Luận văn Phân tích cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Phân tích cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

1. B GIÁO D C iVÀ ÀO T O TR NG I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH OÀN H NG VÂN A IA LU N V N TH C S KINH T TP. H Chí Minh - N m 2009
2. ii B GIÁO D C VÀ ÀO T O TR NG I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH OÀN H NG VÂN A IA Chuyên ngành: Kinh t Tài chính - Ngân hàng Mã s : 60.31.12 LU N V N TH C S KINH T NG I H NG D N KHOA H C: TS. TR NG QUANG THÔNG TP. H Chí Minh - N m 2009
3. i LI CAM OAN Tôi xin cam oan lu n v n này do chính tôi nghiên c u và th c hi n. Các s li u và thông tin s d ng trong lu n v n này u có ngu n g c trung th c và ưc phép công b . Thành ph H Chí Minh - n m 2009 oàn H ng Vân
4. ii DANH M C CH VI T T T NHTM : Ngân hàng th ươ ng m i NHTMCP : Ngân hàng th ươ ng m i C ph n NHTMQD : Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh NHNN : Ngân hàng Nhà n ưc NHTW : Ngân hàng Trung ươ ng NHNNg : Ngân hàng N ưc ngoài DNNVV : Doanh nghi p nh và v a UBCK : y ban ch ng khoán WTO : T ch c th ươ ng m i th gi i WB : Ngân hàng th gi i BIDV : Ngân hàng u t ư và Phát Tri n Vi t Nam Vietinbank : Ngân hàng Công th ươ ng Vi t Nam VCB : Ngân hàng Ngo i th ươ ng Vi t Nam (Vietcombank) Agribank : Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn Vi t Nam ACB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Á Châu STB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Sài Gòn Th ươ ng Tín (Sacombank) TCB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n K th ươ ng Vi t Nam (Techcombank) EIB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Xu t nh p kh u Vi t Nam (Eximbank) TCTD : T ch c tín d ng DPRR : D phòng r i ro
5. iii DANH M C CÁC HÌNH Hình 1.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter Hình 1.2 Mô hình l i th c nh tranh DANH M C CÁC B NG Bng 2.1 Quá trình chuy n i và h i nh p c a Vi t Nam Bng 2.2 S l ưng ngân hàng giai on 1991 - 2009 Bng 2.3 Tng tr ưng tín d ng và ti n g i giai on 2002 - 2008 Bng 2.4 Th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam trong giai on 2002 - 2008 Bng 2.5 Quy nh v v n pháp nh i v i NHTM Bng 2.6 Vn iu l và t ng tài s n n m 2007 và n m 2008 Bng 2.7 T l an toàn v n (CAR) giai on 2005 - 2008 Bng 2.8 T l n x u (NPL) và d phòng r i ro tín d ng giai on 2006 - 2008 Bng 2.9 T l chênh l ch lãi su t bình quân giai on 2002 - 2008 Bng 2.10 T l thu nh p lãi c n biên (NIM) giai on 2002 - 2008 Bng 2.11 T l ROA giai on 2002 - 2008 Bng 2.12 T l ROE giai on 2002 - 2008 Bng 2.13 T l tài s n sinh l i trên t ng tài s n giai on 2002 - 2008 Bng 2.14 T l thu nh p ngoài lãi c n biên giai on 2004 - 2008 Bng 2.15 Dư n cho vay trên t ng tài s n giai on 2002 - 2008 Bng 2.16 T l thu nh p c n biên tr ưc các giao d ch c bi t 2002 - 2008 Bng 2.17 Top 5 NHTM c a 5 nhóm s n ph m d ch v ngân hàng Bng 2.18 Nhóm s n ph m d ch v ngân hàng ưc bình ch n c a NHTM Bng 2.19 Các tiêu chí ưc ánh giá cao c a nhóm s n ph m d ch v NH Bng 3.1 Mt s ch tiêu ti n t và ho t ng ngân hàng giai on 2006 - 2010 Bng 3.2 Quy mô bình quân c a các ngân hàng n m 2008 Bng 3.3 Bi n ng giá c phi u c a m t s ngân hàng gi a n m 2009
6. I MC L C Li cam oan i Danh m c ch vi t t t ii Danh m c các b ng và hình iii Li m u 1 CH Ơ NG 1: T NG QUAN V LÝ THUY T C NH TRANH 4 1.1 Lý lu n chung v c nh tranh 4 1.1.1 Khái ni m c nh tranh 4 1.1.2 Nng l c c nh tranh 5 1.1.3 Li th c nh tranh 7 1.1.4 c thù trong c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 8 1.2 Các nhân t tác ng n n ng l c c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 10 1.2.1 Các nhân t bên ngoài ngân hàng th ươ ng m i 10 1.2.1.1 Cu i v i các d ch v ngân hàng 10 1.2.1.2 S phát tri n c a các ngành liên quan 11 1.2.1.3 Nh ng y u t c a môi tr ưng kinh t v mô 12 1.2.1.4 Vai trò c a Nhà n ưc 12 1.2.2 Các nhân t bên trong n i b ngân hàng th ươ ng m i 13 1.2.2.1 Nng l c tài chính 13 1.2.2.2 Nng l c v công ngh 14 1.2.2.3 Ngu n nhân l c 15 1.2.2.4 Nng l c qu n lý và c ơ c u t ch c 16 1.2.2.5 H th ng kênh phân ph i và m c a d ng hóa các d ch v 17 1.3 Các mô hình phân tích ánh giá c nh tranh 17 1.3.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter 17 1.3.1.1 Nguy c ơ xâm nh p t các i th ti m n ng 18 1.3.1.2 Áp l c c nh tranh c a các i th hi n t i trong ngành 19 1.3.1.3 Áp l c t các s n ph m thay th 20 1.3.1.4 Áp l c t phía khách hàng 21
7. II 1.3.1.5 Áp l c c a nhà cung ng 22 1.3.2 Mô hình l i th c nh tranh 23 1.3.2.1 Nng l c c nh tranh 23 1.3.2.2 Li th c nh tranh 24 1.3.2.3 Bi u hi n l i th c nh tranh 25 1.3.2.4 V th c nh tranh 27 KT LU N CH Ơ NG 1 28 CH Ơ NG 2: TH C TR NG C NH TRANH TRONG H TH NG NGÂN HÀNG VI T NAM 29 2.1 Quá trình thành l p và phát tri n h th ng ngân hàng Vi t Nam 29 2.1.1 S ra i c a h th ng ngân hàng Vi t Nam 29 2.1.2 H th ng ngân hàng Vi t Nam trong th i k h i nh p kinh t 32 2.1.2.1 Nh ng cam k t c a Vi t Nam liên quan l nh v c ngân hàng trong àm phán gia nh p WTO 32 2.1.2.2 Phân tích SWOT cho ngân hàng Vi t Nam nói chung 36 2.2 Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam 41 2.2.1 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh 44 2.2.2 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n 47 2.2.3 Phân tích c nh tranh gi a nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh và nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n 49 2.2.3.1 Th ph n 49 2.2.3.2 Ti m l c v v n 49 2.2.3.3 Ch t l ưng tài s n có 51 2.2.3.4 Mc sinh l i 53 2.2.3.5 Sn ph m d ch v ngân hàng 59 2.2.4 Nhóm Ngân hàng n ưc ngoài, liên doanh và các t ch c tài chính khác 63 KT LU N CH Ơ NG 2 65 CH Ơ NG 3: GI I PHÁP NÂNG CAO N NG L C C NH TRANH C A CÁC NGÂN HÀNG TH Ơ NG M I VI T NAM 66
8. III 3.1 nh h ưng chi n l ưc phát tri n n n kinh t và h th ng ngân hàng th ươ ng mi Vi t Nam n n m 2020 66 3.1.1 nh h ưng phát tri n n n kinh t Vi t Nam n n m 2020 66 3.1.2 nh h ưng chi n l ưc phát tri n h th ng ngân hàng th ươ ng m i n nm 2020 68 3.2 Các g i ý chính sách c p v mô 69 3.3 Các gi i pháp c p vi mô 71 3.3.1 Tng c ưng n ng l c tài chính 71 3.3.1.1 Tng v n iu l 71 3.3.1.2 Nâng cao ch t l ưng tài s n có 74 3.3.1.3 Nâng cao m c sinh l i 77 3.3.2 Nâng cao n ng l c công ngh 77 3.3.3 Nâng cao ch t l ưng ngu n nhân l c 79 3.3.4 Nâng cao n ng l c qu n lý và c ơ c u t ch c 80 3.3.5 Nâng cao ch t l ưng và a d ng hóa s n ph m 81 3.3.6 Nâng cao ch t l ưng ph c v khách hàng 82 KT LU N CH Ơ NG 3 84 KT LU N 85 Tài li u tham kh o iv
9. 1 LI M U 1. Lý do ch n tài Trong n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, các t ch c kinh t , các cá nhân ho t ng kinh doanh trong nhi u ngành ngh , l nh v c khác nhau. Trong ó, s phát tri n c a ngành ngân hàng là m t óng góp không th thi u i v i n n kinh t th tr ưng hi n nay. N n kinh t ch có th phát tri n v i t c cao n u có m t h th ng ngân hàng l n m nh . Khi n n kinh t th tr ưng phát tri n, tính c nh tranh gi a các nh ch tài chính trung gian ngày càng di n ra m nh h ơn, h c nh tranh b ng nhi u hình th c nh ư a d ng hóa s n ph m, d ch v ngân hàng nh m thu hút khách hàng v phía h . Rõ ràng, thành công c a ngân hàng hoàn toàn ph thu c vào n ng l c trong vi c xác nh các s n ph m, d ch v tài chính mà xã h i ang có nhu c u; th c hi n m t cách hi u qu và bán chúng t i m t m c giá c nh tranh. tài: “Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam” nh m nghiên c u th c tr ng c nh tranh gi a các NHTM Vi t Nam nh m ưa ra m t s gi i pháp nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam. 2. Mc tiêu nghiên c u Mc tiêu c a tài là phân tích và ánh giá tình hình cnh tranh gi a các NHTM Vi t Nam t ó xu t m t s gi i pháp chung cho vi c nâng cao n ng lc cnh tranh ca các NHTM Vi t Nam, c ng nh ư các hàm ý chính sách h ưng t i mt môi tr ưng c nh tranh ngày càng bình ng h ơn trong h th ng ngân hàng Vi t Nam 3. i t ưng và ph m vi nghiên c u i t ưng nghiên c u c a tài là s c nh tranh gi a 4 NHTM Qu c doanh và 4 NHTM C ph n trong l nh v c ngân hàng, so sánh thc tr ng ho t ng cng nh ư ư a ra các gi i pháp thúc y, nâng cao n ng l c c nh tranh cho các NHTM Vi t Nam nói chung. Ph m vi nghiên c u c a lu n v n là các NHTM Vi t Nam, trong ó t p trung phân tích tr ưng h p các NHTM Qu c doanh và NHTM C ph n.
10. 2 4. Ph ươ ng pháp nghiên c u Qua nh ng d li u ã có trong quá trình ho t ng c a các NHTM, cùng v i nh ng ánh giá t ng quan c a tác gi i v i các nhân t làm nh hưng n nng lc c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam ã giúp cho tác gi có nh ng phân tích và ư a ra nh ng gi i pháp phù h p, vi c nghiên c u c a tác gi d a trên c ơ s ph ươ ng pháp lu n ch ngh a duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s ng th i tác gi c ng ã s d ng ph ươ ng pháp t ng h p, th ng kê, phân tích và so sánh t ó ưa ra nh ng gi i pháp nh m nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam. D li u ưc thu th p t nh ng ngu n sau: - T n i b NHTMQD nh ư: ngân hàng Ngo i th ươ ng Vi t Nam (VCB), ngân hàng u t ư và Phát tri n (BIDV), ngân hàng Công th ươ ng Vi t Nam (Vietin Bank), ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn (Agribank); - T n i b NHTMCP nh ư: ngân hàng Á Châu (ACB), ngân hàng Sài Gòn Th ươ ng Tín (Sacombank), ngân hàng K th ươ ng Vi t Nam (Techcombank), ngân hàng XNK Vi t Nam (Eximbank); - T Internet: trang web c a NHNN Vi t Nam (www.sbv.gov.vn), trang web ca Hi p h i Ngân hàng Vi t Nam (www.vnba.org.vn), - T t p chí ngành ngân hàng: t p chí tài chính ti n t , t p chí Ngân hàng, t p chí công ngh ngân hàng, - Các t p chí kinh t khác, sách, báo, 5. Ý ngh a c a tài Vi vi c ánh giá th c tr ng cnh tranh gi a các NTHM Vi t Nam và tìm ra nh ng yu t nh h ưng n nng l c c nh tranh s mang l i m t s ý ngh a th c ti n cho các NHTM Vit Nam trong vi c xây d ng và c i thi n các yu t c n thi t nâng cao n ng l c c nh tranh trên c ơ s phân tích, tìm hi u th c tr ng, xác nh nh ng t n t i, tài nêu lên nh ng gi i pháp nh m nâng cao n ng l c c nh tranh ca NHTM Vi t Nam. 6. Ni dung Nội dung c ủa lu ận v ăn g ồm ba ph ần chính, v ới k ết c ấu nh ư sau:
11. 3 Ch ươ ng 1: T ng quan v lý thuy t c nh tranh. Ch ươ ng 2: Th c tr ng c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam Ch ươ ng 3: Gi i pháp nâng cao n ng l c c nh tranh ca các ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam
12. 4 CH NG 1: TNG QUAN V LÝ THUY T C NH TRANH 1.1 Lý lu n chung v c nh tranh 1.1.1 Khái ni m c nh tranh Cnh tranh là m t hi n t ưng g n li n v i kinh t th tr ưng, khái ni m c nh tranh ã xu t hi n trong quá trình hình thành và phát tri n s n xu t, trao i hàng hóa và phát tri n kinh t th tr ưng. Cnh tranh xu t phát t hai iu ki n c ơ b n là phân công lao ng xã h i và tính a nguyên ch th l i ích kinh t , iu này làm xu t hi n các cu c u tranh giành l i ích kinh t gi a ng ưi s n xu t hàng hóa, cung c p d ch v và các t ch c trung gian, th c hi n phân ph i l i các s n ph m hàng hóa, d ch v . Cu c u tranh này d a trên s c m nh v tài chính, k thu t công ngh , ch t l ưng i ng lao ng, quy mô ho t ng c a t ng ch th . M c ích cu i cùng c a các ch th kinh t trong quá trình c nh tranh là t i a hóa l i ích, v i ng ưi s n xu t kinh doanh là li nhu n và v i ng ưi tiêu dùng là ti n ích tiêu dùng. Thu t ng “C nh tranh” ưc s d ng r t ph bi n hi n nay trong nhi u l nh vc nh ư kinh t , th ươ ng m i, lu t, chính tr , quân s , sinh thái, th thao; th ưng xuyên ưc nh c t i trong sách báo chuyên môn, di n àn kinh t c ng nh ư các ph ươ ng ti n thông tin i chúng và ưc s quan tâm c a nhi u i t ưng, t nhi u góc khác nhau, dn n có r t nhi u khái ni m khác nhau v “c nh tranh”, c th nh ư sau: - Theo P.Samuelson trong quy n Kinh t h c thì: “C nh tranh là s kình ch gi a các doanh nghi p c nh tranh v i nhau giành khách hàng, th tr ưng” - Theo Michael Porter thì: “Cnh tranh là giành l y th ph n. Bn ch t c a cnh tranh là tìm ki m l i nhu n, là kho n l i nhu n cao h ơn m c l i nhu n trung bình mà doanh nghi p ang có. K t qu quá trình c nh tranh là s bình quân hóa l i nhu n trong ngành theo chi u h ưng c i thi n sâu d n n h qu giá c có th gi m i.”
13. 5 - M t nh ngh a khác v c nh tranh nh ư sau: “C nh tranh có th nh ngh a nh ư là m t kh n ng c a doanh nghi p nh m áp ng và ch ng l i các i th c nh tranh trong cung c p s n ph m, d ch v m t cách lâu dài và có l i nhu n”. Qua các nh ngh a trên có th ti p c n v c nh tranh nh ư sau: - M t là, c nh tranh là s ganh ua nh m l y ph n th ng c a nhi u ch th cùng tham d . - Hai là, m c ích tr c ti p c a c nh tranh là m t i t ưng c th nào ó mà các ch th u mu n giành gi t (nh ư khách hàng, th tr ưng, d án, s n ph m, ); m c ích cu i cùng là tìm ki m l i nhu n cao. - Ba là, c nh tranh di n ra trong môi tr ưng c th và có nh ng qui nh chung mà các ch th tham gia ph i tuân th (nh ư iu ki n pháp lý, thông l kinh doanh, c im s n ph m, ) - B n là, trong quá trình c nh tranh các ch th tham gia ưc quy n s dng nh ng công c khác nhau (nh ư s n ph m, chính sách giá, phân ph i, chiêu th , ) Tóm l i, trong n n kinh t th tr ưng, n ơi mà xu t hi n quan h cung c u, cnh tranh là vi c u tranh ho c giành gi t t m t s i th v khách hàng, th ph n hay ngu n l c c a các doanh nghi p. Tuy nhiên, b n ch t c a cnh tranh ngày nay không ph i tiêu di t i th mà chính là doanh nghi p ph i t o ra và mang l i cho khách hàng nh ng giá tr gia t ng cao h ơn ho c m i l h ơn i th h có th la ch n mình mà không n v i i th c nh tranh. 1.1.2 Nng l c c nh tranh Trong quá trình nghiên c u v c nh tranh, ng ưi ta ã s d ng khái ni m nng l c c nh tranh. N ng l c c nh tranh ưc xem xét các góc khác nhau nh ư nng l c c nh tranh qu c gia, n ng l c c nh tranh doanh nghi p, n ng l c c nh tranh c a s n ph m và d ch v , lu n v n này, s ch y u c p n n ng l c cnh tranh c a doanh nghi p. Nng l c c nh tranh là kh n ng t n t i trong kinh doanh và t ưc m t s kt qu mong mu n d ưi d ng l i nhu n, giá c , l i t c ho c ch t l ưng các s n
14. 6 ph m c ng nh ư n ng l c c a nó khai thác các c ơ h i th tr ưng hi n t i và làm ny sinh th tr ưng m i. Nng l c c nh tranh c a doanh nghi p là th hi n th c l c và l i th c a doanh nghi p so v i i th c nh tranh trong vi c tho mãn t t nh t các òi h i c a khách hàng thu l i ngày càng cao h ơn. Nh ư v y, n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p tr ưc h t ph i ưc t o ra t th c l c c a doanh nghi p. ây là các y u t ni hàm c a m i doanh nghi p, không ch ưc tính b ng các tiêu chí v công ngh , tài chính, nhân l c, t ch c qu n tr doanh nghi p, m t cách riêng bi t mà c n ánh giá, so sánh v i các i tác c nh tranh trong ho t ng trên cùng m t l nh v c, cùng m t th tr ưng. S là vô ngh a n u nh ng im m nh và im y u bên trong doanh nghi p ưc ánh giá không thông qua vi c so sánh m t cách t ươ ng ng v i các i tác c nh tranh. Trên c ơ s các so sánh ó, mu n t o nên n ng l c c nh tranh, òi h i doanh nghi p ph i t o ra và có ưc các l i th c nh tranh cho riêng mình. Nh l i th này, doanh nghi p có th tho mãn t t h ơn các òi h i c a khách hàng m c tiêu c ng nh ư lôi kéo ưc khách hàng c a i tác c nh tranh. Có quan im cho r ng, n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p g n li n v i ưu th c a s n ph m mà doanh nghi p ưa ra th tr ưng. Có quan im g n n ng lc c nh tranh c a doanh nghi p v i th ph n mà nó n m gi , c ng có quan im ng nh t c a doanh nghi p v i hi u qu s n xu t kinh doanh, Tuy nhiên, n u ch d a vào th c l c và l i th c a mình thì ch ưa , b i trong iu ki n toàn c u hóa kinh t , l i th bên ngoài ôi khi là y u t quy t nh. Th c t ch ng minh m t s doanh nghi p r t nh , không có l i th n i t i, th c l c bên trong y u nh ưng v n t n t i và phát tri n trong m t th gi i c nh tranh kh c li t nh ư hi n nay. Nh ư v y, “n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p là vi c khai thác, s d ng th c l c và l i th bên trong, bên ngoài nh m t o ra nh ng s n ph m - d ch v h p dn ng ưi tiêu dùng t n t i và phát tri n, thu ưc l i nhu n ngày càng cao và ci ti n v trí so v i các i th c nh tranh trên th tr ưng ”.
15. 7 Th c t cho th y, không m t doanh nghi p nào có kh n ng th a mãn y tt c nh ng yêu c u c a khách hàng. Th ưng thì doanh nghi p có l i th v m t này và có h n ch v m t khác. V n c ơ b n là, doanh nghi p ph i nh n bi t ưc iu này và c g ng phát huy t t nh ng im m nh mà mình ang có áp ng t t nh t nh ng òi h i c a khách hàng. Nh ng im m nh và im y u bên trong m t doanh nghi p ưc bi u hi n thông qua các l nh v c ho t ng ch y u c a doanh nghi p nh ư marketing, tài chính, s n xu t, nhân s , công ngh , qu n tr , h th ng thông tin, Do ó, n ng l c c nh tranh th hi n vi c làm t t h ơn so v i các i th v : - Các ch tiêu nh l ưng: doanh thu; th ph n; kh n ng sinh l i. - Các ch tiêu nh tính: ch t l ưng s n ph m; kh n ng áp ng các yêu c u ca khách hàng; th ươ ng hi u, uy tín, hình nh; c bi t, s sáng t o s n ph m là nh ng khía c nh r t quan tr ng c a quá trình c nh tranh. Tóm l i, chúng ta có th th y, khái ni m n ng l c c nh tranh là m t khái ni m ng, ưc cu thành b i nhi u y u t và ch u s tác ng c a c môi tr ưng vi mô và v mô. M t s n ph m có th n m nay ưc ánh giá là có n ng l c c nh tranh, nh ưng n m sau, ho c n m sau n a l i không còn kh n ng c nh tranh n u không gi ưc các y u t l i th . 1.1.3 Li th c nh tranh Theo Michael Porter, l i th c nh tranh là giá tr mà doanh nghi p mang n cho khách hàng, giá tr ó v ưt quá chi phí dùng t o ra nó. Giá tr mà khách hàng sn sàng tr , và ng n tr vi c ngh nh ng m c giá th p h ơn c a i th cho nh ng l i ích t ươ ng ươ ng hay cung c p nh ng l i ích c nh t h ơn là phát sinh mt giá cao h ơn. Khi nói n l i th c nh tranh, là nói n l i th mà m t doanh nghi p, m t qu c gia ang có và có th có, so v i các i th c nh tranh c a h . L i th c nh tranh là m t khái ni m v a có tính vi mô (cho doanh nghi p), v a có tính v mô ( cp qu c gia).
16. 8 Khi m t doanh nghi p có ưc l i th c nh tranh, doanh nghi p ó s có cái mà các i th khác không có, ngh a là doanh nghi p ho t ng t t h ơn i th , ho c làm ưc nh ng vi c mà các i th khác không th làm ưc. L i th c nh tranh là nhân t c n thi t cho s thành công và t n t i lâu dài c a doanh nghi p. iu quan tr ng i v i b t k m t t ch c kinh doanh nào là xây d ng cho mình mt l i th c nh tranh b n v ng. L i th c nh tranh b n v ng có ngh a là doanh nghi p ph i liên t c cung c p cho th tr ưng m t giá tr c bi t mà không có i th c nh tranh nào có th cung c p ưc. Tuy nhiên iu này th ưng r t d b xói mòn b i nh ng hành ng b t ch ưc c a i th . 1.1.4 c thù trong c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i Ngân hàng c ng gi ng nh ư b t c lo i hình công ty nào u ph i i m t v i cnh tranh, các ngân hàng th ươ ng m i không ch b áp l c c nh tranh t các ngân hàng th ươ ng m i mà còn t t t c các t ch c tín d ng khác ang ho t ng kinh doanh trên th ươ ng tr ưng, v i m c tiêu là dành khách hàng, nh m t ng th ph n tín d ng c ng nh ư m r ng cung ng các s n ph m d ch v ngân hàng cho n n kinh t. Tuy v y, so v i s c nh tranh c a các t ch c tín d ng khác c nh tranh gi a các ngân hàng th ươ ng m i có nh ng c thù nh ư sau: - Cnh tranh ph i tuân th theo pháp lu t, không th c nh tranh b ng m i giá, bt ch p m i th on: Kinh doanh ti n t là l nh v c h t s c nh y c m, ch u tác ng b i r t nhi u nhân t v kinh t , chính tr , xã h i, tâm lý, truy n th ng, v n hóa, m i m t nhân t này có s thay i dù là nh nh t c ng có tác ng r t nhanh chóng và m nh m n môi tr ưng kinh doanh chung. Ví d ch là m t tin n th i dù là th t thi t c ng có th gây ra c ơn ch n ng r t l n v tâm lý, th m chí e d a s t n vong c a h th ng các t ch c tín d ng. M t ngân hàng ho t ng kém thanh kho n c ng có th tr thành gánh n ng cho các ngân hàng khác và dân chúng trên a bàn. Vì v y trong kinh doanh vi c c nh tranh là t ng b ưc m rng khách hàng, m r ng th ph n, nh ưng c ng không th c nh tranh b ng m i giá, s d ng m i th on, b t ch p pháp lu t thôn tính i th c a mình, b i vì i th là các ngân hàng th ươ ng m i khác b suy y u d n n s p , thì nh ng h u qu
17. 9 mang l i th ưng là r t l n, th m chí d n n v luôn chính ngân hàng mình do tác ng dây chuy n. - Cnh tranh nh ưng luôn ph i h p tác v i nhau: Ho t ng kinh doanh c a ngân hàng có liên quan n t t c các t ch c kinh t , chính tr, xã h i, n t ng cá nhân thông qua các ho t ng huy ng ti n g i ti t ki m, cho vay c ng nh ư các lo i hình d ch v tài chính khác, ng th i trong ho t ng kinh doanh c a mình các ngân hàng c ng u m tài kho n cho nhau cùng ph c v các khách hàng chung. Chính vì th n u nh ư m t ngân hàng khó kh n trong thanh kho n, có nguy c ơ v thì t t y u s tác ng dây chuy n n g n nh ư t t c các ngân hàng th ươ ng m i khác. Không nh ng th các t ch c tài chính phi ngân hàng c ng s b nh h ưng lây lan. ây là iu mà các ngân hàng th ươ ng m i không bao gi mong mu n. Vì th , trong ho t ng kinh doanh các ngân hàng luôn ph i c nh tranh l n nhau dành l i th ph n, nh ưng luôn ph i h p tác v i nhau, nh m h ưng t i m t môi tr ưng c nh tranh lành m nh tránh r i ro h th ng. - Cnh tranh trong s giám sát ch t ch c a ngân hàng Nhà n ưc: Do ho t ng c a các ngân hàng có liên quan n t t c các ch th , n m i m t ho t ng kinh t xã h i, cho nên tránh s ho t ng các ngân hàng th ươ ng m i m o hi m có nguy c ơ v h th ng. Vì v y ngân hàng Nhà n ưc u giám sát ch t ch th tr ưng này và ư a ra h th ng c nh báo s m phòng ng a r i ro. Th c ti n s cnh tranh c a các ngân hàng không gi ng các lo i hình kinh doanh khác. - Cnh tranh không gi i h n ph m vi qu c gia: Ho t ng c a các ngân hàng th ươ ng m i liên quan n l ưu chuy n ti n t , không ch trong ph m vi m t n ưc, mà có liên quan n nhi u n ưc h tr cho các ho t ng kinh t i ngo i, do v y kinh doanh trong h th ng ngân hàng ph i ch u nhi u y u t trong n ưc và qu c t nh ư: Môi tr ưng pháp lu t, t p quán kinh doanh trong n ưc, các thông l qu c t , c bi t là s chi ph i m nh m c a c ơ s tài chính, trong ó công ngh thông tin óng vai trò c c k quan tr ng, có tính ch t quy t nh i v i ho t ng kinh doanh c a các ngân hàng này.
18. 10 1.2 Các nhân t tác ng n n ng l c c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 1.2.1 Các nhân t bên ngoài ngân hàng th ươ ng m i 1.2.1.1 Cu i v i các d ch v ngân hàng ây là y u t có tác ng r t l n n s phát tri n c a ngân hàng. Thông qua nhu c u c a khách hàng, ngân hàng có th t n d ng ưc l i th theo quy mô, t ó ci thi n các ho t ng kinh doanh và d ch v c a mình. Nhu c u khách hàng còn có th g i m cho ngân hàng phát tri n các lo i hình s n ph m và d ch v m i. Các lo i hình này có th ưc phát tri n r ng rãi ra th tr ưng bên ngoài và khi ó ngân hàng ư a ra d ch v tr ưc tiên s có ưc l i th c nh tranh. Khách hàng c a các ngân hàng h u nh ư là toàn b các t ch c, doanh nghi p và ph n l n dân c ư. Vì th c u i v i các d ch v ngân hàng c ng a d ng, cho nên vi c ánh giá v c u i v i các d ch v ngân hàng c ng h t s c ph c t p, th hi n nh ng khía c nh sau: Cu trúc c a c u trong n ưc i v i các d ch v chính c a ngân hàng là: Dch v nh n g i, d ch v cho vay, d ch v trung gian thanh toán, d ch v mua bán ngo i t . Cu trúc c a c u th hi n các phân on c u i v i t ng lo i hình d ch v ; quy mô, c im nhu c u c a khách hàng trên t ng phân on ó. - Quy mô c a các phân on v c u i v i các d ch v ngân hàng s quy t nh m c u t ư và i m i c a các ngân hàng. - c im nhu c u c a khách hàng ph n ánh m c ph c t p, m c òi hi cao hay th p. Kh n ng n y sinh nhu c u m i c a khách hàng là ch tiêu quan tr ng tác ng n s phát tri n s n ph m m i c a các ngân hàng và nh ó t o ưc l i th c nh tranh. Quy mô c a t ng c u, tc t ng tr ưng cng nh ư m c b o hoà c a cu là y u t kích thích u t ư và thu hút các thành viên m i tham gia vào th tr ưng. Các ch tiêu ph n ánh quy mô c a c u th hi n:
19. 11 - T ng nhu c u v n tài tr cho các ho t ng s n xu t kinh doanh c a toàn b n n kinh t . - Nhu c u s d ng các d ch v thanh toán trong và ngoài n ưc. - Tc t ng tr ưng c a c u càng cao thì các ngân hàng càng có ng c ơ u t ư h ơn. Còn t c b o hoà càng cao thì các ngân hàng b s c ép ph i u t ư và i m i nhi u h ơn. Cơ ch chuy n i c u trong n ưc thành c u qu c t và ng ưc l i cng là y u t r t c n thi t khi ánh giá v c u. Nhu c u i v i s n ph m d ch v có kh nng di chuy n r t cao cùng v i s di chuy n c a các lu ng v n qu c t , các ho t ng thanh toán qu c t làm cho c u trong n ưc và c u qu c t có m i liên h m t thi t. iu này d n n ngân hàng trong n ưc s m t i l i th c nh tranh tr ưc các NHNNg v n ã quen v i nh ng nhu c u m i, s n ph m m i. Cho nên vi c nghiên cu c ơ ch chuy n i c u giúp các ngân hàng trong n ưc ch ng kh c ph c b t li và phát huy nh ng l i th c a mình. 1.2.1.2 S phát tri n c a các ngành liên quan Nh ng ngành có m i quan h ph tr và liên quan m t thi t nh ư: các công ty tài chính, các công ty ch ng khoán, th tr ưng ti n t , các công ty b o hi m, các qu u t ư, công ty mua bán n , trung tâm giao d ch a c, Ngành cung c p u vào cho ngân hàng nh ư: ngành b ưu chính vi n thông, ngành công ngh thông tin, các c ơ quan ki m toán, S phát tri n c a các ngành liên quan và ph tr trên có tác ng tr c ti p, va là áp l c, v a là c ơ h i n s phát tri n c a l nh v c ngân hàng, c th nh ư sau: - Các nh ch tài chính khác phát tri n t o áp l c bu c ngân hàng phát tri n. ng th i c ng t o c ơ h i h p tác nghiên c u, tri n khai nh ng ng dng công ngh m i, t o ra nh ng kênh huy ng v n và u t ư m i cho ngân hàng, t o iu ki n a d ng hóa danh m c u t ư, gi m thi u r i ro th tr ưng, r i ro thanh khon.
20. 12 - Ngành b ưu chính vi n thông, công ngh thông tin phát tri n s giúp ngân hàng c i ti n, i m i làm gi m chi phí giao d ch, hay làm khác bi t hóa s n ph m, d ch v . - D ch v ki m toán phát tri n giúp ngân hàng ánh giá chính xác h ơn v nng l c tài chính c a khách hàng, gi m thi u r i ro tín d ng. 1.2.1.3 Nh ng y u t c a môi tr ưng kinh t v mô Ngân hàng là m t ngành ch a ng r t nhi u r i ro. M i m t bi n ng b t li c a môi tr ưng kinh t v mô u có th nh h ưng n ho t ng bình th ưng ca m t ngân hàng. Khi n n kinh t phát tri n n nh, t c t ng tr ưng cao, các ch s v l m phát, lãi su t, t giá n nh s là iu ki n thu n l i cho s phát tri n ca h th ng ngân hàng và ng ưc l i s không thu n l i. 1.2.1.4 Vai trò c a Nhà n ưc i v i l nh v c ngân hàng, vai trò c a Nhà n ưc là m t y u t mang tính ch t xúc tác r t quan tr ng. Vai trò c a Nhà n ưc th hi n nh ng n i dung sau: - S y , tính ng b và hi u l c thi hành c a các quy nh pháp lu t, các chính sách liên quan n ho t ng ngân hàng. - N ng l c và hi u qu ho t ng c a NHNN trong vai trò giám sát và iu hành ho t ng c a h th ng NHTM. Do nh ng m i liên k t ch t ch c a toàn b h th ng NHTM, s v c a m t ngân hàng th ưng gây ra h u qu r t to ln và có kh n ng gây ra hi u ng lan truy n lên toàn h th ng. Vì th , ho t ng c a các NHTM ph i ch u s qu n lý và giám sát h t s c ch t ch c a chính ph và NHNN. - Vai trò c a Nhà n ưc v i t ư cách là ch s h u, con n và ch n l n nh t ca các NHTM. - Nhà n ưc có nh ng chính sách tác ng n cung, c u, n s n nh kinh t v mô, n các iu ki n nhân t s n xu t, các ngành liên quan và ph tr ca ngành ngân hàng t o thu n l i hay kìm hãm s phát tri n c a ngành ngân hàng.
21. 13 1.2.2 Các nhân t bên trong ni b ngân hàng th ươ ng m i 1.2.2.1 Nng l c tài chính Nng l c tài chính là th ưc o s c m nh c a m t ngân hàng t i th i im nh t nh. Nng l c tài chính ưc th hi n qua các ch tiêu sau ây: Mc an toàn v n và kh n ng huy ng v n - Ngu n l c quan tr ng nh t quy t nh kh n ng c nh tranh c a m t ngân hàng là ti m l c v v n, th hi n qua các ch tiêu nh ư: quy mô v n ch s h u, h s an toàn v n (Capital Adequacy Ratio - CAR). Ti m l c v v n ch s h u ph n ánh s c m nh tài chính và kh n ng ch ng r i ro c a ngân hàng ó. - Theo hi p ưc Basel I ưc tho hi p gi a các NHTW c a 10 qu c gia, mt NHTM có CAR = Vn t có/T ng tài s n có r i ro >= 8%, ưc coi là ngân hàng có an toàn. Kh n ng c ơ c u l i v n và huy ng thêm v n c ng nói lên ti m l c v v n ca m t ngân hàng. Ch t l ưng tài s n có Ch t l ưng tài s n có ưc ánh giá qua các ch tiêu nh ư: t l n x u trên tng tài s n, m c l p d phòng và kh n ng x lý n quá h n, m c t p trung và a d ng hóa c a danh m c tín d ng, r i ro tín d ng, Mc sinh l i - M c sinh l i là ch tiêu ph n ánh k t qu ho t ng, c ng nh ư ph n ánh mt ph n k t qu c nh tranh c a ngân hàng. - M c sinh l i ưc ánh giá thông qua các ch tiêu nh ư: giá tr tuy t i c a li nhu n sau thu ; t c t ng tr ưng l i nhu n, c ơ c u c a l i nhu n, t su t l i nhu n trên v n ch s h u (ROE); t sut l i nhu n trên t ng tài s n (ROA), Kh n ng thanh kho n ưc th hi n qua các ch tiêu nh ư: kh n ng thanh toán nhanh, kh n ng qu n lý r i ro thanh kho n c a các NHTM.
22. 14 Theo iu 12 c a quy t nh s 457/2005/Q -NHNN ngày 19/04/2005, v vi c ban hành “Quy nh v các t l b o m an toàn trong ho t ng c a các t ch c tín d ng”: “T ổ ch ức tín d ụng ph ải th ường xuyên đảm b ảo t ỷ l ệ v ề kh ả n ăng chi tr ả đố i với t ừng loại ti ền đồ ng, vàng nh ư sau: 1. T ỷ l ệ t ối thi ểu 25% gi ữa giá tr ị các tài s ản “Có” có th ể thanh toán ngay và các tài s ản “N ợ” s ẽ đế n h ạn thanh toán trong th ời gian 1 tháng ti ếp theo. 2. T ỷ l ệ t ối thi ểu b ằng 1 gi ữa t ổng tài s ản “Có” có th ể thanh toán ngay trong kho ảng th ời gian 7 ngày làm vi ệc ti ếp theo và t ổng tài s ản “N ợ” ph ải thanh toán trong kho ảng th ời gian 7 ngày làm vi ệc ti ếp theo”. 1.2.2.2 N ng l c v công ngh Công ngh óng vai trò quan tr ng trong vi c t o ra l i th c nh tranh c a mt ngân hàng, c bi t là công ngh thông tin c ng là thành ph n r t quan tr ng. Peter Rose vi t: “H th ng ngân hàng hi n i càng ngày càng gi ng v i m t ngành c a chi phí c nh. Ngân hàng mu n duy trì l i nhu n và kh n ng c nh tranh ph i m r ng ho t ng, th ưng b ng cách giành ưu th i v i các ngân hàng nh v n không có kh n ng theo k p nh ng thay i v công ngh ”. Theo ông, thì các máy móc ngày càng m nh n thêm nhi u công vi c, các thi t b t ng rút ng n th i gian tác nghi p, t ng m c chính xác và ti n li cho các ho t ng, d ch v c a ngân hàng. Nh ư v y, vi c áp d ng các thi t b vi tính, in t ang bi n ph n ln các chi phí bi n i (nh ư nhân công) thành chi phí c nh (nh ư chi phí mua, bo d ưng, kh u hao máy móc thi t b ). Nng l c công ngh bao g m: h th ng thanh toán in t , h th ng ngân hàng bán l , máy rút ti n t ng ATM, h th ng báo cáo r i ro, ưc ph n ánh thông qua các ch tiêu nh ư: s l ưng và trình nhân l c trong l nh v c này; dung lưng và tính n nh c a ưng truy n; các quy nh pháp lý liên quan n b o mt, n các giao d ch in t ; các chi phí s d ng công ngh ; trình s d ng công ngh thông tin; s l ưng máy tính trên u ng ưi. N ng l c công ngh không
23. 15 nh ng th hi n s l ưng, ch t l ưng công ngh hi n t i mà còn bao g m kh n ng i m i công ngh hi n t i v m t k thu t và kinh t . Nh ng ti n b c a công ngh ã h tr ngân hàng x lý công vi c nhanh hơn, t o iu ki n thu n l i h ơn trong thu hút và áp ng các nhu c u khách hàng ng th i giúp cho NHTM gi m ưc chi phí kinh doanh, nâng cao v th c nh tranh. Vì th các NHTM ang ngày càng gia t ng u t ư vào các trang thi t b và ph ươ ng ti n hi n i d n thay th nh ng thao tác nghi p v th công. 1.2.2.3 Ngu n nhân l c Yu t con ng ưi v n có vai trò quan tr ng và mang tính quy t nh trong ho t ng kinh doanh c a NHTM. S phát tri n công ngh ã giúp cho các NHTM có ưc nh ng b ưc i dài trong t phá nâng cao ch t l ưng d ch v , áp ng ngày càng t t h ơn các nhu c u c a khách hàng, ph c v t t h ơn cho công tác th ng kê, phân tích hi u qu các ho t ng kinh doanh, nh ưng nh ng ti n b c a công ngh ch có th phát huy, t o ra nh ng l i th v ưt tri khi có s qu n lý và ki m soát hi u qu c a con ng ưi. Do ó, b t k m t doanh nghi p hay ngân hàng u không th thi u ngu n lc quan tr ng, ó là ngu n nhân l c. Nhân s c a m t ngân hàng là y u t mang tính k t n i các ngu n l c c a ngân hàng, là cái g c c a m i c i ti n hay i m i. - Ngu n nhân l c trong l nh v c ngân hàng th hi n qua các ch tiêu nh ư: quy mô ào t o hàng n m; trình , k n ng c a nhân viên m i; s l ưng các chuyên viên ngân hàng; các nhà qu n lý giàu kinh nghi m, có trình cao; các chuyên viên n ưc ngoài. Nng l c c nh tranh c a ngu n n ng l c c a ngân hàng th hi n nh ng y u t nh ư: - Trình thành th o nghi p v , k n ng c a nhân s là ch tiêu quan tr ng th hi n ch t l ưng c a ngu n nhân l c. - ng c ơ, ý th c ph n u, tác phong làm vi c, kh n ng h c t p và t ào to.
24. 16 - M c cam k t g n bó là ch tiêu quan tr ng ph n ánh l i th c nh tranh ca ngân hàng. Ngân hàng òi h i nhân s ph i có trình cao và kinh nghi m ưc tích l y qua th i gian. ng th i quá trình tuy n d ng và ào t o m t chuyên viên c ng t n kém v th i gian và công s c. Nh ư v y, ngân hàng có t c l ưu chuy n nhân viên cao s m t i l i th c nh tranh v ngu n nhân l c. Cho nên, ngân hàng c n có chính sách nhân s , chính sách tuy n d ng t t duy trì i ng nhân s có ch t lưng cao. C ơ ch thù lao là m t ch tiêu quan tr ng và hi u qu th c hi n t t chính sách này thông qua các ch tiêu nh ư m c l ươ ng bình quân, các ch l ươ ng th ưng. 1.2.2.4 N ng l c qu n lý và c ơ c u t ch c Nng l c qu n lý ph n ánh n ng l c iu hành c a h i ng qu n tr , ban giám c và quy t nh hi u qu s d ng các ngu n l c c a m t ngân hàng. N u không có n ng l c qu n lý, có ngh a là không có kh n ng ưa ra nh ng chính sách, chi n l ưc h p lý, thích ng v i nh ng bi n i c a th tr ưng, s làm lãng phí các ngu n l c và làm y u i n ng l c c nh tranh c a ngân hàng ó. N ng l c qu n lý ưc ánh giá thông qua: - M c chi ph i và kh n ng giám sát ca h i ng qu n tr i v i ban giám c. - M c tiêu, ng c ơ, m c cam k t c a h i ng qu n tr và ban giám c i v i vi c duy trì và nâng cao n ng l c c nh tranh. - Ch t l ưng chính sách và quy trình kinh doanh, quy trình qun lý r i ro, ki m toán n i b . - Chính sách ti n l ươ ng và thu nh p i v i ban giám c. Cơ c u t ch c là m t ch tiêu quan tr ng ph n ánh c ơ ch phân b các ngu n l c c a ngân hàng có phù h p v i quy mô, trình qu n lý ngân hàng; phù hp v i c tr ưng ngành và yêu c u c a th tr ưng hay không. Cơ c u t ch c c a m t ngân hàng th hi n s phân chia các phòng ban ch c n ng, các b ph n tác nghi p, các ơn v tr c thu c.
25. 17 Cơ c u t ch c có hi u qu t t ưc th hi n vào m c ph i h p gi a các phòng ban trong vi c th c hi n chi n l ưc kinh doanh, các ho t ng nghi p v hàng ngày; kh n ng thích nghi và thay i c ơ c u tr ưc s thay i c a ngành, môi tr ưng v mô, 1.2.2.5 H th ng kênh phân ph i và m c a d ng hóa các d ch v H th ng kênh phân ph i là y u t quan tr ng trong ho t ng kinh doanh ca ngân hàng, th hi n s l ưng các chi nhánh và ơ n v tr c thu c, c ng nh ư s phân b các chi nhánh theo a lý lãnh th . Trong iu ki n các d ch v truy n th ng c a ngân hàng v n còn phát tri n thì vai trò c a m t m ng l ưi chi nhánh rng l n r t có ý ngh a. Hi u qu c a m ng l ưi r ng ưc ánh giá thông qua hi u qu c a vi c qu n lý, giám sát ho t ng chi nhánh và tính h p lý trong phân b chi nhánh các vùng a lý. Mc a d ng hóa các d ch v cung c p phù h p v i nhu c u th tr ưng và nng l c qu n lý c a ngân hàng s t o cho ngân hàng có l i th c nh tranh. S a dng hóa các d ch v s t o cho ngân hàng phát tri n n nh và có th phát huy l i th nh quy mô. Tuy nhiên, s a d ng hóa các d ch v c n ph i ưc th c hi n trong t ươ ng quan so v i các ngu n l c hi n có c a ngân hàng. N u tri n khai dàn tr i quá m c các ngu n l c khi n cho ngân hàng kinh doanh không hi u qu . 1.3 Các mô hình phân tích ánh giá c nh tranh 1.3.1 Mô hình 5 l c lưng cnh tranh c a Michael Porter Mt doanh nghi p mu n c nh tranh thành công trong ngành, nh t thi t ph i tr l i ưc hai câu h i quan tr ng, ph i nh n ra khách hàng c n gì mình và làm th nào doanh nghi p có th ch ng s c nh tranh. Mu n v y, tr ưc h t doanh nghi p ph i t p trung vào phân tích môi tr ưng ngành d a trên mô hình n m l c lưng cnh tranh c a Michael Porter. Vi c phân tích này giúp công ty nh n ra nh ng c ơ h i và thách th c, qua ó doanh nghi p bi t mình nên ng v trí nào i phó m t cách hi u qu v i n m l c l ưng c nh tranh trong ngành. N m l c lưng này không ph i là y u t t nh, mà ng ưc l i nó vn ng liên l c cùng v i các giai on phát tri n c a ngành. T ó s xác nh
26. 18 nh ng y u t thành công then ch t ưc xem nh ư là ngu n g c bên ngoài c a l i th c nh tranh. Michael Porter ã ư a ra mô hình n m l c lưng cnh tranh g m: (1) C ưng c nh tranh gi a các i th hi n t i trong ngành (2) Nguy c ơ nh p cu c c a các i th ti m n ng (3) M i e d a t các s n ph m có kh n ng thay th (4) Quy n l c th ươ ng l ưng c a ng ưi mua (5) Quy n l c th ươ ng l ưng c a nhà cung ng. Hình 1.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter CÁC I TH TI M N NG Nguy c ơ e d a t nh ng ng ưi m i vào cu c CÁC I TH C NH TRANH TRONG NGÀNH Quy n l c Quy n l c th ươ ng l ưng th ươ ng l ưng NHÀ KHÁCH CUNG NG ca nhà ca ng ưi HÀNG cung ng mua Cu c c nh tranh gi a các i th hi n t i Nguy c ơ e d a t Các s n ph m và d ch v thay th SN PH M THAY TH 1.3.1.1 Nguy c ơ xâm nh p t các i th ti m n ng i th c nh tranh ti m n là các doanh nghi p hi n t i ch ưa xu t hi n trên th tr ưng nh ưng có kh n ng c nh tranh trong t ươ ng lai. Nguy c ơ xâm nh p vào mt ngành ph thu c vào các rào c n xâm nh p th hi n qua các ph n ng c a các
27. 19 i th c nh tranh hi n th i mà các i th m i có th d oán. N u các rào c n hay có s tr a quy t li t c a các nhà c nh tranh hi n h u ang quy t tâm phòng th thì kh n ng xâm nh p c a các i th m i r t th p. Theo Michael Porter, có 6 ngu n rào c n xâm nh p ch y u: • Li th kinh t theo quy mô: Nh ng doanh nghi p hi n có t n d ng l i th v quy mô l n làm gi m chi phí trên m t ơn v s n ph m. Do ó, doanh nghi p m i s g p b t l i v chi phí, nên khó có th c nh tranh n i. • S khác bi t c a s n ph m: Các doanh nghi p m i mu n có s n ph m ưu th hơn s n ph m hi n có thì c n ph i t n nhi u chi phí và th i gian nh t nh. • Các òi h i v v n: có th gia nh p vào ngành, doanh nghi p m i c n ph i có s v n pháp nh và v n u t ư c n thi t. • Chi phí chuy n i • Kh n ng ti p c n v i kênh phân ph i • Nhng b t l i v chi phí không liên quan n quy mô. Tuy nhiên, các NHTM s p tham gia vào th tr ưng c ng có nh ng l i th quan tr ng nh ư: có ng c ơ và mong mu n giành l y th ph n; ưc rút kinh nghi m t nh ng NHTM ang ho t ng, có nh ng d báo v th tr ưng. c bi t hơn là chi n l ưc và n ng l c c a các NHTM m i này ch ưa có thông tin gì, nên các NHTM hi n t i không có chi n l ưc ng phó. Vì th , các NHTM m i có th c lc nh ư th nào c ng là m i e d a v kh n ng chia s th ph n v i các NHTM hi n t i. 1.3.1.2 Áp l c c nh tranh c a các i th hi n t i trong ngành i th c nh tranh hi n t i trong ngành là các doanh nghi p ã có v th ch c ch n trên th tr ưng. Tính ch t và c ưng c nh tranh gi a các i th hin t i này ph thu c vào các y u t sau: • S l ưng các i th c nh tranh: S l ưng i th trong ngành càng ông thì cưng c nh tranh càng cao. Tuy nhiên, i th nào có quy mô và th l c ln s có kh n ng chi ph i ho t ng c a ngành.
28. 20 • Tc t ng tr ưng c a ngành: N u t c t ng tr ưng c a ngành ch m, ch cn có m t doanh nghi p m r ng quy mô, tìm cách t ng th ph n, giành gi t th tr ưng c a các i th khác thì áp l c c nh tranh t ng lên. • Chi phí c nh và chi phí l ưu kho cao: Doanh nghi p có chi phí c nh l n ch u áp l c thu h i v n, nên th ưng t ng s n l ưng s n ph m, d n t i làm gi m giá bán và t ng m c c nh tranh. • S nghèo nàn v tính khác bi t c a s n ph m và các chi phí chuy n i. • Ngành có n ng l c d ư th a. • Tính a d ng c a ngành: S khác bi t c a các i th c nh tranh s làm cho các doanh nghi p g p khó kh n trong vi c àm phán. • S tham gia vào ngành cao. • Các rào c n rút lui: Khi m t doanh nghi p nh n th y không có kh n ng t n ti và kinh doanh không còn hi u qu , nh ưng c ng không th rút lui kh i ngành do chi phí t n th t quá l n, ho c do áp l c tâm lý, ho c do rào c n c a Nhà n ưc. Các i th c nh tranh hi n t i làm nh h ưng n chi n l ưc ho t ng kinh doanh c a m t NHTM trong t ươ ng lai nh ưng c ng là ng l c thúc y các NHTM không ng ng t ng quy mô v n, i m i công ngh , nâng cao ch t l ưng s n ph m dch v chi m ưu th trong c nh tranh. 1.3.1.3 Áp l c t các s n ph m thay th Các s n ph m thay th là m i e do tr c ti p n kh n ng phát tri n, t n t i và m c l i nhu n c a các doanh nghi p, hn ch m c l i nhu n ti m n ng c a m t ngành b ng cách t m t ng ưng t i a cho m c giá mà các công ty trong ngành có th kinh doanh có lãi. Do các lo i s n ph m có tính thay th cho nhau nên s d n n s cnh tranh trên th tr ưng. Khi giá bán ca sn ph m chính t ng, khách hàng s có xu h ưng s d ng s n ph m thay th và ng ưc l i. Vì v y làm nh h ưng n kh n ng tiêu th , doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p. Vi c phân bi t s n ph m là chính hay là s n ph m thay th ch mang tính t ương i trong ngành.
29. 21 S ra i c a các t ch c phi ngân hàng ã e do l i th c a các NHTM khi cung c p các d ch v tài chính m i c ng nh ư các d ch v truy n th ng v n do các NHTM m nhi m. Các t ch c tài chính trung gian này cung c p cho khách hàng nh ng s n ph m mang tính khác bi t và t o cho khách hàng có c ơ h i l a ch n phong phú h ơn, th tr ưng ngân hàng m r ng h ơn. Ch ng h n, khách hàng có th chuy n sang mua b o hi m nhân th , thay th cho s n ph m g i ti t ki m c a ngân hàng, v a có quy n l i v b o hi m, v a tích l y và v n ưc h ưng ti n lãi. iu này t t y u s nh h ưng làm gi m t c phát tri n th ph n c a các NHTM. 1.3.1.4 Áp l c t phía khách hàng Áp l c t phía khách hàng ch y u có hai d ng là òi h i gi m giá hay m c c có ch t l ưng ph c v t t h ơn. Chính iu này làm cho các i th ch ng l i nhau, d n t i làm t n hao m c l i nhu n c a ngành. Áp l c t khách hàng xu t phát t các iu ki n sau: • Khi s l ưng ng ưi mua là nh , s c m nh khách hàng l n có kh n ng áp t giá và bu c giá c hàng hóa gi m, khi n t l l i nhu n c a ngành gi m xu ng. • Khi ng ưi mua mua m t l ưng l n s n ph m và t p trung. • Khi ng ưi mua chi m m t t tr ng l n trong s n l ưng c a ng ưi bán. • Các s n ph m không có tính khác bi t và là các s n ph m c ơ b n. • Khách hàng e d a h i nh p v phía sau. • Sn ph m ngành là không quan tr ng i v i ch t l ưng s n ph m c a ng ưi mua. • Khách hàng có y thông tin: Khi thông tin v các ngân hàng là ưc công khai và minh b ch, khách hàng có nhi u c ơ h i l a ch n giao d ch v i ngân hàng nào mang n l i ích t t nh t cho mình. iu ó, gây s c ép cho ngân hàng ph i i m t v i s mâu thu n gi a vi c làm cho ho t ng kinh doanh có hi u qu , t ng l i nhu n cho ngân hàng và v a ph i gi chân khách hàng.
30. 22 1.3.1.5 Áp l c c a nhà cung ng Nhà cung ng có th kh ng nh quy n l c c a h b ng cách e d a t ng giá hay gi m ch t l ưng s n ph m, d ch v cung ng. Do ó, nhà cung ng có th chèn ép l i nhu n c a m t ngành khi ngành ó không có kh n ng bù p chi phí t ng lên trong giá thành s n xu t. Nh ng iu ki n làm t ng áp l c t nhà cung ng có xu h ưng ng ưc v i các iu ki n làm t ng quy n l c c a ng ưi mua. Áp l c t nhà cung ng s t ng lên n u: • Ch có m t s ít các nhà cung ng: N u nhà cung ng có th l c s t o nên sc ép cho doanh nghi p trong th ươ ng l ưng v giá c , ch t l ưng và th i hn giao hàng. • Khi s n ph m thay th không có s n. • Khi s n ph m c a nhà cung ng là y u t u vào quan tr ng i v i ho t ng c a khách hàng. Trong l nh v c ngân hàng, nh ng t ch c kinh t có ngu n l c tài chính m nh, c ng là nhà cung ng ti n cho ngân hàng. Nh ng t ch c này gây s c ép cho ngân hàng r t l n, vì có th rút l i v n b t c lúc nào, nh h ưng n ho t ng kinh doanh c a ngân hàng. • Khi s n ph m c a nhà cung ng có tính khác bi t và ưc ánh giá cao b i các i th c a ng ưi mua. • Khi ng ưi mua ph i gánh ch u m t chi phí cao do thay i nhà cung ng. • Khi các nhà cung ng e d a h i nh p v phía tr ưc. Mt trong nh ng c im quan tr ng c a ngành ngân hàng là t t c các cá nhân, t ch c kinh doanh s n xu t hay tiêu dùng, th m chí là các ngân hàng khác cng u có th v a là ng ưi mua các s n ph m d ch v ngân hàng, v a là ng ưi bán s n ph m cho ngân hàng. Nh ng ng ưi bán s n ph m thông qua các hình th c gi ti n, l p tài kho n giao d ch hay cho vay u có mong mu n là nh n ưc m t lãi su t cao h ơn, trong khi ó, nh ng ng ưi mua s n ph m (vay v n) l i mu n mình ch ph i tr m t chi phí vay v n nh h ơn th c t . Nh ư v y, ngân hàng s ph i i mt v i s mâu thu n gi a ho t ng t o l i nhu n có hiu qu và gi chân ưc
31. 23 khách hàng c ng nh ư có ưc ngu n v n thu hút r nh t có th . iu này t ra cho ngân hàng nhi u khó kh n trong nh h ưng c ng nh ư ph ươ ng th c ho t ng trong tươ ng lai. 1.3.2 Mô hình l i th c nh tranh 1.3.2.1 Nng l c c nh tranh ánh giá nng l c c nh tranh c a doanh nghi p c n phân tích mô hình 6M c a Philip Kotler, t ó nh n bi t chính xác kh n ng c nh tranh c a doanh nghi p hi n t i và trong t ươ ng lai, d ưi tác ng c a môi tr ưng bên ngoài. ng th i c ng ánh giá ưc l i th c nh tranh c a doanh nghi p, giúp doanh nghi p chi m ưu th trong kinh doanh và giành l y th ph n trên th tr ưng. Philip Kotler ã ư a ra nguyên t c Marketing 6M giúp doanh nghi p ánh giá n ng l c c nh tranh c a mình, ó là: - M1, Ti n, V n (Money): Tr ưc tiên ph i xem v n c a doanh nghi p vì “có bt m i g t nên h ”. - M2, Máy móc, thi t b , công ngh (Machinery): Giúp ta hi u ưc n ng lc s n xu t, ch t l ưng s n ph m, n ng su t lao ng và quy mô phát tri n c a doanh nghi p. - M3, V t t ư (Materials): S n ph m làm ra b ng nh ng lo i v t t ư gì, m c ch ng ho c ph thu c c a doanh nghi p i v i nh ng lo i v t t ư ó, c ơ c u nh ng lo i v t t ư doanh nghi p c n s d ng, v t t ư trong n ưc hay nh p kh u, ngu n cung có d i dào không, kh n ng có v t t ư mi ho c ngu n cung m i thay th , u có th óng góp l n cho n ng l c c nh tranh. - M4, Nhân l c (Man power): C n ánh giá trình c a nhân l c các c p, cơ c u nhân l c, qu n tr nhân l c, chính sách s d ng, ãi ng và ào t o nhân l c, kh n ng nâng cao ch t l ưng và b sung ngu n nhân l c m i c a doanh nghi p - M5, Qu n lý (Management): Dù cho nh ng M trên ch ưa th t t t nh ưng có ưc nh ng con ng ưi qu n lý tài ba, có h th ng qu n lý t t thì s m mu n doanh nghi p s có th bi n y u thành m nh.
32. 24 - M6, Ti p c n th tr ưng (Marketing): Nói cho cùng, chính th tr ưng m i là n ơi c xát, ánh giá n ng lc c a doanh ngi p m t cách toàn di n, chính xác nh t và quy t nh s tn t i c a doanh nghi p. Hình 1.2 Mô hình l i th c nh tranh NNG L C C NH TRANH Mnh và y u c a 6M (Men/ Money/ Machine/ Material/ Marketing/ Management) KH N NG LI TH BI U HI N V TH LI TH CNH TRANH CNH TRANH CNH TRANH (Hi n t i, t ươ ng lai) (4P v ưt tr i) CNH TRANH (Th ph n) (Chi phí h , khác bi t hóa) MÔI TR NG BÊN NGOÀI (Vi mô, v mô, các i th , ) Da trên c ơ s phân tích n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p theo mô hình 6M, ánh giá kh n ng c nh tranh c a doanh nghi p d ưi tác ng c a môi tr ưng kinh t v mô và các i th c nh tranh. Doanh nghi p c n kh c ph c nh ng im y u và phát huy im m nh duy trì kh n ng c nh tranh hi n t i và trong tươ ng lai. 1.3.2.2 Li th c nh tranh S d ng mô hình 4P phân tích l i th c nh tranh c a doanh nghi p, bao gm: s n ph m (Product), giá (Price), phân ph i (Place), xúc ti n th ươ ng m i, truy n thông (Promotion). Các doanh nghi p th c thi chi n l ưc marketing m t cách hi u qu , òi h i s ph i h p nh p nhàng c a c b n y u t trong mô hình này tùy thu c vào tình hình th c t c a th tr ưng, c th nh ư sau: Sn ph m (Product) - Phát tri n dãi s n ph m.
33. 25 - C i ti n ch t l ưng, c im, ng d ng. - H p nh t dãi s n ph m. - Quy chu n hóa m u mã - nh v - Nhãn hi u Giá (Price) Giá c là m i quan tâm c a khách hàng, cho nên doanh nghi p ph i ưa ra giá c s n ph m phù h p khuy n khích khách hàng s d ng s n phm c a mình. - Thay i giá, iu ki n, th i h n thanh toán - Áp d ng chính sách h t b t (skimming) - Áp d ng chính sách thâm nh p (penetration) Phân ph i (Place) Xây d ng và duy trì h th ng phân ph i r ng kh p luôn ưc coi là v n hàng u, ưa s n ph m n v i ng ưi tiêu dùng. - Thay i ph ươ ng th c giao hàng ho c phân ph i. - Thay i d ch v . - Thay i kênh phân ph i. Truy n thông (Promotion) - Thay i n i dung qu ng cáo ho c khuy n mãi. - Thay i nh v cho th ươ ng hi u (tái nh v ). - Thay i ph ươ ng th c truy n thông. - Thay i cách ti p c n. 1.3.2.3 Bi u hi n l i th c nh tranh Mi doanh nghi p t xác nh v trí cho mình trong l nh v c ang ho t ng bng cách t n d ng các ưu th s n có c a mình. Theo Michael Poter thì các ưu th ca m t doanh nghi p b t k s luôn n m m t trong hai khía c nh: L i th chi phí và s khác bi t hóa s n ph m. B ng cách áp d ng nh ng ưu th này, các doanh nghi p s theo ui ba chi n l ưc chung: d n u v chi phí, khác bi t hóa s n ph m và t p trung. Sau ây là chi n l ưc chung c a Michael Poter:
34. 26 Chi n l ưc d n u v chi phí Chi n l ưc này h ưng t i m c tiêu tr thành nhà s n xu t có chi phí th p trong ngành v i tiêu chu n ch t l ưng nh t nh. Doanh nghi p có hai cách l a ch n là s bán s n ph m v i giá trung bình c a toàn ngành thu ưc l i nhu n cao, ho c s bán v i giá th p h ơn giá trung bình giành thêm th ph n. Chi n l ưc dn u v chi phí th ưng ưc áp d ng cho nh ng th tr ưng r ng l n. Doanh nghi p d a vào m t s ph ươ ng th c chi m ưu th v chi phí b ng cách c i ti n hi u qu c a quá trình kinh doanh, tìm c ơ h i ti p c n v i ngu n nguyên li u l n có giá bán th p, c t gi m nh ng chi phí không c n thi t Doanh nghi p áp d ng chi n l ưc này thành công th ưng có nh ng c im sau: - Kh n ng ti p c n v n t t u t ư vào thi t b s n xu t. ây c ng chính là rào c n mà nhi u doanh nghi p không th v ưt qua. - N ng l c thi t k s n ph m t ng hi u qu s n xu t, có th t o thêm m t chi ti t nh nào ó rút ng n c quá trình. - Có trình cao trong s n xu t. - Có các kênh phân ph i hi u qu . Chi n l ưc chi phí th p c ng có nh ng m o hi m n ch a bên trong. R i ro xy ra khi i th c nh tranh c ng có kh n ng h th p chi phí s n xu t, xoá i l i th c nh tranh c a doanh nghi p ang d n u v chi phí. Chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m Chi n l ưc này phát tri n s n ph m ho c d ch v c a doanh nghi p sao cho có nh ng c tính c áo và duy nh t, ưc khách hàng ánh giá cao h ơn so v i sn ph m c a các i th c nh tranh. Nh vào tính c áo ó mà doanh nghi p có th bán s n ph m v i m c giá cao h ơn v n ưc khách hàng ch p nh n. Các doanh nghi p thành công trong chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m th ưng có các th m nh sau: - Kh n ng nghiên c u và ti p c n v i các thành t u khoa h c hàng u.
35. 27 - Nhóm nghiên c u và phát tri n s n ph m (R&D) có k n ng và tính sáng to cao. - Nhóm bán hàng tích c c v i kh n ng truy n t các s c m nh c a s n ph m n khách hàng m t cách thành công. - Danh ti ng v ch t l ưng và kh n ng i m i c a doanh nghi p. Nh ng r i ro i li n v i chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m là kh n ng b các i th c nh tranh b t ch ưc, ho c s thay i th hi u c a ng ưi tiêu dùng. Ngoài ra, nh ng doanh nghi p có chi n l ưc t p trung s có kh n ng t ưc s khác bi t hóa s n ph m cao h ơn. Chi n l ưc t p trung Chi n l ưc này ch y u t p trung vào nh ng th tr ưng nh v i c im riêng bi t. L i th c nh tranh c a doanh nghi p là d a vào s th u hi u sâu s c nh ng c thù c a th tr ưng và kh n ng cung c p s n ph m, d ch v phù h p v i nh ng c im ó. Ri ro c a chi n l ưc t p trung là các doanh nghi p l n v i ngu n l c t t hơn v n có th t n công vào phân khúc th tr ưng này. Vì th , nh ng doanh nghi p áp d ng chi n l ưc này ph i ti p t c t o ra nh ng l i th khác nh ư c t gi m chi phí ho c khác bi t hóa s n ph m, nh m mang n nhi u giá tr c ng thêm cho khách hàng trong phân khúc c a mình. 1.3.2.4 V th c nh tranh Nu y u t quy t nh u tiên i v i kh n ng sinh l i c a doanh nghi p là sc h p d n c a l nh v c mà doanh nghi p ang ho t ng, thì y u t quan tr ng th hai là v th c a doanh nghi p trong l nh v c ó. Ngay c khi ho t ng trong mt ngành có kh n ng sinh l i th p h ơn m c trung bình, nh ưng các doanh nghi p có v th t i ưu thì v n có th t o ra ưc m c l i nhu n cao. B i vì có ưc v th cao thì doanh nghi p s d dàng giành l y khách hàng c a các i th c nh tranh và chi m l y th ph n trên th tr ưng, giúp doanh nghi p kinh doanh hi u qu cao.
36. 28 KT LU N CH NG 1 Ph ươ ng pháp truy n th ng ánh giá n ng l c c nh tranh c a ngân hàng so vi i th c nh tranh là so sánh tr c ti p t ng m t, t ng y u t nh ư: th ph n và t c t ng tr ưng th ph n, v th tài chính, n ng l c qu n tr ngân hàng, giá c s n ph m và d ch v , ch t l ưng s n ph m, kênh phân ph i, thông tin và xúc ti n th ươ ng m i, n ng l c nghiên c u và phát tri n, th ươ ng hi u và uy tín, trình lao ng, Tuy nhiên, mu n t o nên n ng l c c nh tranh, òi h i các ngân hàng ph i t o lp ưc l i th so sánh v i các i th c nh tranh. Nh l i th này mà ngân hàng có th tho mãn t t h ơn các òi h i c a khách hàng m c tiêu c ng nh ư lôi kéo ưc khách hàng c a các i th c nh tranh khác. Cho nên c n ph i ánh giá t ng quát nng l c c nh tranh c a mình v i i th c nh tranh, ch không ch là ánh giá tng m t, t ng y u t . H th ng các ch tiêu và công c ánh giá n ng l c c nh tranh v a nêu trên, ã th hi n toàn di n n ng l c c nh tranh hi n t i, c ng nh ư kh n ng duy trì và phát tri n trong t ươ ng lai c a h th ng NHTM. Tóm l i, nh m nâng cao n ng l c c nh tranh, các ngân hàng c n ánh giá th c l c c a mình, bi t v n d ng và phát huy th m nh, có gi i pháp kh c ph c nh ưc im và bi n im y u tr thành im m nh. Tác gi ã gi i thi u t ng quan v lý thuy t c nh tranh, làm c ơ s giúp các ngân hàng ánh giá n ng l c c nh tranh c a mình trong m i t ươ ng quan so sánh v i các i th c nh tranh trên th tr ưng m c tiêu. T ó, tìm ra ưc nh ng l i th c ơ b n nh m nâng cao n ng l c cnh tranh c a ngân hàng trên th tr ưng.
37. 29 CH NG 2: TH C TR NG C NH TRANH TRONG H TH NG NGÂN HÀNG VI T NAM 2.1 Quá trình thành l p và phát tri n h th ng ngân hàng Vi t Nam 2.1.1 S ra i ca h th ng ngân hàng Vi t Nam Tr ưc th k 19, Vi t Nam h u nh ư ch ưa có ho t ng ngân hàng do n n k ngh và th ươ ng m i ch ưa hình thành, ho t ng SXKD mang tính gia ình, làng, xã; nên không c n nhi u v n. M u d ch qu c t không óng vai trò l n. M t khác, dân c ư Vi t Nam r t nghèo không có ti n d ư th a g i trong n ưc c ng nh ư chuy n ti n ra n ưc ngoài. Vì v y ch ưa có t ch c làm nh ng d ch v ngân hàng. T n a cu i th k 19, cùng v i vi c xâm chi m và th ng tr c a th c dân Pháp, Vi t Nam ã xu t hi n nh ng t ch c tín d ng t ư b n ch ngh a do ng ưi nưc ngoài s h u nh ư: ngân hàng ông D ươ ng (c a Pháp) n m 1875, ngân hàng Hongkong - Th ưng H i n m 1876, Sau chi n tranh th gi i th nh t n tháng 8/1945, có m t s ngân hàng c a nưc ngoài m chi nhánh t i Vi t Nam, ng th i c ng xu t hi n m t vài ngân hàng ca các nhà t ư b n Vi t Nam. Nh ng ngân hàng này cùng ho t ng trên lãnh th Vi t Nam tuy không h p thành m t h th ng th ng nh t, song u ph i tuân theo pháp lu t c a chính quy n dân Pháp. Trong ó, ngân hàng ông D ươ ng óng vai trò nòng c t và là ngân hàng phát hành. Hai cu c chi n tranh giành c l p và th ng nh t t n ưc kéo dài trong su t 30 n m (t n m 1945 n 1975) ã t o ra c c di n m i. Trên t n ưc Vi t Nam tn t i 2 h th ng các t ch c tín d ng thu c 2 ch chính tr khác nhau. M t h th ng các TCTD c a chính quy n cách m ng, m t h th ng các TCTD c a chính quy n th c dân Pháp và chính quy n Nam Vi t Nam. H th ng các TCTD c a chính quy n th c dân Pháp tr ưc cách m ng tháng 8/1945 ưc duy trì Vi t Nam cho n tháng 5/1955, khi th c dân Pháp rút kh i Vi t Nam. T tháng 5/1955 n tháng 4/1975, chính quy n Vit Nam ã t o d ng ưc m t h th ng tín d ng c a n n kinh t th tr ưng. H th ng ngân hàng này ưc phân chia 2 c p rõ r t v i ngân hàng qu c gia Vi t Nam óng vai trò là
38. 30 NHTW, còn các TCTD là ngân hàng và các t ch c phi tín d ng. Nh ng ngân hàng này thc hi n các ho t ng kinh doanh ti n t , tín d ng. n 30/04/1975, h th ng tín d ng c a chính quy n Nam Vi t Nam s p hoàn toàn. H th ng TCTD c a chính quy n cách m ng ã ưc hình thành ngay sau khi Nhà n ưc Vi t Nam dân ch C ng hòa thành l p v i các nh ch nh ư: Nông nghi p tín d ng thu c B Canh Nông (1945), Kinh t tín d ng thu c B Kinh t (1945), Nha tín d ng s n xu t (1947), Ngày 6/5/1951, ngân hàng qu c gia Vi t Nam ưc thành l p. n tháng 9/1960 ưc mang tên là ngân hàng Nhà n ưc Vit Nam. Cùng v i s ra i c a NHNN Vi t Nam, m t s TCTD ưc thành l p nh ư: H p tác xã tín d ng (1956), ngân hàng ki n thi t Vi t Nam (1975). Các TCTD c a chính quy n cách m ng th c s t n t i nh ư m t h th ng hoàn ch nh trong gu ng máy kinh t - tài chính c a n n kinh t qu c dân. NHNN Vi t Nam ưc t ch c theo mô hình mt cp v a qu n lý, v a kinh doanh trong l nh v c ti n t , tín d ng và thanh toán. H th ng ngân hàng không ng ng l n m nh góp ph n quan tr ng vào s th ng l i c a hai cu c chi n tranh giành c l p dân t c và s th ng nh t c a t n ưc. Sau khi t n ưc ã giành c l p và th ng nh t hoàn toàn, các TCTD ã tr i qua nhi u thay i l n v c ơ c u t ch c c ng nh ư v quy mô ho t ng. c bi t t n m 1988, b ng Quy t nh s 53/H BT ngày 26/3/1988, hai Pháp l nh ngân hàng ngày 23/5/1990, h th ng ngân hàng Vi t Nam có s chuy n i sâu s c t h th ng ngân hàng m t c p c a n n kinh t k ho ch hóa t p trung thành h th ng ngân hàng hai cp c a n n kinh t th tr ưng. NHNN th c hi n ch c n ng qu n lý Nhà n ưc v ti n t - tín d ng i n i và i ngo i. NHTM và các TCTD khác th c hi n ch c n ng kinh doanh ti n t và các d ch v ngân hàng d ưi s qu n lý nhà nưc c a ngân hàng nhà n ưc Vi t Nam. ó là các TCTD thu c nhi u hình th c s hu khác nhau c a Vi t Nam, c a n ưc ngoài, hay ng s h u Vi t Nam và n ưc ngoài, th c hi n toàn di n hay m t vài nghi p v ngân hàng v i tên g i phong phú
39. 31 và a d ng nh ư: NHTM, ngân hàng Chính sách xã h i, Công ty tài chính, Qu u tư, Qu tín d ng nhân dân, Qu b o lãnh tín d ng cho DNNVV, Bng 2.1 Quá trình chuy n i và h i nh p c a Vi t Nam 1976-1980 Nn kinh t k ho ch hóa t p trung 1980-1988 Ci cách n n kinh t k ho ch hóa. 1985: Th t b i trong i m i c ơ ch giá - l ươ ng - ti n, d n n siêu lm phát. 1986: B t u i m i n n kinh t 1989-1996 i m i theo c ơ ch kinh t th tr ưng Hi nh p toàn c u hóa, th ươ ng m i hóa (EU: 1992, ASEAN: 1995, APEC: 1998) 1996-1999 nh h ưng c a cu c kh ng ho ng kinh t Châu Á, quá trình chuy n i ti n tri n ch m 2000-2007 Th c hi n các hi p nh bu c ph i c i cách thêm Th tr ưng ch ng khoán và bt ng s n phát tri n bong bóng 2008 Lm phát, CP iu ti t thông qua chính sách ti n t , th tr ưng tài chính. 2009 Suy thoái kinh t S thay i c a Vi t Nam qua n n kinh t c ơ ch th tr ưng trong n m 1986 ưc ánh d u nh ư là n n t ng cho s phát tri n c a n n kinh t và h i nh p n n kinh t th gi i. Vi t Nam ã ưc là thành viên c a ASEAN n m 1995 và ti p theo là thành viên c a AFTA. K t ó, Vi t Nam ã ký thêm các hi p nh th ươ ng m i a ph ươ ng v i nhi u qu c gia khác nhau trên toàn th gi i. Tr i qua hàng lo t các cu c àm phán kéo dài và y khó kh n, Vi t Nam ã thành công ký hi p nh song ph ươ ng v i n n kinh t l n nh t th gi i là M , làm c ơ s cho ti n trình h i nh p WTO trong n m 2007. Là thành viên c a WTO, Vi t Nam có ưc nhi u c ơ h i phát tri n. Trong bi c nh toàn c u hóa, Vi t Nam ph i tuân th các nguyên t c và quy nh qu c t . Vì th , Vi t Nam ang m c a toàn b n n kinh t nói chung và m c a ngành ngân hàng nói riêng.
40. 32 Mc dù n m 1991, Vi t Nam ã m c a h th ng ngân hàng cho các nhà u tư n ưc ngoài, nh ưng NHNN Vi t Nam chính th c m c a h th ng ngân hàng vào ngày 20/04/2007 theo Ngh nh s 69/2007/N -CP cho phép các nhà u t ư n ưc ngoài ưc n m gi t i 30% c ph n c a ngân hàng, v i hn m c t i a 15% cho mi m t nhà u t ư riêng l K t ngày 01/04/2007, các NHNNg ưc cho phép m công ty con v i 100% v n n ưc ngoài t i Vi t Nam, tuy nhiên ch sau tháng 09/2008 ch m i có 2 ngân hàng quc t là HSBC và Standard Chartered (SCB) nh n ưc gi y phép. Theo quy nh c a WTO, cho n cu i n m 2010, chính ph Vi t Nam s c ph n hóa t t c 5 NHTMQD khi ngành ngân hàng b cam k t là s ph i m c a hoàn toàn. 2.1.2 H th ng ngân hàng Vi t Nam trong th i k h i nh p kinh t 2.1.2.1 Nh ng cam k t c a Vi t Nam liên quan l nh v c ngân hàng trong àm phán gia nh p WTO Ngày 7/11/2006 Vi t Nam chính th c tr thành thành viên th 150 c a WTO. Chính ph Vi t Nam ã công b th c hi n nh ng cam k t v d ch v ngân hàng và các d ch v tài chính khác. Các TCTD n ưc ngoài s ưc phép thành l p và ho t ng d ưi hình th c 100% v n n ưc ngoài t i Vi t Nam. Sau 5 n m gia nh p WTO, các TCTD n ưc ngoài s ưc h ưng các ưu ãi nh ư ngân hàng n i a. Các cam k t v ngo i h i và thanh toán • i v i giao d ch vãng lai - Bi n pháp ki m soát giao d ch vãng lai ưc t do, quy nh t m th i ph i kt h i ngo i t t p trung ngo i t vào h th ng ngân hàng áp ng các nhu c u thi t y u v ngo i t cho n n kinh t và n i l ng d n khi tình hình kinh t ưc c i thi n. - Bi n pháp qu n lý ngo i h i ch ưc áp d ng trong nh ng tr ưng h p ngo i l , do Chính ph Vi t Nam quy t nh, nh m duy trì an ninh tài chính và ti n t qu c gia. - Các h n ch i v i giao d ch vãng lai ưc bãi b và không duy trì b t k
41. 33 bi n pháp nào trái v i các cam k t v các d ch v ngân hàng, các d ch v tài chính khác c ng nh ư v thanh toán giao d ch vãng lai và chuy n ti n qu c t . • i v i các giao d ch v n: - N i l ng các giao d ch chuy n v n c a các nhà u t ư n ưc ngoài vào Vi t Nam và vi c vay, hoàn tr n vay n ưc ngoài c a các t ch c c ư trú; ch duy trì m t s h n ch v các giao d ch chuy n v n ra n ưc ngoài u t ư c a các t ch c c ư trú, vi c chuy n v n này ph i ưc các c ơ quan có th m quy n cho phép và ph i trong ph m vi s ngo i t thu c s h u c a các t ch c này, các giao d ch này ph i ng ký v i NHNN Vi t Nam. - Các doanh nghi p ưc t do ký các h p ng vay n ưc ngoài, theo ngh nh 134/2005/N -CP (1/11/2005), ngh a v ng ký các h p ng trung dài h n vi NHNN là v n có tính th t c ph c v cho các m c ích th ng kê giám sát ho t ng vay n trung dài h n n ưc ngoài c a các doanh nghi p và ph i h p v i B tài chính b o m các kho n n n ưc ngoài c a qu c gia trong ph m vi an toàn. - i v i vi c hoàn tr các kho n vay, các kho n u t ư v n ra n ưc ngoài ca các doanh nghi p, ph i áp ng các iu ki n v gi y phép u t ư ra n ưc ngoài, m tài kho n ngo i t , và các giao d ch chuy n v n u t ư, các gi y t c n thi t xin gi y phép u t ư ra n ưc ngoài. - Các doanh nghi p ưc phép u t ư ra n ưc ngoài, có th chuy n l i nhu n có ưc t các kho n u t ư c a h t i Vi t Nam ra b t c n ơi nào n ưc ngoài, ho c có th m các tài kho n ngo i t th c hi n vay n ưc ngoài trung dài h n, ưc phép m tài kho n ngo i t cho các ho t ng khác trong các tr ưng h p c bi t. - Các h n ch b o m an toàn cán cân thanh toán ưc xem xét áp d ng khi Vi t Nam g p ph i nh ng khó kh n v cán cân thanh toán qu c t , các quy nh v ngo i h i c a Vi t Nam ưc IMF rà soát m i n m m t l n. - V cân i ngo i t : chính ph xem xét cân i nhu c u ngo i t cho các nhà u t ư n ưc ngoài u t ư vào các d án c bi t trong các ch ươ ng trình c a
42. 34 chính ph ; h tr cân i ngo i t cho các d án c ơ s h t ng và m t s d án quan tr ng khác, trong tr ưng h p các ngân hàng ưc phép giao d ch ngo i h i nh ưng không th áp ng yêu c u v ngo i t . Các cam k t v chính sách th ươ ng m i d ch v liên quan n ngân hàng Các TCTD n ưc ngoài ưc ho t ng t i Vi t Nam d ưi các hình th c và th i gian - V n phòng i di n chi nhánh NHNNg: th i h n ho t ng không ưc vưt quá th i h n ho t ng c a chi nhánh NHNNg này. - Ngân hàng liên doanh, ngân hàng 100% v n n ưc ngoài: th i h n ho t ng không quá 99 n m và không ưc v ưt quá th i h n ho t ng c a ngân hàng m nưc ngoài. - Công ty tài chính liên doanh, Công ty tài chính 100% v n n ưc ngoài; Công ty cho thuê tài chính liên doanh, Công ty cho thuê tài chính 100% v n n ưc ngoài: th i h n là 50 n m, các gi y phép ho t ng này có th ưc gia h n. Vn góp c a bên n ưc ngoài vào m t ngân hàng liên doanh ho t ng v i t ư cách c a m t NHTM không ưc v ưt 50% v n iu l c a ngân hàng; v n góp c a bên n ưc ngoài vào m t TCTD phi ngân hàng liên doanh c n ph i t ít nh t là 30% vn iu l . Tng m c c ph n c a các t ch c và cá nhân n ưc ngoài ưc gi i h n mc 30% v n iu l c a m t NHTMCP Vi t Nam. T ngày 1/4/2007, các TCTD n ưc ngoài ưc phép m chi nhánh t i Vi t Nam theo các iu ki n: - M t NHTM n ưc ngoài mu n m chi nhánh t i Vi t Nam, ngân hàng m ph i có t ng tài s n h ơn 20 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơn xin m chi nhánh. - Thành l p m t ngân hàng liên doanh ho c ngân hàng 100% v n n ưc ngoài, ngân hàng m ph i có t ng tài s n h ơn 10 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơ n xin m ngân hàng. - V i Công ty tài chính 100% v n n ưc ngoài, ph i có t ng tài s n có h ơn 10
43. 35 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơn. Các iu ki n i v i các chi nhánh NHNNg và các ngân hàng 100% v n nưc ngoài s ưc áp d ng trên c ơ s không phân bi t i x . V tham gia c ph n: Vi t Nam có th h n ch vi c tham gia c ph n c a các TCTD n ưc ngoài t i các NHTMQD c a Vi t Nam ưc c ph n hóa nh ư m c tham gia c ph n c a các ngân hàng Vi t Nam. Vi c góp v n (hình th c mua c ph n), t ng s c ph n ưc phép n m gi bi các th nhân và pháp nhân n ưc ngoài t i m i NHTMCP Vi t Nam không ưc vưt quá 30% v n iu l c a ngân hàng. Nh ng s n ph m và d ch v ngân hàng ưc cam k t Các cam k t v d ch v ngân hàng, các d ch v tài chính khác ưc th c hi n phù h p v i các lu t và các qui nh liên quan ưc ban hành b i các c ơ quan có th m quy n c a Vi t Nam và theo nguyên t c chung, trên c ơ s không phân bi t i x. Nh ng s n ph m, d ch v ã cam k t: (1) Nh n ti n g i và các kho n ph i tr khác t công chúng. (2) Cho vay d ưi t t c các hình th c, bao g m tín d ng tiêu dùng, tín d ng cm c th ch p, bao thanh toán và tài tr giao d ch th ươ ng m i. (3) Thuê mua tài chính. (4) M i d ch v thanh toán và chuy n ti n, bao g m th tín d ng, th thanh toán và th n , séc du l ch và h i phi u ngân hàng. (5) B o lãnh và cam k t. (6) Kinh doanh trên tài kho n c a mình ho c c a khách hàng, t i s giao d ch, trên th tr ưng giao d ch tho thu n ho c b ng cách khác nh ư công c th tr ưng ti n t (g m séc, h i phi u, ch ng ch ti n g i); ngo i h i; các công c t giá và lãi su t (g m các s n ph m nh ư h p ng hoán i, h p ng k h n); vàng nén. (7) Môi gi i ti n t . (8) Qu n lý tài s n, nh ư qu n lý ti n m t ho c danh m c u t ư, m i hình th c qu n lý u t ư t p th , qu n lý qu h ưu trí, các d ch v l ưu ký và tín thác.
44. 36 (9) Các d ch v thanh toán và bù tr tài s n tài chính (g m ch ng khoán, các sn ph m phái sinh, và các công c chuy n nh ưng khác). (10) Cung c p và chuy n giao thông tin tài chính, và x lý d li u tài chính và ph n m m liên quan c a các nhà cung c p d ch v tài chính khác. (l1) Các d ch v t ư v n, trung gian môi gi i và các d ch v tài chính ph tr khác i v i t t c các ho t ng ưc nêu t các ti u m c (1) n (10), k c tham chi u và phân tích tín d ng, nghiên c u và t ư v n u t ư và danh m c u t ư, t ư v n v mua l i và v tái c ơ c u và chi n l ưc doanh nghi p. V l trình cung c p các s n ph m, d ch v ngân hàng K t khi gia nh p, các TCTD n ưc ngoài ưc phép phát hành th tín d ng trên cơ s i x qu c gia, và trong vòng 5 n m Vi t Nam có th h n ch quy n c a chi nhánh NHNNg, ưc nh n ti n g i b ng VND t các th nhân Vi t Nam mà ngân hàng không có quan h tín d ng theo t l trên m c v n ưc c p c a chi nhánh phù h p v i l trình sau: - Ngày 1/1/2007: 650% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2008: 800% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2009: 900% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2010: 1000% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2011: i x qu c gia y . Trong quá trình Vi t Nam h i nh p kinh t , các NHNNg s thâm nh p vào Vi t Nam d ưi hai hình th c hi n di n th ươ ng m i chính là: thành l p ngân hàng 100% v n n ưc ngoài, các nhà u n ưc ngoài s mua c ph n c a các ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam theo t l cho phép. iu này ã t o s c ép i v i các ngân hàng trong n ưc sau khi Vi t Nam gia nh p WTO. Vi s thay i ó, ngành ngân hàng Vi t Nam c ng ưc h ưng nhi u c ơ h i c ng nh ư ph i i u v i không nhi u thách thc. 2.1.2.2 Phân tích SWOT cho ngân hàng Vi t Nam nói chung Sau khi Vi t Nam gia nh p WTO các ngân hàng nưc ngoài có nhi u ho t ng phong phú a d ng t i Vi t Nam và ưc i x ngang b ng theo úng
45. 37 nguyên t c t i hu qu c c a WTO. Khi ó, các NHTM Vi t Nam s gp ph i nh ng i th n ng ký (v th ươ ng hi u, v n, công ngh , nhân l c, kinh nghi m, s n ph m, ) ngay trên th tr ưng Vi t Nam. Do ó, c n phân tích th c tr ng NHTM Vi t Nam theo mô hình SWOT hi u rõ h ơn v im m nh (Strengths), im y u (Weaknesses), c ơ h i (Opportunities), thách th c (Threats) c a NHTM Vi t Nam nh m có nh ng gi i pháp thích h p nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam trong b i c nh h i nh p. im m nh (Strengths) - Có h th ng m ng l ưi r ng kh p; - Am hi u v th tr ưng trong n ưc, c ng nh ư phong t c t p quán c a t ng a ph ươ ng; - Có s l ưng khách hàng truy n th ng ông o; - Chi m th ph n l n v ho t ng tín d ng, huy ng v n và d ch v ; - Có i ng nhân viên t n t y, ham h c h i và có kh n ng ti p c n nhanh các ki n th c, k thu t hi n i; - Có ưc s quan tâm và h tr c bi t t phía NHTW; - Môi tr ưng pháp lý thu n l i; - H u h t ã th c hi n hi n i hóa ngân hàng. im y u (Weaknesses) - N ng l c qu n lý, iu hành còn nhi u h n ch so v i yêu c u c a NHTM hi n i, b máy qu n lý c ng k nh, không hi u qu ; - Chính sách xây d ng th ươ ng hi u còn kém; - Ch t l ưng ngu n nhân l c kém, chính sách ti n l ươ ng ch ưa th a áng, d dn n tình tr ng ch y máu ch t xám; - Các t l v chi phí nghi p v và kh n ng sinh l i c a ph n l n các NHTM Vi t Nam u thua kém các ngân hàng trong khu v c; - S n ph m d ch v ch ưa a d ng và ch ưa áp ng nhu c u toàn di n c a khách hàng; - Thi u s liên k t gi a các NHTM v i nhau;
46. 38 - L nh v c kinh doanh ch y u là tín d ng, n quá h n cao, nhi u r i ro; - H th ng pháp lu t trong n ưc, th ch th tr ưng ch ưa y , ch ưa ng b nh t quán; - Quy mô v n ho t ng còn nh nên ch ưa th c hi n ưc m c tiêu kinh doanh m t cách hoàn ch nh; - Vi c th c hi n ch ươ ng trình hi n i hóa c a các NHTM Vi t Nam ch ưa ng u nên s ph i h p trong vi c phát tri n các s n ph m d ch v ch ưa thu n l i, ch ưa t o ưc nhi u ti n ích cho khách hàng nh ư k t n i s d ng th gi a các ngân hàng. Cơ h i (Opportunities) - Có iu ki n tranh th v n, công ngh và ào t o i ng cán b , phát huy li th so sánh c a mình theo k p yêu c u c nh tranh qu c t và m r ng th tr ưng ra n ưc ngoài. T ó, nâng cao ch t l ưng s n ph m và d ch v ; - H i nh p kinh t qu c t t o ng l c thúc y công cu c i m i và c i cách h th ng ngân hàng Vi t Nam, nâng cao n ng l c qu n lý nhà n ưc trong l nh vc ngân hàng, t ng c ưng kh n ng t ng h p, h th ng t ư duy xây d ng các v n bn pháp lu t trong h th ng ngân hàng, áp ng yêu c u h i nh p và th c hin cam kt v i h i nh p qu c t ; - H i nh p kinh t qu c t giúp các NHTM Vi t Nam h c h i ưc nhi u kinh nghi m trong ho t ng ngân hàng c a các NHNNg, v n thưng ưc ánh giá là m nh v tài chính, công ngh và qu n tr iu hành. Các ngân hàng trong nưc s ph i nâng cao trình qu n lý, c i thi n ch t l ưng d ch v t ng c ưng tin c y i v i khách hàng; - H i nh p qu c t s t o ra ng l c thúc y c i cách ngành ngân hàng Vi t Nam, th tr ưng tài chính s phát tri n nhanh h ơn, t o iu ki n cho ngân hàng phát tri n các lo i hình d ch v m i; - H i nh p qu c t s t o iu ki n cho các ngân hàng Vi t Nam t ng b ưc m r ng ho t ng qu c t , nâng cao v th c a các NHTM Vi t Nam trong các giao d ch tài chính qu c t ;
47. 39 - M ra c ơ h i trao i, h p tác qu c t gi a các NHTM trong các l nh v c ho ch nh chính sách ti n t , qu n lý ngo i h i, kinh doanh ti n t , ra gi i pháp tng c ưng giám sát và phòng ng a r i ro. T ó, nâng cao uy tín và v th c a h th ng NHTM Vi t Nam trong các giao d ch qu c t , có iu ki n ti p c n v i các nhà u t ư n ưc ngoài h p tác kinh doanh, t ng ngu n v n c ng nh ư doanh thu ho t ng; - Chính h i nh p qu c t cho phép các NHNNg tham gia t t c các d ch v ngân hàng t i Vi t Nam, bu c các NHTM Vi t Nam ph i chuyên môn hóa sâu h ơn v nghi p v ngân hàng, qu n tr ngân hàng, qu n tr tài s n n , qu n tr tài s n có, qu n tr r i ro, c i thi n ch t l ưng tín d ng, nâng cao hi u qu s d ng ngu n v n, dch v ngân hàng và phát tri n các d ch v ngân hàng m i mà các NHNNg s áp dng Vi t Nam. Thách th c (Threats) - Do kh n ng c nh tranh th p, vi c m c a th tr ưng tài chính s làm t ng s l ưng các ngân hàng có ti m l c m nh v tài chính, công ngh , trình qu n lý làm cho áp l c c nh tranh t ng d n. Các NHTM Vi t Nam ti m l c v n nh bé, s n ph m d ch v ơn iu, ch y u là nh ng s n ph m d ch v truy n th ng, trình qu n tr còn nhi u b t c p. Trong khi các NHNNg th ưng m nh v v n, có kinh nghi m qu n tr r i ro t t, s n ph m d ch v a d ng và c bi t có qui trình nghi p v chu n m c tiên ti n, công ngh hi n i s là thách th c l n i v i các NHTM Vi t Nam trong vi c gi v ng th tr ưng ho t ng trong n ưc và m r ng th tr ưng ra n ưc ngoài. - Áp l c c i ti n công ngh và k thu t cho phù h p có th c nh tranh v i các NHNNg; - H th ng pháp lu t trong n ưc, th ch th tr ưng ch ưa y , ch ưa ng b và nh t quán, còn nhi u b t c p so v i yêu c u h i nh p qu c t v ngân hàng; - Kh n ng sinh l i c a h u h t các NHTM Vi t Nam còn th p h ơn các ngân hàng trong khu v c, do ó h n ch kh n ng thi t l p các qu d phòng r i ro và qu t ng v n t có;
48. 40 - Trong quá trình h i nh p, h th ng ngân hàng Vi t Nam c ng ch u tác ng m nh c a th tr ưng tài chính th gi i, nh t là v t giá, lãi su t, d tr ngo i t, trong khi ph i th c hi n ng th i nhi u ngh a v và cam k t qu c t ; - Các NHTM Vi t Nam u t ư quá nhi u vào doanh nghi p nhà n ưc, trong khi ph n l n các doanh nghi p này u có th b c x p h ng tài chính th p, ây là nguy c ơ ti m tàng r t l n i v i các NHTM; - H i nh p kinh t qu c t làm t ng các giao d ch v n và r i ro c a h th ng ngân hàng, trong khi c ơ ch qu n lý và h th ng thông tin giám sát ngân hàng còn rt s ơ khai, ch ưa phù h p v i thông l qu c t ; - C u trúc h th ng ngân hàng tuy phát tri n m nh m v chi u r ng (c khu v c qu n lý l n khu v c kinh doanh) nh ưng còn quá c ng k nh, dàn tr i, ch ưa da trên m t mô hình t ch c khoa h c làm cho hi u qu và ch t l ưng ho t ng còn m c kém xa so v i khu v c; - Vi c ào t o và s d ng cán b , nhân viên còn b t c p so v i nhu c u c a nghi p v m i, c bi t còn coi nh ho t ng nghiên c u chi n l ưc và khoa h c ng d ng làm cho kho ng cách t t h u v công ngh ngân hàng c a Vi t Nam còn khá xa so v i khu v c. N n v n minh ti n t c a n ưc ta do ó ch ưa thoát ra kh i mt n n kinh t ti n m t; - H i nh p kinh t qu c t m ra c ơ h i ti p c n và huy ng nhi u ngu n vn m i t n ưc ngoài nh ưng ng th i c ng mang n m t thách th c không nh cho các NHTM Vi t Nam là làm nh ư th nào huy ng v n hi u qu . Vì khi ó, NHTM Vi t Nam thua kém các NHNNg v nhi u m t nh ư công ngh l c h u, ch t lưng d ch v ch ưa cao, s ngày càng khó thu hút khách hàng h ơn tr ưc; - Thách th c l n nh t c a h i nh p không n t bên ngoài mà n t chính nh ng nhân t bên trong c a h th ng ngân hàng Vi t Nam. Cnh tranh thu hút nhân tài s ngày càng gay g t, các NHNNg v i c ơ ch qu n lý nhân s c ng nh ư ch l ươ ng th ưng h t s c thông thoáng và có nhi u chính sách thu hút, ưu ãi và phát tri n nhân s t t ang chi m ưu th trong cu c c nh tranh v thu hút nhân tài. Ch y máu ch t xám là v n khó tránh kh i khi m c a h i nh p, gây nên b t n
49. 41 trong các NHTM v c p qu n lý có trình kinh nghi m kinh doanh và trình qu n tr ngân hàng hi n i. Vì v y, các NHTM Vi t Nam c n có các chính sách ti n l ươ ng và ch ãi ng h p lý lôi kéo và gi chân các nhân viên gi i. 2.2 Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam Trong th i gian qua, ngành ngân hàng ã có s t ng tr ưng nhanh chóng c v s l ưng và quy mô. S l ưng ngân hàng t ng t 9 ngân hàng trong n m 1991 lên 82 ngân hàng và chi nhánh c a các NHNNg vào n m 2008. Nh ưng tính n th i im tháng 3/2009, s l ưng ngân hàng ã t ng lên con s 85, iu này cho th y sc h p d n c a ngành ngân hàng i v i các nhà u t ư trong n ưc c ng nh ư các t ch c tài chính qu c t . Bng 2.2 S lưng ngân hàng giai on 1991 – 2009 T03 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2005 2006 2007 2008 2009 Ngân hàng TMQD 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 4 Ngân hàng TMCP 4 41 48 51 48 39 37 37 37 35 37 Ngân hàng NNg - 8 18 24 26 26 29 31 33 37 39 NH liên doanh 1 3 4 4 4 4 4 5 5 5 5 Tng s ngân hàng 9 56 74 84 83 74 75 78 80 82 85 Ngu ồn: SBV, Deutsche bank, BVSC Bên c nh s t ng tr ưng v s l ưng, quy mô ho t ng c a h th ng ngân hàng c ng t ng tr ưng m nh m . S t ng tr ưng h th ng t p trung vào 2 m ng ho t ng truy n th ng là cho vay và huy ng. T c t ng tr ưng ho t ng tín dng và huy ng ti n g i m c r t cao, t trung bình trên 30%/n m trong su t giai on 2002 - 2008. c bi t trong n m 2007, t ng tr ưng tín d ng tr nên quá nóng khi t t c t ng 54% do nhu c u tín d ng trong n n kinh t t ng cao trong ó bao g m c nhu c u v n u t ư ch ng khoán và b t ng s n.
50. 42 Bng 2.3 Tng tr ưng tín d ng và ti n g i giai on 2002 - 2008 ĐVT: 1.000 t ỷ VND Ch tiêu 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 GDP danh ngh a 563 617 715 839 974 1.148 1.480 T ng tín d ng 242 296 420 553 694 1.068 1.293 T ng ti n g i 254 320 423 559 764 1.146 1.375 Tín d ng/GDP 43% 48% 59% 66% 71% 93% 87% Ti n g i/GDP 45% 52% 59% 67% 78% 99% 93% Tín d ng/Ti n g i 95% 92% 99% 99% 91% 93% 94% T ng tr ưng tín d ng 21% 22% 42% 32% 25% 54% 21% T ng tr ưng ti n g i 19% 26% 32% 32% 37% 50% 20% Ngu ồn: SBV, ADB Tng trưng tín d ng nhanh khi n ngành ngân hàng có nguy c ơ i m t v i ri ro l n h ơn khi t l tín d ng/ ti n g i toàn ngành luôn m c trên 90%, cao h ơn mc trung bình trong khu v c (kho ng 83%). sâu tài chính ã có s thay i áng k khi các t l tín dng/GDP và huy ng/GDP t ng nhanh qua các n m. iu này, ch ng t s phát tri n nhanh chóng ca h th ng ngân hàng Vi t Nam. Tuy nhiên, t l này còn th p so v i m c bình quân trong khu v c. Ngoài 2 m ng ho t ng truy n th ng là tín d ng và huy ng v n, m ng ho t ng d ch v c ng có s phát tri n m nh m . Cùng v i vi c u t ư m nh vào công ngh , c ơ s v t ch t và a d ng hóa các s n ph m d ch v , nh ng n m v a qua thu nh p t các m ng ho t ng này c ng t ng m nh. N m 2007, t ng tr ưng thu nh p thu n hot ng d ch v trung bình t 92% so v i n m 2006. i v i nh ng ngân hàng ã th c hi n chi n l ưc phát tri n ho t ng d ch v thì thu nh p t ho t ng này c ng chi m t tr ng ngày càng cao trong t ng thu nh p. Nh ng ngân hàng có v th hàng u v ho t ng d ch v bao g m: VCB, BIDV, ACB, STB, EAB, TCB.
51. 43 Nm 2008 ho t ng Ngân hàng truy n th ng ã t ng tr ưng ch m l i. Dù gp nhi u khó kh n trong n m 2009 nh ưng n n kinh t Vi t Nam v n ưc nhi u t ch c ánh giá có t c t ng tr ưng t t và ưc d báo là 1 trong 4 n ưc có t c tng tr ưng GDP cao nh t th gi i (Trung Qu c, n , Vi t Nam và Indonexia). Theo d báo c a HSBC, t c t ng tr ưng GDP trong n m 2009 s vào kho ng 5,4% và ây là y u t quan tr ng cho s phát tri n c a h th ng Ngân hàng. Các s n ph m, d ch v ngân hàng bán l có ti m n ng t ng tr ưng m nh cùng v i s t ng tr ưng kinh t . Theo IMF, s l ưng tài kho n ngân hàng t i Vi t Nam trong n m 2006 ưc tính ch m c h ơn 8 tri u tài kho n chi m kho ng 9,4% dân s , n m 2008 là t ng lên chi m kho ng h ơn 10% và t p trung ch y u vào nh ng i t ưng có thu nh p cao t i các khu ô th và các doanh nghi p. Ph ươ ng th c thanh toán ti n m t v n là ph ươ ng th c thanh toán khá ph bi n. M c dù t l Ti n m t/T ng ph ươ ng ti n thanh toán (M2) có xu h ưng gi m d n nh ưng t l này ca Vi t Nam v n là cao nh t trong khu v c. iu này m ra ti m n ng ngành Ngân hàng khi thu nh p c a ng ưi dân ang t ng nhanh và n n kinh t t ng tr ưng. ây là c ơ h i r t l n cho các NHTM trong th i gian t i phát tri n d ch v ngân hàng bán l. Ho t ng mà ngân hàng u t ư hi n ang giai on u c a s phát tri n. Các NHTM t i Vi t Nam hi n nay ch y u t p trung vào các m ng nghi p v NHTM truy n th ng nh ư huy ng v n và cho vay, các nghi p v ngân hàng u t ư nh ư môi gi i, t ư v n, b o lãnh phát hành và các nghi p v ch ng khoán phái sinh ch y u ưc th c hi n t i các Công ty ch ng khoán. Tuy nhiên, m t s ngân hàng ln v i nh h ưng phát tri n thành t p oàn tài chính ã có nh h ưng phát tri n mng ho t ng này thông qua vi c thành l p các Công ty ch ng khoán tr c thu c ngân hàng. Vi s phát tri n m ng l ưi ngày càng r ng kh p, có th th y ưc cu c cnh tranh di n ra gi a các ngân hàng ngày càng kh c li t h ơn. M c dù, môi tr ưng cnh tranh ã ưc c i thi n nhi u, nh ưng v n ch ưa th t s bình ng. Cnh tranh trong các NHTM Vi t Nam mang tính ch t c quy n nhóm, các NHTMQD chi m
52. 44 th ph n tuy t i và có ti m l c tài chính l n do s tr giúp c a Nhà n ưc. Các NHTMQD có nhi u l i th h ơn v s ưu ãi c a NHNN nên d ti p c n và ưc s dng nh ng ngu n v n r h ơn so v i các NHTMCP. Tuy nhiên ây không ph i là li th c nh tranh dài h n, mà nó còn làm cho NHTMQD tr nên trì tr , kém n ng ng và làm y u i l i th c nh tranh trong t ươ ng lai. Th tr ưng ngân hàng có s phân hóa rõ nét gi a các kh i ngân hàng: Hi n có 85 ngân hàng ang ho t ng t i Vi t Nam bao g m 4 NHTMQD, 37 NHTMCP, 39 chi nhánh NHNNg và 5 ngân hàng liên doanh. Gi a các nhóm ngân hàng này có s phân hóa rõ nét v quy mô, th ph n, i t ưng khách hàng c ng nh ư chi n l ưc phát tri n. Bng 2.4 Th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam trong giai on 2002 - 2008 Nm 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Th ph n ti n g i 100 100 100 100 100 100 100 Ngân hàng TM Qu c doanh 79% 78% 75% 75% 69% 59% 60% Ngân hàng TMCP 10% 11% 13% 16% 22% 30% 29% CN Ngân hàng NN & LD 9% 9% 10% 8% 8% 9% 9% T chc tài chính khác 1% 1% 2% 2% 1% 2% 2% Th ph n tín d ng 100 100 100 100 100 100 100 Ngân hàng TM Qu c doanh 80% 79% 77% 73% 65% 55% 52% Ngân hàng TMCP 10% 11% 12% 15% 21% 29% 32% CN Ngân hàng NN & LD 9% 9% 10% 10% 9% 9% 10% T ch c tài chính khác 2% 2% 2% 2% 5% 7% 6% Ngu ồn: ADB 2.2.1 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh Ngân hàng Agribank, Vietinbank, BIDV và Vietcombank là 4 NHTMQD l n nh t trong 5 NHTMQD ưc ch n kh o sát trong tài. Tuy r ng Vietcombank
53. 45 ã c ph n hóa vào tháng 12/2007, nh ưng vi s v n nhà nưc áp o, nên tác gi vn gi Vietcombank trong nhóm các NHTMQD. Vì s li u d a vào các báo cáo th ưng niên c a NHNN nên riêng s li u th ph n c a nhóm NHTMQD có bao g m c ngân hàng Phát tri n nhà ng b ng sông Cu Long (MHB), nh ư v y s li u th ph n c a nhóm NHTMQD gm t t c là nm ngân hàng th ươ ng m i. Qua b ng th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam, chúng ta nh n th y th ph n ca các nhóm ngân hàng ã có nh ng thay i áng k t n m 2002 n nay. Tính vào n m 2002, nhóm các NHTMQD chi m t l cao nh t v th ph n cho vay và huy ng v n l n l ưt là 80% và 79%. Nh ưng n n m 2008 các con s này l n l ưt là 52% và 60%. Mc dù, qua các n m, nhóm NHTMQD v n chi m t l v th ph n cao nh t, nh ưng chúng ta u nh n th y r ng th ph n c a nhóm NHTMQD b gi m sút áng k . Nhóm NHTMQD ho t ng v i g n 3.000 chi nhánh và các v n phòng giao dch, luôn chi m v trí th ng l nh trong ngành ngân hàng v th ph n ti n g i và th ph n tín d ng, vi giá tr tài s n chi m 63% giá tr t ng tài s n toàn ngành có các im m nh và im y u nh ư sau: • im m nh Mng l ưi chi nhánh r ng kh p và kinh nghi m lâu n m là m t l i th tuy t i. ưc thành l p t nh ng lúc kh i u th tr ưng tài chính Vi t Nam n m 1986, nhóm NHTMQD ã phát tri n m ng l ưi r ng khp toàn lãnh th Vi t Nam vi s l ưng khách hàng ông o. Ch ng h n, VCB ã thu hút kho ng 30.000 tài kho n công ty và 70.000 tài kho n cá nhân. Agribank v i h ơn 2.200 chi nhánh và vn phòng giao d ch ho t ng kh p 64 t nh thành, v i h ơn 10 tri u h gia ình, không ch nông thôn mà còn ho t ng các vùng xa h ơn n a. Vi ngu n v n t có l n, các NHTMQD là nhà cung ng v n chính cho các công ty l n.
54. 46 Vi kinh nghi m cung ng tín d ng lâu n m, nhóm NHTMQD am hi u nhi u v các doanh nghi p, v ho t ng và các r i ro ti m tàng ca các doanh nghi p h ơn các nhóm ngân hàng khác. i ng nhân viên chuyên nghi p và dày d n kinh nghi m. Các NHTMQD có th huy ng ngu n v n ưc d dàng h ơn b i tâm lý khách hàng tin t ưng h ơn vào an toàn c a nhóm ngân hàng này vi s b o tr ca chính ph ng sau và có ngu n vn t có l n. • im y u Tài tr v n chính cho các doanh nghi p qu c doanh làm x u i báo cáo tài chính c a các NHTMQD, vì các doanh nghi p qu c doanh vn ưc xem là ho t ng ít hi u qu và có tính cnh tranh kém h ơn các doanh nghi p t ư nhân khác. Bt ch p n l c c g ng c i thi n tình hình báo cáo tài chính, các NHTMQD v n ti p tc tài tr và cung ng nh m v c d y các doanh nghi p qu c doanh. Trong nh ng nm g n ây, h ơn 45% d ư n c a các NHTMQD ã ưc cung ng cho các doanh nghi p qu c doanh. Các NHTMQD có m c an toàn v n th p do gia t ng n x u c n ph i ưc trích l p d phòng và xóa n . H s an toàn v v n CAR t i các NHTMQD là t 7% n 11%, tính toán theo tiêu chu n k toán Vi t Nam (VAS). H s này th p hơn so v i h s trung bình c a các n ưc trong khu v c (13,1% i v i khu v c Châu Á - Thái Bình D ươ ng g m 52 ngân hàng thu c 10 n ưc và 12,3% i v i ông Nam Á g m 14 ngân hàng c a Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Phillipines). T l n x u cao: Vào th i im cu i n m 2008, tính toán theo tiêu chu n k toán Vi t Nam (VAS), n x u c a các NHTMQD chi m kho ng 1 - 4% t ng d ư n trong khi t l này c a 10 NHTMCP hàng u là d ưi 2%. Theo m t s ngu n t ư li u c a n ưc ngoài nh ư Morgan Stanley, IMF, Fitch, t l n x u s cao h ơn 3-5 l n nu tính theo tiêu chu n k toán qu c t . Cơ ch thù lao cho h i ng qu n tr c a các NHTMQD c n c vào s t ng tr ưng c a các ch tiêu trên báo cáo tài chính. Gi ng nh ư các doanh nghi p qu c doanh, l ươ ng c a ban giám c g n li n v i quy mô c a doanh nghi p và t s l i
55. 47 nhu n liên quan, ch không ưc iu ch nh theo r i ro. N ng l c qu n lý không ưc d a trên l i nhu n sau khi ã trích l p d phòng cho r i ro và n quá h n. Vì th , vi c u t ư vào ào t o qu n tr r i ro c n ưc chú tr ng. Tóm l i, vi c th c hi n cung c p tín d ng và cung ng v n chính cho các doanh nghi p qu c doanh là v n then ch t c a h th ng tài chính. Do ó, các NHTMQD cn thi t ph i tp trung phát tri n các n ng lc tài chính, c bi t là qu n tr r i ro tín d ng theo quy nh c a qu c t . 2.2.2 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n Tươ ng x ng v i vi c l a ch n nhóm 4 NHTMQD l n nh t trên, tác gi cng s ch n 4 NHTMCP ln nh t, theo tiêu chí t ng tài s n, phân tích và so sánh là ngân hàng ACB, Sacombank, Eximbank và Techcombank. Chúng ta nh n th y nhóm các NHTMCP có s t ng tr ưng mnh v th ph n cho vay và huy ng v n. Tính trong n m 2002, th ph n cho vay và huy ng v n u là 10%. n n m 2008, t l th ph n ã tng lên m c 32% và 29% t ươ ng ng. Hi n t i nhóm NHTMCP ch t 20 - 25% t ng tài s n toàn ngành nh ưng ã nhanh chóng chi m lnh th ph n th tr ưng tín d ng c a nhóm NHTMQD b ng cách cung cp các d ch v cho các DNNVV và nhóm khách hàng l . 5 NHTMCP hàng u nhìn chung là ho t ng hi u qu h ơn, t ưc l i nhu n nhi u h ơn và n ng ng hơn nhóm NHTMQD. Quá trình ho t ng ít h ơn 20 n m có th nói là t ươ ng i ng n so v i l ch s ho t ng c a nhóm NHTMQD. Vi vai trò c a nhóm NHTMCP v n còn khiêm tn trong toàn h th ng ngân hàng nh ưng vi c qu n lý n ng ng và nh y bén ã to nên áp l c cnh tranh áng k cho nhóm NHTMQD và nhóm NHNNg trong các nm g n ây. Và v i m ng l ưi phân b c a nhóm NHTMCP v n còn h n ch , phân b h u h t các ô th , c bi t ưu tiên phát tri n m ng l ưi các thành ph ln nh ư TP.HCM, Hà N i, C n Th ơ, à N ng và các khu công nghi p ã cho th y các im m nh và im y u c a nhóm NHTMCP nh ư sau: • im m nh
56. 48 Mc dù quy mô nh , s l ưng nhân viên còn h n ch , m ng l ưi chi nhánh ít hơn so v i nhóm NHTMQD, nhóm NHTMCP ã thu hút ưc các nhà u t ư b i s t ng tr ưng nhanh, l i nhu n cao, chính sách c t c hào phóng. i ng nhân viên n ng ng, tn tâm ph c v khách hàng, th ưng xuyên nâng cao, c p nh t chuyên môn. Trong th c t , a s cán b c a NHTMCP ã s dng các kinh nghi m và k n ng chuyên môn mà h h c hi ưc t i các NHTMQD khi làm vi c t i các NHTMCP. Cơ ch l ươ ng - th ưng linh ng và có tính c nh tranh ã giúp cho các NHTMCP thu hút ưc các chuyên gia tài chính ng ưi n ưc ngoài và ng ưi Vi t Nam làm vi c. • im y u Vn t có và t ng tài s n th p. T ng tài s n c a 3 NHTMCP hàng u (ACB, Sacombank, Eximbank) 230 nghìn t VND t ươ ng ươ ng v i t ng tài s n c a Vietcombank. 10 NHTMCP hàng u có t ng tài s n d ưi 510 ngàn t VND, chi m 1/3 GDP c n ưc. Chi n l ưc phát tri n gi ng nhau: H u h t các NHTMCP u tuyên b tr thành ngân hàng bán l hàng u ph c v các DNNVV, cung c p tng dch v n tng phân khúc th tr ưng. Thi u s tách b ch vai trò c a h i ng qu n tr và ban giám c. H i ng qu n tr và ban giám c h u nh ư là m t b i vì ban giám c h u h t n m gi ph n ln các c phi u hay th c hi n vi c giám sát lâu n m trong ngân hàng vì th , ban giám c không th c hi n theo s t ư v n c a ban giám sát nh m b o v l i ích cho các c ông thi u s . Cơ ch qu n lý và h th ng thông tin giám sát ngân hàng h u nh ư còn r t s ơ khai, ch ưa phù h p v i thông l qu c t , ch ưa có hi u l c m b o vi c tuân th nghiêm minh pháp lu t trong ho t ng ngân hàng và s an toàn c a h th ng ngân hàng, nh t là vi c c nh báo s m các r i ro c a ho t ng ngân hàng.