan heä. 16
17. (trình baøy taøi saûn voâ hình ôû giaù trò ñöôïc ñaùnh giaù laïi), maát giaù ñöôïc tính vaøo voán chuû sôû höõu taïi khoaûn muïc cheânh leäch ñaùnh giaù laïi ñaõ toàn taïi. Thanh lyù taøi saûn voâ hình Chuaån möïc 38 ñeà caäp ñeán keá toaùn thanh lyù taøi saûn voâ hình vaø hoaøn toaøn nhaát trí vôùi chuaån möïc 16 : ghi nhaän laõi, loã döïa treân cheânh leäch giöõa giaù trò soå saùch vaø giaù baùn. Yeâu caàu thuyeát minh, trình baøy Cuõng nhö caùc höôùng daãn veà thuyeát minh, trình baøy ñöôïc ñeà caäp trong chuaån möïc 16 veà taøi saûn coá ñònh höõu hình, trong chuaån möïc 38 veà taøi saûn voâ hình, coù raát nhieàu yeâu caàu trình baøy trong thuyeát minh baùo caùo taì chính. Ñoái vôùi moãi loaïi taøi saûn voâ hình (khoâng tính taøi saûn phaùt sinh töø noäi boä vaø caùc taøi saûn voâ hình khaùc), caùc thuyeát minh phaûi coù caùc thoâng tin sau : 1. Phöông phaùp phaân boå ñang aùp duïng 2. Thôøi gian höõu ích cuûa taøi saûn hoaëc tyû leä phaân boå ñang söû duïng 3. Toång nguyeân giaù trình baøy vaø giaù trò phaân boå luõy keá (bao goàm toång giaù trò maát giaù luõy keá) luùc ñaàu kyø vaø cuoái kyø. 4. Laäp baûng toång hôïp taøi saûn trình baøy giaù trò soå saùch theo soá dö ñaàu kyø, soá cuoái kyø, giaù trò taêng, giaù trò giaûm, giaù trò thanh lyù, ñieàu chuyeån saùp nhaäp doanh nghieäp, giaù trò taêng - giaûm do ñaùnh giaù laïi, giaûm do maát giaù, giaù trò phuïc hoài maát giaù, giaù trò phaân boå, giaù trò thuaàn cuûa chi nhaùnh ôû nöôùc ngoaøi vaø caùc khoaûn muïc quan troïng khaùc. 5. Soá chi phí phaân boå giaù trò taøi saûn voâ hình treân baùo caùo keát quaû kinh doanh. Löu yù raèng khoâng caàn thieát phaûi trình baøy ôû daïng so saùnh (töông töï vôùi söûa ñoåi trong chuaån möïc 16 : Taøi saûn coá ñònh höõu hình). Ngoaøi ra, baùo caùo neân thuyeát minh caùc vaán ñeà sau : 1. Neáu thôøi gian phaân boå taøi saûn voâ hình laâu hôn 20 naêm phaûi ñöôïc thuyeát minh 2. Tính chaát, giaù trò soå saùch vaø thôøi gian phaân boå coøn laïi cuûa töøng taøi saûn voâ hình neáu taøi saûn naøy giöõ vai troø troïng yeáu treân baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp. 3. Ñoái vôùi soá taøi saûn do Nhaø nöôùc caáp ñöôïc ghi nhaän theo moät giaù trò hôïp lyù, phaûi khai baùo veà giaù trò hôïp lyù ban ñaàu, giaù trò soå saùch hieän nay vaø phöông phaùp keá toaùn söû duïng sau khi ghi nhaän (phöông phaùp chuaån hay phöông phaùp thay theá). 4. Caùc giôùi haïn ñoái vôùi taøi saûn vaø giaù trò taøi saûn laøm vaät ñaûm baûo (theá chaáp, caàm coá) cho caùc khoaûn nôï 5. Giaù trò caùc cam keát ñang coøn hieäu löïc veà mua taøi saûn voâ hình 17
18. Ngoaøi ra, baùo caùo taøi chính neân thuyeát minh toång soá chi phí nghieân cöùu vaø phaùt trieån ñöôïc tính vaøo chi phí trong kyø. Höôùng daãn chuyeån ñoåi soá dö IAS 38 ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi caùc baùo caùo taøi chính haøng naêm, baét ñaàu aùp duïng ñoái vôùi nieân ñoä baùo caùo taøi chính 1/7/1999. Chuaån möïc 38 yeâu caàu ngöôøi laäp baùo caùo neân xem laïi caùc qui ñònh veà höôùng daãn chuyeån ñoåi (Xem phuï luïc) nhaèm : 1. Xoùa ñi caùc khoaûn muïc khoâng coøn phuø hôïp nhö theo qui ñònh cuûa chuaån möïc 38 2. Ñieàu chænh phöông phaùp ñaùnh giaù ñoái vôùi caùc taøi saûn voâ hình chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng nhö qui ñònh cuûa chuaån möïc 38. Caùc ñieàu chænh töø vieäc phaân boå laïi vaø öôùc tính laïi giaù trò taøi saûn neân tuaân theo höôùng daãn cuûa chuaån möïc soá 8 “ Laõi vaø loã roøng cuûa nieân ñoä, Nhöõng sai soùt cô baûn vaø thay ñoåi trong chính saùch keá toaùn”. Doanh nghieäp neân theo phöông phaùp chuaån (ñieàu chænh soá dö ñaàu kyø lôïi nhuaän chöa phaân phoái) hoaëc phöông phaùp thay theá (ñieàu chænh lôïi nhuaän thuaàn cuûa kyø hieän haønh. Nguoàn tö lieäu : 1. IASC, International Accounting Standards 2000. 2. Epstein, J.B. vaø Mirza, A.A., Interpretation and Application of IAS 2000, Wiley 2000. 3. Taøi lieäu huaán luyeän cuûa Döï aùn EUROTAPVIET. 18
19. Phuï luïc : Caùc qui ñònh chuyeån ñoåi theo IAS 38. Tình huoáng Thuû tuïc 1. Xoùa caùc khoaûn muïc khoâng thoûa maõn ñieàu kieän ghi nhaän a. Caùc khoaûn muïc coù ñöôïc töø saùp nhaäp Phaân boå soá tieàn vaøo lôïi theá thöông maïi doanh nghieäp phaùt sinh töø nghieäp vuï naøy, ñieàu chænh laïi lôïi theá thöông maïi tröôùc ñoù nhö laø caùc khoaûn muïc naøy coù trong lôïi theá thöông maïi b. Caùc khoaûn do mua saém hoaëc hình Xoùa caùc khoaûn naøy khoûi baûng caân ñoái taøi thaønh töø noäi boä chính 2. Ñieàu chænh phöông phaùp ñaùnh giaù a. Taøi saûn ban ñaàu ñöôïc ghi nhaän khoâng Öôùc tính laïi giaù trò soå saùch baèng nguyeân theo nguyeân giaù giaù tröø ñi giaù trò ñaõ phaân boå luõy keá Neáu khoâng tính ñöôïc nguyeân giaù neân xoùa taøi saûn treân baûng caân ñoái keá toaùn b. Caùc khoaûn chöa ñöôïc ghi nhaän taøi saûn (ñaõ ñöôïc ghi chi phí) Taøi saûn coù ñöôïc do saùp nhaäp doanh Tính laïi giaù trò soå saùch baèng nguyeân giaù nghieäp vaø goùp phaàn hình thaønh lôïi theá tröø ñi giaù trò ñaõ phaân boå luõy keá, ñieàu chænh thöông maïi laïi lôïi theá thöông maïi nhö laø caùc khoaûn muïc naøy coù trong lôïi theá thöông maïi Taøi saûn do mua saém hoaëc töï taïo Khoâng ghi nhaän laø taøi saûn voâ hình c. Taøi saûn tröôùc ñaây chöa ñöôïc phaân boå Xaùc ñònh laïi giaù trò soå saùch cuûa taøi saûn nhö laø giaù trò phaân boå ñaõ luõy keá tuaân thuû theo chuaån möïc naøy. d. Taøi saûn ñöôïc phaân boå trong thôøi gian Phaân boå giaù trò soå saùch cuûa taøi saûn cho vaø theo phöông phaùp khaùc vôùi höôùng thôøi gian höõu duïng coøn laïi daãn cuûa chuan möïc e. Giaù trò ñaùnh giaù laïi khoâng theo giaù thò tröôøng Coù thò tröôøng hoaït ñoäng cho taøi saûn Neân ñaùnh giaù laïi giaù trò taøi saûn theo thò tröôøng Khoâng coù thò tröôøng hoaït ñoäng cho taøi Loaïi boû giaù trò ñaùnh giaù laïi, xaùc ñònh giaù saûn trò soå saùch taøi saûn theo nguyeân giaù tröø ñi giaù trò ñaõ phaân boå luõy keá. 19