Luận văn Một số vấn đề về nâng cao công tác quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Hà Giang

Nội dung text: Luận văn Một số vấn đề về nâng cao công tác quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Hà Giang

1. 1 mục lục Trang Đặt vấn đề Nội dung chuyên đề Phần thứ nhất một số vấn đề lý luận chung về ngân sách Nhà nước I. Khái niệm về NSNN và chính sách tài khoá. II. Bản chất, chức năng và vai trò của NSNN nói chung, của Hà Giang nói riêng trong sự nghiệp phát triển kinh tế -xã hội . III. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách động viên tài chính nói chung và thuế nói riêng cho ngân sách Nhà nước. Phần thứ hai tình hình về tự nhiên- kinh tế-xã hội và thưc trạng công tác quản lý sử dụng NSNN tỉnh hà giang I. Điệu kiện tự nhiên- kinh tế-xã hội của tỉnh Hà Giang. II. Thực trạng công tác quản lý và sử dụng NSNN tỉnh Hà Giang 1997- 1999. III. Đánh giá tình hình công tác quản lý thu thuế trong mấy năm qua. Phần thứ ba phương hướng và những giải pháp chủ yếu để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh hà giang I. Phương hướng, mục tiêu chung. II. Những giải pháp chung chủ yếu để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh Hà Giang Kiến nghị và kết luận. I. Kiến nghị II. Kết luận. Danh mục tài liệu tham khảo
2. 2 đặt vấn đề 1. Sự cần thiết của đề tài. Trong hệ thống tài chính của mỗi quốc gia thì NSNN có vị trí quan trọng đặc biệt, nó giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính và có ý nghĩa quyết định trong quá trình phát triển của nền kinh tế quốc dân. Trong công cuộc đổi mới toàn diện của đất nước, thực hiện CNH, HĐH đất nước, phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì đòi hỏi có khối lượng vốn vô cùng lớn và phát triển bền vững. Muốn vậy phải có chính sách tài chính quốc gia tiên tiến phù hợp, trong đó NSNN là một tong những công cụ quan trọng nhất. Thông qua công cụ NSNN thực hiện phân phối lần đầu và phân phối lại thu nhập quốc dân, nhờ đó tập trung một phần quan trọng thu nhập quốc dân vào NSNN, đảm bảo nguồn vốn cho tái sản xuất mở rộng của nền kinh tế. NSNN là công cụ để thực hiện tích luỹ và tập trung vốn, phân phối và sử dụng vốn cho quá trình CNH, HĐH đất nước, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội, từng bước làm thay đổi cơ cấu nền kinh tế theo hướng đi lên nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. NSNN giữ vai trò quyết định trong việc thực hiện các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, các cân đối lớn trong nền kinh tế quốc dân. NSNN còn cung cấp kinh phí cho hoạt động của các lĩnh vực không sản xuất vật chất, duy trì hoạt động của bộ máy Nhà nước, giữ ổn định tình hình kinh tế - xã hội, phấn đấu xây dựng một nền kinh tế phát triển theo hướng CNH, HĐH. Vì vậy cần phải nhận thức đầy đủ, đúng đắn vị trí, vai trò của NSNN, trên cơ sở đó tiến hành đổi mới các hoạt động của NSNN cho phù hợp với điều kiện nền kinh tế thị trường hiện nay, nhằm đảm bảo nguồn vốn đáp ứng cho sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hà Giang là một tỉnh miền núi phía Bắc của Tổ quốc, có nhiều tiềm năng thế mạnh. Tuy nhiên cho đến nay vẫn là một tỉnh nghèo nhất của nước ta. Điều đó được thể hiện rõ nhất trên các mặt kinh tế, xã hội,
3. 3 về các cơ sở vật chất kỹ thuật, đặc biệt là kết cấu hạ tầng, về lực lượng sản xuất và NSLĐ đang yếu kém và lạc hậu. Với tình trạng đó thì chưa thể đáp ứng nhu cầu CNH, HĐH nền kinh tế của tỉnhvà đồng thời cũng gặp khó khăn trong việc cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình trạng đó là Hà Giang còn quá thiếu nguồn vốn vật chất. Vì vậy, để giải quyết mâu thuẫn trên đây cần phải tiến hành đồng bộ nhiều vấn đề. Một trong những vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt là giải quyết tốt vấn đề ngân sách. Chính vì vậy tôi chọn đề tài "Một số vấn đề về nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN trên địa bàn tỉnh Hà Giang" để viết luận văn tốt nghiệp cử nhân chính trị. 2. Mục đích, nhiệm vụ, phương pháp và phạm vi của đề tài. - Mục đích của đề tài: Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề về lý luận, quan điểm của Đảng, thực tiễn của địa phương để trình bày bản luận văn tốt nghiệp cử nhân chính trị của mình; đồng thời thông qua sự nghiên cứu này có thể có đóng góp nhỏ về suy nghĩ của bản thân tôi trong lĩnh vực quản lý NSNN ở tỉnh Hà Giang. - Nhiệm vụ của đề tài: Từ mục đích nói trên, đề tài luận văn có các nhiệm vụ sau: + Khái quát một vài nét chung nhất về lý luận của NSNN và vai trò của NSNN trong sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của nước ta trong TKQĐ lên CNXH. + Phân tích, đánh giá những nét lớn về thực trạng kinh tế - xã hội cũng như thực trạng quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh Hà Giang hiện nay. + Từ hai nhiệm vụ trên, đề tài có nhiệm vụ phải nêu lên được phương hướng và những giải pháp chủ yếu để quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh Hà Giang tốt hơn trong thời gian tới. - Phương pháp của đề tài: Đề tài này thuộc thể loại nghị luận kinh tế - xã hội. Do đó, trong quá trình nghiên cứu và thể hiện, luận văn coi trọng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng
4. 4 thời bám sát vào quan điểm đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước trong lĩnh vực của đề tài nêu ra. Để thể hiện đề tài, luận văn còn sử dụng tổng hợp phương pháp phân tích, thống kê, tổng hợp từ tình hình và các số liệu của thực tiễn, để từ đó rút ra những nhận xét có căn cứ. Luận văn còn coi trọng tính kế thừa có chọn lọc thành quả của những công trình, những tác giả đã nghiên cứu vấn đề này. - Phạm vi của đề tài: Vấn đề quản lý và sử dụng NSNN là một vấn đề rộng lớn, khó khăn và phức tạp, đặc biệt là đối với những địa phương như Hà Giang nền kinh tế còn ở trình độ thấp và phát triển chậm. Tuy nhiên, trong khuôn khổ có mức độ của luận văn cử nhân chính trị, đề tài chỉ giới hạn ở phạm vi nghiên cứu công tác quản lý và sử dụng NSNN ở một địa phương - đó là tỉnh Hà Giang. Trong đó tập trung làm rõ thực trạng của quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh và qua đó nêu lên một số giải pháp để thực hiện quản lý tốt hơn NSNN của tỉnh. Đề tài không đủ điều kiện để nghiên cứu và thể hiện hết mọi khía cạnh của đề tài nói trên. 3. Bố cục của luận văn. Ngoài phần đặt vấn đề, kiến nghị và kết luận, nội dung của luận văn gồm cả 3 phần chính sau đây: Phần thứ nhất: Một số vấn đề lý luận chung về ngân sách Nhà nước (NSNN). Phần thứ hai: Tình hình cơ bản về tự nhiên - kinh tế - xã hội và thực trạng công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh Hà Giang. Phần thứ ba: Phương hướng và những giải pháp chủ yếu để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh Hà Giang.
5. 5 Nội Dung Luận Văn Phần thứ nhất Một số vấn đề lý luận chung về ngân sách Nhà nước (NSNN ) I. Khái niệm về NSNN và chính sách tài khoá. 1. Ngân sách Nhà nước . a. Khái niệm NSNN: Thuật ngữ "NSNN " có từ lâu và ngày nay được dùng phổ biến trong đời sống kinh tế - xã hội và được diễn đạt dưới nhiều góc độ khác nhau. Song quan niệm NSNN được bao quát nhất cả về lý luận và thực tiễn của nước ta hiện nay là: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Trong thực tế nhìn bề ngoài, hoạt động NSNN là hoạt động thu chi tài chính của Nhà nước. Hoạt động đó đa dạng, phong phú, được tiến hành hầu hết trên các lĩnh vực, tác động đến mọi chủ thể kinh tế - xã hội. Tuy đa dạng, phong phú như vậy, nhưng chúng có những đặc điểm chung: Các hoạt động thu chi của NSNN luôn luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. Đằng sau những hoạt động thu chi tài chính đó chứa đựng nội dung kinh tế - xã hội nhất định và chứa đựng các quan hệ kinh tế, quan hệ lợi ích nhất định. Trong các quan hệ lợi ích đó, lợi ích quốc gia, lợi ích chung bao giờ cũng được đặt lên hàng đầu và chi phối các mặt lợi ích khác trong thu, chi ngân sách Nhà nước. Quá trình thực hiện các chỉ tiêu thu, chi NSNN nhằm hình thành quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước và là quá trình phân phối và phối lại
6. 6 giá trị tổng sản phẩm xã hội phục vụ cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trên các lĩnh vực, trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. Như vậy, chúng ta thấy rằng thu, chi của NSNN hoàn toàn không giống bất kỳ một hình thức thu chi của một loại quỹ nào. Thu của NSNN phần lớn đều mang tính chất bắt buộc, còn các khoản chi của NSNN lại mang tính chất không hoàn lại. Đây là đặc trưng nổi bật của NSNN trong bất cứ một Nhà nước nào. Xuất phát từ quyền lực của Nhà nước và các nhu cầu về tài chính để thực hiện chức năng quản lý và điều hành của Nhà nước đối với nền kinh tế - xã hội. Do nhu cầu chi tiêu của mình, Nhà nước đã sử dụng quyền lực thông qua hệ thống pháp luật tài chính buộc mọi pháp nhân và thể nhân phải đóng góp một phần thu nhập của mình cho NSNN, tức là các chủ thể kinh tế thực hiện nghĩa vụ của mình với Nhà nước. Sự bắt buộc đó là hoàn toàn khách quan, vì lợi ích của toàn xã hội chứ không phải phục vụ cho lợi ích riêng của Nhà nước. Các đối tượng nộp thuế cũng hoàn toàn ý thức được nghĩa vụ của mình trong việc đảm bảo sự tồn tại và phát triển của Nhà nước. Họ cũng hiểu được vai trò của Nhà nước trong việc sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng kinh tế, xã hội, do nhân dân giao phó. Sự tồn tại và hoạt động của Nhà nước chính là yếu tố quyết định tính chất hoạt động của NSNN, nói lên bản chất của NSNN. Mọi hoạt động của NSNN đều nhằm vào việc tạo lập và sử dụng các nguồn lực tài chính, nó phản ánh hệ thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể trong xã hội, phát sinh do Nhà nước tạo lập thông qua NSNN. Đó là mối quan hệ kinh tế giữa phần nộp vào NSNN và phần để lại cho các chủ thể kinh tế trong xã hội. Phần nộp vào ngân sách sẽ tiếp tục được phân phối lại nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước và phục vụ cho các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Với quyền lực tối cao của mình, Nhà nước có thể sử dụng các công cụ sẵn có để bắt buộc mỗi thành viên trong xã hội cung cấp cho mình các nguồn lực tài chính cần thiết. Song cơ sở tạo lập các nguồn lực tài chính xuất phát từ sản xuất, mà chủ thể của sản xuất chính là các thành viên trong xã hội. Mọi thành viên đều có lợi ích kinh tế và đấu tranh bảo vệ lợi ích kinh tế đó, nghĩa là thông qua quyền lực của mình, Nhà nước sử
7. 7 dụng các công cụ, chính sách giải quyết hài hoà giữa lợi ích Nhà nước và lợi ích của các thành viên trong xã hội. Do vậy muốn có NSNN đúng đắn, lành mạnh thì phải tôn trọng và vận dụng các quy luật kinh tế một cách khách quan, phải dựa trên cơ sở đảm bảo hài hoà lợi ích của Nhà nước và lợi ích cho các thành viên trong xã hội. Một NSNN lớn mạnh phải đảm bảo sự cân đối trên cơ sở khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh, bao quát hết toàn bộ các nguồn thu, nuôi dưỡng nguồn thu để đáp ứng nhu cầu chi ngày càng tăng. Như vậy bản chất của NSNN là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các thành viên trong xã hội, phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế, xã hội của Nhà nước. Chức năng đầu tiên của NSNN là chức năng phân phối. Bất kỳ một Nhà nước nào, muốn tồn tại và duy trì được các chức năng của mình, trước hết phải có nguồn lực tài chính. Đó là các khoản chi cho bộ máy quản lý Nhà nước, cho lực lượng quân đội, cảnh sát, cho nhu cầu văn hoá, giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, chi cho đầu tư phát triển v.v Nhưng muốn tạo lập được NSNN, trước hết phải tập hợp các khoản thu theo luật định, cân đối chi tiêu theo tiêu chuẩn định mức đúng với chính sách hiện hành. Đó chính là sự huy động các nguồn lực tài chính và đảm bảo nhu cầu chi tiêu theo kế hoạch của Nhà nước, thực hiện việc cân đối thu chi bằng tiền của Nhà nước. Chức năng thứ hai của NSNN là giám đốc quá trình huy động các khoản thu và thực hiện các khoản chi. Thông qua chức năng này, NSNN kiểm tra, giám sát quá trình động viên các nguồn thu, tránh tình trạng trốn lậu thuế, chây ỳ nộp thuế của các đối tượng thực hiện nghĩa vụ nộp NSNN hoặc bị lạm dụng, làm trái pháp luật, coi thường pháp luật và các chính sách động viên khác. Trong khâu cấp phát nếu buông lỏng việc kiểm tra, kiểm soát chi thì dễ dẫn đến tình trạng làm sai luật định và các chế độ chi quy định. Đồng thời thông qua kiểm tra, kiểm soát hoạt động thu chi NSNN giúp ta giám sát việc chấp hành các chế độ, chính sách của Đảng và Nhà nước. Thông qua đó đánh giá hiệu quả kinh tế và hiệu quả
8. 8 xã hội của vốn NSNN, hiệu quả của các chủ trương, chính sách, chế độ do Đảng và Nhà nước đề ra. Như vậy, hai chức năng phân phối và giám đốc luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, có vị trí và tầm quan trọng như nhau, không thể coi chức năng này hơn chức năng kia, mà phải coi trọng cả hai chức năng ở mọi lúc, mọi nới trong tạo lập và sử dụng vốn NSNN. b. Các khoản thu huy động vào NSNN và chi NSNN. * Các khoản thu NSNN. - Các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí. Đây là các khoản thu bắt buộc thực hiện nghĩa vụ của các doanh nghiệp, các tổ chức và công dân do những yêu cầu tất yếu về kinh tế - chính trị - xã hội để bảo đảm các hoạt động của bộ máy Nhà nước, giữ vững quốc phòng, an ninh và bảo đảm các sự nghiệp xã hội. - Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước. Đây là các quan hệ thu thực hiện lợi ích kinh tế các loại tài sản và vốn bằng tiền thuộc sở hữu toàn dân giao cho Nhà nước quản lý và cho phép các chủ thể trong nền kinh tế sử dụng. Các quan hệ này cũng là bắt buộc, nhưng dựa trên các yếu tố kinh tế là đảm bảo cho chủ sở hữu thực hiện được lợi ích kinh tế, quyền sở hữu các loại tài sản đưa vào quá trình sản xuất xã hội. Những ai sử dụng nhiều tài sản của Nhà nước vào mục đích kinh doanh trên các địa bàn và những ngành nghề có hiệu quả kinh tế cao thì phải đóng góp nhiều vào NSNN. Trình độ xã hội hóa càng cao, quy mô sở hữu càng lớn thì nguồn thu tập trung vào NSNN và những nguồn lực tài chính cũng càng nhiều. Thực hiện thu đúng, thu đủ từ các hình thức này không chỉ đảm bảo nguồn lực tài chính cho Nhà nước, mà còn là hình thức cụ thể thực hiện quản lý chặt các tài sản thuộc sở hữu Nhà nước để bảo tồn và phát triển chế độ sở hữu toàn dân. - Các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân thuộc đối tượng phải đóng góp theo luật định.
9. 9 - Các khoản viện trợ: Hình thức chủ yếu là viện trợ không hoàn lại, của các tổ chức, các tổ chức phi chính phủ của các nước và quốc tế. Nguồn thu này chủ yếu phụ thuộc vào đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Đây là nguồn thu nhất thời, không ổn định, không tính toán trước một cách chính xác. - Các khoản do Nhà nước vay để bù đắp bội chi được đưa vào cân đối NSNN. Khoản thu này được thực hiện thông qua quan hệ tín dụng Nhà nước trong nước và quốc tế để sử dụng vào mục đích đầu tư phát triển kinh tế. Đây là nguồn thu không thuộc quyền sở hữu Nhà nước, đến kỳ hạn Nhà nước phải thanh toán. Vì vậy, việc sử dụng hình thức này đòi hỏi các tổ chức Nhà nước phải tính toán nhu cầu đầu tư, hiệu quả kinh tế - xã hội của công trình và khả năng thu hồi vốn để trả nợ. - Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. * Các khoản chi lấy từ NSNN. Chi NSNN là một hệ thống các quan hệ rất đa dạng, phức tạp, bao gồm: - Các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội. - Các khoản chi bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy Nhà nước. Đây là những khoản chi bắt buộc trong NSNN của mọi quốc gia nhằm để giữ vững an ninh tổ quốc, ổn định chính trị - xã hội. Quy mô khoản chi này tuỳ thuộc vào việc xác định chức năng nhiệm vụ và tổ chức bộ máy Nhà nước xuất phát từ tình hình kinh tế - chính trị - xã hội ở trong nước và quốc tế. Trên cơ sở xác định quy mô chi tiêu cần thiết cho lĩnh vực này, tiến hành phân bổ các loại thuế trực thu và gián thu, thông qua thực thu các sắc thuế mà bảo đảm nguồn lực tài chính đầy đủ cho nhu cầu này. - Các khoản chi trả nợ củ Nhà nước: Tuỳ theo mức độ bội chi của ngân sách, quy mô và các điều kiện tín dụng Nhà nước về thời hạn trả nợ và mức lãi suất mà khoản chi này có tỷ lệ cao hay thấp trong tổng chi NSNN. ở nước ta hiện nay, do hậu quả của việc quản lý vốn vay chưa
10. 10 tốt, để thất thoát lớn và việc sử dụng hiệu quả thấp, cho nên nợ nước ngoài tồn đọng rất lớn, cho nên chi trả nợ nước ngoài đang là vấn đề căng thẳng. Khả năng trả nợ thấp, tuy nhiên chúng ta vẫn phải đảm bảo uy tín trong quan hệ quốc tế. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần khống chế nhu cầu chi tiêu trong nước để dành tiền trả nợ. Đối với vay từ nguồn trong nước dưới nhiều hình thức, trong đó chủ yếu là hình thức tín phiếu kho bạc Nhà nước ngắn hạn và tín phiếu dài hạn để huy động vốn trong dân vào nhu cầu đầu tư. Hướng chủ yếu của tín dụng Nhà nước là các khoản vay dài hạn đầu tư phát triển kinh tế. Nhưng hình thức này chỉ phát triển trong điều kiện sức mua đồng tiền ổn định và lãi suất hợp lý đem lại lợi ích người cho vay, đồng thời đảm bảo cho Nhà nước thanh toán được nợ. - Các khoản chi dự trữ Nhà nước (từ 3 - 5% tổng số dư). Đây là khoản dự phòng cho những nhu cầu đột xuất bất trắc có thể xảy ra trong khi thực hiện nhiệm vụ của Nhà nước. - Các khoản chi viện chợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. NSNN bao gồm hai cấp: Trung ương và địa phương. Quan hệ giữa hai cấp này được thực hiện theo nguyên tắc chủ yếu là phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể; thực hiện bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới để bảo đảm sự cân bằng, phát triển cân đối và thực hiện được nhiệm vụ của các vùng, các địa phương. NSNN được cân đối theo nguyên tắc tổng số thu từ thuế, phí, lệ phí phải lớn hơn tổng số chi thường xuyên và góp phần tích luỹ ngày càng cao vào đầu tư phát triển. Nếu có bội chi thì số bội chi đó phải nhỏ hơn chi đầu tư phát triển, tiến tới cân bằng thu - chi ngân sách. Nếu có vay để bù đắp bội chi NSNN thì phải trên nguyên tắc tiền vay được không sử dụng cho tiêu dùng mà chỉ sử dụng vào mục đích phát triển và có kế hoạch thu hồi vốn vay để đảm bảo cân đối ngân sách, chủ động trả nợ đến hạn. Ngân sách địa phương được cân đối theo quy tắc: tổng số chi không được vượt quá tổng số thu
11. 11 2. Chính sách tài khoá. Chính sách tài khoá là chính sách của Nhà nước trong việc huy động các nguồn thu vào NSNN và sử dụng nó trong hạn nhất định (thường là 1 năm). Chính sách tài khoá có tác động đến sản lượng thực tế, đến kiềm chế lạm phát và tình trạng thất nghiệp; có tác động đến điều chỉnh nền kinh tế, cơ cấu kinh tế. Mục tiêu của chính sách tài khoá là bảo đảm các nguồn lực tài chính, tạo môi trường và điều kiện cho phát triển kinh tế - xã hội. Để đạt được mục tiêu đó, chính sách tài khoá cần xử lý nhiều mối quan hệ, trong đó giải quyết đúng đắn những mâu thuẫn chủ yếu sau đây là nội dung cốt lõi của chính sách tài khoá: + Mâu thuẫn thu - chi NSNN. Đây là mâu thuẫn vốn có của bất kỳ một quốc gia nào, đặc biệt gay gắt đối với các nước kém phát triển. Xuất phát của mâu thuẫn này là do chi tiêu của Nhà nước lớn, trong khi nguồn thu bị hạn chế. Vì vậy, cần có những biện pháp tích cực để khống chế nhu cầu chi của Nhà nước. Đồng thời tích cực thu đúng, thu đủ, tận dụng các nguồn thu. Để thực hiện cân đối thu - chi, cần giữ vững 2 đối cân đối chủ yếu: Một là, thu từ các loại thuế trực thu và gián thu phải bảo đảm nhu cầu chi thường xuyên của bộ máy Nhà nước, quốc phòng, an ninh Hai là, quy mô đầu tư phát triển kinh tế - xã hội phải tương ứng với tổng số thu từ thực hiện lợi ích kinh tế các tài sản thuộc sở hữu Nhà nước và các nguồn lực huy động được trong nước và ngoài nước thông qua tín dụng dài hạn. + Mâu thuẫn giữa tập trung vào NSNN với tích luỹ trong các cơ sở kinh doanh. Vì vậy chính sách tài khoá cần giải quyết tốt mâu thuẫn này, đó là yêu cầu khách quan của phát triển kinh tế - xã hội. Mâu thuẫn này hiện nay ở nước ta đang gay gắt, biểu hiện ở chỗ tốc độ tăng thu vào NSNN năm sau cao hơn năm trước và lớn hơn nhiều lần so với tốc độ tăng tổng sản phẩm quốc dân, trong khi tình trạng thất thu từ thuế còn lớn.
12. 12 + Mẫu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế với việc thực hiện công bằng xã hội. Nguyên nhân của mâu thuẫn này: từ một mặt NSLĐ xã hội còn thấp kém, muốn tăng trưởng thì phải tích luỹ, do đó tiêu dùng bị hạn chế, không giải quyết đúng mức những vấn đề xã hội cấp bách. Nếu ngược lại thì không đảm bảo thực hiện được mục tiêu kinh tế. Mặt khác, do phát triển kinh tế theo cơ chế thị trường, sẽ dẫn tới phân hoá giàu nghèo là không tránh khỏi. Vì vậy, để giải quyết mâu thuẫn trên, chính sách tài khoá phải thể hiện nội dung điều tiết thu nhập sao cho hợp lý. II. Bản chất, chức năng và vai trò của NSNN nói chung, của Hà Giang nói riêng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội. 1. Bản chất và chức năng của NSNN nói chung. Như trên đã trình bày, NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước, là công cụ vật chất quan trọng để điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội. Cho nên có thể nói chức năng và nhiệm vụ cơ bản của NSNN là động viên hợp lý các nguồn thu (đặc biệt là thuế, phí, lệ phí). Đồng thời tổ chức và quản lý chi tiêu NSNN, thực cân đối thu - chi. Tóm lại, NSNN có các chức năng, nhiệm vụ cơ bản sau đây: Một là, chức năng phân phối NSNN. Bộ máy Nhà nước muốn thực hiện được sự hoạt động của mình một cách bình thường và ổn định để thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ là quản lý mọi mặt của đời sống xã hội của một quốc gia thì nhất thiết phải có nguồn NSNN đảm bảo. Với quyền lực tối cao của mình, Nhà nước sử dụng các công cụ, các biện pháp bắt buộc các thành viên trong xã hội cung cấp cho mình các nguồn lực tài chính cần thiết. Nhưng cơ sở để hình thành nguồn lực tài chính đó là từ sự phát triển kinh tế, phát triển sản xuất kinh doanh. Vì vậy, muốn động viên được nguồn thu NSNN ngày càng tăng và có hiệu quả thì nền kinh tế nói chung, sản xuất kinh doanh nói riêng phải được phát triển với tốc độ nhanh, bền vững và có hiệu quả cao. Vì vậy, Nhà nước trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội phải nắm được quy luật kinh tế và tôn trọng các quy luật kinh tế khách quan. Đồng thời phải bảo đảm hài hoà các quan hệ lợi ích của các chủ thể của nền kinh tế.
13. 13 Một NSNN vững mạnh là một ngân sách mà cơ chế phân phối của nó đảm bảo được sự cân đối trên cơ sở khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh nuôi dưỡng nguồn thu, trên cơ sở đó tăng được thu để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước ngày càng tăng lên. Mặt khác, một NSNN vững mạnh còn phải thể hiện việc phân phối và quản lý chi đúng đắn, hợp lý và hiệu quả. Nhà nước sử dụng khối lượng tài chính từ nguồn NSNN để chi tiêu vào mục đích phát triển kinh tế - xã hội và chi tiêu cho sự hoạt động của bộ máy Nhà nước. Như vậy, chức năng của NSNN, ngoài việc động viên nguồn thu thì còn phải thực hiện quản lý và phân phối chi tiêu sao cho có hiệu quả. Đó cũng là một tất yếu khách quan. Từ sự phân tích trên đây, ta có thể hiểu được bản chất của NSNN - đó là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các thành viên trong xã hội, phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đảm bảo yêu cầu thực hiện trong các chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế - xã hội của Nhà nước. Hoạt động của NSNN luôn luôn gắn liền với thực hiện các chức năng của Nhà nước. Hai là, chức năng giám đốc quá trình huy động các nguồn thu và thực hiện các khoản chi tiêu. Thực hiện chức năng này, Nhà nước thông qua NSNN để biết được nguồn thu - chi nào là cơ bản của từng thời kỳ, từng giai đoạn và do đó có những giải pháp để làm tốt thu - chi. Nhà nước định ra cơ cấu thu- chi hợp lý ; theo dõi các phát sinh và những nhân tố ảnh hưởng đến thu- chi Tóm lại, NSNN có hai chức năng cơ bản- chức năng phân phối và chức năng giám đốc. NSNN không thể cân đối được nếu như không thực hiện đầy đủ hai chức năng đó, bởi vì: nếu không có sự giám đốc trong việc động viên khai thác hợp lý các nguồn thu và do đó sẽ dẫn đến tình trạng thất thu dưới nhiều hình thức. Nếu không thực hiện tốt chức năng phân phối thì cũng không thể động viên được nguồn thu cho NSNN. Chức năng phân phối và chức năng giám đốc của NSNN đều có vị trí và tầm quan trọng của nó. Do đó, cần phải coi trọng cả hai chức năng đó và tổ chức chỉ đạo để các cơ quan chức năng thực hiện tốt hai chức năng đó của NSNN.
14. 14 2. Quan điểm cơ bản về quản lý và sử dụng NSNN. Để thực hiện tốt công tác quản lý và sử dụng NSNN, tuỳ theo chức năng, nhiệm vụ của từng cấp, từng ngành, cần phải quán triệt các quan điểm sau đây: + Trong chính sách tạo vốn của NSNN phải quán triệt tư tưởng không tận thu để bao chi, mà phải động viên nguồn thu ngân sách một cách hợp lý để đáp ứng nhu cầu chi trên cơ sở vừa bồi dưỡng và phát triển nguồn thu, vừa kiểm soát và tập trung khai thác một cách hợp lý và có hiệu quả các nguồn thu. + Thực hiện tốt công tác phân phối và sử dụng vốn NSNN theo nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả, chấm dứt tình trạng các khoản chi bao cấp tràn lan của cơ chế cũ trước đây. Thực hiện phương châm "Nhà nước và nhân dân cùng làm". + Thực hiện phương pháp cân đối ngân sách một cách khoa học để vừa phát huy tốt các nguồn lực bên trong và tranh thủ cao độ, có hiệu quả nguồn lực tài chính bên ngoài; vừa phù hợp với pháp luật của Nhà nước ta, vừa phù hợp với thông lệ quốc tế và bảo đảm sự chủ động của NSNN. + Đổi mới chế độ phân cấp quản lý NSNN theo hướng giảm bớt chức năng quản lý kinh tế của chính quyền địa phương, tránh để tình trạng phân tán và sử dụng kém hiệu quả nguồn vốn ngân sách. + Ban hành đồng bộ hoá và tiếp tục hoàn thiện luật NSNN. Đồng thời giáo dục, nâng cao trình độ cho toàn dân, cho các chủ thể của nền kinh tế cũng như trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cơ quan chức năng trực tiếp làm công tác quản lý NSNN. Nghiêm chỉnh chấp hành luật NSNN. 3. Vai trò của NSNN trong các lĩnh vực kinh tế - chính trị - xã hội. Chúng ta biết rằng, trong cơ chế thị trường, mọi hoạt động kinh tế, sản xuất kinh doanh chủ yếu của các thành phần kinh tế, các ngành kinh tế chủ yếu tuân theo sự điều tiết của các quy luật vốn có của thị trường. Nhận thức được điều đó, Nhà nước ta đã có những cơ chế, chính sách hạn chế sự can thiệp và kiểm soát trực tiếp đối với các hoạt động kinh tế, nhất là các hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhà nước ta với chức năng của mình là thực hiện quản lý hành chính kinh tế bằng các công cụ pháp luật,
15. 15 kế hoạch hoá và các chính sách do Nhà nước ban hành tuân theo pháp luật hiện hành do cơ quan quyền lực cao nhất là Quốc hội ban hành. Đó chính là sự đổi mới cơ bản về cơ chế quản lý của Nhà nước ta: từ chỗ quản lý, điều hành nên kinh tế một cách trực tiếp đến chỗ quản lý và điều hành mọi hoạt động kinh tế- xã hội thông qua việc tạo mọi điều kiện, môi trường, hành lang (trong đó có cả hành lang pháp lý) để cho nền kinh tế phát triển vừa tuân theo qui lụt kinh tế khách quan, vừa bảo đảm sự định hướng XHCN, nhằm nhanh chóng đạt được các mục tiêu mà Đảng ta đã đề ra trong các kỳ đại hội. Trong tất cả các công cụ để quản lý mọi hoạt động kinh tế- xã hội, Nhà nước ta hết sức quan tâm đến công cụ NSNN, vì nó là yếu tố vật chất vô cùng quan trọng trong điều kiện của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Với cơ chế cũ trước đây, Nhà nước can thiệp sâu vào hoạt động kinh tế vi mô. Trong cơ chế mới- cơ chế thị trường các vấn đề của kinh tế sẽ được giải quyết theo qui luật của thị trường và các quan hệ cung- cầu. Nhà nước chỉ dùng các biện pháp về thuế, các khoản chi ngân sách để can thiệp nhằm ổn định nên kinh tế và phát triển theo mục tiêu đã định. Hoạt động của NSNN gắn với hoạt động của nền kinh tế thị trường, do đó thu NSNN luôn luôn biến đổi và phụ thuộc vào nhịp độ phát triển kinh tế và hiệu quả kinh tế. Xu hướng chung là khi nền kinh tế tăng trưởng sẽ làm tăng khả năng tăng khối lượng thu và ngược lại. Tuy nhiên, điều cần lưu ý ở đây là mức thu NSNN phải gắn với nhịp độ tăng của nền kinh tế, nếu tận thu quá mức sẽ dẫn tới tình trạng suy thoái do không kích thích được sản xuất và đầu tư. Trong bất kỳ tình huống nào, sức ép chi luôn luôn là gánh nặng cho NSNN. Đặc biệt là trong giai đoạn đầu khi mà nền kinh tế chưa kịp phát triển, trong khi đó phải nhanh chóng giải quyết nhiều vấn đề bức xúc của xã hội. Bên cạnh đó chi NSNN còn bị sức ép của tình trạng có lạm phát cao xẩy ra. Khi có lạm phát cao thì khối lượng ngân sách tăng chậm hơn nhu cầu chi, vì vậy nếu xử lý không tốt sẽ dẫn đến rối loạn, gây thiệt hại về nhiều mặt cho nền kinh tế. Tóm lại, NSNN có vai trò vô cùng quan trọng. Bởi lẽ NSNN có chức năng huy động nguồn lực tài chính để hình thành các quỹ tiền tệ tập
16. 16 trung, đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Đồng thời NSNN còn thực hiện cân đối bằng tiền giữa các khoản thu và các khoản chi tiêu của Nhà nước. Đây là vai trò cơ bản của NSNN mà bất kỳ một quốc gia nào cũng phải thực hiện. NSNN là một công cụ quản lý quan trọng trong điều chỉnh nền kinh tế vĩ mô của đất nước, đặc biệt thể hiện rất rõ trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vai trò đó đã được thể hiện cụ thể ở các lĩnh vực sau: - Về kinh tế: Nhà nước tạo các môi trường và điều kiện để xây dựng cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền. NSNN đảm bảo cung cấp kinh phí đầu tư xây dựng và nâng cấp cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp Nhà nước thuộc các ngành kinh tế, các lĩnh vực kinh tế then chốt. Trên cơ sở đó từng bước làm cho kinh tế Nhà nước đảm đương được vai trò chủ đạo nền kinh tế nhiều thành phần. Mặt khác, trong những điều kiện cho phép thì nguồn kinh phí từ NSNN cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ cho sự phát triển của các doanh nghiệp thuộc các TPKT khác để các doanh nghiệp đó có cơ sở về tài chính tốt hơn và do đó có được phương hướng kinh doanh có hiệu quả hơn. - Về mặt xã hội: Thông qua hoạt động thu, chi NSNN cấp phát kinh phí cho tất cả các lĩnh vực hoạt động vì mục đích phúc lợi xã hội. Thông qua công cụ ngân sách, Nhà nước có thể điều chỉnh các mặt hoạt động trong đời sống xã hội như: Thông qua chính sách thuế để kích thích sản xuất đối với những sản phẩm cần thiết cấp bách, đồng thời có thể hạn chế sản xuất những sản phẩm không cần khuyến khích sản xuất. Hoặc để hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng hợp lý. Thông qua nguồn vốn ngân sách để thực hiện hình thức trợ cấp giá đối với các hoạt động thuộc chính sách dân số, chính sách việc làm, chính sách thu nhập, chính sách bảo trợ xã hội v.v - Về thị trường: Thông qua các khoản thu, chi NSNN sẽ góp phần bình ổn giá cả thị trường. Ta biết rằng, trong điều kiện kinh tế thị trường, sự biến động giá cả đến mức gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển nền kinh tế có nguyên nhân từ sự mất cân đối cung - cầu. Bằng công cụ thuế và dự trữ Nhà nước can thiệp đến quan hệ cung - cầu và bình ổn giá cả thị trường.
17. 17 Hoạt động thu chi NSNN có mối quan hệ chặt chẽ với vấn đề lạm phát. Lạm phát là căn bệnh nguy hiểm đối với nền kinh tế. Lạm phát xảy ra khi mức chung của giá cả và chi phí tăng. Để kiềm chế được lạm phát tất yếu phải dùng các biện pháp để hạ thấp giá, hạ thấp chi phí. Bằng biện pháp giải quyết tốt thu chi NSNN có thể kiềm chế, đẩy lùi được lạm phát, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. 4. Vai trò của NSNN trong việc phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Hà Giang. Hà Giang là một tỉnh miền núi biên giới, trình độ dân trí thấp, điều kiện địa lý phức tạp, giao thông đi lại khó khăn, lại có nhiều dân tộc cùng chung sống. Sau chiến tranh giải phóng dân tộc, tỉnh Hà Giang còn chịu hậu quả nặng nề của 10 năm chiến tranh bảo vệ biên giới. Hầu như các cơ sở kinh tế đều bị tàn phá nặng nề, đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào các dân tộc hết sức khó khăn. Tháng 10/1991 khi tách tỉnh, kết cấu hạ tầng hầu như không có gì. Trong những năm qua được sự quan tâm giúp đỡ của Trung ương, nhân dân các dân tộc tỉnh Hà Giang đã khắc phục khó khăn, từng bước ổn định đời sống, phát triển sản xuất. Đạt được những thành tích đó, ngoài sự lãnh chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước từ Trung ướng đến cơ sở, còn có các nhân tố khác, trong đó có vai trò của NSNN. Nhờ có nguồn thu NSNN mới đảm bảo chi thường xuyên cho sự hoạt động của các cơ quan Đảng, Nhà nước, các đoàn thể và các cơ quan hành chính sự nghiệp, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng. Nhờ có NSNN mà phần nào đã đáp ứng được nhu cầu các khoản chi cấp bách, đặc biệt là chi cho đầu tư phát triển chiếm tỷ lệ khá cao trong chi ngân sách. Nhờ đó mà hiện nay ở Hà Giang nhiều cơ sở hạ tầng kinh tế, văn hoá xã hội đã và đang được xây dựng, tu bổ, nâng cấp và đưa vào sử dụng. Trong nông nghiệp, chi NSNN tập trung cho việc ứng dụng khoa học- kỹ thuật vào sản xuất, đầu tư để tạo điều kiện thực hiện chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi và cơ cấu mùa vụ v.v Chẳng hạn đầu tư cho việc lai tạo giống cây con cho năng suất cao. Tuy lâm nghiệp đã chú ý đầu tư để đẩy mạnh trồng mới rừng, bảo vệ và tái sinh rừng, phát triển mô hình rừng trang trại, vườn rừng, theo phương thức lâm-nông kết hợp.
18. 18 Trong lĩnh vực văn hoá- xã hội: NSNN đã dành một tỷ lệ thích đáng cho đầu tư xây dựng và phát triển các cơ sở vật chất- kỹ thuật cho lĩnh vực giáo dục đào tạo, hệ thống trường chuyên, lớp chọn, trường dân tộc nội trú, trường cao đẳng sư phạm. Mặc dù nguồn thu ngân sách còn hạn chế, nhưng tỉnh cũng rất quan tâm đầu tư cho lĩnh vực y tế và dân số kế hoạch hoá gia đình. Cụ thể là đầu tư nâng cấp cải tạo các cơ sở khám chữa bệnh, tạo điều kiện chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân được tốt hơn. Ngoài ra NSNN còn thực hiện một loạt các chương trình khác như: củng cố mở rộng nâng cấp các đường giao thông liên huyện, liên xã, đầu tư để xây dựng đường dây, trạm biến áp để đưa điện lưới quốc gia về các huyện vùng cao. Đầu tư xây dựng các cơ sở phát thanh, truyền hình, bưu điện để đáp ứng nhu cầu đời sống văn hoá, tinh thần cho các dân tộc trong tỉnh. Đồng thời cũng nhằm tạo các phương tiện tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước, để nhân dân các dân tộc hiểu rõ đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước trên tất cả các mặt của đời sống xã hội, để họ có sự tin tưởng và tự giác thực hiện. Đối với lĩnh vực thu NSNN: thông qua các hình thức hoạt động thu NSNN mà đã động viên được ngày càng nhiều hơn, tốt hơn nguồn lực tài chính cho địa phương. Sự động viên đó, một mặt đảm bảo nguồn thu, tránh thất thu cho NSNN, nhưng đồng thời cũng qua đó thực hiện sự bình đẳng về quyền và nghĩa vụ đóng góp của nhân dân, của các chủ thể kinh tế, các TPKT trong tỉnh. Tóm lại, NSNN có vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Đối với tỉnh Hà Giang thì vai trò NSNN lại càng đặc biệt quan trọng. Nhờ có nguồn thu NSNN mà đã tạo điều kiện về nguồn tài chính để đáp ứng nhu cầu xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo kinh phí chi tiêu cho các hoạt động của bộ máy chính quyền và các tổ chức Đảng, đoàn thể, các lực lượng vũ trang an ninh Tuy nhiên, hiện nay NSNN của tỉnh còn hết sức nhỏ bé, chưa đáp ứng nhu cầu nói trên. Do đó, chúng ta cần phải tiếp tục nghiên cứu để tìm ra phương hướng và giải pháp phù hợp, nhằm thực hiện công tác NSNN tỉnh Hà Giang.
19. 19 Phần thứ hai tình hình cơ bản về tự nhiên - kinh tế - xã hội và thực trạng công tác quản lý, sử dụng NSNN tỉnh hà giang i. điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội của tỉnh hà giang. 1. Về điều kiện tự nhiên. * Vị trí địa lý: Hà Giang là tỉnh miền núi phía Bắc của Việt Nam, nằm ở vị trí từ 21023' đến 22010' vĩ bắc và 104025' đến 105034' kinh đông, cách thủ đô Hà Nội trên 320 km. Phía Bắc giáp tỉnh Vân Nam của Trung Quốc, có đường biên giáp Trung Quốc dài trên 270 km. Phía Đông giáp tỉnh Cao Bằng, phía Tây giáp tỉnh Lào Cai và Yên Bái, phía Nam giáp tỉnh Tuyên Quang. Hà Giang có 10 huyện, thị: Bắc Giang, Vị Xuyên, Bắc Mê, Hoàng Su Phì, Xí Mần, Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc và thị xã Hà Giang. * Địa hình: - Hà Giang có địa hình núi cao chia cắt phức tạp, độ dốc lớn, nhiều dãy núi đá có độ cao trên 2000m, tạo nên nhiều tiểu vùng với các điều kiện về địa hình, khí hậu, đất đai, nguồn nước và dân cư khác biệt, độc đáo, có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế đa dạng theo cơ cấu nông - lâm - công nghiệp với nhiều sản phẩm phong phú, có nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp để phát triển du lịch, dã ngoại - Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi trên còn không ít khó khăn do địa hình chia cắt mạnh, độ dốc lớn, nhiều dãy núi đá nên không ít khó khăn trong phát triển sản xuất nông nghiệp đặc biệt ở các huyện vùng cao. * Đất đai: Tổng diện tích tự nhiên là: 788.437 ha (7884,37 km2). Trong đó: - Đất nông nghiệp : 106.425,113 ha
20. 20 + Đất trồng cây hàng năm : 39.817,77 ha Đất ruộng lúa, mầu : 28.372,09 ha Đất nương rẫy : 52.192,03 ha Đất cây hàng năm khác : 9.353,65 ha + Đất vườn tạp : 4.908,20 ha + Đất dùng vào chăn nuôi : 1.140,45 ha + Đất cây lâu năm : 9.874,87 ha + Đất có mặt nước nuôi thuỷ sản : 683,75 ha - Đất nông nghiệp : 279.450,7 ha + Đất có rừng tự nhiên : 229.587,96 ha Đất có rừng sản xuất : 34.071,03 ha Đất có rừng phòng hộ : 177.439,97 ha Đất có rừng đặc dụng : 17.191,36 ha + Đất có rừng trồng : 49.861,09 ha Đất có rừng sản xuất : 41.030,68 ha Đất có rừng phòng hộ : 8.793,46 ha + Đất cây ươm giống : 1,65 ha - Đất chuyên dùng : 4.183,33 ha - Đất ở : 5.973,1 ha - Đất chưa sử dụng : 392.404,74 ha Đất bằng chưa sử dụng : 1.663,77 ha Đất đồi núi chưa sử dụng : 313.165,67 ha Đất có mặt nước chưa SD : 10,9 ha Sông suối : 5.500,67 ha Núi đá không cây : 71.480,88 ha Đất chưa sử dụng khác : 627,9 ha
21. 21 Qua số liệu trên thấy được đất đai tự nhiên của Hà Giang rất rộng, tuy nhiên việc khai thác và sử dụng vào mục đích sản xuất nông, lâm nghiệp chưa được nhiều, hiện tại vẫn còn trên 314.828 ha đất bằng và đồi núi chưa sử dụng, đó là nguồn tài nguyên lớn cần phải tập trung đầu tư các nguồn lực nhằm khai thác phục vu chương trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. * Về đặc điểm khí hậu thuỷ văn: Do địa bàn rộng, khí hậu thuỷ văn các vùng phân bố không đồng đều: ở các huyện vùng cao: Lượng mưa trung bình 2000mm - 2400mm; Nhiệt độ trung bình 15 - 200C, có tháng mùa đông xuống 3- 40C, có tuyết. Vùng này khí hậu mang tính ôn đới. Các huyện vùng thấp: Nhiệt độ trung bình 270C; Lượng mưa 4.633 mm/năm. ở huyện Bắc Quang là vùng có lượng mưa bình quân cao nhất nước. Thông thường mùa đông Hà Giang chịu ảnh hưởng nhiều của gió mùa đông bắc. Sông suối: Toàn tỉnh có 7 sông lớn nhỏ: Sông Lô, Sông Gâm, Sông Chảy, Sông Nho Quế, Sông Niệm, Sông Con, Sông Bạc, còn lại là suối cạn. Lưu lượng nước sông phụ thuộc lớn vào mùa mưa lũ, mùa khô thường cạn kiệt, các dòng sông phân bổ không đều, đặc biệt là vùng cao núi đá, rất ít nước. Những tháng mùa khô còn trên 100.000 người thiếu nước sinh hoạt. * Về thổ nhưỡng: Trên địa hình tỉnh Hà Giang hình thành các nhóm đất chính như đất phù sa tập trung ở vùng Bắc Quang, nhóm đất đỏ vàng ( có tác dụng tốt phát triển cây công nghiệp ăn quả) ở Vị Xuyên, Bắc Quang, Thị xã Hà Giang, Xín Mần, Hoàng Su Phì, nhóm đất phù sa cổ trên cao nguyên Đồng Văn và các huyện vùng cao. * Tài nguyên khoáng sản: Qua khảo sát điều tra Hà Giang phát hiện được 28 loại khoáng sản khác nhau như ( Ăngtimon, vàng, chì, kẽm, sắt, Măngan, thuỷ ngân , nước khoáng) với số lượng 149 mỏ và các điểm quặng. Hiện nay đang tiến hành thăm dò khai thác các loại khoáng
22. 22 sản như Măngan, Firit, Kẽm, Thiếc, đồng, chì, sắt, vàng, nước khoáng khoáng sản có nhiều triển vọng nếu được đầu tư thăm dò khai thác thích hợp. 2. Điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Hà Giang * Dân số và lao động: Dân số toàn tỉnh tính đến 1/4/1999 có: 60,268 vạn người với 22 dân tộc, trong đó 90% là đồng bào dân tộc thiểu số. Trong đó dân tộc Mông chiếm 31,3%; Tày 26,5%; Dao 15,3%; Kinh 11,8% còn lại các dân tộc ít người khác. Hà Giang có 9 Huyện và 1 thị xã tỉnh lỵ, trong đó có 7 Huyện vùng cao biên giới thì có 4 huyện đặc biệt khó khăn trong 9 Huyện khó khăn nhất cả nước. Hiện nay toàn tỉnh có 128/191 xã thuộc diện xã đặc biệt khó khăn (vùng III). * Về sự phân vùng kinh tế: Xuất phát từ điều kiện, đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Hà Giang hình thành làm 3 vùng kinh tế - xã hội và mỗi vùng có các tiềm năng thế mạnh khác nhau: - Vùng cao núi đá gồm 4 huyện phía Bắc là Mèo Vạc, Đồng Văn, Yên Minh, Quản Bạ. Đây là vùng khó khăn nhất so với cả nước. Diện tích toàn vùng này là 2.353 km2, độ cao trung bình: 1000 - 1600m; Dân số: 203.027 người, khí hậu đất đai phù hợp với trồng cây ôn đới, dược liệu. Sản xuất nông nghiệp chủ yếu là trồng ngô một vụ trên đất hốc đá, chăn nuôi là bò, ngựa, dê, ong và gia cầm. Trong vùng có tiềm năng về khoáng sản. Khó khăn lớn của vùng: Khí hậu khắc nghiệt của mùa đông kéo dài, nhiệt độ thấp 5 - 100C, có năm tuyết rơi, sương muối ảnh hưởng tới phát triển nông nghiệp, là vùng cao núi đá tình trạng thiếu nước sinh hoạt, nghiêm trọng nhất là trong những tháng mùa khô lên tới 10 vạn dân. Thu nhập bình quân chỉ đạt 70 - 80 USD/người/năm. Tỷ lệ người mù chữ thất học vẫn còn rất cao, địa hình hiểm trở, diện tích canh tác manh mún, giao thông đi lại khó khăn. - Vùng cao núi đất gồm 2 huyện Hoàng Su Phì và Xín Mần; diện tích vùng này là 1460 km2, độ cao trung bình 500 - 900 m; Dân số: 105.083 người, khí hậu thích hợp với những cây ôn đới, thuận lợi cho
23. 23 phát triển rừng, nuôi ong, trồng cây công nghiệp như chè, thông nhựa, trẩu, đậu tương cây lượng thực chính là lúa, ngô, chăn nuôi chủ yếu là trâu, bò, ngựa, dê và gia cầm. Khó khăn lớn nhất của vùng này là độ dốc rất lớn, hệ thống giao thông dễ sạt lở và sinh lầy trong mùa mưa lũ. Thu thập bình quân 80 -90 USD/người/năm, về văn hoá xã hội cũng khó khăn tương tự như vùng cao. - Vùng thấp gồm 3 huyện, thị xã: Bắc Quang, Bắc Mê, Vị Xuyên và thị xã Hà Giang. Diện tích tự nhiên là 4071 km2, độ cao trung bình 100 - 500 m; dân số: 294.574 người. Đây là vùng phù hợp với cây nhiệt đới phát triển như cam, quýt, dược liệu, cây công nghiệp như chè, cà phê, quế, dâu tằm, đậu tương, lạc cây lương thực chủ yếu là lúa nước, ngô. Chăn nuôi: trâu bò, dê, cá và gia cầm. Trong vùng có cửa khẩu quốc gia Thanh Thuỷ rất thuận lợi cho giao lưu kinh tế, văn hoá với Trung Quốc, có điều kiện về xuất nhập khẩu và phát triển thương mại, dịch vụ Đây là vùng thuận lợi nhất của tỉnh, song vẫn là khu vực còn những khó khăn về đời sống kinh tế - xã hội. Thu nhập bình quân ở mức 100 - 130 USD/người/năm. Hầu hết hệ thống thuỷ lợi, kênh mương chưa được kiên cố hoá. * Thực trạng sản xuất nông, lâm nghiệp của tỉnh trong những năm vừa qua: - Một số kết quả chung về phát triển kinh tế xã hội của tỉnh: Thực hiện đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước, trong đó vấn đề quan trọng có tính chiến lược lầu dài là chủ trương phát triển kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế Tỉnh đã phát huy được cơ bản các thành phần kinh tế tham gia trong sản xuất kinh doanh, khẳng định hộ nông dân là một đơn vị tự chủ trong kinh tế đồng thời đã thực hiện tốt các chính sách của Đảng và Nhà nước nhất là Nghị quyết 22 NQ Trung ương của Bộ Chính trị, và Nghị quyết 72CT của Chủ tịch Hội đồng Bộ Trưởng về một số chính sách phát triển kinh tế xã hội miền núi, các Quyết định 327CP về sử dụng đất trống đồi núi trọc, và các chính sách vay vốn, trợ giá trợ cước vận chuyển và đảm bảo các hàng thiết yếu cho miền núi, chương trình
24. 24 06CP về không trồng thuốc phiện và cai nghiện ma tuý; chương trình y tế và giáo dục VHXH đã trực tiếp thúc đẩy kinh tế xã hội ở địa phương. Về sản xuất: Trong những năm qua nền kinh tế của tỉnh phát triển tăng dần, đã duy trì nhịp độ tăng trưởng GDP từ 9 - 10,0% ( Năm 1994 GDP tăng 9,1% thì năm 1999 tăng 10,3%). GDP bình quân đầu người tăng từ 685.000 đồng năm 1994 lên 1.535.000 đồng năm 1999, chất lượng và hiệu quả của nền kinh tế nông lâm nghiệp lạc hậu mang tính tự cấp tự túc của những năm trước đây thì vài ba năm nay sản xuất hàng hoá đã bắt đầu phát triển, đã hình thành được một số vùng sản xuất tập trung. Cơ cấu kinh tế được chuyển dịch đúng hướng. + Tỷ trọng các ngành nông lâm nghiệp trong GDP giảm từ 63% năm 1994 xuống còn 61,8% năm 1995 và đến năm 1998 là 52,60%, năm 1999 là 51,46%. Nông lâm nghiệp phát triển tương đối toàn diện, nhiều giống cây, con có chất lượng và năng suất cao được đưa vào sản xuất đại trà, việc đưa những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất tạo nên sự chuyển biến rõ rệt trong sản xuất. Sản lượng lương thực quy thóc tăng từ 14,5 vạn tấn năm 1994 lên 18,4 vạn tấn trong năm 1999 tăng gần 4 vạn tấn. Chăn nuôi phát triển khá năm sau đều tăng hơn năm trước từ 4 - 5% năm. + Tỷ trọng ngành công nghiệp + xây dựng từ 17,02% năm 1994 lên 21,3% năm 1999. Trong công nghiệp từ chỗ hầu như chưa có gì, sản xuất quy mô thiết bị nhỏ bé lạc hậu nay đã bắt đầu được mở mang xây dựng phát huy tác dụng như: Nhà máy Xi măng 4 vạn tấn/năm, dây truyền Nhà máy gạch 15 triệu viên/năm, nhiều cơ sở chế biến chè, chế biến nông sản thực phẩm ra đời thu hút sản phẩm nông nghiệp và tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động. Nguồn điện lưới đã tới 10/10 huyện, thị trên toàn tỉnh + Tỷ trọng ngành dịch vụ tăng từ 19.9% năm 1994 lên 27,13% năm 1999. Các hoạt động lĩnh vực thương mại, dịch vụ, tiền tệ tín dụng cơ bản đáp ứng được các nhu cầu, phát triển cho các thành phần kinh tế thu ngân sách tăng từ 24 tỷ đồng năm 1994 lên 64 tỷ đồng năm 1999 Giá trị hàng hoá xuất khẩu và có tính chất xuất khẩu đạt 6,1 triệu USD/năm
25. 25 + Về xây dựng cơ sở hạ tầng: Đã có bươc phát triển khá về số lượng chất lượng, góp phần to lớn trong việc phát triển nền kinh tế xã hội theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ đang từng bước được nâng cấp, mở rộng nhựa hoá. Đến nay có 232 km đường quốc lộ và 91 km đường tỉnh lộ được nhựa hoá. Đường cửa khẩu quốc gia Thanh Thuỷ, cửa khẩu tiểu ngạch được khai thông Đặc biệt đến nay có 183/191 xã có đường về đến trung tâm xã Công tác thuỷ lợi có những chuyển biến mạnh. Từ những công trình trước đây còn tạm bợ, chưa được kiên cố hoá, khả năng tưới 22.000 ha thì đến nay đã có 215 công trình lớn nhỏ được sửa chữa nâng cấp, cộng với 5283 công trình siêu nhỏ do dân tự làm với năng lực tưới đạt trên 28.000 ha. + Sự nghiệp y tế - Giáo dục - phát thanh , truyền hình trên địa bàn tỉnh đã từng bước được phát triển mở rộng, đã xoá được tất cả các xã trắng không có trạm xá và từng bước xây dựng kiên cố vững chắc. Tỉnh được công nhận đạt tiêu chuẩn quốc gia về hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học và chống mù chữ trên địa bàn toàn tỉnh vào năm 1999. Tỷ lệ phủ sóng phát thanh đạt 67,7%, sóng truyền hình đạt 61% năm 1999. An ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được đảm bảo. Từ những kết quả chung nêu trên đã có tác dụng kích thích môi trường thuận lợi cho sản xuất kinh tế phát triển, có nhu nhập đời sống dần tăng lên. Tỷ lệ đói nghèo giảm từ 35% năm 1998 xuống còn 22% năm 1999, tỷ lệ hộ khá giàu đạt 3-4%, các khoản thu cho NSNN cũng tăng lên. - Thực trạng của cơ cấu ngành và sản xuất nông, lâm nghiệp trong những năm qua của địa phương: + Về nông nghiệp: Là một ngành kinh tế truyền thống đồng thời là ngành quan trọng hàng đầu trong các ngành kinh tế của tỉnh. Trên cơ sở về tiềm năng đất đai, khí hậu, được sự đầu tư giúp đỡ của Chính phủ, sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng bộ, Chính quyền tỉnh cộng với sự vượt khó đi lên của nhân dân các dân tộc trong những năm gần đây bộ mặt nông thôn và đời sống nhân dân đã có nhiều chuyển biến phát triển rõ nét. Sản xuất nông, lâm nghiệp năm sau đều cao hơn năm trước.
26. 26 Tỉnh đã tập trung chỉ đạo phát triển nông, lâm nghiệp một cách tòan diện, bằng nhiều biện pháp tích cực, như làm thuỷ lợi, cung ứng vật tư kỹ thuật, công tác khuyến nông, khuyến lâm; có chính sách hỗ trợ sản xuất kịp thời để mở rộng diện tích thâm canh, thay đổi cơ cấu mùa vụ, đưa giống mới có năng suất cao vào sản xuất. Tổng sản lượng quy thóc toàn tỉnh tăng lên đáng kể qua các năm. Nếu năm 1995 đạt 15,4 vạn tấn thì đến năm 1999 sản lượng lương thực quy thóc đạt 18,4 vạn tấn tăng 3,0 vạn tấn. Tăng bình quân mỗi năm 6000 tấn. Thể hiện qua biểu sau: Biểu 1. Sản lượng lương thực quy thóc Sản lượng Tổng số Chia ra Năm (tấn) Thóc (tấn) Màu (tấn) 1995 154.158,4 85.422,3 68.736,1 1996 159.057 89.424 69.633 1997 165.479 95.581 69.898 1998 175.840,6 100.885,4 74.955,2 1999 184.000 109.800 74.800 Chỉ số phát triển về sản lượng lương thực quy thóc qua biểu trên ta thấy năm sau thường tăng hơn so năm trước từ 5-6%. Có được sản lượng tăng như trình bày trên đó là nhờ việc mở rộng diện tích ở những nơi có điều kiện canh tác, làm thuỷ lợi, đồng thời tăng cường các biện pháp thâm canh, áp dụng giống mới để đẩy mạnh năng suất cây trồng. Bỉểu 2. Tổng diện tích cây lương thực từ năm 1995 đến 1999 Năm Tổng số Trong đó (ha) Lúa (ha) Màu (ha) 1995 75.600,1 29.208,3 46.451,8 1996 76.999,5 29.896,0 47.103,5 1997 77.100,4 29.447,7 47.652,7 1998 77.880,4 29.684,6 48.205,8 1999 76.280,0 30.364,6 45.916,0
27. 27 Chỉ số phát triển về diện tích cây lương thực: Năm trước là 100% thì năm sau thường tăng hơn 1,02%- 1,068%. Năng suất lúa ruộng cả năm: nếu năm 1995 đạt 31,3 tạ/ha cả năm thì năm 1999 đạt 38,05 tạ/ha, tăng hơn 7,2 tạ/ha. Năng suất ngô cả năm năm 1995 đạt 13,64 tạ/ha thì năm 1999 đạt 18-20 tạ/ha. Bên cạnh cây lương thực cây công nghiệp ngắn ngày cũng đuợc phát triển khá tạo ra những vùng tập trung có sản lượng hàng hoá trao đổi như huyện Hoàng Su Phì, Bắc Quang, Vị Xuyên đặc biệt là cây đậu tương: Năm 1995 diện tích 3.271 ha đến năm 1999 diện tích 5079,9 ha tăng 1,826 ha, năng suất đạt 6,53 tạ/ha. Đưa tổng sản lượng năm 1999 lên 3.338 tấn tăng gấp 2 lần so với năm 1995. Sản lượng bán ra hàng năm trên 2.500 tấn. Một số cây công nghiệp ăn quả chính dài ngày như cây chè, cà phê, cây ăn quả cam, quýt đang có chiều hướng tăng lên đáng kể tạo ra hàng hoá lớn trên địa bàn nâng cao thu nhập và đời sống nhân dân. Cây soài, cây lê, cây hồng cũng đã phát triển mở ra hướng chuyển đổi mới về cơ cấu cây trồng cho vùng cao. Kết quả thể hiện: Biểu 3. Diện tích cây công nghiệp lâu năm Diện tích Tổng số Chia ra Năm (ha) Chè (ha) Cà phê (ha) 1995 6.473,3 6.220,9 249 1997 8.617,3 7.613,6 1003,7 1998 9.361,1 8.621,3 739,4 1999 9.654,7 9.654,7 769,4 Chỉ số phát triển (nếu lấy năm trước là 100%) thì năm sau tăng hơn năm trước bình quân 13%. Về sản lượng cây chè và cà phê tăng khá nhanh, đạt chất lượng tốt cho xuất khẩu và tiêu thụ nội địa. Đặc biệt là cây chè Santuyết trên núi cao 500-1000 m đạt độ sạch và chất lượng cao được nhiều người ưa dùng. Năm 1995 sản lượng chè búp tươi đạt 9,624 nghìn tấn, thì năm 1999 đạt 16,2 nghìn tấn, và đã tạo ra trên 2500 tấn chè khô hàng hoá xuất khẩu và tiêu thụ nội địa.
28. 28 Cây ăn quả: được phát triển mạnh, năm 1995 tổng cây ăn quả đạt 3.395 ha đến năm 1999 lên tới 6.345 ha tăng gần gấp 2 lần. Trong đó diện tích cam, quýt đạt 4.638 ha, sản lượng quả 12,8 ngàn tấn, cây soài hiện có 354 ha, nhãn, vải, hồng không hạt 103,6 ha, lê 66,28 ha. Ngành trồng trọt phát triển đã thúc đẩy cho ngành chăn nuôi cũng được phát triển nhanh, tổng đàn năm sau cao hơn năm trước. Đặc biệt tổng đàn trâu bò, đàn lợn, gia cầm có sản lượng thịt hơi xuất chuồng đều tăng, tốc độ tăng của đàn gia súc hàng năm từ 4-5% năm, đàn gia cầm 3-4%. Thể hiện qua các biểu sau: Biểu 4. Số lượng gia súc, gia cầm Đơn vị: con Trâu Bò Lợn Ngựa Dê Gia cầm T. số con năm 1995 110.541 42.749 195.335 24.283 72.732 1.031.326 1997 116.998 45.779 211.144 25.009 78.185 1.073.000 1998 120.542 48.301 220.180 25.115 82.436 1.118.332 1999 127.428 51.955 236.000 25.250 88.716 1.250.350 Tính đến năm 1999 chỉ 3,2 5,5 4,2 0,4 5,4 4,2 số PT bình quân % Biểu 5. Sản lượng thịt hơi xuất chuồng chủ yếu Đơn vị: tấn 1995 1997 1998 1999 99/95% Trâu 390,1 411 423 450 115 Bò 369,4 392,8 412 430 116 Lợn 3.353,1 3.857,0 4.050 4.350 135 Gia cầm 1.102 1.175,4 1.223 1.320 119,7 Hiện nay tỉnh tập trung thực hiện chương trình hỗ trợ cho vay đầu tư phát triển trâu bò hàng hoá với chương trình 3 vạn con trâu bò. Năm 1999 đã thực hiện được gần 10.000 con. Năm 1999 diện tích nuôi trồng thuỷ sản có 900 ha, tăng hơn năm 1995 là 120 ha. Sản lượng thuỷ sản năm 1999 đạt 820 tấn. Đàn ong năm 1999 có 9.009 tổ, tăng 3% so với năm 1998 cho sản lượng 40 tấn mật.
29. 29 + Về lâm nghiệp: Là tỉnh có diện tích đất rừng tự nhiên nhiều, nhưng hiện tại phần lớn là đất trống đồi núi trọc, rừng đầu nguồn và rừng phòng hộ. Những năm trước đây do tệ nạn khai thác không có tổ chức, buôn bán trái phép, dân du canh dư cư nhiều, mặt khác ảnh hưởng chiến tranh thế giới tàn phá, nên đã làm cho rừng ngheo kiệt, làm mất cân bằng hệ sinh thái; Ngoài ra việc giao đất giao rừng chưa hợp lý, người dân chưa thực sự được làm chủ đất rừng, nên ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế -xã hội và nguồn thu của nhân dân. Nhưng những năm gần đây do thực hiện tốt chủ trương giao đất giao rừng đến từng hộ và nguời lao động (đến năm 1998 diện tích đất nông nghiệp đã giao tới xã đạt 93% và 92,4% đất lâm nghiệp). Đặc biệt thông qua chương trình 327, ĐCĐC Rừng Hà Giang đã tái sinh trở lại. Công tác trồng, chăm sóc, bảo vệ, khoanh nuôi được tăng cường rừng đã trở lại mầu xanh, độ che phủ của rừng từ 22% năm 1992 nay đã nâng lên 35% năm 1999. Kết quả năm 1995- 1999: - Diện tích đất rừng được giao tới hộ 126.088 ha, bình quân mỗi hộ 4-5 ha đất rừng. - Trồng rừng 17.773 ha, bình quân mỗi năm trồng 3.554 ha - Chăm sóc rừng trồng 21.218 ha, bình quân mỗi năm 4.243 ha - Bảo vệ rừng 145.263 ha, bình quân mỗi năm bảo vệ 29.053 ha - Khoanh nuôi rừng 25.455 ha, bình quân mỗi năm là 5.091 ha Về sản phẩm lâm nghiệp chủ yếu khai thác hàng năm: - Gỗ tròn bình quân mỗi năm khai thác 60.200 m3 - Củi khai thác bình quân mỗi năm 103.800 m3 - Tre, vầu, nứa bình quân mỗi năm 2.500 triệu cây. Tổng giá trị sản xuất của ngành lâm nghiệp trên địa bàn bình quân năm đạt 139.00 triệu đồng/năm. Trong đó: - Trồng và nuôi rừng 23.000 triệu đồng/năm - Khai thác và thu hoạch 116.000 triệu đồng. + Về tình hình phát triển kinh tế HTX và kinh tế trang trại:
30. 30 Theo báo cáo của các huyện, thị đến tháng 9 năm 1998 toàn tỉnh có 693 HTX (Trong đó nông nghiệp 680, tiểu thủ công nghiệp có 6, tín dụng 4, thuỷ sản 2, vận tải 1). Đến nay việc triển khai thực hiện Luật HTX trong phạm vi toàn tỉnh đã chuyển đổi và thành lập được 135 HTX mới theo luật. (Trong đó có 131 nông nghiệp, 4 tiểu thủ công nghiệp, 2 tín dụng, 1 vận tải, 1 dịch vụ vật tư xây dựng, 2 thuỷ sản). Đây là những mô hình tiên tiến có tác dụng tốt trong việc phát triển theo hướng sản xuất hàng hoá và làm dịch vụ cho kinh tế hộ gia đình, tạo điều kiện cho họ được quyền tự chủ trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh. - Về kinh tế trang trại, trong những năm gần đây Hà Giang đã có sự quan tâm phát triển mô hình này. Tổng số trang trại lớn, nhỏ tính đến năm 1998 toàn tỉnh có trên 2000 hộ dân làm kinh tế trang trại, trong đó chính sách 478 hộ kinh doanh nông, lâm, ngư nghiệp theo mô hình trang trại quy mô từ 2 ha trở lên, chiếm 0,48% tổng số hộ toàn tỉnh. Trong số hộ trên riêng huyện Bắc Quang có khoảng 100 hộ, đạt doanh thu hàng năm từ 100-200 triệu đồng. Đây thực sự là một mô hình mới về phát triển nông, lâm nghiệp hàng hoá đúng hướng có hiệu quả cần được tiếp tục nghiên cứu, tổng kết và tạo điều kiện để khuyến khích mở rộng. + Về đầu tư phát triển: Được sự hỗ trợ của Chính phủ cộng với tinh thần phát huy nội lực của địa phương trong những năm qua, hướng đầu tư cho nông nghiệp, lâm nghiệp xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật và các chính sách trợ cước, trợ giá trong chương trình phát triển nông, lâm nghiệp của tỉnh năm sau để tăng hơn năm trước. Đảm bảo cho sản xuất tăng trưởng, phát triển ổn định bền vững. Trong 6 năm từ 1994-1999, tổng số nguồn vốn đầu tư cho phát triển các lĩnh vực trên toàn tỉnh là 1424,3 tỷ đồng thì đầu tư cho nông,
31. 31 lâm nghiệp là 297,4 tỷ đồng bằng 20,88%. Đặc biệt năm 1999 đầu tư cho nông nghiệp lên tới 88,2 tỷ đồng/354,6 tỷ đồng chiếm 24,87%. + Về hoạt động thương mại- du lịch: Hà Giang có đường biên giới giáp với Trung Quốc dài trên 270 km có cửa khẩu Quốc gia Thanh Thuỷ và Phó Bảng, ngoài ra còn có các cửa khẩu tiểu ngạch rất thuận tiện cho giao lưu buôn bán với Trung Quốc. Có những địa danh độc đáo như Căng Bắc Mê, Núi Cấm, Cổng Trời, Suối Tiên, Chum vàng chum bạc, Núi Cô Tiên và một số di tích lịch sử được xây dựng từ thế kỷ 19 như Chùa Sùng Khánh, Nhà Vương và các hang động, rừng đặc dụng phòng hộ khu bảo tồn thiên nhiên khác Các hoạt động thương mại và du lịch tiếp tục được củng cố và phát triển. Công tác quảnlý hoạt động thương nghiệp quốc doanh được chấn chỉnh do đã hạn chế được thua lỗ trong kinh doanh. Đồng thời khuyến khích mạng lưới thương nghiệp, dịch vụ ngoài quốc doanh phát triển đúng hướng đã góp phần làm đa dạng các mặt hàng phục vụ sản xuất và đời sống nhân dân. Tổng giá trị hàng xuất khẩu đạt 4,3 triệu USD. Trong đó mặt hàng chủ yếu là chì, quặng ăng ti môn. Về giá trị du lịch đạt 4,5tỷ đồng, tăng 4% so với năm 1998. Tuy nhiên hoạt động thương mại chưa làm tốt chức năng hướng dẫn sản xuất, tổ chức thu mua và tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt là đối với hàng nông- lâm sản. Tóm lại, trong những năm qua thực hiện đường lối của Đảng nhất là từ Nghị quyết VII và VIII của Đảng về CNH, HĐH. Trên cơ sở các Nghị quyết cụ thể của Trung ương Đảng chỉ đạo trên từng lĩnh vực. Được sự quan tâm từ Trung ương Đảng, Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương, Đảng bộ và các dân tộc trong tỉnh đã nhận rõ trách nhiệm của mình, lãnh đạo chỉ đạo sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn và đạt được các mục tiêu cơ bản sau đây: - Về kinh tế đã phát duy trì được tốc độ tăng trưởng khá, GDP bình quân tăng 9-10%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tiến bộ.
32. 32 - Cơ sở hạ tầng được tăng cường và phát triển mạnh hơn các năm sau đều cao hơn năm trước. Triển khai thực hiện tốt một số chương trình lớn của Chính phủ và các dự án lớn của tỉnh, từ đó nâng cao năng lực tổ chức và lãnh đạo của cán bộ các cấp tỉnh, củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng. - Bộ mặt xã hội có bước đổi mới, đời sống nhân dân được cải thiện thêm, các vấn đề xã hội được giải quyết, nhất là giáo dục đào tạo. - An ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được giữ vững, toàn dân đoàn kết tin tưởng vào đường lối đổi mới của Đảng. Riêng về nông nghiệp nông thôn Hà Giang có bước phát triển mới, cơ cấu kinh tế được xác lập và chuyển dịch hợp lý, đem lại hiệu quả nhất định, kinh tế các thành phần trong nông nghiệp đã phát triển, trong đó kinh tế hộ gia đình theo mô hình trang trại được xem là một nhân tố quan trọng có ý nghĩa thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn từ sản xuất tự túc tự cấp lên sản xuất hàng hoá theo hướng công nghiệp hoá. Sức sản xuất trong nông nghiệp được khai thác, tiềm năng được phát huy một cách hợp lý hơn; sản xuất ngày một phát triển, sản phẩm nông nghiệp tăng, thu nhập đời sống nhân dân có bước nâng lên, góp phần xoá đói giảm nghèo, ổn định đời sống nhân dân. Cơ sở vật chất- kỹ thuật đầu tư cho nông, lâm nghiệp tăng cường; công tác khuyến nông, khuyến lâm được coi trọng hơn, tiến bộ khoa học kỹ thuật được tăng cường áp dụng tốt hơn, sự phân công lao động sản xuất kinh doanh đa dạng, năng động đã thúc đẩy và góp phần xây dựng cơ cấu nông thôn mới ngày một tiến bộ, hợp lý. Ii. thực trạng công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh hà giang năm 1997 - 1999. Năm 1999 là năm thứ ba thực hiện luật NSNN. Mặc dù tỉnh mới được tái lập, cơ sở vật chất kỹ thuật, vốn liếng còn có nhiều khó khăn thiếu thốn. Bên cạnh đó lại chịu ảnh hưởng của thời tiết thất thường và sự tác động của cuộc khủng hoảng tài chính- tiền tệ của các nước trong khu vực. Song với tinh thần đoàn kết, chủ động khắc phục khó khăn của các
33. 33 cấp, các ngành và các tầng lớp nhân dân, vì vậy nền kinh tế của tỉnh vẫn tiếp tục tăng trưởng, phát triển, nguồn thu NSNN tiếp tục tăng qua các năm. Để thấy rõ thực trạng công tác này, ta có thể nghiên cứu kết quả, các chỉ tiêu về hoạt động thu, chi ngân sách của tỉnh từ năm 1997 đến 31/12/1999. 1. Về công tác quản lý thu NSNN của tỉnh Năm 1997: Tổng thu NSNN đạt 356.545,4 triệu đồng, trong đó: đầu tư về NS TW là 9.023 triệu. - NS để lại địa phương là 349.522,4 triệu. Cơ cấu nguồn thu: thu trên địa bàn 47.264,5 triệu; thu viện trợ 1.000 triệu; thu từ NSTW 295.861,2 triệu; thu hút dư năm trước 12.419,7 triệu; thu từ đi vay 2.000 triệu. Năm 1998: Tổng thu NSNN là 431.621 triệu, trong đó: - Điều tiết về NSTW là 12.254 triệu. - NS để lại địa phương là 419.367 triệu. Như vậy nếu so với kế hoạch thì 1998 thu đạt 113% và tăng so với năm 1997 là 120,3%, bao gồm: thu trên địa bàn 55.749 triệu, đạt 1264% kế hoạch hoá giao tăng so với năm 1997 là 138,7%; thu bổ sung từ NSTW 337.569 triệu đạt 112,8% kế hoạch; thu kết dư năm trước 1.148 trệi, đi vay 27.350 triệu; thu trái phiếu kho bạc 9.760 triệu. Năm 1999: thực hiện là 521.416 triệu đạt 102,1% so với kế hoạch và tăng so với năm 1998 là 120,8%, trong đó: - Điều tiết về NSTW theo quy định là 18.977 triệu - NS để lại địa phương là 502.439 triệu. Các nguồn thu bao gồm: thu trên địa bàn là 64.521 triệu, đạt 124,1% kế hoạch, so với năm 1998 tăng 115,6%; thu viện trợ 16.609 triệu; thu bổ sung từ NSTW là 325.617 triệu; thu kết dư năm trước 5.535 triệu; thu từ đi vay là 13.067 triệu.
34. 34 Qua khảo sát kết quả thu NSNN qua các năm 1997- 1999 cho thấy tổng số thu NSNN đều tăng qua các năm và đều hoàn thành kế hoạch được giao. Tuy nhiên nếu xem xét từng chỉ tiêu cụ thể thì thấy có sự tăng, giảm không đều nhau, chẳng hạn: + Thu từ DNNN trung ương: Năm 1997 thực hiện 3.558 triệu, đạt 95,7% so với kế hoạch. Năm 1998 dự toán kế hoạch thu 3.200 triệu, thực hiện cả năm là 3.725 triệu, đạt 116,1% so với kế hoạch và bằng 104,7 so với năm 1997. Năm 1999 thực hiện 4.000 triệu, đạt 123% so với kế hoạch cả nămg và bằng 107,3% so với năm 1998. Số vượt thu chủ yếu tập trung vào các đơn vị kinh doanh có hiệu quả như: bưu điện tỉnh, điện lực tỉnh. + Thu từ DNNN địa phương: Năm 1997 kế hoạch giao thu 6.333 triệu, thực hiện là 5.268 triệu, đạt 83,2% so với kế hoạch cả năm. Nguyên nhân do tình hình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm trên địa bàn tỉnh gặp nhiều khó khăn, cho nên 16/27 doanh nghiệp không hoàn thành kế hoạch nộp ngân sách. Năm 1998: kế hoạch giao 7.754 triệu, thực hiện 7.029 triệu đạt 90,6% so với kế hoạch và bằng 33,4% so với năm 1997. Tuy nhiên còn một số doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất kinh doanh còn nhiều mặt hạn chế, cho nên chưa làm tốt nộp thuế cho NSNN. Chẳng hạn như Công ty thương mại tổng hợp Hà Giang, Công ty xuất nhập khẩu, Công ty du lịch, Công ty chế biến nông sản thực phẩm Năm 1999 thực hiện 7000 triệu đồng đạt 91,9% so với kế hoạch cả năm và bằng 99,5% so với năm 1998. + Thu ngoài quốc doanh: Cùng với sự phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, kinh tế ngoài quốc doanh cũng đã có những chuyển biến nhất định. Do đó hàng năm đóng góp vào NSNN ngày càng tăng: Năm 1997: Nộp vào NSNN 12.334 triệu, đạt 103% kế hoạch; năm 1998 nộp vào ngân sách 15.400 triệu, đạt 104,45 so với kế hoạch và bằng 120% so với năm 1997. Năm 1999 nộp vào ngân sách 16.290 triệu, đạt 130,3% so với kế hoạch và bằng 105,7% so với năm 1998. Năm 1999 là
35. 35 năm đầu tiên thực hiện 2 luật thuế mới (VAT và thuế thu nhập doanh nghiệp ), cơ sở thu nộp vì có nhiều nguyên nhân cho nên thu từ hai loại thuế đó vào ngân sách thấp hơn so với thuế doan thu và thuế lợi tức trước đây. Song tổng số thu nhập vẫn tăng hơn năm 1998. Sở dĩ như vậy là do năm nay tỉnh được NSTW bổ sung vốn xây dựng cơ bản thanh toán khối lượng vượt năm 1996, 1997 và việc quản lý thu thuế từ lĩnh vực xây dựng cơ bản đã huy động kịp thời vào ngân sách địa phương. + Lệ phí trước bạ: Đây là loại lệ phí nhằm vào việc hướng dẫn tiêu dùng của xã hội và điều tiết các đối tượng có thu nhập cao theo chính sách hiện hành. Năm 1997 thực hiện 1.085 triệu, đạt 120% kế hoạch, năm 1998 thực hiện 2.153 triệu, đạt 111,4% so với kế hoạch và tăng 119,2% so với năm 1997. Năm 1999 thực hiện 2.350 triệu, đạt 124,5% so với kế hoạch và tăng 132,2% so với năm 1998. Sở dĩ nguồn thu này tăng lên là do nhu cầu mua sắm phương tiện đi lại, và xây dựng nhà ở trong nhân dân tăng lên. + Thuế sử dụng đất lâm nghiệp: Trong những năm gần đây sản xuất nông nghiệp đã có bước phát triển rõ rệt, dần dần đã giải quyết được một phần quan trọng nhu cầu lương thực và bắt đầu chú ý đến sản xuất nông sản hàng hoá với tỷ suất ngày càng tăng lên. Trong sản xuất nhờ áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, chú trọng đầu tư hệ thống thuỷ lợi, nâng cấp hệ thống kênh mương phục vụ cho tưới tiêu Năm 1997 thực hiện 4.524 triệu, đạt 110,3% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 4.596 triệu, đạt 100,8% kế hoạch và bằng 102% so với năm 1997; năm 1999 thực hiện 4.700 triệu, đạt 102,2% so với kế hoạch và tăng 102,2% so với năm 1998. + Thu thuế nhà đất: Đây là khoản thuế thu từ các đối tượng dân cư có sử dụng đất làm nhà ở . Năm 1997 thực hiện 1.260 triệu, đạt 109,6% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 1.621 triệu đạt 124,7% kế hoạch và bằng 129% so với năm
36. 36 1997; năm 1999 thực hiện 1.850 triệu đạt 112,1% so với kế hoạch và bằng 114,1% so với năm 1998. + Thuế thu nhập cá nhân: Đây là khoản thu đánh vào những người có thu nhập cao. Khoản thu này phát sinh chủ yếu từ những người làm việc trong các doanh nghiệp các Công ty liên doanh với nướ ngoài. Tổng thu năm 1997 là 80 triệu, đạt 160% kế hoạch; năm 1998 25% kế hoạch, bằng 31% của năm 1997; năm 1999 đạt 120 triệu đồng, bằng 430% so với năm 1998. Nguyên nhân tăng là do số dự án và số người làm trong các dự án nước ngoài trong tỉnh tăng lên. + Thu từ xổ số: Đây cũng là một nguồn thu ngân sách đáng kể của tỉnh. Năm 1997 thực hiện 274 triệu đồng, đạt 274% kế hoạch; năm 1998 là 237 triệu, đạt 114,8% kế hoạch bằng 105% của năm 1997; năm 1999 thực hiện 350 triệu, đạt 125% kế hoạch và bằng 121,9% của năm 1998. + Thu từ phí và lệ phí: Năm 1997 thực hiện 1033 triệu; năm 1998 thực hiện2.055 triệu, đạt 171,3% kế hoạch và bằng 198,9% năm 1997; năm 1999 thực hiện 2.300 triệu, đạt 119% kế hoạch bằng 111,9% năm 1998. Đây là khoản thu tuy không ổn định, nhưng nếu quản lý tốt tận thu triệt để sẽ góp phần đáng kể vào cho NS địa phương. + Thu từ thuế chuyển quyền sử dụng đất: Năm 1997 thực hiện 568 triệu, đạt 167% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 713 triệu, đạt 157,7% kế hoạch và bằng 125,5 so với năm 1997; năm 1999 thực hiện 800 triệu đồng, đạt 160,6% kế hoạch và bằng 112,2% năm 1998. + Thu từ cấp giấy quyền sử dụng đất: Năm 1997 thựchiện 677 triệu, đạt 123,1% kế hoạc; năm 1998 thực hiện 1913 triệu, đạt 202,6% kế hoạch và bằng 282,5% năm 1997; năm 1999 thực hiện 2.700 triệu, đạt 148% kế hoạch và bằng 141,1% năm
37. 37 1998. Nguyên nhân tăng thực hiện chủ trương mở rộng phố phường thị xã, thị trấn cùng với việc đẩy mạnh công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thị xã, thị trấn. + Thu từ đánh thuế xuất nhập khẩu: Khoản thu này phải điều tiết 100% về NSTW. Năm 1997 thu 7.038 triệu, đạt 100,5% kế hoạch; năm 1998 thu được 1.057 triệu, đạt 11,1% kế hoạch và tăng 15% năm 1997; năm 1999 thu được 6000 triệu, đạt 200% kế hoạch và bằng 567,6% năm 1998. Sở dĩ năm 1998 Hải quan thu đạt thấp so với kế hoạch là vì: - Các doanh nghiệp địa phương tìm đối tác xuất nhập khẩu còn hạn chế. Ví dụ mặt hàng quặng sắt được xuất khẩu từ cuối tháng 4/1998 nhưng số lượng cũng như giá trị tính thuế thấp; các doanh nghiệp tỉnh bạn xuất khẩu, nhập khẩu hàng hoá qua các cửa khẩu Hà Giang giảm đi. - Sản lượng các mặt xuất khẩu chủ lực của tỉnh (như chè, quặng) giảm đi, hơn nữa tổng trị giá tính thuế lại thấp đi. Còn mặt hàng nhập khẩu chủ yếu là nông sản, hàng tiêu dùng và tư liệu lao động phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng lại chủ yếu qua con đường tiểu ngạch hoặc qua trao đổi của dân cư ở vùng biên giới, nên khó thu thuế. - Hàng xuất - nhập qua hình thức mậu dịch (chính ngạch) chủ yếu là nguyên liệu phục vụ sản xuất, máy móc thiết bị thì lại có thuế suất thấp. Ngoài các khoản thu đã nêu trên, còn có các khoản thu từ bán nhà sở hữu Nhà nước; thu cho thuê đất; thu từ các khoản đóng góp của dân cư Tuy các nguồn thu này chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng thu của ngân sách tỉnh, nhưng do biết cách tận thu, nên nó cũng góp phần quan trọng vào sự cân đối ngân sách chung của tỉnh. Tóm lại, qua sự phân tích trên đây về nguồn thu ngân sách, nhìn chung thu NSNN trên địa bàn tỉnh Hà Giang có chiều hướng tăng lên, năm sau thường lớn hơn năm trước. Điều này được thể hiện trong việc thực hiện kế hoạch thu (không kể phần trợ cấp của Trung ương: năm 1997 là 47.264,5 triệu, năm 1998 là 55.794 triệu, năm 1999 là 64.500 triệu) qua các năm đều vượt kế hoạch.
38. 38 Song trên thực tế các chỉ tiêu thu chưa ổn định và chưa lớn. Nguyên nhân của những thành công và tồn tại như sau: - Nhờ có sự quan tâm đúng mức của lãnh đạo của Đảng, sự chỉ đạo sát sao của chính quyền địa phương từ tỉnh đến cơ sở về hoạch định chuyển đổi cơ cấu kinh tế và có các biện pháp khai thác và phát triển nội lực của các thành phần kinh tế, do đó bước đầu đã có tác dụng thúc đẩy phát triển kinh tế tăng lên với tốc độ khá nhanh và ổn định. - Nhà nước phát huy và tăng cường vai trò quản lý ở tầm vĩ mô, từng bước tạo ra và không ngừng hoàn thiện các môi trường thuận lợi để khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển như luật đầu tư, các luật về thuế, luật NSNN và kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật và văn bản dưới luật, nhờ đó mà động viên có hiệu quả sức người, sức của vào phát triển sản xuất kinh doanh, thực hiện quyền và nghĩa vụ của người công dân, phát huy dân chủ hóa và bình đẳng trước pháp luật của các chủ thể trong nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. - Được sự quan tâm trực tiếp của các cấp Đảng và chính quyền từ tỉnh đến cơ sở trong công tác tổ chức thu NSNN. Coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức cho các đối tượng nộp thuế tự giác thấy được nghĩa vụ và quyền lợi của công dân, của mọi ngành, mọi cấp. Các ngành chức năng có sự phối hợp chặt chẽ, giúp cho chính quyền các cấp quản lý, khai thác, bồi dưỡng các khoản thu cho NSNN. Ngoài các nguyên nhân làm tăng thu cho NSNN, còn có những nguyên nhân làm hạn chế đến thu ngân sách là: - Nhận thức của một bộ phận những người kinh doanh dịch vụ và các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân chưa cao, chưa tự giác, cho nên nộp thuế chưa đầy đủ, tìm mọi cách để chốn thuế, gian lận thuế, chây ỳ nộp thuế v.v - Phẩm chất, năng lực của một bộ phận cán bộ thuế còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu. Một số cán bộ thuế do ảnh hưởng của lối sống thực dụng, đã lợi dụng chức quyền thông đồng với người kinh doanh dẫn đến vi phạm quy định luật thuế như tính sai doanh thu bán hàng, bao cho miễn thuế bừa bãi
39. 39 - Cơ quan chức năng chưa hướng dẫn các đối tượng đăng ký kê khai nộp thuế và hướng dẫn thực hiện chế độ ghi chép sổ sách kế toán, còn bỏ sót nguồn thu, phản ánh không trung thực, gây thất thoát cho NSNN. - Sự phối kết hợp giữa các cơ quan chuyên môn với chính quyền, đặc biệt là chính quyền xã trong quản lý thu thuế chưa tốt. - Do ảnh hưởng của thiên tai, ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế khu vực cũng tác động không tốt đến hoạt động thu NSNN. Tóm lại, trên đây là một số nguyên nhân ảnh hưởng tích cực làm tăng thu ngân sách cũng như những nguyên nhân làm hạn chế thu ngân sách của tỉnh. Trong đó có những nguyên nhân chủ quan của cán bộ; có nguyên nhân do cơ chế lạc hậu, thiếu linh hoạt; có nguyên nhân khách quan như thiên tai Vì vậy, cần có những biện pháp tích cực, khắc phục có hiệu quả những mặt tích cực, có như vậy mới thực hiện tốt hơn thu ngân sách cho tỉnh. 2. Về quản lý chi NSNN Quán triệt chủ trương của Nhà nước là giảm bao cấp đối với các DNNN, tăng tính tự chủ sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp; tăng đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội; tăng đầu tư cho chiến lược con người như giáo dục đào tạo, chăm sóc sức khoẻ, tăng chi cho phúc lợi xã hội, xoá đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm, bảo vệ môi trường, công bằng xã hội Như vậy cơ cấu chi có sự thay đổi theo hướng tích cực. Đối với Hà Giang do tình hình và đặc điểm đã nêu trên, cho nên nhu cầu chi để đảm bảo hoạt động cho bộ máy quản lý Nhà nước và cho mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, giữ vững an ninh và trật tự an toàn xã hội rất lớn. Song nguồn thu ngân sách lại rất hạn hẹp. Vì vậy trong năm qua tỉnh đã chủ trương tiết kiệm chi thường xuyên hàng năm, dành từ 29% - 33% NS để chi cho đầu tư phát triển, trong đó xây dựng cơ bản từ 27% - 30%, chi hỗ trợ cho các DNNN từ 1% - 2%. Nhờ quản lý tốt chi ngân sách hàng năm cho nên đã đáp ứng đầy đủ các nhu cầu chi thiết yếu, theo đúng kế hoạch đã được duyệt và đúng chế độ Nhà nước quy định.
40. 40 + Về chi cho đầu tư phát triển: Mấy năm qua chi cho đầu tư phát triển chiếm tỷ lệ lớn. Đến nay cơ bản các công trình đã phát huy tác dụng, tạo tiền đề vật chất - kỹ thuật cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Năm 1997 tổng số vốn cấp phát cho đầu tư phát triển 106.123 triệu, đạt 92,2% kế hoạch. Năm 1998 là 132.116 triệu, đạt 100,2% kế hoạch. Năm 1999 là 153.459 triệu; tương ứng trợ cấp cân đối ngân sách là 62.000 triệu; Nguyên nhân chi đầu tư phát triển tăng nhanh và chiếm tỷ trọng lớn là vì xây dựng cơ cấu hạ tầng, đặc biệt là xây dựng cơ sở vật chất cho nông nghiệp và nông thôn, trọng tâm là đường giao thông, thuỷ lợi, điện, nước sinh hoạt, trường học, trạm xá nhu cầu đòi hỏi rất lớn. + Về chi thường xuyên: Đây là khoản chi chiếm tỷ trọng quá lớn trong tổng chi ngân sách của tỉnh, hiện chiếm 50 - 53%. Khoản chi này có xu hướng ngày càng tăng nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của các cơ quan hành chính sự nghiệp, cho các sự nghiệp kinh tế văn hoá, xã hội Cơ cấu chi thường xuyên: - Chi cho sự nghiệp phát triển kinh tế: chủ yếu chi cho phát triển nông nghiệp, thuỷ lợi, lâm nghiệp, giao thông, kiến thiết thị chính và 7 chương trình kinh tế của tỉnh. Năm 1997 thực hiện 32.318 triệu, đạt 117,4% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 35.491 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 thực hiện 43.883 triệu, đạt 102,8% kế hoạch. Mặc dù ngân sách địa phương còn hạn hẹp, nhưng tỉnh đã ưu tiên đầu tư cho phát triển kinh tế, nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển sản xuất hàng hoá, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thực hiện từng bước xoá đói, giảm nghèo. - Chi cho sự nghiệp giáo dục đào tạo: Do đặc thù của tỉnh miền núi như đã phân tích ở trên, cho nên khoản chi này cũng là cần thiết cấp bách và cũng chiếm khối lượng và tỷ lệ khá lớn trong ngân sách tỉnh. Khoản chi này bao gồm: tiền lương, các khoản phụ cấp cho giáo viên, học sinh người dân tộc, sách giáo khoa vùng cao và đồ dùng thiết bị, tài liệu của từng chuyên ngành. Năm 1997 thực hiện 76.385 triệu, đạt 107,4% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 92.557 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999
41. 41 thực hiện 99.321 triệu, đạt 100,1% kế hoạch. Năm 1999 NS địa phương luôn đảm bảo cấp phát và chi trả kịp thời các khoản chi lương cho sự nghiệp giáo dục. Đặc biệt Hà Giang đang thực hiện nhiệm vụ xoá mù chữ phổ cập giáo dục tiểu học, cho nên khoản chi này khá lớn. Năm 1999 Hà Giang được công nhận là tỉnh đạt chuẩn quốc gia về phổ cập giáo dục tiểu học. - Chi cho sự nghiệp y tế: Với phương châm phòng bệnh hơn chữa bệnh, công tác phòng bệnh, phòng dịch được coi trọng thường xuyên, thực hiện đầy đủ các chương trình y tế quốc gia, mua sắm trang thiết bị phục vụ cho các bệnh viện, trung tâm mạng lưới y tế xã được xây dựng và củng cố đi vào hoạt động có hiệu quả. Năm 1997 chi 13.278 triệu, đạt 125% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 16.980 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 thực hiện 16.477 triệu, đạt 100,8% kế hoạch. Các khoản chi cho y tế bao gồm chi lương, phụ cấp cơ bản, phụ cấp ngành và chi cho công tác chuyên môn nghiệp vụ, sự nghiệp y tế. Năm 1999 thực hiện cơ chế cấp phát kinh phí theo ngành dọc đã giảm được đầu mối quản lý cho ngành tài chính địa phương. - Chi cho sự nghiệp văn hoá, thông tin, phát thanh - truyền hình, thể dục thể thao: Đây là khoản chi có ý nghĩa rất quan trọng góp phần đưa đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước đi vào đời sống của nhân dân các dân tộc. Trong những năm qua phong trào văn hoá, văn nghệ quần chúng của tỉnh được củng cố và phát triển, các cuộc hội diễn, hội thảo được tổ chức dưới nhiều hình thức, nhiều thể loại, được đông đảo các ngành, các cấp, các tầng lớp nhân dân tham gia. Hoạt động văn hoá, thông tin hướng về cơ sở để hoạt động. Năm 1997 đã chi 4.697 triệu, đạt 98,5% kế hoạch; năm 1998 thực hiện 4.062 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 thực hiện là 3.680 triệu, đạt 106,2% kế hoạch. - Chi cho công tác phát thanh truyền hình: Năm 1997 chi 3.632 triệu, đạt 142,9% kế hoạch; năm 1998 là 2.991 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 là 3085 triệu, đạt 102,6% kế hoạch. - Các khoản chi đảm bảo xã hội: Ngoài các khoản chi về trợ cấp xã hội; trợ cấp cho các gia đình thương binh, liệt sĩ, trả lương cho cán bộ
42. 42 hưu trí, NS tỉnh còn giành thêm một khoản kinh phí thăm hỏi, quà tặng nhân ngày thương binh liệt sỹ, xây dựng nhà tình nghĩa, trợ cấp xã hội cho người già cô đơn, trẻ em mồ côi, tàn tật Năm 1997 NS tỉnh chi 2.973 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1998 chi 4.730 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 chi 6.066 triệu, đạt 128,2% kế hoạch. Điều này thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước với đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. - Chi cho công tác quản lý hành chính: Đây là khoản chi đảm bảo hoạt động cho các cơ quan quản lý Nhà nước, Đảng, đoàn thể. Do ngân sách hạn hẹp, nên việc chi mua sắm trang thiết bị để nâng cao hiệu quả công tác còn rất hạn chế. Điều kiện làm việc của cán bộ còn nhiều thiếu thốn. Nhà nước thực hiện chi theo dự toán được duyệt, thắt chặt chi thường xuyên, thực hiện hết sức tiết kiệm khoản chi này để dành vốn chi cho đầu tư phát triển. Chi cho lĩnh vưc này: năm 1997 là 60.018 triệu, đạt 125,7% kế hoạch; năm 1998 là 55.869 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 là 62.526 triệu, đạt 109,2% kế hoạch. Về công tác quản lý chi hành chính sự nghiệp đã thực hiện cấp phát theo dự toán được duyệt. Tuy nhiên trong thực tế vẫn chưa thực hiện tốt kinh phí trong dự toán được giao và chưa thực hiện tốt chủ trương tiết kiệm. - Chi cho NS xã: Nhà nước đã xác định xã là một cấp NS do đó đã tạo điều kiện cho chính quyền cơ sở chủ động thực hiện chức năng của mình, góp phần giữ gìn an ninh trật tự và an toàn xã hội. Tổng chi NS xã năm 1997 là 18.651 triệu, đạt 105% kế hoạch; năm 1998 là 24.157 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 là 26.696 triệu, đạt 116% kế hoạch. Cho đến nay việc quản lý điều hành NS xã còn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu là do trình độ đội ngũ cán bộ kế toán xã không đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Mặt khác số thu NS ở các xã còn rất thấp do chưa khai thác thêm được nguồn thu. Vì vậy chi cho NS xã chủ yếu từ nguồn trợ cấp của NS huyện, thị. - Chi cho dự án và chương trình mục tiêu: Những năm qua trung ương đã ưu tiên đầu tư cho tỉnh thông qua các chương trình mục tiêu như:
43. 43 giáo dục, y tế, chương trình 06/CP, chương trình phát triển kinh tế các xã nghèo, chương trình vay vốn 120 Nhằm góp phần cải thiện bộ mặt vung cao biên giới của tỉnh. Năm 1997 chi 12.500 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1998 chi 9.392 triệu, đạt 94% kế hoạch; năm 1999 chi 15.048 triệu, đạt 100% kế hoạch. Nhờ có quan tâm chi NS, cho nên đã đem lại những kết quả bước đầu đáng kể và rất quan trọng như: nhân dân đã cơ bản bỏ trồng cây thuốc phiện, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, giảm dần các hộ đói nghèo, trình độ văn hoá của nhân dân được nâng lên một bước, giảm dần số người mù chữ, duy trì những phong tục tập quán tốt - Các khoản chi NS khác: đây là khoản chi đột xuất nhằm phục vụ công việc đột xuất bất thường về kinh tế - xã hội như thiên tại, địch hoạ Khoản chi này thường tính bằng tỷ lệ nhất định trong định mức chi tiêu thường xuyên của NSNN. Thực hiện các khoản chi này qua các năm như sau: năm 1997 là 13.217 triệu, đạt 97% kế hoạch; năm 1998 là 16.310 triệu, đạt 100% kế hoạch; năm 1999 là 9.300 triệu, đạt 101,5% kế hoạch. Tóm lại, chi NS của tỉnh trong mấy năm qua đã có nhiều cố gắng theo hướng tích cực. Nhu cầu chi ở mọi lĩnh vực ngày càng tăng. Ngân sách tỉnh đã cố gắng đảm bảo chi cân đối giữa các lĩnh vực, các khoản chi. Công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản được thực hiện chặt chẽ đảm bảo đúng nguyên tắc. Việc chi mua sắm sửa chữa có trong dự toán được duyệt. Thông qua khâu thẩm định giá, thực hiện việc chọn thầu, đấu thầu đúng quy định. Công tác quản lý NS xã đã từng bước được củng cố và kiện toàn một bước, cho nên nó đã phát huy tác dụng tích cực. Tuy nhiên, trong công tác quản lý chi NS của tỉnh Hà Giang còn có các mặt hạn chế như: việc quản lý vốn đầu tư một công trình có nhiều phức tạp, vì nguồn vốn đầu tư vào đây có thể khác nhau, cơ quan chủ quản các nguồn vốn đó khác nhau Việc cấp phát vốn XDCB còn bị phân tán, dàn trải, thiếu tập trung cho nên không dứt điểm, chậm đưa công trình vào sử dụng, do đó khả năng thu hồi vốn chậm, ảnh hưởng đến trả nợ vốn vay. Đối với các khoản chi thường xuyên, ngoài các khoản chi tiền lương, phụ cấp lương, thì các khoản chi hội nghị, tiếp khách, văn phòng
44. 44 phẩm, vật rẻ tiền mau hỏng chưa được quản lý chặt chẽ, có nhiều sơ hở, dễ gây ra tham ô, lãng phí, kém hiệu quả. Vì vậy cần sẵn có những quy định, định mức chi thật cụ thể để hạn chế đến mức thấp nhất những tiêu cực có thể xảy ra. Công tác lập báo cáo quý, năm ở một số đơn vị còn chậm so với quy định của luật NSNN; việc ghi chép mở sổ sách kế toán đơn vị hành chính sự nghiệp cũng như kế toán ngân sách vẫn còn xảy ra. Nguyên nhân tình trạng trên có thể do trình độ năng lực hoặc là do thiếu sự trung thực. Chính vì vậy cần sớm đưa ra các biện pháp để khắc phục tình trạng đó. Tóm lại, sau 3 năm thực hiện luật NSNN trên địa bàn tỉnh Hà Giang đã đem lại những thành tựu nhất định. Song bên cạnh đó còn có những mặt hạn chế nhất định. Để phát huy những mặt tích cực, khắc phục những mặt hạn chế, cần phải có phương hướng và giải pháp thích hợp để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN trong những năm tới.
45. 45 Phần thứ ba phương hướng và những giải pháp chủ yếu để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh hà giang I. phương hướng, mục tiêu chung. Mục tiêu của CNH, HĐH, HĐH là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng, an ninh vững chắc, dân giàu, xã hội công bằng, văn minh. Để thực hiện được mục tiêu đó nhất thiết phải có nguồn tài chính to lớn và được bảo đảm ổn định và tăng trưởng cao. Trong đó trách nhiệm của NSNN đóng vai trò quyết định. Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ VIII khẳng định: " chính sách tài chính phải nhằm vào mục tiêu thúc đẩy sản xuất phát triển, huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn lực, tăng tích luỹ để tạo vốn cho đầu tư phát triển "(1) Chiến lược phát triển kinh tế của Đảng nêu rõ: " phấn đấu hạn chế tiến tới thăng bằng NS một cách tích cực, nuôi dưỡng và phát triển nguồn thu, chống thất thu và lạm thu, đáp ứng nhu cầu chi tiêu cần thiết phục vụ lợi ích chung của sự nghiệp phát triển, cải tiến phân cấp quản lý kinh tế tài chính giữa trung ương và địa phương, tăng cường thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật, tạo điều kiện phát triển kinh tế-xã hội. Đặc biệt là khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, đảm bảo chủ quyền và ổn định quốc gia, nếu còn bội chi thì bù đắp bằng nguồn vốn vay, không đưa vào nguồn phát hành tiền" (2) Tại hội nghị lần thứ 4 BCHTW Đảng khoá VIII đã nêu rõ: " nâng cao tính thực hiện của dự toán thu ngân sách hàng năm và thực hiện đúng chức năng chi NSNN trên ba lĩnh vực (chi đầu tư, chi thường xuyên, chi 1 . Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần VIII của Đảng, Nxb Chính Trị Quốc Gia, HN 1996, tr. 101. 2 . Chiến lược phát triển K T- X H đến năm 2000, Nxb Sự thật, HN 1991, tr. 43
46. 46 trả nợ). Khống chế mức bội chi ngân sách, tiến tới cân bằng thu chi và tăng dự trữ, không phát hành tiền cho chi tiêu ngân sách, trên cơ sở tăng thu tiết kiệm chi, Nhà nước tăng tỷ lệ ngân sách dùng cho đầu tư phát triển. Thực hiện chế độ kiểm toán với các đơn vị có sử dụng NSNN." (3) Từ những phương hướng, nhiệm vụ chiến lược của Đảng, căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương, tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Hà Giang lần thứ XII đã xác định phương hướng, nhiệm vụ chung phát triển kinh tế -xã hội đến năm 2000: tập trung mọi nguồn lực để xây dựng cơ sở vật chất- kỹ thuật, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh. Khai thác tốt tiềm năng thế mạnh cả 3 vùng, phấn đấu đạt nhịp độ tăng trưởng kinh tế nhanh, sản xuất hàng hoá phát triển trong nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Thực hiện xoá đói giảm nghèo đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục, văn hoá- thông tin- thể dục thể thao, y tế và thực hiện kế hoạch hoá dân số, phấn đấu giảm bớt khoảng cách giữa các vùng về đời sống và tiến bộ xã hội. Bảo đảm an ninh, quốc phòng, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Mục tiêu kinh tế-xã hội : nhịp độ tăng tổng sản phẩm GDP bình quân 12,4%/năm, thu nhập bình quân đầu người 300USD/năm. Cơ bản hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học và xoá mù chữ trong toàn tỉnh; giảm tỷ lệ tăng dân số tự nhiên xuống còn 2%; ổn định định canh định cư cho 730 hộ với 4.684 khẩu đang du canh du cư và 10.125 hộ với 66.072 khẩu còn du canh. Đảm bảo đủ mức ăn cho 12 vạn người ở vùng cao còn thiếu nước. Để thực hiện phương hướng và mục tiêu nói trên, công tác quản lý tài chính, ngân sách lẫn quán triệt nguyên tắc, quan điểm chủ yếu sau đây: - Xây dựng một nền tài chính vững mạnh để đảm bảo thực hiện được chức năng của ngành và đáp ứng yêu cầu của những mục tiêu nhiệm vụ đặt ra. Vừa nâng cao khả năng huy động cao các nguồn vốn tại chỗ, vừa nâng cao khả năng tiếp thu nguồn vốn đầu tư từ bên ngoài, tạo thành sức mạnh tổng hợp của hoạt động tài chính. 3 . Văn kiện hội nghị lần thứ 4 BCHTW Đảng, khoá VIII, Nxb Chính Trị Quốc Gia, HN 1996, tr.
47. 47 - Tăng cường vai trò quản lý Nhà nước của các cấp chính quyền đối với hoạt động sản xuất- kinh doanh, của các thành phần kinh tế trên địa bàn tỉnh trên cơ sở đó mới có điều kiện tăng thu ngân sách qua thuế và phí. Phải trên cơ sở nuôi dưỡng nguồn thu, nghĩa là phải trên cơ sở đầu tư có trọng điểm cho việc phát triển kinh tế-xã hội, tăng NSLĐ, để từ đó tăng được nguồn thu cho NS. - Tăng cường kỷ cương, pháp chế tài chính trong việc quản lý tài chính. Đảm bảo phát huy công cụ quản lý kinh tế vĩ mô của tài chính ngân sách, đảm bảo hành lang pháp lý cho các đơn vị, địa phương phát huy tính năng động, sáng tạo trong công tác quản lý NSNN. II. những giải pháp chủ yếu để nâng cao công tác quản lý và sử dụng NSNN của tỉnh hà giang. Về những giải pháp huy động vốn cho NSNN: 1. Giữ vững đường biên giới, đảm bảo ổn định an ninh chính trị trên địa bàn, tạo điều kiện cho nhân dân yên tâm sản xuất, các nhà doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh yên tâm bỏ vốn đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh. 2. Thực hiện tốt chính sách tích luỹ vốn, nhất là vấn đề tiết kiệm trong dân cư và xã hội. Đây là một giải pháp quan trọng và thiết thực. Vấn đề tiết kiệm, đầu tư bền vững nhằm giải phóng triệt để sức sản xuất theo hướng mọi người dân có vốn đều được tự do đăng ký sản xuất kinh doanh theo pháp luật. Tỉnh cần cụ thể hoá và vận dụng các chính sách của Nhà nước vào điều kiện cụ thể của mình trên cơ sở luật pháp về chế độ chính sách chung của Nhà nước. 3. Tăng hiệu quả đầu tư bằng cách có chính sách đầu tư đúng đắn có cơ sở kinh tế cho các ngành công nghiệp chế biến. Đẩy mạnh việc xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội; ưu tiên cho các công trình trọng điểm phục vụ chung cho kinh tế-xã hội của tỉnh. Doanh nghiệp Nhà nước phải vươn lên giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế nhiều thành phần phát triển theo định hướng XHCN. 4. Tăng cường công tác quản lý và khai thác nguồn thu cho NSNN với quan điểm là thu NSNN trong sự phát triển bền vững, tức là không làm suy yếu các nguồn thu quan trọng mà phải bồi dưỡng, phát triển và
48. 48 mở rộng các nguồn thu một cách vững chắc, lâu bền. Điều đó có nghĩa là cần xác định mức thu hợp lý, vừa đảm bảo NSNN có nguồn thu cao vừa đảm bảo để các đối tượng NSNN có đủ điều kiện tài chính tiếp tục phát triển. Xác định được mức thu tại điểm "giới hạn tối ưu" không đơn giản mà cần phân tích, cân nhắc nhiều nhân tố khác nhau. Những nguồn thu thuộc khu vực kinh tế quốc doanh có ý nghĩa đặc biệt thì cần chú ý bồi dưỡng thông qua các biện pháp hỗ trợ đầu tư, trợ giúp khoa học, kỹ thuật, công nghệ và nhân lực Trong hoạt động thu NSNN, cần hướng trọng tâm vào những biện pháp lớn sau đây: + Hoàn thiện hệ thống thu từ các hoạt động kinh tế mà trọng tâm là thuế. Thuế là phải thu chủ yếu của NSNN, là công cụ và điều tiết vĩ mô nền kinh tế vô cùng quan trọng. Nó góp phần bảo đảm sự bình đẳng giữa các chủ thể của nền kinh tế, bảo hộ hợp lý những mặt hàng trong nước sản xuất trong nước, thực hiện công bằng xã hội. Thuế là một công cụ đòn bẩy để kích thích phát triển sản xuất kinh doanh một cách có hiệu quả. Chính sách thuế Nhà nước ban hành đã được pháp luật hoá thì phải quán triệt đầy đủ đến mọi cấp, mọi ngành, mọi tổ chức, mọi cá nhân; phải tổ chức cho các đối tượng nộp thuế học tập, tìm hiểu để họ tự giác thực hiện. + Rà soát lại toàn bộ các khoản thu phí, lệ phí đã ban hành trên địa bàn tỉnh, qua đó chấn chỉnh những điểm không còn phù hợp, bổ sung những khoản thu phí và lệ phí phù hợp với quy định của pháp luật Nhà nước. Phải được công khai, công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng để mọi người tổ chức thực hiện làm tốt công tác này, góp phần vào tăng thu cho NSNN. + Tăng cường vai trò quản lý Nhà nước của các cấp chính quyền đối với các cơ quan chức năng; thực hiện thu đúng, thu đủ, kịp thời đúng đối tượng, quản lý tốt nguồn thu, bao quát hết nguồn thu, chống thất thu phát sinh trên địa bàn. + Tăng cường nâng cao năng lực tổ chức và quản lý của bộ máy thu thuế, bao gồm cả nâng cao trình độ nghiệp vụ chuyên môn, phẩm chất đạo đức của cán bộ thuế và việc đầu tư trang thiết bị phục vụ cho
49. 49 công tác thu. Kiên quyết xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm luật thuế của Nhà nước; chấn chỉnh và lập lại kỷ cương trên lĩnh vực thuế, khắc phục những trường hợp tuỳ tiện về lợi ích cá nhân, làm tổn hại đến lợi ích Nhà nước, coi thường pháp luật. + Khai thác tối đa lợi thế các cửa khẩu biên giới với Trung Quốc, đặt biệt là cửa khẩu Thanh Thuỷ để tăng nguồn thu cho NS địa phương. Ngành Hải quan phải phối hợp chặt chẽ với các ngành chức năng như công an, cục thuế, giao thông vận tải, quản lý thị trường để làm tốt công tác kiểm tra trong việc thực hiện áp mã, áp giá thuế suất. Phát hiện kịp thời những sai sót bất hợp lý trong công tác thu; tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, kiểm soát chặt chẽ việc dán tem các mặt hàng có thuế suất cao. Về một số nội dung cụ thể của công tác quản lý thu: - Thực hiện tốt 2 luật thuế mới: thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), ngành thuế cần triển khai tập huấn nội dung, phương pháp thu nộp thuế cho cán bộ ngành thuế và đối tượng nộp thuế trong tỉnh. - Rà soát, kiểm tra, đưa các hộ sản xuất kinh doanh mới phát sinh trên địa bàn vào quản lý. Thu dóc thuế còn tồn đọng các năm trước ở các khu vực KTQD và ngoài QD, tiến hành lập sổ bộ thuế VAT, TNDN, quản lý thu. - Ngành thuế làm tốt tham mưu cho UBND tỉnh ban chỉ đạo tỉnh thực hiện tốt 2 luật thuế mới, thành lập tổ thường trực của ngành thuế làm nhiệm vụ hướng dẫn trong quá trình thực hiện. Đồng thời phải làm tốt sự phối kết hợp giữa các ngành chức năng, đoàn thể xã hội, tuyên truyền sâu rộng chính sách thuế và nghĩa vụ nộp thuế đến từng đối tượng nộp thuế. Bồi dưỡng đội ngũ cán bộ thuế ở xã, phường, thị trấn. - Đối với DNSX kinh doanh khi thực hiện 2 luật thuế mới tức là tạo điều kiện cho sự phát triển của chính mình. Vì vậy, các doanh nghiệp cần có biện pháp để thực hiện tốt các luật thuế để thúc đẩy SXKD của doanh nghiệp đồng thời có điều kiện làm tốt nghĩa vụ cho Nhà nước.
50. 50 Về những giải pháp quản lý chi NSNN ở tỉnh Hà Giang: NSNN có nhiệm vụ cấp phát kinh phí đảm bảo cho việc thực hiện ổn định chính trị, phát triển kinh tế-xã hội. Để quản lý tốt các khoản chi này cần vận dụng một số giải pháp sau đây: 1. Trước hết phải tuân thủ nghiêm ngặt những điểm quy định đã được ghi rõ trong luật ngân sách. Về việc lập, chấp hành, quyết toán NSNN. Tổ chức tập huấn hướng dẫn đội ngũ cán bộ làm công tác ngân sách và đội ngũ cán bộ làm kế toán các đơn vị thu hưởng ngân sách để họ hiểu rõ và tổ chức thực hiện đúng đắn và có hiệu quả cao. 2. Xác định tốt các căn cứ và đưa ra được các định mức tiến tiến, khoa học để thực hiện giao kế hoạch chi ngân sách cho các đơn vị hành chính sự nghiệp theo đúng quy định của NSNN. Tăng cường quản lý và điều hành chi ngân sách theo dự toán được giao đầu năm, có chia ra quý, tháng. Kiểm soát các khoản chi qua kho bạc Nhà nước theo đúng cách ăn bản hướng dẫn hiện hành. Quản lý chặt chẽ các khoản chi mua sắm, sửa chữa và vốn xây dựng cơ bản. 3. Các khoản chi phát sinh ngoài kế hoạch dự toán cần phải được xem xét kỹ lưỡng, nếu cần thiết phải chi thì phải tính đến nguồn đảm bảo hoặc phải giảm chi các khoản khác tương ứng, tránh tình trạng duyệt phát sinh tuỳ tiện không tính toán đến nguồn đảm bảo chi. Trong khâu phê duyệt dự toán chi ngân sách hàng năm, cần tính đến mục tiêu trước mắt và lâu dài, trong việc bố trí cơ cấu chi, đặc biệt là các khoản chi về đầu tư phát triển, vì khoản chi này có tác dụng trực tiếp đến việc phát huy hiệu quả cho nền kinh tế và khả năng thu hồi vốn nhanh hay chậm, khả năng tạo nguồn tích luỹ vốn để thực hiện tái sản xuất mở rộng nền kinh tế, mà trực tiếp là huy động vốn cho CNH, HĐH. Vấn đề này đặc biệt quan trọng đối với Hà Giang một tỉnh có nhu cầu vốn để phát triển kinh tế-xã hội, thực hiện xoá đói giảm nghèo, tăng cường quản lý của các cơ quan quản lý Nhà nước nhằm giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội cuả tỉnh có hàng trăm km biên giới với nước bạn. Trong điều kiện nguồn thu ngân sách có hạn thì cần tập trung ngân sách ưu tiên cho đầu tư phát triển, ưu tiên vốn đầu tư cho chi giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, môi trường trong cơ cấu chi thường xuyên. Triệt để trên cơ sở triển khai
51. 51 thực hiện tốt pháp lệnh tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, hạn chế chi có tính chất tiêu dùng, quản lý hành chính Nhà nước, những khoản chi mua sắm, sửa chữa. Bố trí dự phòng, dự trữ tài chính trong ngấn sách đủ mạnh để chủ động đối phó và giải quyết khắc phục hậu quả thiên tai thất thường đột suất có thể phát sinh. 4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với đơn vị sử dụng ngân sách, nhằm phát triển và uốn nắn kịp thời những sai phạm trong công tác quản lý và chi tiêu NSNN. Hiện nay, trong cơ chế thị trường thì đây là vấn đề vừa bức xúc vừa mang tính chất quyết liệt vì tính chất vi phạm khá phổ biến và phải đấu tranh với chính bản thân và trong nội bộ. 5. Đặc biệt quan tâm nâng cao toàn diện đội ngũ cán bộ. Đội ngũ cán bộ là yếu tố quyết định đến thành công hay thất bại đến hiệu quả công tác, hiệu quả kinh tế-xã hội cao hay thấp. Đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý NSNN lại càng như thế. Vì đội ngũ cán bộ này trực tiếp quản lý tiền, của. Vì vậy, một mặt phải được đào tạo một cách cơ bản về trình độ chuyên môn, trình độ quản lý, năng lực tổ chức thực hiện và phải được rèn luyện thử thách để có đủ phẩm chất và bản lĩnh phục vụ tốt chức năng và nhiệm vụ được giao. Mặt khác, cần thường xuyên làm cho đi đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ để không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực quản lý và phẩm chất đạo đức, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh.
52. 52 kiến nghị và kết luận I. kiến nghị. Trong những năm qua NS địa phương đã tích cực khai thác, nuôi dưỡng nguồn thu trên địa bàn và được sự hỗ trợ có hiệu quả của NSTW, cho nên đã cơ bản đáp ứng yêu cầu chi thường xuyên và chi cho đầu tư phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh. Nhờ đó mà các loại hình kinh tế mới được hình thành, cơ cấu kinh tế có sự chuyển đổi theo hướng phát triển sản xuất hàng hoá. Đồng thời cơ chế quản lý tài chính nói chung, NSNN nói riêng cũng có sự đổi mới cho phù hợp với hoạt động sản xuất -kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường. Tuy nhiên, để tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng NSNN trên địa bàn tỉnh trong những năm tới. Với tư cách là một cán bộ chuyên môn trong ngành tài chính, chúng tôi xin nêu lên một số kiến nghị sau đây: 1. Kiến nghị với Nhà nước. - Đề nghị Nhà nước có chính sách hỗ trợ chiến lược phát triển đối với tỉnh miền núi như: chính sách thuế ưu tiên, miễm giảm thuế thu nhập đối với các nhà đầu tư sản xuất kinh doanh, đặc biệt là trên lĩnh vực sản xuất công nghiệp chế biến, nông nghiệp; chính sách về giảm lãi suất cho vay và điều chỉnh thời hạn vay phù hợp với từng lĩnh vực đầu tư, các chính sách về phát triển văn hoá, xã hội. - Tích cực tuyên truyền luật NSNN, các chính sách chế độ thể lệ khác về tài chính, NS trên các phương tiện thông tin đại chúng để toàn dân hiểu và tự giác tổ chức thực hiện. - Tăng cường công tác kiểm tra, tổng kết đúc rút kinh nghiệm tiếp thu lắng nghe ý kiến của các cấp, các ngành để điều chỉnh bổ sung hoàn thiện luật NSNN sát với thực tế. Có chế độ khen thưởng thích đáng đối với những địa phương làm tốt công tác quản lý NSNN. 2. Kiến nghị với Bộ tài chính. - Khi xây dựng thuế suất phải đảm bảo tính cụ thể, cách tính thuế phải thật đơn giản, dễ hiểu để tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người khi thực hiện. Các văn bản hướng dẫn tổ chức thu thuế và phải bao quát hết các nguồn thu kiểu thuế suất áp dụng khi tính thuế phải áp dụng đúng với loại sản phẩm hàng hoá đó.
53. 53 - Nghiên cứu để tăng định mức chi thường xuyên cho các tổ chức sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hoá phù hợp với thực tiễn của các tỉnh miền núi, bổ sung chính sách nhằm động viên khuyến khích và tạo mọi điều kiện đối với đội ngũ cán bộ công tác ở vùng núi, vùng cao, vùng sâu, vùng xa. - Tăng cường công tác kiểm tra giám sát ngay từ khâu lập, chấp hành, quyết toán NSNN đối với các đơn vị thuộc đối tượng cấp phát ngân sách về việc chấp hành chế độ thể lệ tài chính và mục đích chi tiêu. 3. Kiến nghị với tỉnh. - Cần đổi mới phân cấp quản lý ngân sách cho các cấp ngân sách để các cấp đó chủ động, sáng tạo trong quản lý thu - chi có hiệu quả cao nhất. Tăng cường hơn nữa tính chủ động và giao quyền cho các cấp chính quyền huyện, xã trong việc thực hiện các nhiệm vụ khai thác nguồn thu, bố trí kế hoạch chi đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn huyện, xã. - Cần phải có sự quy định cụ thể về việc quản lý, tuyển chọn, sử dụng và thay thế đội ngũ cán bộ kế toán ngân sách xã một cách hợp lý giữa các cấp chính quyền và ngành chuyên môn vì theo phân cấp ngân sách thì ngân sách xã là một cấp ngân sách cần phải có đội ngũ cán bộ có chuyên môn, nghiệp vụ thực thi nhiệm vụ, tránh tình trạng để đội ngũ cán bộ xã thay đổi cùng với kỳ bầu cử của xã, làm cho công tác quản lý ngân sách xã không đi vào nề nếp, hoạt động kém hiệu quả. II. kết luận. NSNN là một trong những công cụ vô cùng quan trọng để Nhà nước thực hiện quản lý vĩ mô nền kinh tế-xã hội của bất kỳ một quốc gia nào. Đối với nước ta, do các đặc điểm của TKQĐ và tình hình phát triển nhanh chóng của thế giới trên tất cả các mặt kinh tế-xã hội, khoa học, kỹ thuật và công nghệ Cho nên sự phát triển lớn mạnh của NSNN có vai trò đặc biệt quan trọng. Đất nước ta tiến lên CNXH từ điểm xuất phát về kinh tế quá thấp, trong khi nhu cầu về xây dựng và phát triển kinh tế theo hướng CNH, HĐH đất nước lại đòi hỏi số lượng, chất lượng, cơ cấu vốn tài chính rất lớn và cấp bách. Tình hình đó đòi hỏi phải nâng cao sự quản lý vốn tài chính, vốn ngân sách có hiệu quả. Có như vậy mới tạo điều kiện về tài chính cho tất cả các hoạt động kinh tế-xã hội, khai thác có hiệu quả tối đa các nguồn vốn nội lực và tiếp thu có hiệu quả nguồn vốn bên ngoài dưới nhiều hình thức.