Kế toán tài chính căn bản - Tóm tắt các nguyên tắc kế toán căn bản

Nội dung text: Kế toán tài chính căn bản - Tóm tắt các nguyên tắc kế toán căn bản

1. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc CHÖÔNG TRÌNH GIAÛNG DAÏY KINH TEÁ FULBRIGHT Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Vieät Nam Hoïc kyø Heø, 2004 02/8/2004 - 01/9/2004 Caên baûn keá toaùn taøi chính TOÙM TAÉT CAÙC NGUYEÂN TAÉC KEÁ TOAÙN CAÊN BAÛN (Baøi ñoïc) Caùc nguyeân taéc (khaùi nieäm) keá toaùn caên baûn chung ñöôïc ñuùc keát töø kinh nghieäm thöïc tieãn vaø töø söï nghieân cöùu khoa hoïc, ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi1 thoâng qua caùc toå chöùc ngheà nghieäp keá toaùn treân theá giôùi. Toå chöùc ngheà nghieäp quoác teá veà keá toaùn laø: - Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá – IFAC (International Federation of Accounting) - UÛy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá – IASC (International Accounting Standard Committee) 1. Nguyeân taéc caân ñoái (dual-aspect concept) Coøn goïi laø “nguyeân taéc keá toaùn keùp” hay “nguyeân taéc tính hai maët”. Nguyeân taéc naøy quy ñònh raèng moïi taøi saûn cuûa moät toå chöùc ñeàu ñöôïc giaûi thích bôûi caùc nguoàn hình thaønh leân taøi saûn. Nguoàn hình thaønh taøi saûn coù theå töø voán cuûa chuû sôû höõu hoaëc do mua chòu hay vay möôïn – töùc caùc khoaûn nôï phaûi traû (nghóa vuï nôï). Ñaúng thöùc caên baûn cuûa keá toaùn laø: TAØI SAÛN = NÔÏ PHAÛI TRAÛ + VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU (Assets) = (Liabilities) + (Equity) Hoaëc ta coù theå vieát laïi ñaúng thöùc treân nhö sau: VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU = TAØI SAÛN – NÔÏ PHAÛI TRAÛ (Equity) = (Assets) - (Liabilities) ÔÛ caùch vieát naøy, nguï yù raèng tröø caùc khoaûn nôï phaûi traû, phaàn taøi saûn coøn laïi laø cuûa chuû sôû höõu. Ví duï: Anh Thanh quyeát ñònh boû voán ra ñeå laäp coâng ty laøm aên, coâng ty Thanh Haèng. Thanh coù voán sôû höõu cuûa anh ta laø 400 trieäu ñoàng tieàn maët. Ñeå tieán haønh coâng vieäc kinh doanh, anh mua moät xe hôi (taøi saûn coá ñònh) trò giaù laø 150 trieäu ñoàng, nhöng anh ñöôïc ngöôøi 1 GAAP: Generally Accepted Accounting Principles: Caùc nguyeân taéc keá toaùn ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi. Nguyeãn Taán Bình 1 09/08/2004
2. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc baùn xe cho nôï laïi 50% (laø 75 trieäu ñoàng). Anh Thanh coøn duøng tieàn mua moät loâ tivi (haøng hoùa) veà ñeå chuaån bò baùn, trò giaù 300 trieäu ñoàng. Sau khi mua xe hôi vaø loâ tivi, anh coøn laïi 25 trieäu ñoàng tieàn maët. Nhö vaäy, coâng ty Thanh Haèng coù moät Taøi saûn toång trò giaù laø 475 trieäu ñoàng, goàm: moät xe hôi: 150 trieäu; 1 loâ tivi: 300 trieäu vaø 25 trieäu ñoàng tieàn maët. Nguoàn hình thaønh leân taøi saûn 475 trieäu ñoàng treân ñöôïc giaûi thích töø 400 trieäu ñoàng voán cuûa anh Thanh vaø moät khoaûn nôï maø coâng ty Thanh Haèng coù traùch nhieäm phaûi traû cho ngöôøi baùn xe: 75 trieäu ñoàng. Neáu ñaët taøi saûn vaø nguoàn hình thaønh ôû 2 beân rieâng bieät, ta coù baûng caân ñoái keá toaùn khaùi quaùt nhö sau: Taøi saûn Soá tieàn Nguoàn hình thaønh Soá tieàn ( nguoàn voán) 1. Tieàn maët (voán 25.000.000 1. Khoaûn nôï phaûi 75.000.000 baèng tieàn) traû cho ngöôøi baùn 2. Tivi (haøng hoùa) 300.000.000 xe (do mua chòu) 3. Xe hôi 150.000.000 2. Nguoàn voán chuû (taøi saûn coá ñònh) sôû höõu (voán cuûa 400.000.000 chuû boû ra) TOÅNG COÄNG 475.000.000 NÔÏ PHAÛI TRAÛ + 475.000.000 TAØI SAÛN VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU Theo dieãn giaûi qua ví duï treân, taøi saûn luoân baèng vôùi nguoàn voán, hay noùi caùch khaùc Toång Taøi Saûn luoân baèng vôùi Nôï Phaûi Traû vaø Voán Chuû Sôû Höõu. Khi moät taøi saûn naøo ñoù taêng leân thì seõ coù moät taøi saûn khaùc giaûm ñi töông öùng. Ví duï duøng tieàn maët ñeå mua haøng hoùa mang veà nhaäp kho seõ laøm cho taøi saûn tieàn maët giaûm ñi vaø laøm cho taøi saûn haøng hoùa taêng leân. Keá toaùn ghi cheùp ñoàng thôøi treân caû 2 taøi khoaûn: tieàn maët vaø haøng hoùa. Phöông phaùp ghi cheùp nhö vaäy ñöôïc goïi laø ghi soå keùp. Söï Bieán Ñoåi Cuûa Baûng Caân Ñoái Keá Toaùn Vaø Phöông Phaùp Ghi Soå Keùp Nguyeãn Taán Bình 2 09/08/2004
3. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc Tröôøng hôïp 1: Taøi saûn taêng – Taøi saûn giaûm (taêng giaûm cuøng beân taøi saûn) Ví duï: Duøng tieàn maët mua 5 trieäu ñoàng haøng hoùa nhaäp kho. Giao dòch kinh teá phaùt sinh naøy laøm taêng taøi saûn “haøng hoùa” 5 trieäu ñoàng, laø giaûm taøi saûn “tieàn maët” 5 trieäu ñoàng. Tröôøng hôïp 2: Nguoàn voán taêng – Nguoàn voán giaûm (taêng giaûm cuøng beân nguoàn voán) Ví duï: Vay ngaân haøng ñeå traû ngöôøi baùn 10 trieäu ñoàng. Giao dòch kinh teá naøy laøm taêng “khoaûn nôï phaûi traû ngaân haøng” 10 trieäu ñoàng, laøm giaûm “khoaûn nôï phaûi traû ngöôøi baùn” 10 trieäu ñoàng. Tröôøng hôïp 3: Taøi saûn taêng – Nguoàn voán taêng (caû 2 beân cuøng taêng) Ví duï: Mua haøng hoùa nhaäp kho 15 trieäu ñoàng, tieàn chöa traû ngöôøi baùn. Giao dòch naøy laøm taêng taøi saûn “haøng hoùa” 15 trieäu ñoàng, vaø laøm taêng “khoaûn nôï phaûi traû ngöôøi baùn” 15 trieäu. Tröôøng hôïp 4: Taøi saûn giaûm – Nguoàn voán giaûm (caû 2 beân cuøng giaûm) Ví duï: Duøng tieàn maët traû nôï ngöôøi baùn 3 trieäu ñoàng. Giao dòch naøy laøm giaûm taøi saûn “tieàn maët” 3 trieäu ñoàng, vaø laøm giaûm “khoaûn nôï phaûi traû ngöôøi baùn” 3 trieäu ñoàng. Veà toång quaùt, baûng caân ñoái keá toaùn chæ thay ñoåi vôùi 4 tröôøng hôïp treân. 2. Nguyeân taéc thöôùc ño baèng tieàn (money-measurement concept) Theo nguyeân taéc naøy, moïi taøi saûn vaø nguoàn hình thaønh leân taøi saûn ñeàu phaûi ñöôïc theå hieän giaù trò baèng tieàn. Chuùng ta coù moät loâ taøi saûn goàm coù: 1 tivi, 1 xe gaén maùy, 50 kg gaïo, 4 con gaø, 5 lít röôïu ngon , chuùng ta khoâng theå coäng chuùng laïi ñöôïc vì chuùng khoâng coù cuøng ñôn vò ño löôøng. Chuùng chæ coù theå coäng laïi ñöôïc neáu chuùng ñöôïc theå hieän thöôùc ño giaù trò baèng tieàn. Taøi saûn Ñôn vò tính Soá löôïng Ñôn giaù Thaønh tieàn - Tivi Caùi 1 2.200.000 2.200.000 - Xe gaén maùy Chieác 1 13.500.000 13.500.000 Kg Nguyeãn Taán Bình 3 09/08/2004
4. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc - Gaïo Con 50 5.000 250.000 - Gaø Lít 4 20.000 80.000 - Röôïu 5 4.800 24.000 Toång coäng 16.054.000 3. Nguyeân taéc ñôn vò haïch toaùn (entity concept) Veà maët keá toaùn, moãi ñôn vò doanh nghieäp ñöôïc xem laø moät toå chöùc ñoäc laäp vôùi caùc doanh nghieäp khaùc vaø ñaëc bieät laø ñoäc laäp vôùi chuû sôû höõu. Haïch toaùn keá toaùn ñöôïc thieát laäp cho ñôn vò chöù khoâng phaûi cho chuû sôû höõu. Tæ nhö anh Long laø chuû coâng ty Huyeàn Long treân ñaây, neáu moät ngaøy ñeïp trôøi naøo ñoù anh Long laáy ra töø coâng ty moät soá tieàn laø 5 trieäu ñoàng ñeå ñi chôi ôû Haø Noäi, soá tieàn ñoù phaûi ñöôïc ghi cheùp vaøo soå saùch laø moät khoaûn giaûm taøi saûn “tieàn maët” vaø giaûm nguoàn voán "chuû sôû höõu". 4. Nguyeân taéc hoaït ñoäng lieân tuïc (going-concern concept) Veà maët keá toaùn, moät coâng ty ñöôïc giaû ñònh laø tieáp tuïc hoaït ñoäng töø naêm naøy qua naêm khaùc tröø phi coù nhöõng baèng chöùng cuï theå veà vieäc phaù saûn hay ngöøng hoaït ñoäng. Nhöõng ghi cheùp soå saùch keá toaùn ñeàu döïa vaøo giaû ñònh naøy. 5. Nguyeân taéc giaù goác (cost concept) Hay coøn goïi laø nguyeân taéc giaù thaønh hay giaù phí lòch söû (historical cost concept). Theo nguyeân taéc naøy, keá toaùn ghi cheùp giaù trò taøi saûn theo giaù goác chöù khoâng quan taâm tôùi giaù thò tröôøng cuûa chuùng. Taïi sao nhö vaäy? Vì vieäc xaùc ñònh giaù thò tröôøng cho töøng loaïi taøi saûn raát khoù khaên. Maët khaùc, taøi saûn cuûa coâng ty seõ ñöôïc tieáp tuïc söû duïng cho caùc hoaït ñoäng cuûa mình trong töông lai chöù khoâng coù yù ñònh baùn ñi hay thanh lyù ñeå giaûi theå (nguyeân taéc hoaït ñoäng lieân tuïc). Gía thò tröôøng cuûa moät taøi saûn cuõng chæ laø öôùc ñoaùn neân deã chuû quan. Vì treân thöïc teá, noù khoâng ñöôïc thöïc söï mang ra thò tröôøng ñeå baùn. Vaø coù ai saún saøng traû cho noù moät soá tieàn ñaâu? Neáu coâng ty mua moät taøi saûn laø 1 ngoâi nhaø ñeå laøm vaên phoøng trò giaù laø 200 trieäu ñoàng thì giaù trò ngoâi nhaø ñöôïc ghi treân soå saùch laø 200 trieäu ñoàng. Giaù thò tröôøng cuûa ngoâi nhaø sau 1 naêm öôùc ñoaùn leân ñeán 300 trieäu ñoàng, 6 thaùng sau nöõa do tình hình qui hoaïch naøo ñoù giaù ngoâi nhaø öôùc ñoaùn chæ chöøng 100 trieäu ñoàng. Keá toaùn khoâng quan taâm ñeán vieäc thay ñoåi giaù caû thò tröôøng ñoù. Tröø khi ngoâi nhaø ñöôïc ñem ñi baùn thöïc söï hoaëc mang ñi goùp voán lieân doanh, giaù ngoâi nhaø treân soå saùch keá toaùn vaãn laø 200 trieäu ñoàng. Vì vaäy, giaù trò soå saùch (book value) cuûa taøi saûn khaùc vôùi giaù trò thò tröôøng (market value) cuûa taøi saûn ñoù. Ngoïai tröø vaøi taøi saûn cuï theå thì coù söï thoáng nhaát, ví duï nhö tieàn maët2. 2 Ñieàu kieän khoâng coù laïm phaùt. Nguyeãn Taán Bình 4 09/08/2004
5. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc 6. Nguyeân taéc thaän troïng (conservatism concept) Coøn goïi laø “nguyeân taéc baûo thuû”. Theo nguyeân taéc naøy, keá toaùn seõ coâng nhaän moät khoaûn “loã” hay giaûm voán ngay khi noù ñöôïc nghó raèng coù theå xaûy ra (possible) nhöng chæ coâng nhaän moät khoaûn “laõi” hay taêng voán khi noù ñaõ trôû thaønh chaéc chaén (certain). 7. Nguyeân taéc troïng yeáu (materiality concept) Coøn goïi laø nguyeân taéc mang tính vaät chaát. Theo nguyeân taéc naøy, keá toaùn chæ theo doõi vaø coâng khai (disclose) nhöõng vieäc ñöôïc xem laø quan troïng (important matters) vaø saún saøng boû qua, khoâng quan taâm ñeán (disregard) nhöõng söï vieäc ñöôïc coi laø khoâng quan troïng (unimportant matters). Ví duï coâng ty xuaát kho moät coâng cuï lao ñoäng ñeå söû duïng ôû phaân xöôûng saûn xuaát trò giaù 50 ngaøn ñoàng, keá toaùn seõ ghi nhaän chi phí saûn xuaát vaøo thôøi ñieåm xuaát kho laø 50 ngaøn ñoàng. Moãi ngaøy söû duïng, coâng cuï ñoù chaéc chaén bò hao moøn ñi moät phaàn nhöng keá toaùn seõ khoâng theo doõi vaø ghi vaøo soå saùch phaàn hao moøn ñoù. Trong thöïc teá vieäc theo doõi, ñaùnh giaù vaø ghi cheùp phaàn hao moøn ñoù laø vieäc khoâng theå. Cho raèng ñoù laø vieäc “vuïn vaët” (trivial), khoâng troïng yeáu vaø keá toaùn boû qua. Nhöng neáu moät taøi saûn coá ñònh hay moät loâ haøng hoùa naøo ñoù ñöôïc phaùt hieän laø khoâng coøn giaù trò, khoâng theå söû duïng ñöôïc nöõa keá toaùn seõ coâng khai vaán ñeà quan troïng naøy. Maët khaùc, ñoái vôùi moät coâng cuï lao ñoäng coù giaù trò lôùn vaø coù theå söû duïng trong nhieàu thôøi kyø, ñeå traùnh bieán ñoäng chi phí vaø aûnh höôûng ñeán lôïi nhuaän baùo caùo giöõa caùc thôøi kyø, giaù trò coâng cuï lao ñoäng ñoù seõ ñöôïc “phaân boå” cho nhieàu kyø3ø. 8. Nguyeân taéc thöïc teá phaùt sinh(realization concept) Coøn goïi laø nguyeân taéc coù theå thöïc hieän ñöôïc. Theo nguyeân taéc naøy, doanh thu ñöôïc ghi nhaän vaøo luùc vieäc giao nhaän haøng hoùa hay moät dòch vuï ñaõ hoaøn taát chöù khoâng phaûi laø thôøi ñieåm saûn xuaát hoøan thaønh hay thôøi ñieåm thanh toaùn tieàn. Ñaây chính laø cô sôû keá toaùn theo thöïc theå phaùt sinh (accrual accounting)4. Theo ñoù, söï thay ñoåi trong doanh thu vaø chi phí seõ taïo ra thu nhaäp (laõi hoaëc loã), töùc seõ laøm aûnh höôûng (taêng theâm hay giaûm ñi) ñeán voán chuû sôû höõu (phía beân phaûi cuûa baûng caân ñoái), coøn söï thay ñoåi trong tieàn maët seõ laøm aûnh höôûng (taêng theâm hay giaûm ñi) ñeán taøi saûn (phía beân traùi cuûa baûng caân ñoái). Ví duï: Trong thaùng 6/2001 Coâng ty may maëc Model saûn xuaát hoaøn thaønh moät loâ haøng quaàn aùo trò giaù 20 trieäu ñoàng nhaäp kho chôø baùn. Ngaøy 15/7/2001, coâng ty kyù hôïp ñoàng soá 43/HÑ, baùn loâ haøng quaàn aùo treân cho Cöûa haøng thôøi trang Young theo giaù thoûa thuaän laø 26 trieäu ñoàng. Ngaøy 6/8/2001, loâ haøng ñöôïc giao cho cöûa haøng Young nhöng Coâng ty Model cho Cöûa haøng Young nôï laïi vôùi thôøi haïn laø 1 thaùng. 3 Kyø kinh doanh hay kyø keá toaùn laø moät giai ñoaïn thôøi gian cuûa moät baùo caùo thu nhaäp (Income statement). Ñoù coù theå laø thaùng, quyù, 6 thaùng hay thöôøng laø moät naêm. 4 Ngöôïc vôùi cô sôû keá toaùn theo tieàn maët (cash accounting). Nguyeãn Taán Bình 5 09/08/2004
6. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Nguyeân lyù keá toaùn Toùm taét caùc nguyeân lyù keá toaùn caên baûn Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc Ngaøy 6/9/2001, Coâng ty Model nhaän ñöôïc “Giaáy baùo Coù” cuûa ngaân haøng ACB – nôi maø coâng ty môû taøi khoaûn ñeå giao dòch, soá tieàn 26 trieäu ñoàng vôùi noäi dung “Cöûa haøng Young thanh toaùn tieàn haøng theo hôïp ñoàng soá 43/HÑ”. Doanh thu seõ ñöôïc ghi nhaän vaøo thaùng 8/2001. 9. Nguyeân taéc phuø hôïp (matching concept) Cheânh leäch cuûa doanh thu vaø chi phí trong moät kyø kinh doanh laø lôïi nhuaän cuûa kyø kinh doanh ñoù. Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi raèng chi phí phaûi ñöôïc phaûn aûnh cho phuø hôïp vôùi doanh thu trong töøng kyø kinh doanh cuï theå. Ví duï, vaøo ñaàu thaùng 6/2001, coâng ty mua moät loâ haøng trò giaù 10 trieäu ñoàng mang veà nhaäp kho vaø ñaõ traû baèng tieàn maët. Neáu trong thaùng 6/2001, loâ haøng vaãn chöa ñöôïc baùn thì chuùng chæ ñöôïc coi laø taøi saûn cuûa coâng ty naèm trong kho, khoâng ñöôïc xem laø chi phí cuûa thaùng 6/2001. Ñeán thaùng 7/2001, ba phaàn tö (3/4) loâ haøng ñöôïc baùn ra vôùi giaù 12 trieäu ñoàng. Luùc naøy, keá toaùn ghi nhaän doanh thu cuûa thaùng 7/2001 laø 12 trieäu ñoàng vaø ñoàng thôøi ghi nhaän chi phí (chi phí cuûa haøng ñaõ baùn, coøn quen goïi laø giaù voán haøng baùn) laø 7,5 trieäu ñoàng cho thaùng 8/2001 ñeå phuø hôïp vôùi doanh thu trong kyø. Nhö vaäy, laõi goäp (= doanh thu - chi phí) laø: 4,5 trieäu (= 12 - 7,5 trieäu). Thaùng 6/2001, coâng ty ñaõ chi tieâu 10 trieäu ñoàng ñeå mua haøng nhöng ñoù khoâng phaûi laø chi phí cuûa thaùng 6. Cho ñeán thaùng 7, trong 10 trieäu mua haøng cuõng chæ môùi coù 7,5 trieäu ñoàng trôû thaønh chi phí cuûa thaùng 7, moät phaàn tö (1/4) coøn laïi laø 2,5 trieäu ñoàng haøng toàn kho vaãn laø taøi saûn, chöa trôû thaønh chi phí trong kyø. Nguyeãn Taán Bình 6 09/08/2004