Đề tài Nghiên cứu hoạch định quỹ tiền công cho Công ty xăng dầu khu vực III Hải Phòng

121 trang nguyendu 3820

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Nghiên cứu hoạch định quỹ tiền công cho Công ty xăng dầu khu vực III Hải Phòng", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

de_tai_nghien_cuu_hoach_dinh_quy_tien_cong_cho_cong_ty_xang.pdf

Nội dung text: Đề tài Nghiên cứu hoạch định quỹ tiền công cho Công ty xăng dầu khu vực III Hải Phòng

phÇn më ®Çu I-TÝnh cÊp b¸ch cña ®Ò tµi: M−êi n¨m lµ mét kho¶ng thêi gian kh«ng dµi so víi lÞch sö ngµn n¨m cña d©n téc ViÖt Nam dùng n−íc- gi÷ n−íc vµ ph¸t triÓn toµn diÖn, nh−ng m−êi n¨m ®æi míi ®· lµ mét b−íc ngoÆt quan träng trong lÞch sö n−íc nhµ. Nhê cã ®æi míi, ViÖt Nam ®· v−ît qua ®−îc khñng ho¶ng kinh tÕ, kiÒm chÕ ®−îc l¹m ph¸t, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, ®¹t ®−îc tèc ®é cao vµ l©u bÒn nhÊt tõ n¨m 1975 ®Õn nay. C¬ cÊu kinh tÕ ®· cã b−íc chuyÓn dÞch ®¸ng kÓ theo h−íng t¨ng tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, c¬ së vËt chÊt cña nÒn kinh tÕ ®−îc t¨ng c−êng vµ c¶i thiÖn mét b−íc, ®êi sèng cña ®¹i bé phËn nh©n d©n, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi ¨n l−¬ng lµm c«ng ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. C¬ chÕ míi nh»m ph¸t huy cao nhÊt c¸c nguån lùc trong n−íc thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi khu«n khæ ph¸p lý míi, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr−êng ®· ®−îc h×nh thµnh trªn nh÷ng nÐt c¬ b¶n. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ®· ®−îc trao quyÒn chñ ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ph©n phèi lîi nhuËn trªn c¬ së luËt ph¸pvµ quy ®Þnh cña ChÝnh phñ, nh»m ®¶m b¶o tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh trong c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. §Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t triÓn kinh tÕ thµnh c«ng cÇn cã quy chÕ qu¶n lý cã c¨n cø khoa häc vµ thùc tÕ. C¸c t¸c ®éng, biÖn ph¸p qu¶n lý ph¶i nh»m vµ gãp phÇn kh¬i dËy, sö dông tèt nhÊt tÝnh tÝch cùc, n¨ng lùc s¸ng t¹o cña tõng ng−êi lao ®éng. Do vËy, t«i ®· nghiªn cøu ®Ò tµi "Nghiªn cøu ho¹ch ®Þnh quü tiÒn c«ng cho C«ng ty x¨ng dÇu khu vùc III H¶i Phßng".
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü II- §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ doanh nghiÖp Nhµ n−íc. Ph¹m vi cña ®Ò tµi lµ phÇn t¹o lËp quü tiÒn c«ng vµ c¬ cÊu tiÒn c«ng cña vÊn ®Ò tr¶ c«ng lao ®éng ë doanh nghiÖp. III- Môc tiªu cña ®Ò tµi. Nghiªn cøu ®Ò xuÊt qui tr×nh vµ c¨n cø x©y dùng quü tiÒn c«ng vµ tiÒn c«ng hîp lý cho C«ng ty x¨ng dÇu khu vùc III H¶i Phßng. 2
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü PhÇn thø nhÊt C¬ së lý luËn cña tr¶ c«ng lao ®éng trong kinh tÕ thÞ tr−êng 1.1-TiÒn c«ng lao ®éng. KÓ tõ khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n−íc ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ng−êi lao ®éng chñ ®éng lùa chän c«ng viÖc, ngµnh nghÒ theo ý muèn th«ng qua c¸c hîp ®ång tho¶ thuËn víi ng−êi qu¶n lý ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, mäi ng−êi cïng lao ®éng, tõ lao ®éng gi¶n ®¬n ®Õn lao ®éng phøc t¹p, nÆng nhäc vµ ®éc h¹i, tõ ng−êi lao ®éng ®Õn ng−êi qu¶n lý lµ ng−êi gi¸m ®èc ®Òu lµ ng−êi lµm thuª cho «ng chñ ë cÊp cao h¬n, vµ «ng chñ cÊp cao nhÊt chÝnh lµ Nhµ n−íc. Ng−êi lao ®éng giê ®©y ®−îc h−ëng tiÒn c«ng theo n¨ng lùc vµ c«ng søc ®· bá ra. Cã thÓ nãi, tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña mét thø hµng ho¸: lao ®éng. Thø hµng ho¸ nµy lu«n lu«n tu©n theo c¸c qui luËt vÒ gi¸ trÞ vµ yªu cÇu ph¶i ®−îc tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ. NÕu xÐt vÒ mÆt c¬ së khoa häc cña lý luËn, th× ta cã thÓ nghiªn cøu tiÒn c«ng víi nhiÒu qui luËt vµ c¸c ph¹m trï kh¸c nhau n÷a. Nh−ng ë ®©y, ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tÇm quan träng cña tiÒn c«ng, xin ®¬n cö mét ph©n tÝch cña C¸c M¸c vÒ c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn x· héi nh− sau: BÊt kú mét s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu cÇn ba yÕu tè nh− sau: -Lao ®éng -§èi t−îng lao ®éng -T− liÖu lao ®éng 3
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü (Kinh tÕ chÝnh trÞ häc -NXB Gi¸o dôc 1996). Theo ph©n tÝch cña C¸c M¸c, th× thiÕu mét trong ba yÕu tè trªn sÏ kh«ng thÓ tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc. Vµ trong ba yÕu tè ®ã th× C¸c M¸c ®· ®¸nh gi¸: yÕu tè lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt. M¸c ®Þnh nghÜa: "Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi nh»m thay ®æi vËt thÓ tù nhiªn phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh". ChÝnh lao ®éng míi s¸ng t¹o ra ®−îc t− liÖu s¶n xuÊt. Lao ®éng kÕt hîp víi t− liÖu s¶n xuÊt t¸c ®éng vµo ®èi t−îng lao ®éng ®Ó h×nh thµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Do ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ vai trß con ng−êi trong lao ®éng lµ cùc kú quan träng. Chñ nghÜa t− b¶n, trong nhiÒu n¨m qua ®· biÕt khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng cña yÕu tè con ng−êi trong lao ®éng s¶n xuÊt. Hä ®· ®−a ra ®−îc c¸c chÝnh s¸ch hîp lý, ®óng ®¾n vÒ l−¬ng, th−ëng vµ phô cÊp, ®em l¹i cho ng−êi lao ®éng kho¶n thu nhËp hîp lý ®Ó khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng lµm viÖc cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cao. Vµ còng chÝnh tõ ®©y, hä ®· ®em l¹i lîi nhuËn ngµy mét cao h¬n cho c¸c «ng chñ, c¸c nhµ t− b¶n. V× vËy, tiÒn l−¬ng (tiÒn c«ng) kh«ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c, mµ chÝnh lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, chÝnh lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra, biÓu hiÖn d−íi h×nh th¸i tiÒn tÖ mµ ng−êi chñ, hoÆc ng−êi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng−êi b¸n søc lao ®éng c¨n cø vµo sè l−îng, chÊt l−îng lao ®éng cña hä.Tuy vËy, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, cïng mét n¨ng suÊt lao ®éng, cïng mét hiÖu qu¶, cïng mét sè l−îng s¶n phÈm ®−îc lµm ra, nh−ng tiÒn c«ng tr¶ cho ng−êi lao ®éng ë doanh nghiÖp nµy cã thÓ cã chªnh lÖch so víi doanh nghiÖp kh¸c, tïy thuéc vµo møc ®é thµnh c«ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp ®ã. Cho nªn, Nhµ n−íc vÉn n¾m vai trß trung gian ®iÒu tiÕt, gi¸m s¸t t×nh h×nh ph©n bæ søc lao ®éng còng nh− møc l−¬ng mét c¸ch hîp lý gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c khèi kinh tÕ. + Quan niÖm vÒ tiÒn c«ng lao ®éng ë n−íc ta. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ®· t¹o nªn nhu cÇu lao ®éng trong x· héi, v× ng−êi cã søc lao ®éng, cã 4
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nghÒ, cã chuyªn m«n nghiÖp vô mµ ch−a cã viÖc lµm, hoÆc ch−a cã viÖc lµm ®Çy ®ñ, hä ®Õn víi nh÷ng ng−êi, nh÷ng doanh nghiÖp cã nhu cÇu lao ®éng vµ c«ng viÖc hîp ®ång lao ®éng tháa thuËn víi nhau trªn c¬ së "thuËn mua võa b¸n", hai bªn cïng cã lîi. C¸c quan hÖ thuª m−ín ®ã lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña thÞ tr−êng søc lao ®éng, tÊt yÕu thÞ tr−êng søc lao ®éng ®−îc h×nh thµnh. Søc lao ®éng kh«ng chØ lµ c«ng cô ®Ó tån t¹i mµ cßn lµ tiªu chuÈn ®Ó tr¶ c«ng lao ®éng. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ t− nh©n, søc lao ®éng râ rµng ®· trë thµnh hµng hãa, v× ng−êi lao ®éng sö dông t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ chñ t− liÖu s¶n xuÊt. Hä lµ ng−êi lµm thuª, ng−êi b¸n søc lao ®éng cho ng−êi cã t− liÖu s¶n xuÊt. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n−íc, t− liÖu s¶n xuÊt lµ së h÷u cña Nhµ n−íc. TËp thÓ lao ®éng tõ gi¸m ®èc ®Õn c«ng nh©n lµ ng−êi b¸n søc lao ®éng, lµm thuª cho Nhµ n−íc vµ ®−îc Nhµ n−íc tr¶ c«ng. ë ®©y, Nhµ n−íc chuyÓn giao quyÒn sö dông, chø kh«ng chuyÓn giao quyÒn së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt cho tËp thÓ lao ®éng. Gi¸m ®èc, c«ng nh©n lµ nh÷ng ng−êi lµm chñ ®−îc uû quyÒn ch−a ®Çy ®ñ, chø kh«ng ph¶i lµ lµm chñ hoµn toµn c¸c t− liÖu s¶n xuÊt ®ã. Khi søc lao ®éng trë thµnh hµng hãa, th× còng gièng nh− hµng hãa, gi¸ c¶ ph¶i th«ng qua thÞ tr−êng, gi¸ c¶ hµng hãa søc lao ®éng chÝnh lµ tiÒn c«ng lao ®éng. TiÒn l−¬ng cã mét vai trß rÊt lín kh«ng chØ ®èi víi riªng b¶n th©n ng−êi lao ®éng mµ cßn ®èi víi c¶ nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc, vai trß ®ã ®−îc thÓ hiÖn nh÷ng ®iÓm sau: -TiÒn c«ng lu«n g¾n liÒn víi ng−êi lao ®éng, lµ nguån sèng chñ yÕu cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. TiÒn l−¬ng kÝch thÝch ng−êi lao ®éng n©ng cao n¨ng lùc lµm viÖc cña m×nh, ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng cao, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶. -TiÒn l−¬ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý lao ®éng, kÝch thÝch s¶n xuÊt. Trong bé luËt lao ®éng cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· dµnh riªng ch−¬ng 6 nãi vÒ tiÒn l−¬ng víi 12 ®iÒu (tõ 55-67). ë ngay ®iÒu 55 ®· viÕt: TiÒn l−¬ng cña ng−êi lao ®éng do hai bªn tho¶ thuËn trong 5
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü hîp ®ång lao ®éng vµ ®−îc tr¶ theo n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Møc l−¬ng cña ng−êi lao ®éng kh«ng ®−îc thÊp h¬n møc l−¬ng tèi thiÓu do Nhµ n−íc qui ®Þnh. VËy tiÒn l−¬ng lao ®éng lµ g×? TiÒn c«ng lao ®éng lµ l−îng tiÒn mµ ng−êi chñ doanh nghiÖp thuËn tr¶ vµ ng−êi lao ®éng võa ý chÊp nhËn trong mèi quan hÖ víi viÖc ®em kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh ra hoµn thµnh c¸c c«ng viÖc nhÊt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt kh¸c nhau vÒ mèi quan hÖ kh¸c nhau gi÷a tiÒn c«ng danh nghÜa vµ tiÒn c«ng thùc tÕ còng nh− thuËt ng÷ tiÒn l−¬ng vµ thu nhËp. TiÒn c«ng danh nghÜa lµ sè tiÒn mµ ng−êi sö dông søc lao ®éng tr¶ cho ng−êi b¸n søc lao ®éng. TiÒn c«ng thùc tÕ biÓu hiÖn qua sè l−îng hµng hãa tiªu dïng vµ c¸c lo¹i dÞch vô mµ hä mua ®−îc th«ng qua tiÒn c«ng danh nghÜa. Mèi quan hÖ gi÷a tiÒn c«ng thùc tÕ vµ tiÒn c«ng danh nghÜa víi gi¸ c¶ hµng hãa dÞch vô cã thÓ biÓu hiÖn qua c«ng thøc sau: ChØ sè tiÒn danh nghÜa ChØ sè tiÒn c«ng thùc tÕ = ChØ sè gi¸ c¶ Qua c«ng thøc trªn, ta thÊy chØ sè tiÒn c«ng thùc tÕ thay ®æi tû lÖ thuËn víi tiÒn c«ng danh nghÜa vµ tû lÖ nghÞch víi chØ sè gi¸ c¶. + TiÒn c«ng lao ®éng ph¶i thùc hiÖn hai chøc n¨ng: hoµn tr¶ vµ kÝch thÝch. - §¶m b¶o ®−îc t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng (bao gåm c¶ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n - nghÜa lµ võa kh«i phôc ®−îc søc lao ®éng võa ph¶i båi d−ìng sè l−îng, chÊt l−îng lao ®éng). §iÒu nµy cã nghÜa lµ, so víi tiÒn c«ng, ng−êi lao ®éng kh«ng chØ ®ñ sèng, ®ñ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t mµ cßn ®Ó n©ng cao hiÓu biÕt vÒ nhiÒu mÆt, tay nghÒ, chuyªn m«n nghiÖp vô cña chÝnh b¶n th©n 6
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü ng−êi lao ®éng, vµ ®Çu t− cho con c¸i häc tËp, nu«i d−ìng, kh¸m ch÷a bÖnh, tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi, thËm chÝ cßn cã mét phÇn ®Ó tÝch luü. TiÒn c«ng cã chøc n¨ng kÝch thÝch ng−êi lao ®éng. L−¬ng vµ c¸c kho¶n phô cÊp, th−ëng ph¶i ®¶m b¶o vµ gãp phÇn t¸c ®éng ®Ó t¹o ra c¬ cÊu lao ®éng hîp lý trong toµn bé nÒn kinh tÕ, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ ngµnh vµ l·nh thæ. Nã lµ ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó thu hót ng−êi lao ®éng lµm viÖc mét c¸ch h¨ng say, lµ ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, khuyÕn khÝch n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, phÇn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n ®èi víi tËp thÓ vµ c«ng viÖc. Trong tiÒn c«ng cã tiÒn l−îng. Nã cã chøc n¨ng thanh to¸n. Dïng tiÒn l−¬ng ®Ó thanh to¸n c¸c kho¶n chi tiªu ph¸t sinh trong ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy. Chøc n¨ng nµy gióp cho ng−êi lao ®éng cã quyÒn tù tÝnh to¸n c¸c kho¶n chi tiªu vµ hä cã thÓ tù ®iÒu chØnh, c©n ®èi sao cho hîp lý víi tiÒn l−¬ng mµ hä nhËn ®−îc khi kÕt thóc mét qu¸ tr×nh lao ®éng. TiÒn l−¬ng, ®ã lµ th−íc ®o cèng hiÕn cña ng−êi lao ®éng. §iÒu nµy chÝnh lµ sù biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh ph©n phèi theo thµnh qu¶ lao ®éng. Ngµy nay, ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo, viÖc khuyÕn khÝch t− duy s¸ng t¹o hay ®ãng gãp "chÊt x¸m" vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng hãa, s¶n phÈm lu«n ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Mét quèc gia ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, hïng m¹nh vÒ qu©n sù, khoa häc kü thuËt, khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, th× ¾t h¼n ph¶i cã ®éi ngò trÝ thøc-trÝ tuÖ hïng hËu. Cã thÓ thÊy râ, mét quèc gia hïng m¹nh, hä ®· biÕt dïng lîi Ých kinh tÕ vµ nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu hót c¸c nhµ khoa häc hµng ®Çu trªn thÕ giíi vÒ ®Ó phôc vô cho quèc gia m×nh. VËy th× ®éng c¬ nµo, nhu cÇu lîi Ých nµo, ®· khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng ph¸t huy trÝ tuÖ vµ sù s¸ng t¹o? Thùc chÊt ®éng c¬ chÝnh lµ tiÒn c«ng. TiÒn c«ng cao hay thÊp cã thÓ tr¶ lêi ®−îc phÇn lín c©u hái: t¹i sao mäi ng−êi l¹i h¨ng say lµm viÖc? Anh ta lµm v× c¸i g×? T¹i sao anh ta l¹i chän c«ng viÖc ë doanh nghiÖp nµy mµ kh«ng chän c«ng viÖc ë mét doanh nghiÖp kh¸c? ThËt vËy, vÊn ®Ò lµ ë chç, bªn c¹nh c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc, th× vÊn ®Ò quyÒn lîi lu«n ®−îc anh ta quan t©m hµng ®Çu. Ng−êi lao ®éng 7
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü lu«n suy nghÜ, m×nh ®−îc g× vµ cã quyÒn lîi nh− thÕ nµo khi tham gia lao ®éng? Cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn: lîi Ých cµng c«ng b»ng vµ cµng nhiÒu th× cµng kÝch thÝch con ng−êi lµm viÖc tèt h¬n vµ ng−îc l¹i (nÕu kh«ng xÐt ®Õn mÆt lý t−ëng cña mçi c¸ nh©n). Do ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ, trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã ®−îc chÕ ®é ®·i ngé thu nhËp hîp lý ®èi víi ng−êi lao ®éng, tr¸nh nh÷ng biÓu hiÖn chung chung nh− khen th−ëng b»ng nh÷ng l¸ cê, b»ng khen ®¬n gi¶n. V× vËy mµ §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø 6, sau khi xem xÐt l¹i nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm trong l·nh ®¹o kinh tÕ ®· kh¼ng ®Þnh "Ph¶i kÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých theo nguyªn t¾c lÊy lîi Ých cña ng−êi lao ®éng lµm c¬ së vµ mçi chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc (trong ®ã cã chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng) ph¶i xuÊt ph¸t tõ l¬Þ Ých nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña tõng ng−êi lao ®éng". H¬n m−êi n¨m qua tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, trong ®ã cã viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng, tøc lµ ®· x¸c ®Þnh t− b¶n mét phÇn nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Mäi yÕu tè trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ lu«n lu«n thay ®æi, phô thuéc vµ ®èi nghÞch c¹nh tranh víi nhau. Trong c¬ chÕ míi, nhiÒu vÊn ®Ò thuéc vÒ quan ®iÓm mµ tr−íc kia, thêi kú kÕ ho¹ch hãa tËp trung kh«ng chÊp nhËn, th× giê ®©y ®ang tõng b−íc s¸ng tá vµ ®óng, ®−îc mäi ng−êi s½n sµng chÊp nhËn. B¶n chÊt tiÒn c«ng ë c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ang ®−îc thay ®æi vµ tõng b−íc ®i ®Õn hoµn thiÖn so víi tr−íc ®©y. Tr−íc ®©y quan niÖm, cã chÕ ®é së h÷u toµn d©n vµ cã chÕ ®é lµm chñ tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, lµ tù nhiªn ng−êi lao ®éng trë thµnh nh÷ng ng−êi chñ t− liÖu s¶n xuÊt, nh÷ng ng−êi cïng së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt. ChÝnh quan niÖm nµy ®· t¹o ra nhiÒu thµnh phÇn víi t− t−ëng d©n chñ th¸i qu¸, lµm tr× trÖ tinh thÇn h¨ng say lµm viÖc, lµm s¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm ch¹p, thËm chÝ tr× trÖ. Bªn c¹nh ®ã, l¹i cã quan niÖm cho r»ng, kinh tÕ thÞ tr−êng lµ cã së h÷u t− nh©n, tÝch luü t− b¶n, v× thÕ mét nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, mµ ph¶i lµ nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng 8
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü trªn c¬ së kÕ ho¹ch hãa tËp trung. Cho nªn, vÒ b¶n chÊt tiÒn c«ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng, mµ lµ mét phÇn thu nhËp quèc doanh ®−îc Nhµ n−íc ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch cho ng−êi lao ®éng, theo sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng. Nh− thÕ, tiÒn c«ng chÞu sù t¸c ®éng cña qui luËt ph¸t triÓn c©n ®èi, bÞ gß bã trong kÕ ho¹ch vµ chÞu sù chi phèi cña nhiÒu cÊp. ChÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng lóc ®ã thiÕu tÝnh c«ng b»ng, kh«ng ph¶n ¸nh thùc chÊt kÕt qu¶ cña ng−êi lao ®éng, do mçi ng−êi lao ®éng. BÊt kú häc tËp c«ng t¸c ë ®©u, ë khu vùc nµo, trong ngµnh nghÒ nµo, møc ®é nÆng nhäc, ®éc h¹i, phøc t¹p ra sao, ®Òu h−ëng mét th¸ng l−¬ng chung do Nhµ n−íc ban hµnh tõ trªn xuèng. ChÕ ®é tiÒn l−¬ng trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tr−íc ®©y bao gåm hai phÇn: - PhÇn b»ng tiÒn, ®−îc Nhµ n−íc ph©n phèi cho c¸n bé c«ng nh©n theo c¸c thang bËc, b¶ng l−¬ng. - PhÇn b»ng hiÖn vËt. §iÒu ®¸ng chó ý lµ, phÇn b»ng hiÖn vËt l¹i chiÕm tØ träng lín h¬n so víi møc l−¬ng c¬ b¶n b»ng tiÒn. PhÇn b»ng tiÒn, víi møc l−¬ng c¬ b¶n thÊp, b×nh qu©n, kh«ng ph©n biÖt sù kh¸c biÖt chÊt l−îng lao ®éng. PhÇn b»ng hiÖn vËt th× tïy tiÖn, ch¾p v¸, kh«ng c«ng b»ng. Cã thÓ nãi, chÝnh s¸ch nµy ®· thñ tiªu ®éng lùc cña ng−êi lao ®éng, ng¨n chÆn ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ kh¶ n¨ng ®ãng gãp sù s¸ng t¹o cña ng−êi lao ®éng. Chóng ta cã thÓ nh×n râ tõ nh÷ng n¨m 1986 trë vÒ tr−íc, nhiÒu xÝ nghiÖp quèc doanh, do kh«ng tiªu thô ®−îc s¶n phÈm, nªn ph¶i tr¶ l−¬ng ng−êi lao ®éng b»ng s¶n phÈm do chÝnh hä lµm ra ®Ó "trao ®æi" lÊy l−¬ng thùc, thùc phÈm ®Ó bï vµo l−¬ng, hoÆc lµ ph¶i nî l−¬ng CBCNV vµi ba th¸ng. Trªn thÞ tr−êng xuÊt hiÖn kiÓu "b¸n nh− cho, mua nh− c−íp". Trong c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, trong y tÕ liªn quan ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ph¶i chê Nhµ n−íc chØ thÞ vµ cÊp tõ trªn xuèng, quyÒn chñ ®éng cña doanh nghiÖp kh«ng cã. Ng−êi lao ®éng th× Ø l¹i, th¬ ¬ víi viÖc lao ®éng cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng, bëi v×, kÎ ch¨m, ng−êi l−êi ®Òu h−ëng mét møc l−¬ng cè ®Þnh. §iÒu 9
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nµy thùc chÊt lµ sù t¸c ®éng cã h¹i tíi s¶n xuÊt kinh doanh, nh−ng c¸c doanh nghiÖp vÉn lu«n hoµn thµnh kÕ ho¹ch, l·i ®−îc khen th−ëng, lç nhµ n−íc bï. Thêi bÊy giê, viÖc s¶n xuÊt kinh doanh tuy dËm ch©n t¹i chç nh−ng ai còng vui vÎ, tho¶i m¸i, v« t−, nghÌo th× cïng nghÌo, cuèi cïng chØ cã Nhµ n−íc lµ ph¶i ®au ®Çu ®Ó tÝnh to¸n. Thêi kú quan liªu bao cÊp, víi chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng nh− vËy ®· lµm triÖt tiªu tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ng−êi lao ®éng, kh«ng khuyÕn khÝch hä n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ trong c«ng viÖc. Nh−ng còng nãi thªm lµ, ¶nh h−ëng cña nã béc lé râ rµng nhÊt lµ giai ®o¹n cuèi, giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1980-1986 (ë nh÷ng thêi kú ®Çu, khi c¶ d©n téc tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü x©m l−îc, th× ng−êi lao ®éng lóc ®ã lµm viÖc víi tinh thÇn h¨ng say, kh«ng qu¶n ng¹i khã kh¨n gian khæ, tÊt c¶ v× gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt Tæ quèc, v× lý t−ëng c¸ch m¹ng cao c¶). Ph¶i nãi r»ng trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ-x· héi ViÖt Nam vµ thÕ giíi nh÷ng n¨m cuèi thËp niªn 80 vµ ®Çu 90, viÖc NghÞ quyÕt §¹i héi VI cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµ mét lo¹t c¸c quyÕt ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN cho thÊy sù m¹nh d¹n vµ s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh sù kiªn tr× x©y dùng ®Êt n−íc tiÕn lªn CNXH. Theo c¬ chÕ míi nµy, th× ng−êi chñ së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp Nhµ n−íc lµ Nhµ n−íc chø kh«ng ph¶i lµ cña tËp thÓ ng−êi lao ®éng. Ng−êi lao ®éng chØ lµ ng−êi sö dông t− liÖu Êy mµ th«i. C¬ së lý luËn vµ b¶n chÊt vÒ tiÒn c«ng cña ng−êi lao ®éng trong c¬ chÕ míi hiÖn nay ®−îc x©y dùng theo quan ®iÓm vµ xu h−íng c¬ b¶n sau: Thø nhÊt: X©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng dùa trªn sù thõa nhËn tÝnh kh¸ch quan cña ph¹m trï hµng hãa søc lao ®éng. Nã ph¶i tu©n theo quy luËt gi¸ trÞ vµ ph¶i lµ nguån thu nhËp, nguån sèng chñ yÕu cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. 10
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü CÇn xãa bá nh÷ng bÊt hîp lý trong chÝnh s¸ch, chÕ ®é tiÒn l−¬ng hiÖn hµnh, ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi cã tiÒm n¨ng, nh÷ng ng−êi lµm viÖc thùc sù cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng hiÖu qu¶. Kiªn quyÕt lo¹i bá chÕ ®é b×nh qu©n chñ nghÜa, cÇn ph¶i tr¶ l−¬ng theo kÕt qu¶ c«ng viÖc chø kh«ng ph¶i theo con ng−êi thùc hiÖn. Thø hai: CÇn ph¶i tiÒn tÖ hãa tiÒn l−¬ng, thay ®æi c¬ b¶n trong kÕt cÊu tiÒn l−¬ng, lo¹i bá nh÷ng h×nh thøc tr¶ l−¬ng b»ng hiÖn vËt. Theo quan ®iÓm nµy, th× cÇn thiÕt ph¶i lµm râ c¸c mèi quan hÖ gi÷a chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng víi c¸c chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi, y tÕ, gi¸o dôc vµ phÇn tiÒn vÒ nhµ ë, ®iÖn n−íc, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i Ph¶i triÖt ®Ó hãa c¸c chÝnh s¸ch ®ã, chÕ ®é ®ã, ®ång thêi l¹i ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn cña tõng chÝnh s¸ch ®Ó cã b−íc ®i thÝch hîp. Thø ba: TiÒn l−¬ng ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt ®−îc søc lao ®éng (bao gåm c¶ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n) tøc lµ kh«i phôc l¹i søc lao ®éng vµ t¸i s¶n xuÊt më réng, tøc lµ võa kh«i phôc l¹i søc lao ®éng võa ph¶i båi d−ìng vÒ sè l−îng, chÊt l−îng lao ®éng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, víi tiÒn l−¬ng, ng−êi lao ®éng cã thÓ ®ñ sèng, ®ñ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, tõng b−íc n©ng cao tr×nh ®é, tay nghÒ vÒ mäi mÆt ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng tèi thiÓu thËt hîp lý, chÆt chÏ ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu: ¨n, mÆt, ë, ®i l¹i, ch÷a bÖnh, häc hµnh, sinh ho¹t v¨n hãa, giao tiÕp x· héi vµ mét phÇn nu«i con. Møc l−¬ng tèi thiÓu nµy lµ møc l−¬ng tr¶ thÊp nhÊt trong x· héi, b¾t buéc ng−êi sö dông lao ®éng kh«ng ®−îc tr¶ thÊp h¬n møc ®ã. V× nÕu ph¶i nhËn møc l−¬ng thÊp h¬n møc l−¬ng tèi thiÓu, th× ng−êi lao ®éng sÏ kh«ng ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, vµ do ®ã mµ còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o nh©n c¸ch con ng−êi. H¬n n÷a, tiÒn l−¬ng tèi thiÓu cÇn phï hîp víi tõng vïng vµ chØ sè gi¸ sinh ho¹t trong thêi kú. TiÒn l−¬ng tèi thiÓu ph¶i ®−îc luËt ph¸p hãa, lµ c«ng cô chñ yÕu rÊt quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý tiÒn l−¬ng. 11
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü D−íi ®©y lµ s¬ ®å vÒ c¸c nguån thu nhËp cña ng−êi lao ®éng, trong ®ã cã ph¶n ¸nh kh¸ râ c¸c nguån thu nhËp cña ng−êi lao ®éng tõ c¸c phóc lîi vµ trî cÊp gi¸ cña Nhµ n−íc. Thø t−: ChÕ ®é tiÒn c«ng míi ph¶i ®¸nh gi¸ ®óng chÊt l−îng lao ®éng vµ hiÖu qu¶ c«ng t¸c, gi¶m dÇn tÝnh b×nh qu©n më réng béi sè thang l−¬ng vµ ph¶i tÝnh ®Õn ®Æc thï riªng cña tõng khu vùc, ®ã lµ: hÖ thèng tiÒn l−¬ng cho khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh, hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ cho lùc l−îng vò trang, cho nh÷ng ngµnh nghÒ ®Æc biÖt, nÆng nhäc, ®éc h¹i. §èi víi khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh, ng−êi lao ®éng ®−îc tr¶ l−¬ng phï hîp víi n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña tõng ng−êi vµ toµn xÝ nghiÖp. Quü l−¬ng ®Ó tr¶ cho ng−êi lao ®éng ®−îc lÊy tõ mét phÇn gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra. Cßn ë khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, quü l−¬ng ®−îc cÊp tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc vµ quy ®Þnh chÆt chÏ trªn c¬ së chøc n¨ng nhiÖm vô vµ biªn chÕ cña tõng c¬ quan ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh. ChÕ ®é tiÒn l−¬ng ®−îc thùc hiÖn theo tõng b¶ng l−¬ng, tr¶ l−¬ng theo chøc danh vµ tiªu chuÈn nghiÖp vô cho tõng chøc danh, quü l−¬ng cho c¸c chøc vô d©n cö do ng©n s¸ch Nhµ n−íc cÊp, tiÒn l−¬ng ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ cho tõng vÞ trÝ c«ng t¸c. Quý l−¬ng cña hÖ thèng qu©n ®éi còng do ng©n s¸ch Nhµ n−íc cÊp, vµ ®−îc tr¶ cao h¬n so víi chøc vô c«ng t¸c trong tõng khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, v× ®©y lµ lo¹i lao ®éng ®Æc biÖt. Thø n¨m: ViÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l−¬ng ph¶i ®Æt trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ph¶i thùc hiÖn ®ång bé víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nh−: chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh s¸ch d©n sè vµ viÖc lµm, chÝnh s¸ch ®µo t¹o vµ tuyÓn dông lao ®éng, chÝnh s¸ch thuÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch x· héi nh− b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ Trªn ®©y lµ nh÷ng vÊ ®Ò c¬ së lý luËn vµ b¶n chÊt cña tiÒn c«ng. Ngoµi b¶n chÊt kinh tÕ, tiÒn c«ng-tiÒn l−¬ng cßn mang b¶n chÊt x· héi v× nã g¾n liÒn ng−êi lao ®éng víi cuéc sèng cña chÝnh hä. Qua ®ã cho ta thÊy, mét c¬ chÕ tiÒn l−¬ng míi thÝch hîp cÇn ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ kh«ng chØ mÆt kinh tÕ, mµ cßn ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ vÒ mÆt x· héi cña tiÒn c«ng. 12
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü * C¸c kho¶n phô cÊp l−¬ng. Phô cÊp lµ phÇn tiÒn bæ sung mµ khi x¸c ®Þnh l−¬ng cÊp bËc, chøc vô, cÊp hµm ch−a tÝnh hÕt nh÷ng yÕu tè kh«ng æn ®Þnh so víi ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t b×nh th−êng. C¨n cø vµo lÜnh vùc ho¹t ®éng, møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc, th©m niªm c«ng t¸c, gi¸ c¶ thÞ tr−êng phô cÊp tiÒn l−¬ng bao gåm c¸c kho¶n sau: + Phô cÊp chøc vô l·nh ®¹o bæ nhiÖm. + Phô cÊp l−¬ng. Phô cÊp l−¬ng ®−îc ¸p dông chung víi c¸c ®èi t−îng h−ëng l−¬ng trong khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, §¶ng, ®oµn thÓ, c«ng nh©n viªn quèc phßng vµ c«ng nh©n viªn chøc trong c¸c doanh nghiÖp gåm: -Phô cÊp khu vùc: Bï ®¾p mét phÇn l−¬ng cho nh÷ng ng−êi h−ëng l−¬ng lµm viÖc ë nh÷ng vïng xa x«i hÎo l¸nh, nh÷ng vïng kinh tÕ míi. -Phô cÊp tr¸ch nhiÖm: Bï ®¾p cho nh÷ng ng−êi võa trùc tiÕp s¶n xuÊt hoÆc lµm c«ng viÖc nghiÖp vô, võa kiªm l·nh ®¹o bæ nhiÖm, hoÆc nh÷ng ng−êi lµm c«ng viÖc ®ßi hái tr¸ch nhiÖm cao ch−a x¸c ®Þnh trong møc l−¬ng. -Phô cÊp lµm ®em, phô cÊp lµm thªm giê. -Phô cÊp l−u ®éng: bï ®¾p cho nh÷ng ng−êi lµm mét sè nghÒ hoÆc c«ng viÖc ph¶i th−êng xuyªn thay ®æi chç ë, n¬i lµm viÖc, ®iÒu kiÖn sinh ho¹t kh«ng æn ®Þnh. -Phô cÊp ®¾t ®á. -Phô cÊp ®éc hai, nguy hiÓm. + C¸c chÕ ®é phô cÊp ®Æc thï ¸p dông trong c¸c lùc l−îng vò trang: -Phô cÊp th©m niªn. 13
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü -Phô cÊp phôc vô quèc phßng an ninh. -ChÕ ®é ¨n thªm ®−îc ¸p dông ®èi víi qu©n binh chñng ®Æc biÖt. -§èi víi h¹ sü quan, chiÕn sü kh«ng h−ëng l−¬ng quy ®Þnh phô cÊp theo qu©n hµm. * TiÒn th−ëng vµ c¸c h×nh thøc tiÒn th−ëng. TiÒn th−ëng thùc chÊt lµ kho¶n tiÒn bæ sung cho tiÒn l−¬ng nh»m khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn ®èi víi ng−êi lao ®éng. Nã cã t¸c dông kÝch thÝch ng−êi lao ®éng lµm viÖc tèt h¬n, hiÖu qu¶ h¬n, ë mçi ngµnh nghÒ ®¬n vÞ s¶n xuÊt ¸p dông nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau, nh−ng cã thÓ tãm l¹i mét sè h×nh thøc nh− sau: + Th−ëng cña doanh nghiÖp (hay cña toµn tæng c«ng ty): H×nh thøc nµy ¸p dông khi lîi nhuËn cña c«ng ty t¨ng, lóc ®ã c«ng ty sÏ quyÕt ®Þnh trÝch mét phÇn ®Ó th−ëng cho ng−êi lao ®éng. Th«ng th−êng th−ëng cña c«ng ty bao gåm: -TrÝch mét phÇn ®Ó th−ëng chung. -PhÇn cßn l¹i th−ëng riªng cho nh÷ng ai ®ãng gãp tèt h¬n. + Th−ëng hoµn thµnh v−ît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt. Nguån tiÒn th−ëng vµ th−ëng lµ phÇn tiÕt kiÖm ®−îc tõ chi phÝ s¶n xuÊt gi¸n tiÕp cè ®Þnh. Trªn ®©y lµ hai h×nh thøc th−ëng lín vµo cuèi kú ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ ng−êi lao ®éng, ngoµi ra cßn mét sè h×nh thøc th−ëng nh− sau: -Th−ëng tiÕt kiÖm nguyªn liÖu, vËt liÖu: nguån tiÒn th−ëng nµy lÊy tõ phÇn tiÕt kiÖm ®−îc khi s¶n xuÊt. -Th−ëng n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, th−ëng gi¶m tû lÖ hµng háng. 14
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü -Th−ëng ®ét xuÊt: phÇn tiÒn th−ëng nµy kh«ng n»m trong kÕ ho¹ch khen th−ëng cña doanh nghiÖp. H×nh thøc nµy ®−îc ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t trong thùc hiÖn, nh− th−ëng cho ph¸t minh s¸ng kiÕn, th−ëng khi ng−êi lao ®éng hoµn thµnh c«ng viÖc mét c¸ch xuÊt s¾c Nh− vËy, ngoµi l−¬ng, phô cÊp, th−ëng thùc chÊt lµ mét kho¶n tµi chÝnh bæ sung cho l−¬ng víi c¸c môc ®Ých nh− thùc hiÖn phóc lîi x· héi, trë cÊp x· héi còng nh− c¸c kho¶n kh¸c nh»m n©ng cao ®êi sèng vµ tinh thÇn cña ng−êi lao ®éng. Nã cã t¸c dông kÝch thÝch ng−êi lao ®éng tÝch cùc n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ s¶n suÊt kinh doanh, ®ång thêi khuyÕn khÝch hä häc tËp, ph¸t huy s¸ng kiÕn, n©ng cao tay nghÒ cho chÝnh hä. §Æc biÖt, trong c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, tiÒn c«ng cña ng−êi lao ®éng cßn cã mét phÇn ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc khi gi¸ c¶ thÞ tr−êng biÕn ®éng lín, ®ång tiÒn kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc chÊt søc mua, ®ång l−¬ng cña ng−êi lao ®éng bÞ mÊt gi¸. Ch¼ng h¹n nh− mÊy n¨m võa qua, khi møc l−¬ng c¬ b¶n cña ng−êi lao ®éng ®−îc nhµ n−íc bï ®¾p mét phÇn (tõ 120.000®/th¸ng lªn 144.000® /th¸ng). Sù bï ®¾p nµy ®−îc tÝnh mét phÇn tõ thuÕ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng ë nh÷ng doanh nghiÖp cã thu nhËp tõ 1.000.000® trë lªn. 1.2- C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng vµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh quü tiÒn c«ng cña doanh nghiÖp. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng quü tiÒn c«ng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh vµ qu¶n lý quü tiÒn l−¬ng trªn c¬ së lÊy thang l−¬ng, ®Þnh møc lao ®éng lµm c¨n cø tÝnh to¸n vµ tr¶ l−¬ng cho ng−êi lao ®éng. Møc tiÒn l−¬ng cao hay thÊp phô thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nghiÖp vµ tho¶ thuËn gi÷a chñ doanh nghiÖp vµ ng−êi lao ®éng. Nguån tiÒn c«ng ph¶i lÊy thu nhËp cña doanh nghiÖp, Nhµ n−íc kh«ng cÊp bï ng©n s¸ch cho nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thu lç. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi tiÒn c«ng qua hµm sè d−íi ®©y: 15
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Y = F (x1, x2, x3, x4, x5). Trong ®ã: x1: møc ®é sinh lîi cña doanh nghiÖp. (L−îng gi¸ trÞ gia t¨ng). x2: Tû lÖ tham gia ®ãng gãp cña doanh nghiÖp trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng. x3: MÆt b»ng gi¸ c¶ lao ®éng. x4: ChÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp cña Nhµ n−íc. x5: ý ®å cña l·nh ®¹o qu¶n lý * TiÒn c«ng lao ®éng phô thuéc vµo møc ®é sinh lîi cña doanh nghiÖp (L−îng gi¸ trÞ gia t¨ng). Con ng−êi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh víi ®éng c¬ kiÕm lîi, lîi Ých ë ®©y cã thÓ hiÓu gåm vinh quang, gi¸ trÞ gia t¨ng, th«ng qua viÖc cung cÊp hµng hãa, dÞch vô cho nhu cÇu cña thÞ tr−êng. Tuy nhiªn ®éng c¬ lîi nhuËn lµ môc tiªu cao nhÊt cña doanh nghiÖp, ®Ó cung cÊp hµng hãa, dÞch vô cho nhu cÇu cña thÞ tr−êng, nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng, c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá ra chi phÝ nhÊt ®Þnh. Hä ph¶i thuª ®Êt ®ai, lao ®éng vµ tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh hµng hãa dÞch vô, nÕu kh«ng thÓ t¹o ra lîi nhuËn th× kh«ng ai s½n sµng cung cÊp hµng hãa, dÞch vô cho nhu cÇu tiªu dïng cña con ng−êi nh÷ng hµng hãa vµ dÞch vô mong muèn. Do ®ã ®éng c¬ lîi nhuËn lµ mét bé phËn hîp thµnh quyÕt ®Þnh t¹o ra sù ho¹t ®éng th¾ng lîi cña thÞ tr−êng s¶n phÈm. Lîi nhuËn cña qu¸ tr×nh kinh doanh ®−îc hiÓu lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tiªu thô hµng hãa vµ dÞch vô vµ chi phÝ ®· chi ra ®Ó ®¹t ®−îc thu nhËp ®ã. ViÖc tÝnh to¸n thu nhËp vµ chi phÝ ®−îc tiÕn hµnh theo gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Nh− vËy, b¾t ®Çu b»ng tæng sè tiÒn b¸n ®−îc hµng hãa, dÞch vô, trõ ®i toµn bé chi phÝ nh− tiÒn c«ng, tiÒn thuª nhµ cöa, nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu, ®éng lùc, tiÒn l·i, thuÕ hµng hãa vµ c¸c chi phÝ kh¸c, c¸i cßn l¹i ®−îc gäi 16
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü lµ lîi nhuËn, ®©y lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu cña thÞ tr−êng chuÈn bÞ s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc b¸n hµng theo gi¸ c¶ cña thÞ tr−êng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ l−îng vµ chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh. Nh− chóng ta ®· biÕt, lîi nhuËn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña c¸c nh©n tè: YÕu tè nµy l¹i chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh kinh doanh, nãi c¸ch kh¸c lîi nhuËn doanh nghiÖp chÞu sù t¸c ®éng tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè, ®Ó ®¬n gi¶n hãa chóng ta cã thÓ biÓu diÔn qua ®¼ng thøc sau: Lîi nhuËn = gi¸ b¸n - gi¸ thµnh. VÒ gi¸ b¸n, trong thÞ tr−êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu trªn c¬ së cung- cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô, nã diÔn ra kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ chñ quan cña bÊt cø mét ng−êi nµo. Gi¸ thµnh phô thuéc chñ yÕu vµo chi phÝ bá ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng, mÆt kh¸c chi phÝ s¶n xuÊt còng tu©n theo quan hÖ cung - cÇu trªn thÞ tr−êng, chóng ta kh«ng thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp ®−îc. ChÝnh v× vËy, muèn ®¹t ®−îc lîi nhuËn cao th× kh«ng cßn c¸ch nµo h¬n lµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ph¶i chØ lµ mét hiÖn t−îng kinh tÕ th«ng th−êng mµ lµ mét quy luËt kinh tÕ chung cho mäi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ sù vËn ®éng cña quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng trong tÊt c¶ mäi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®Òu gièng nhau, ®iÒu nµy lµ do tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt kh¸c nhau. Ngµy nay nhê cã nhiÒu thµnh tùu khoa häc, kü thuËt, loµi ng−êi cã c¶ mét hÖ thèng c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i nªn ®· ®¹t tíi møc n¨ng suÊt lao ®éng x· héi rÊt cao, kh¶ n¨ng nµy kh«ng dõng l¹i mµ ®ang ngµy cµng tiÕn xa h¬n. Tuy nhiªn, ph¶i ®Æc biÖt chó träng ®Õn yÕu tè con ng−êi v× r»ng con ng−êi lµ yÕu tè quan träng nhÊt trong c¸c yÕu tè ®Çu vµo, quyÕt ®Þnh nhÊt ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, cÇn cã tr×nh ®é qu¶n 17
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü lý con ng−êi trong lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó khai th¸c ®−îc mäi kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña lao ®éng sèng. NÕu quan niÖm, t¸i s¶n xuÊt l¹i søc lao ®éng lµ n»m trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt liªn tôc, kh«ng ng¾t qu·ng cña t¸i s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ søc lao ®éng th× viÖc ¨n uèng, nghØ ng¬i, vui ch¬i gi¶i trÝ, häc tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa, chuyªn m«n v.v ®Òu ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn, ph¶i ®−îc tæ chøc tèt ®Ó phôc vô con ng−êi vµ gi¶i ph¸p quyÕt ®Þnh nhÊt lµ tr¶ c«ng lao ®éng tháa ®¸ng. TÊt c¶ nh÷ng dÞch vô nµy, sÏ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Mét khi n¨ng suÊt lao ®éng ®−îc n©ng lªn th× nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ x· héi nãi chung. - Thø nhÊt: N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lµm cho gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m v× tiÕt kiÖm ®−îc chi phÝ vÒ tiÒn c«ng trong mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. -Thø hai: T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cho phÐp gi¶m ®−îc sè ng−êi lµm viÖc, do ®ã còng tiÕt kiÖm ®−îc quü tiÒn c«ng, ®ång thêi t¨ng tiÒn c«ng cho tõng c«ng nh©n do hoµn thµnh v−ît møc s¶n l−îng. - Thø ba: N¨ng suÊt lao ®éng cao vµ t¨ng nhanh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng quy m« vµ tèc ®é cña tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n, cho phÐp gi¶i quyÕt thuËn lîi c¸c vÊn ®Ò vÒ tÝch luü, tiªu dïng. ChÝnh v× vËy, tiÒn c«ng - n¨ng suÊt lao ®éng - lîi nhuËn cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, cã thÓ nãi viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµm t¨ng lîi nhuËn vµ kÐo theo tiÒn c«ng còng t¨ng, vµ b¶n th©n tiÒn c«ng còng lµ mét ph¹m trï cña chi phÝ nªn chóng ta kh«ng thÓ sö dông gi¶i ph¸p t¨ng lîi nhuËn b»ng c¸ch gi¶m tiÒn c«ng mµ kh«ng c¸ch nµo tèt h¬n lµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, cã nh− vËy chóng ta míi gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ t¨ng tiÒn c«ng ®ång thêi víi t¨ng lîi nhuËn, cã thÓ h×nh dung sù vËn ®éng ®ã nh− sau: (Doanh thu-Chi phÝ lao ®éng vËt hãa) t¨ng, khi lao ®éng sèng ≤ lao ®éng sèng tr−íc ®ã → lîi nhuËn t¨ng → tiÒn c«ng t¨ng. * TiÒn c«ng lao ®éng phô thuéc vµo tû lÖ ®ãng gãp cña DN: 18
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü D−íi chÕ ®é XHCN, ¸p dông nguyªn t¾c tr¶ l−îng ngang nhau cho lao ®éng nh− nhau trong cïng mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, ®iÒu ®ã trùc tiÕp b¾t nguån tõ nguyªn t¾c ph©n phèi theo sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng, sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau vµ lµ hai mÆt cña mét thÓ thèng nhÊt, nh−ng c¸ch biÓu hiÖn l¹i kh¸c nhau. Sè l−îng lao ®éng thÓ hiÖn ë møc thêi gian hao phÝ lao ®éng dïng ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. ChÊt l−îng lao ®éng thÓ hiÖn ë tr×nh ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n. Sù kh¸c nhau gi÷a lao ®éng phøc t¹p vµ lao ®éng gi¶n ®¬n lµ ë mÆt chÊt l−îng. Muèn quy ®Þnh tiÒn c«ng mét c¸ch chÝnh x¸c, tr−íc hÕt ph¶i tÝnh ®æi lao ®éng phøc t¹p thµnh lao ®éng gi¶n ®¬n, nãi c¸ch kh¸c lao ®éng phøc t¹p chØ lµ béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n, chØ sau khi biÕt ®−îc chÊt l−îng lao ®éng míi cã thÓ tÝnh ®−îc tiÒn c«ng cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cho mét ®¬n vÞ thêi gian. ë n−íc ta, ®Ó x¸c ®Þnh sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng ng−êi ta ®Þnh ra c¸c yÕu tè: thang l−¬ng, møc l−¬ng vµ tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt. Ba yÕu tè nµy liªn quan chÆt chÏ víi nhau vµ mçi yÕu tè cã t¸c dông riªng ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh chÊt l−îng lao ®éng. Nã lµ c¬ së quan träng ®Ó vËn dông tr¶ l−¬ng cho c¸c lo¹i lao ®éng kh¸c nhau trong mäi thµnh phÇn kinh tÕ, dï lµ doanh nghiÖp t− nh©n hay doanh nghiÖp Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, ®©y còng chØ lµ nh÷ng h−íng dÉn chung cã tÝnh chÊt ®Þnh h−íng, c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt, sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng cña tõng ng−êi ®Ó tr¶ l−¬ng cã hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi c«ng nh©n. - Thang l−¬ng: lµ b¶ng x¸c ®Þnh quan hÖ vÒ tiÒn c«ng gi÷a c¸c c«ng nh©n cã cïng nghÒ hoÆc nhãm gièng nhau theo tr×nh ®é cÊp bËc cña hä. Mçi thang l−¬ng cã mét sè c¸c bËc l−¬ng vµ c¸c hÖ sè phï hîp víi c¸c bËc ®ã. HÖ sè chØ râ lao ®éng cña c«ng nh©n ë bËc nµo ®ã ®−îc tr¶ l−¬ng c«ng nh©n bËc I (Lao ®éng thÊp nhÊt trong cïng nghÒ) bao nhiªu lÇn. 19
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + Béi sè cña thang l−¬ng lµ hÖ sè l−¬ng cña bËc cuèi cïng, ®ã lµ sù gÊp béi gi÷a hÖ sè l−¬ng cña bËc cao nhÊt víi hÖ sè l−¬ng cña bËc thÊp nhÊt trong mét thang l−¬ng. + Sù chªnh lÖch tiÒn c«ng trong mét thang l−¬ng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng hÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi vµ hÖ sè t¨ng tuyÖt ®èi. + HÖ sè t¨ng tuyÖt ®èi lµ hiÖu sè cña hÖ sè l−¬ng hai bËc liªn tiÕp. + HÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi lµ th−¬ng sè cña hÖ sè t¨ng tuyÖt ®èi víi hÖ sè l−¬ng cña bËc ®øng tr−íc. + HÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi cã thÓ lµ ®Òu ®Æn, luü tiÕn hoÆc gi¶m dÇn tuú theo tõng lo¹i thang l−¬ng, trong thang l−¬ng cã hÖ sè t¨ng tuyÖt ®èi ®Òu ®Æn, hÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi vÒ c¬ b¶n lu«n b»ng nhau, thang l−¬ng cã hÖ t¨ng t−¬ng ®èi luü tiÕn, hÖ sè t¨ng l−¬ng t−¬ng ®èi cña c¸c bËc sau vÒ c¬ b¶n lu«n lín h¬n bËc tr−íc nã, hÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi luü tho¸i th× hÖ sè t¨ng t−¬ng ®èi cña c¸c bËc sau vÒ c¬ b¶n lu«n nhá h¬n c¸c bËc ë tr−íc. §Ó x©y dùng mét thang l−¬ng cã tÝnh khoa häc, chÝnh x¸c cÇn cã mét quy tr×nh nhÊt ®Þnh, cô thÓ qua c¸c b−íc. - C¨n cø vµo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, néi dung lao ®éng cña tõng nghÒ ®Ó x©y dùng chøc danh nghÒ nghiÖp cña nhãm c«ng nh©n, riªng biÖt. Tõ ®ã h×nh thµnh thang l−¬ng cho tõng nhãm. - X¸c ®Þnh béi sè cña thang l−¬ng. C¨n cø vµo thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ®¹t bËc cao nhÊt trong thang l−¬ng so víi bËc thÊp nhÊt trong nhãm nghÒ, thêi gian nµy gåm: Thêi gian häc v¨n hãa, thêi gian ®µo t¹o båi d−ìng v.v ®· ®−îc quy ®æi thÝch hîp. - X¸c ®Þnh sè bËc cña thang l−¬ng, dùa vµo béi sè cña thang l−¬ng, tÝnh chÊt phøc t¹p cña s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¬ khÝ hãa, tù ®éng hãa ®Ó x¸c ®Þnh sè bËc cÇn thiÕt trong mét thang l−¬ng. - X¸c ®Þnh hÖ sè bËc l−¬ng vµ béi sè cña thang l−¬ng, x¸c ®Þnh hÖ sè kho¶ng c¸ch cña hai bËc liÒn kÒ nhau, nÕu hÖ sè kho¶ng c¸ch ®Òu ®Æn th× hÖ 20
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü sè bËc lªn ®Òu, nÕu kho¶ng c¸ch luü tiÕn hoÆc luü tho¸i th× hÖ sè bËc còng luü tiÕn hoÆc luü tho¸i t−¬ng øng, dï t¨ng ®Òu, luü tiÕn hoÆc luü tho¸i th× hÖ sè bËc I vµ bËc cao nhÊt còng kh«ng thay ®æi. Sau ®ã x¸c ®Þnh hÖ sè cña bËc l−¬ng nµo ®ã b»ng c¸ch lÊy hÖ sè l−¬ng cña bËc liÒn kÒ ®óng tr−íc nã nh©n víi hÖ sè kho¶ng c¸ch. Nh− vËy, b¶n th©n thang l−¬ng ®· quy ®Þnh bËc l−¬ng mµ ng−êi lao ®éng ®−îc h−ëng, nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é, vµ qu¸ tr×nh tÝch luü chuyªn m«n cña ng−êi lao ®éng, ®ång thêi chØ râ møc ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c bËc theo møc ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n. - Møc l−¬ng: lµ sè l−îng tiÒn tÖ ®Ó tr¶ c«ng lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian phï hîp víi bËc trong thang l−¬ng. Th«ng th−êng ng−êi ta chØ quy ®Þnh møc l−¬ng bËc I, cßn møc l−¬ng c¸c bËc kh¸c trong thang l−¬ng ®−îc tÝnh b»ng c¸ch nh©n víi møc l−¬ng bËc I víi hÖ sè l−¬ng cña bËc l−¬ng t−¬ng øng. C«ng thøc tÝnh møc l−¬ng cña bËc nµo ®ã nh− sau: Si = St x Ki Trong ®ã: Si : Møc l−¬ng ph¶i t×m St : Møc l−¬ng bËc I Ki : HÖ sè cña bËc ph¶i t×m. Møc l−¬ng bËc I ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo møc ®é phøc t¹p kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng cã g¾n v¬Ý tiªu hao n¨ng l−îng (thÇn kinh, c¬ b¾p) vµ ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng møc l−¬ng tèi thiÓu. Tuú theo kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh, tõng doanh nghiÖp cã thÓ quy ®Þnh møc l−¬ng bËc I cao h¬n møc l−¬ng Nhµ n−íc ban hµnh. - Tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt: Tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt vµ v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ møc l−¬ng phøc t¹p cña c«ng viÖc vµ yªu cÇu vÒ tr×nh ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n ë bËc nµo ®ã ph¶i hiÓu biÕt nh÷ng g× vÒ mÆt kü thuËt vµ ph¶i lµm ®−îc nh÷ng g× vÒ mÆt thùc hµnh. 21
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Nh− vËy, tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt ph¶n ¸nh yªu cÇu vÒ tr×nh ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n, cã liªn quan chÆt chÏ víi møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc, nãi c¸ch kh¸c: gi÷a cÊp bËc c«ng nh©n vµ cÊp bËc c«ng viÖc cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau. X¸c ®Þnh c«ng viÖc cã ý nghÜa to lín trong tæ chøc tiÒn c«ng: - Quy ®Þnh ®−îc møc l−¬ng theo tr×nh ®é c«ng viÖc. - T¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc tr¶ l−¬ng theo chÊt l−îng c«ng viÖc. §Ó ®¸nh gi¸ tÝnh thèng nhÊt chÊt l−îng lao ®éng, lµm c¬ së ®Ó tr¶ l−¬ng ®èi víi c«ng nh©n cïng nghÒ hoÆc kh¸c nghÒ lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, ng−êi ta th−êng ¸p dông 2 lo¹i tiªu chuÈn cÊp bËc c«ng viÖc sau ®©y: - Tiªu chuÈn cÊp bËc thèng nhÊt cña nghÒ chung tøc lµ nghÒ hiÖn cã trong tÊt c¶ hoÆc trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt. Nh÷ng nghÒ nµy th−êng bao gåm c«ng nh©n cña c¸c ph©n x−ëng c¬ khÝ, söa ch÷a, c¸c ph©n x−ëng ®éng c¬, c«ng nh©n phôc vô vµ söa ch÷a c¸c thiÕt bÞ vËn chuyÓn. - Tiªu chuÈn cÊp bËc c«ng viÖc theo ngµnh, dïng cho c¸c nghÒ ®Æc biÖt, chØ cã ë mét sè ngµnh ®Æc biÖt, mét sè ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, kh«ng n»m trong tiªu chuÈn thèng nhÊt. Nh−ng tiªu chuÈn thèng nhÊt cho c¸c nghÒ chung ¸p dông tÊt c¶ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë n−íc ta, ®iÒu kiÖn vËt chÊt, kü thuËt cña s¶n xuÊt th−êng xuyªn thay ®æi, tr×nh ®é v¨n hãa-kü thuËt cña c«ng nh©n kh«ng ngõng n©ng cao. V× vËy, tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt còng ®−îc söa ®æi cho phï hîp. Tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt hiÖn nay ®Òu do Nhµ n−íc giao cho c¸c bé quy ®Þnh thèng nhÊt trong ph¹m vi toµn quèc. X¸c ®Þnh cÊp bËc cho c«ng viÖc vµ cÊp bËc c«ng nh©n lµ hai néi dung c¬ b¶n cña viÖc x©y dùng tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt. 22
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü - X¸c ®Þnh cÊp bËc c«ng viÖc: Tr×nh tù x¸c ®Þnh cÊp bËc c«ng viÖc nh− sau: + Chia qu¸ tr×nh lao ®éng thµnh c¸c chøc n¨ng vµ c¸c yÕu tè: TÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc lµ do cã sù kÕt hîp cña nhiÒu lo¹i chøc n¨ng kh¸c nhau ®ßi hái vÒ kiÕn thøc vµ kü n¨ng lao ®éng kh¸c nhau. C¸c chøc n¨ng ®ã ®−îc so s¸nh víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc, th«ng th−êng ng−êi ta ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng nh− sau: Chøc n¨ng tÝnh to¸n: Thùc hiÖn c¸c qu¸ tr×nh tÝnh to¸n mµ ng−êi lao ®éng ph¶i hoµn thµnh tr−íc khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh lao ®éng vµ trong thêi gian lao ®éng. Chøc n¨ng chuÈn bÞ vµ tæ chøc c«ng viÖc t¹i n¬i lµm viÖc: gåm chän dông cô, ®iÒu chØnh thiÕt bÞ, s¾p xÕp chi tiÕt v.v chøc n¨ng nµy bao gåm c¶ t×m hiÓu kü thuËt vµ c¸c b¶n vÏ. Chøc n¨ng thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng: Gåm nh÷ng ho¹t ®éng cña c«ng nh©n, nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, lµm thay ®æi thuéc tÝnh h×nh th¸i hay tr¹ng th¸i cña ®èi t−îng lao ®éng. Chøc n¨ng phôc vô thiÕt bÞ: Phôc vô c¸c lo¹i thiÕt bÞ ®¬n gi¶n vµ phøc t¹p kh¸c nhau, ®Ó cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tiÕn hµnh liªn tôc. Khi quy ®Þnh cÊp bËc c«ng viÖc ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc, thÓ hiÖn qua c¸c chøc n¨ng, ®ång thêi còng ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn tæ chøc - kü thuËt cô thÓ, còng cã thÓ cã nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cÇn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng nãi trªn. §Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc, ng−êi ta cßn ph¶i tÝnh to¸n ®Õn yÕu tè tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong c«ng viÖc. Do ®ã, khi thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc quan träng, cã tr×nh ®é chÝnh x¸c cao, cã liªn quan ®Õn tÝnh m¹ng cña ng−êi kh¸c, ®ßi hái ng−êi c«ng nh©n ngoµi tr×nh ®é lµnh nghÒ nhÊt cßn ph¶i cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao, ®èi víi lo¹i c«ng viÖc nµy ®Ó ®¶m b¶o an toµn lao ®éng, ngoµi tr×nh ®é lµnh nghÒ, ng−êi lao ®éng cÇn ®Æc biÖt 23
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü chó ý ®Õn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu c«ng viÖc vµ tr¸ch nhiÖm tæn thÊt vÒ tµi s¶n. + X¸c ®Þnh møc ®é phøc t¹p cña tõng chøc n¨ng. Th«ng th−êng khi ®¸nh gi¸ møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc theo tõng chøc n¨ng ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm, ®iÓm lµ mét ®¬n vÞ quy −íc, sè ®iÓm thÓ hiÖn møc ®é phøc t¹p cña tõng chøc n¨ng. Mçi chøc n¨ng, ng−êi ta chia lµm 3-4 møc ®é phøc t¹p kh¸c nhau, øng víi mçi møc ®é phøc t¹p nµo ®ã, ng−êi ta cho ®iÓm tõ tèi thiÓu ®Õn tèi ®a. + Quy tæng sè ®iÓm cña c¸c møc ®é phøc t¹p vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm thµnh tæng sè ®iÓm. + ChuyÓn tõ ®iÓm sang bËc: Mçi c«ng viÖc cã møc ®é phøc t¹p vµ quan träng kh¸c nhau. C¨n cø vµo tæng sè ®iÓm cña tõng c«ng viÖc ®Ó chuyÓn ®iÓm sang bËc, c¸c cÊp bËc ®−îc xÕp theo thø tù t¨ng dÇn, c¸c c«ng viÖc phøc t¹p, ®ßi hái cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao h¬n ®−îc xÕp bËc cao h¬n. Th«ng th−êng thang l−¬ng ®−îc chia bao nhiªu bËc th× c«ng viÖc còng ®−îc chia thµnh bÊy nhiªu bËc. Quan hÖ gi÷a bËc ®Çu vµ bËc cuèi, còng nh− gi÷a c¸c bËc, cÇn cã sù phï hîp víi hÖ sè l−¬ng. §ã lµ mèi quan hÖ gi÷a viÖc x©y dùng tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt vµ thang l−¬ng. - X¸c ®Þnh cÊp bËc c«ng nh©n. Thùc chÊt, ®©y lµ x¸c ®Þnh nh÷ng yªu cÇu vÒ tr×nh ®é lµnh nghÒ cña ng−êi lao ®éng, ®ã lµ toµn bé kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña ng−êi lao ®éng b¾t buéc ph¶i cã ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc víi møc ®é phøc t¹p nhÊt ®Þnh. Mçi c«ng nh©n ®Òu cã mét cÊp bËc thî phï hîp víi tr×nh ®é lµnh nghÒ cña m×nh trong tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt, tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt cã mét kÕt cÊu thèng nhÊt, gåm hai phÇn: + PhÇn yªu cÇu chung: Gåm c¸c hiÓu biÕt vÒ kû luËt, an toµn lao ®éng, ph−¬ng ph¸p lµm viÖc, néi dung cña doanh nghiÖp. 24
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + PhÇn diÔn gi¶i tr×nh ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n: ng−êi ta liÖt kª nh÷ng yªu cÇu vÒ kiÕn thøc cÇn cã cña c«ng nh©n bËc nµo ®ã vÒ m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang sö dông. Trªn c¬ së b¶n tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt, doanh nghiÖp båi d−ìng kiÕn thøc vµ tay nghÒ, sau ®ã tæ chøc thi n©ng bËc cho c«ng nh©n theo yªu cÇu chung vµ theo diÔn gi¶i tr×nh ®é lµnh nghÒ. * TiÒn c«ng phô thuéc vµo mÆt b»ng gi¸ c¶ lao ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, tiÒn l−¬ng tr¶ cho ng−êi lao ®éng theo quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng, nh÷ng ng−êi lµm viÖc th−êng phô thuéc vµo b¶n chÊt cña c«ng viÖc vµ tiÒn l−¬ng theo c«ng viÖc ®ã. Møc cung cña lao ®éng còng nh− møc cung cña l−îng hµng hãa kh¸c vµ dÞch vô th«ng th−êng sÏ t¨ng khi gi¸ c¶ cña nã t¨ng, xem h×nh d−íi ®©y: Møc l−¬ng B Cung lao ®éng (®/giê) V2 A V1 L−îng lao ®éng 0 Q1 Q2 (Giê trong tuÇn) H×nh vÏ Cung lao ®éng ë møc l−¬ng V1 l−¬ng cung lao ®éng lµ Q1, t¹i møc l−¬ng V2 c«ng nh©n sÏ muèn lµm viÖc nhiÒu giê mçi tuÇn h¬n, nghÜa lµ cung cÊp mét l−îng lao ®éng nhiÒu h¬n (Q2), chóng ta thÊy l−îng lao ®éng ®−îc cung cÊp lµ sè giê mµ mäi ng−êi s½n sµng lµm viÖc vµ sÏ t¨ng lªn khi møc l−¬ng t¨ng lªn, mÆt kh¸c cung vÒ lao ®éng l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu nh©n tè kh¸c nh− tho¶ m·n søc khoÎ, c¸c ¸p lùc vÒ kinh tÕ, vµ ph¹m vi thêi gian ¶nh h−ëng ®Õn l−îng lao ®éng cung øng víi c¸c møc l−¬ng kh¸c nhau. 25
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Chóng ta kh«ng lµm viÖc toµn bé thêi gian, thay vµo ®ã con ng−êi sö dông mét l−îng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó nghØ ng¬i, mét mÆt nghØ ng¬i ®Ó håi phôc søc khoÎ, mÆt kh¸c con ng−êi cÇn h−ëng thô ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh, lao ®éng còng gièng nh− c¸c ho¹t ®éng kh¸c ®Òu bao gåm c¶ chi phÝ c¬ héi, chi phÝ c¬ héi cña lao ®éng lµ tæng sè thêi gian nghØ ng¬i bÞ lo¹i trõ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Lao ®éng còng cã lîi Ých cËn biªn, lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng (sù thay ®æi trong tæng sè lîi Ých thu ®−îc tõ sè giê lao ®éng kh¸c), ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng sù cã Ých cña c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô, nh÷ng thø cã thÓ mua ®−îc b»ng tiÒn c«ng cña sè giê lµm viÖc t¨ng thªm, nÕu ta yªu thÝch lao ®éng th× lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng còng t¨ng thªm, khi lao ®éng lµ nguån thu nhËp duy nhÊt th× lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng cã thÓ rÊt cao, ®ång thêi lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng còng thay ®æi theo qui luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn. Khi ng−êi ta cã sè giê nghØ ng¬i Ýt, cã nghÜa lµ lîi Ých cËn biªn cña nghØ ng¬i sÏ cao. HiÖu qu¶ lµm viÖc tèi −u xuÊt hiÖn khi gi¸ trÞ lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng vµ nghØ ng¬i ngang nhau. TiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng, mçi møc tiÒn c«ng t¨ng thªm ®Òu lµm t¨ng lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng, khi tiÒn l−¬ng t¨ng lªn khèi l−îng lao ®éng cung øng còng cã xu h−íng t¨ng thªm. §−êng cung øng vÒ lao ®éng còng gièng nh− ®−êng cung kh¸c, khi gi¸ c¶ t¨ng lªn th× khèi l−îng cung øng còng t¨ng lªn. Nh−ng nã kh«ng gièng ®−êng cung kh¸c ë chç nã vßng lªn ë phÝa sau, xem h×nh vÏ sau: Gi¸ 0 S¶n l−îng §−êng cÇu cña mét h·ng c¹nh tranh 26
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Gi¸ 0 S¶n l−îng §−êng cÇu cña thÞ tr−êng Khi t¨ng lªn cña møc l−¬ng lµm cho sè giê lµm viÖc t¨ng thªm cã gi¸ trÞ cao, c¸c møc tiÒn l−¬ng cao h¬n thÓ hiÖn cã nhiÒu s¶n phÈm dÞch vô h¬n vµ nã khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng thay thÕ lao ®éng b»ng nghØ ng¬i. Cung vÒ lao ®éng trªn toµn bé thÞ tr−êng do cung øng vÒ lao ®éng cña hµng chôc triÖu lao ®éng do v©þ ë bÊt cø thêi ®iÓm nµo th× ®−êng cung vÒ lao ®éng còng gÇn nh− cã kh¶ n¨ng dèc nghiªng vÒ phÝa trªn. Cung vÒ lao ®éng trªn thÞ tr−êng lµ tæng sè l−îng lao ®éng mµ ng−êi c«ng nh©n h−ëng thô vµ cã kh¶ n¨ng cung øng víi c¸c møc tiÒn l−¬ng kh¸c nhau trong mét giai ®o¹n thêi gian nhÊt ®Þnh. §Ó ®¸nh gi¸ ®é nh¹y cña cung øng vÒ lao ®éng vµ tiÒn l−¬ng ng−êi ta dïng hÖ sè co gi·n. Sè phÇn tr¨m thay ®æi vÒ sè. Sè co gi·n cña cung L−¬ng lao ®éng cung øng vÒ lao ®éng = Sè phÇn tr¨m thay ®æi vÒ møc l−¬ng C¸c yÕu tè t¹o ra sù co gi·n cña cung cÇu vÒ lao ®éng nµy bao gåm sù −a thÝch cña c¸ nh©n vÒ nghØ ng¬i vµ lao ®éng, c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c, søc khoÎ, triÓn väng ®−îc h−ëng gia tµi, c¸c luËt thuÕ vµ gi¸ c¶ hµng tiªu dïng. Ngoµi c¸c yÕu tè ®· ph©n tÝch viÖc cung øng vÒ lao ®éng cßn chÞu t¸c ®éng cña c¸c ®éng lùc phi tiÒn tÖ do sù ham thÝch c«ng viÖc, c¸c chÝnh s¸ch, luËt lÖ v.v 27
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Nhu cÇu vÒ lao ®éng: Nh− ta ®· biÕt ®éng c¬ chñ yÕu trong kinh doanh lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn, c¸c doanh nghiÖp h−íng tíi mét s¶n l−îng sao cho doanh thu cËn biªn b»ng chi phÝ cËn biªn. Sè l−îng cÇn thiÕt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt bao gåm c¶ lao ®éng do mét doanh nghiÖp mua vµo, phô thuéc vµo s¶n l−îng hµng hãa, dÞch vô theo nghiªn cøu vµ dù b¸o cña doanh nghiÖp, nÕu ng−êi tiªu dïng thùc sù mong muèn t¨ng thªm hµng hãa dÞch vô nµo ®ã th× sÏ khuyÕn khÝch chñ doanh nghiÖp tiÕp nhËn thªm lao ®éng ®Ó t¨ng thªm mÆt hµng nµy trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi, chÝnh v× vËy, ng−êi ta coi nhu cÇu vÒ lao ®éng lµ mét nhu cÇu dÉn xuÊt. MÆt kh¸c sè l−îng ng−êi ®−îc tiÕp nhËn vµo lµm viÖc kh«ng hoµn toµn do nhu cÇu vÒ hµng hãa vµ dÞch vô nµo ®ã quyÕt ®Þnh, sè l−îng ng−êi lao ®éng phô thuéc vµo møc l−¬ng mµ doanh nghiÖp tr¶ cho hä, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ sè l−îng lao ®éng cÇn ®Õn phô thuéc vµo møc l−¬ng hay gi¸ c¶ cña søc lao ®éng, cho nªn nhu cÇu vÒ lao ®éng còng nh− c¸c nhu cÇu c¸c hµng hãa kh¸c tû lÖ nghÞch víi gi¸ c¶ (tiÒn c«ng). Møc l−¬ng(®/giê) CÇu lao ®éng V2 B V1 A 0 L1 L2 L−îng lao ®éng (giê/n¨m) H×nh nhu cÇu vÒ lao ®éng ë møc l−îng V1 chØ cÇn lao ®éng Q1, nÕu møc l−¬ng gi¶m xuèng V2 th× sè l−îng nhu cÇu vÒ lao ®éng sÏ lín h¬n Q2. §−êng cÇu vÒ lao ®éng tu©n theo qui luËt cÇu. §−êng cÇu vÒ lao ®éng dÞch xuèng d−íi vµ sang ph¶i, nh−ng nã kh«ng cho biÕt sè l−îng lao ®éng sÏ nhËn vµo lµ bao nhiªu vµ ng−êi ta tr¶ møc l−¬ng 28
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nµo cho ng−êi lao ®éng. Chñ doanh nghiÖp sÏ tiÕp nhËn thªm lao ®éng khi mµ ng−êi lao ®éng ®ãng gãp vµo phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm nhiÒu h¬n gi¸ trÞ mµ ng−êi lao ®éng ®ã lÊy ®i, cã nghÜa lµ nhËn thªm lao ®éng th× t¹o thªm lîi nhuËn cho doanh nghiÖp, mçi doanh sè b¸n ra, mçi chi phÝ bá ra ®Òu cã ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn tæng lîi nhuËn. Ng−êi ta cã thÓ ®o ®−îc sè s¶n l−îng mµ ng−êi lao ®éng t¹o ra, phÇn s¶n l−îng t¨ng thªm khi sö dông thªm mét ®¬n vÞ lao ®éng, ng−êi ta gäi lµ s¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn. Thay ®æi vÒ tæng s¶n l−îng S¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn = Thay ®æi vÒ sè l−îng lao ®éng NÕu lÊy s¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn nh©n víi gi¸ hµng nh÷ng hµng ho¸ cã thªm ®ã cã thÓ b¸n ®−îc, ng−êi ta cã ®−îc phÇn doanh thu d«i ra do thuÕ thªm mét ®¬n vÞ lao ®éng, ®©y chÝnh lµ s¶n phÈm doanh thu cËn biªn (lµ gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn phÇn ®ãng gãp cña mét c«ng nh©n vµo gi¸ trÞ s¶n l−îng). Thay ®æi vÒ tæng thu nhËp S¶n phÈm doanh thu cËn biªn = Thay ®æi vÒ sè l−îng lao ®éng Tõ doanh thu d«i ra ng−êi ta trõ ®i chi phÝ ph¶i tr¶ thªm tiÒn c«ng thÊy møc t¨ng lîi nhuËn khi thuª thªm mét c«ng nh©n. Doanh nghiÖp tiÕp tôc thuª thªm c«ng nh©n cho ®Õn khi s¶n phÈm gi¸ trÞ cËn biªn cña ng−êi lao ®éng t¹o ra giêi h¹n trªn cho sù tr¶ l−¬ng hîp lý doanh nghiÖp, ng−êi lao ®éng ®−îc tr¶ c«ng bao nhiªu tuú thuéc vµo phÇn ®ãng gãp cña ng−êi lao ®éng vµo s¶n phÈm doanh thu cËn biªn. * TiÒn c«ng= s¶n phÈm doanh thu cËn biªn cña lao ®éng. Trong ng¾n h¹n, doanh nghiÖp cã nh÷ng yªu tè s¶n xuÊt cè ®Þnh vµ cã thÓ cã kü thuËt s¶n xuÊt cè ®Þnh, doanh nghiÖp cã thÓ thay ®æi møc s¶n l−îng 29
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü trong ng¾n h¹n b»ng c¸ch thay ®æi biÕn ®æi cña nã lµ lao ®éng. Nh−ng lao ®éng còng tu©n theo qui luËt lîi tøc gi¶m dÇn khi c¸c yªu tè s¶n xuÊt kh¸c cè ®Þnh. Doanh thu cËn biªn sÏ gi¶m xuèng khi sö dông nhiÒu lao ®éng h¬n. §©y lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n d−íi cña tiÒn l−¬ng. Qui luËt l·i suÊt gi¶m dÇn: s¶n phÈm cËn biªn cña mét yÕu tè biÕn ®æi gi¶m xuèng khi cã thªm yÕu tè nµy ®−îc tiÕp nhËn víi mét sè l−îng ®Çu vµo kh¸c cè ®Þnh. Khi s¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn gi¶m xuãng th× s¶n phÈm doanh thu cËn biªn còng gi¶m, xu h−íng s¶n phÈm doanh thu cËn biªn gi¶m sÏ k×m h·m viÖc thuª c«ng nh©n cña doanh nghiÖp. Ng−êi chñ kinh doanh tiÕp tôc thuª c«ng nh©n khi s¶n phÈm doanh thu cËn biªn cña ng−êi c«ng nh©n gi¶m ngang møc tiÒn c«ng thÞ tr−êng th× sè l−îng c«ng nh©n ®−îc thuª lµ võa ®ñ. 30
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Xem b¶ng d−íi ®©y: S¶n phÈm 11 A B doanh thu 10 cËn biªn 9 8 7 MRP = cÇu 6 5 4 C Møc l−¬ng 3 D 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 H×nh vÏ: §−êng s¶n phÈm doanh thu cËn biªn (MRP) lµ ®−êng nhu cÇu vÒ lao ®éng §−êng cÇu vÒ lao ®éng lµ nh÷ng nhu cÇu dÉn xuÊt, viÖc dÞch chuyÓn ®−êng cÇu vÒ s¶n l−îng ®èi víi ngµnh ®ã sÏ dÞch chuyÓn ®−êng cÇu dÉn xuÊt vÒ yªó tè s¶n xuÊt theo cïng mét h−íng. Doanh nghiÖp tèi ®a ho¸ lîi nhuËn b»ng c¸ch n©ng s¶n l−îng tíi ®iÓm mµ t¹i ®ã doanh thu cËn biªn b»ng chi phÝ cËn biªn, ®iÒu nµy phï hîp víi viÖc doanh nghiÖp sÏ n©ng møc thuª lao ®éng tíi ®iÓm mµ t¹i ®ã chi phÝ cËn biªn cña lao ®éng lµ s¶n phÈm doanh thu cËn biªn cña nã. NÕu doanh nghiÖp chÊp nhËn gi¸ trÞ trªn thÞ tr−êng s¶n phÈm th× s¶n phÈm doanh thu cËn biªn cña lao ®éng lµ s¶n phÈm gi¸ trÞ cËn biªn cña nã, tøc lµ gi¸ ®Çu ra nh©n víi s¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn cña nã, nÕu doanh nghiÖp chÊp nhËn gi¸ trªn thÞ tr−êng cung øng lao ®éng lµ møc tiÒn c«ng, doanh nghiÖp c¹n tranh hoµn h¶o c©n b»ng tiÒn c«ng thùc tÕ víi s¶n phÈm hiÖn vËt cËn biªn cña lao ®éng. ChÝnh tõ lý do 31
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü ®ã sù thay ®æi vÒ møc l−¬ng còng ¶nh h−ëng ®Õn sè l−îng c«ng nh©n ®−îc thuª. Møc l−¬ng 11 (1000®) 10 9 8 7 MRP = cÇu 6 5 4 C Møc l−¬ng cò 3 D 2 Møc l−¬ng míi 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 H×nh vÏ: Møc tiÒn l−¬ng thÊp h¬n lµm t¨ng l−îng cÇu lao ®éng. 32
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü MÆt kh¸c nÕu nh− gi¸ s¶n phÈm t¨ng quÜ vèn t¨ng hoÆc nÕu tiÕn bé khoa häc kü thuËt lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n còng sÏ lµm dÞch chuyÓn ®−êng cÇu lªn trªn. Møc l−¬ng 11 D2 (1000®) 10 D1 9 8 7 §−êng cÇu míi 6 §−êng cÇu 5 ban ®Çu 4 C Møc l−¬ng ban ®Çu 3 E 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 H×nh vÏ: Sù dÞch chuyÓn cña nhu cÇu lao ®éng CÇu lao D− thõa thÞ tr−êng ®éng Cung lao ®éng Møc l−¬ng Møc l−¬ng tèi (®/giê) thiÓu. Møc l−¬ng c©n b»ng 0 q1 q2 L−îng lao ®éng (giê/n¨m) H×nh vÏ: TiÒn c«ng tèi thiÓu. 33
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Trong thùc tÕ viÖc gi¶m tiÒn l−¬ng rÊt khã thùc hiÖn v× tÊt c¶ c¸c n−íc ®Òu qui ®Þnh tiÒn c«ng t«Ý thiÓu do sù ®Êu tranh cña c«ng nh©n. ViÖc n©ng tiÒn c«ng lªn bÞ c¸c qui luËt vÒ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn g©y trë ng¹i. Møc tiÒn c«ng cao h¬n sÏ cã xu h−íng lµm gi¶m nhu cÇu vÒ lao ®éng. Cho ta thÊy khi tiÒn c«ng tèi thiÓu v−ît qu¸ tiÒn c«ng c©n b»ng th× sù d− thõa vÒ lao ®éng sÏ sinh ra, cã mét c«ng nh©n ®¹t ®−îc tiÒn c«ng cao h¬n nh−ng sÏ cã mét ng−êi kh¸c bÞ thÊt nghiÖp. Lý thuyÕt cÇu vÒ lao ®éng cho ta thÊy lao ®éng ®−îc ®¸nh gi¸ trong quan hÖ víi s¶n phÈm doanh thu cËn biªn cña lao ®éng. Ng−êi lao ®éng t¹o n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cao cho doanh nghiÖp th× sÏ nhËn ®−îc tiÒn l−¬ng cao, ng−îc l¹i sÏ tr¶ c¸c møc l−¬ng thÊp h¬n. C¸c chªnh lÖch vÒ doanh thu cËn biªn lµ gi¶i thÝch vÒ s¶n phÈm doanh thu cËn biªn, tuy nhiªn trong thùc tÕ khã cã thÓ ®o l−êng ®−îc s¶n phÈm doanh thu cËn biªn, do vËy c¸c møc l−¬ng th−êng ®−îc tÝnh theo thãi quen kinh nghiÖm, b»ng chÕ ®é chÝnh s¸ch nµo ®ã. * TiÒn l−¬ng phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp cña Nhµ n−íc. Kinh tÕ thÞ tr−êng më ra cho chóng ta mét thêi kú míi, ®©y lµ ®Þnh h−íng ®óng ®¾n ®Ó chóng ta tõng b−íc héi nhËp víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr−êng còng cã mÆt tr¸i cña nã, mét trong nh÷ng khÝa c¹nh ®ã lµ sù ph©n ho¸ giÇu nghÌo. ChÝnh v× vËy ph©n phèi l¹i thu nhËp lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó ®Þnh h−íng l¹i nÒn kinh tÕ phôc vô cho nh÷ng môc tiªu chung cña ®Êt n−íc. Nhµ n−íc ph©n phèi l¹i thu nhËp th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch thuÕ. §iÒu chØnh thu nhËp c¸c c¸ nh©n trong tõng doanh nghiÖp, ®iÒu chØnh thu nhËp gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét vïng mét lÜnh vùc, ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng trong toµn bé nÒn kinh tÕ. HÖ thèng thuÕ hiÖn ®¹i bao gåm thuÕ thu nhËp luü tiÕn víi thu nhËp c¸ nh©n vµ lîi tøc cña doanh 34
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nghiÖp, khi thu nhËp t¨ng sè thu vÒ thuÕ t¨ng vµ ng−îc l¹i, khi thu nhËp gi¶m thuÕ lËp tøc gi¶m ngay, v× vËy hÖ thèng thuÕ cã vai trß nh− mét bé m¸y tù æn ®Þnh thu nhËp nhanh vµ m¹nh. Bªn c¹nh hÖ thèng thuÕ lµ hÖ thèng b¶o hiÓm bao gåm BHXH; trî cÊp thÊt nghiÖp khi mÊt viÖc hoÆc gÆp khã kh¨n ng−êi lao ®éng nhËn ®−îc trî cÊp, khi cã viÖc th× hä c¾t tiÒn trî cÊp, hÖ thèng b¶o hiÓm còng gãp phÇn vµo c©n ®èi l¹i thu nhËp. HÖ thèng thuÕ cña Nhµ n−íc gåm c¶ thuÕ gi¸n thu vµ thuÕ trùc thu. HÖ thèng thuÕ gi¸n thu ®· gi¸n tiÕp ®¸nh vµo thu nhËp cña tõng c¸ nh©n. VÝ dô thuÕ doanh thu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. MÆc dï ch−a cã qui ®Þnh cô thÓ vÒ thuÕ trùc thu nh−ng viÖc ®Þnh ra c¸c kho¶n ph¶i trÝch tõ l−¬ng nh− BHXH, BHYT; Kinh phÝ c«ng ®oµn lµ qui ®Þnh b¾t buéc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ mçi c¸ nh©n trong x· héi. §ã còng thÓ hiÖn mét c¸ch râ nÐt viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp theo h−íng −u tiªn trong lÜnh v−c phóc lîi x· héi. Nhµ n−íc sö dông chÝnh s¸ch thuÕ nh− mét c«ng cô b¾t buéc ®Ó ph©n phèi l¹i thu nhËp võa ph¶i, võa khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng n¨ng ®éng s¸ng t¹o, tÝch cùc lao ®éng mÆt kh¸c kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc x· héi cña tõng líp ng−êi lao ®éng cã thu nhËp thÊp. §©y lµ yÕu tè quan träng æn ®Þnh an ninh x· héi t¹o ra m«i tr−êng x· héi lµnh m¹nh tõng b−íc tiÕn tíi c«ng b»ng x· héi. Ph©n phèi theo lao ®éng lµ ph−¬ng h−íng chñ yÕu c¨n cø ®Ó tr¶ c«ng lao ®éng, nãi nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ tõ bá hoµn toµn c¸c vÊn ®Ò x· héi, b¶n th©n kinh tÕ còng ph¶i g¾n víi c¸c lÜnh vùc kh¸c. Kinh tÕ-chÝnh trÞ, Kinh tÕ-x· héi cã nh− thÕ míi t¹o ®−îc sù hµi hoµ ®ång bé thùc hiÖn "D©n giµu n−íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh". Trong mét vïng mét ®Þa ph−¬ng còng cã sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp. VÝ dô: Khu vùc Hµ Néi n¨m 1997 l−¬ng b×nh qu©n th¸ng: -C«ng ty may 10: 1.000.000 ®/th¸ng. 35
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü -C.ty dÖt Hµ Néi: 600.000 ®/th¸ng. -C.ty dÖt 8/3: 300.000 ®/th¸ng. -C.ty dÖt Minh Khai: 250.000 ®/th¸ng. -C.ty may Th¨ng Long: 625.000 ®/th¸ng. Cã thÓ thÊy doanh nghiÖp cã thu nhËp cao Êp bèn lÇn thu nhËp cña c¸ nh©n ë doanh nghiÖp cã thu nhËp thÊp, mÆc dï tay nghÒ tr×nh ®é cña ng−êi lao ®éng ch−a ch¾c ®· tréi h¬n. Còng v× vËy Nhµ n−íc qui ®Þnh "khi quyÕt to¸n quÜ tiÒn l−¬ng thùc hiÖn theo ®¬n gi¸ ®−îc giao, nÕu tiÒn l−¬ng thùc hiÖn b×nh qu©n cña ng−êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cao h¬n hai lÇn møc b×nh qu©n chung do Bé lao ®éng th−¬ng binh x· héi th«ng b¸o th× doanh nhgiÖp chØ ®−îc quyÕt to¸n tæng quÜ tiÒn l−¬ng thùc hiÖn øng víi møc l−¬ng b×nh qu©n cña lao ®éng trong doanh nghiÖp b»ng hai lÇn møc l−¬ng b×nh qu©n ®−îc th«ng b¸o". §©y lµ quy ®Þnh mang tÝnh nh©n ®¹o cao tuy nhiªn sù chªnh lÖch nµy hÑp vµ kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc th−cj tÕ, chÝnh nh− vËy còng ph¸t sinh nhiªu tiªu cùc vµ kh«ng khuyÕn khÝch ®−îc doanh nghiÖp tÝch cùc ho¹t ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Theo qui ®Þnh vÒ viÖc tÝnh quü l−¬ng theo ph−¬ng ph¸p dùa vµo ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. C«ng thøc: ∑ Vkh = (L db x Tlmindn x (Hcb + Hpc) + Vvc)x 12 th¸ng. ∑ Vkh: QuÜ l−¬ng n¨m kÕ ho¹ch. L bd: Lao ®éng ®Þnh biªn. Tlmindn: møc l−¬ng tèi thiÓu doanh nghiÖp lùa chän n¨m kÕ ho¹ch trong khung qui ®Þnh. 36
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Hcb: HÖ sè l−¬ng cÊp bËc b×nh qu©n. Hpc: HÖ sè c¸c kho¶n phô cÊp l−¬ng b×nh qu©n ®−îc tÝnh trong ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. Vvc: QuÜ tiÒn l−¬ng cña bé m¸y lao ®éng gi¸n tiÕp. §Ó cã mét ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng th× c¨n cø chñ yÕu lµ l−¬ng tèi thiÓu (144.000 ®/th¸ng). Doanh nghiÖp cã thÓ ®iÒu chØnh l−¬ng tèi thiÓu b»ng hÖ sè ®iÒu chØnh chung. Nã ®−îc quyÕt ®Þnh kh«ng qu¸ 1,5 lÇn so víi møc l−¬ng tãi thiÓu, tèi ®a lµ 144.000 + 216.000 = 360.000 ®/th¸ng. ViÖc ®iÒu chØnh l−¬ng tèi thiÓu kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp t−¬ng ®èi cña c¸c doanh nghiÖp mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp cña ng−êi lao ®éng trong cïng mét doanh nghiÖp, tiÒn l−¬ng tèi thiÓu cµng cao th× ng−êi cã hÖ sè l−¬ng cao h¬n cã tèc ®é t¨ng tiÒn l−¬ng nhanh h¬n vµ chªnh lÖch gi÷a c¸c møc l−¬ng cµng lín. HiÖn nay Nhµ n−íc qui ®Þnh trong doanh nghiÖp l−¬ng cña gi¸m ®èc kh«ng ®−îc cao h¬n qua 6 th¸ng l−¬ng. Nh÷ng qui ®Þnh ®ã t¹o ra sù chªnh lÖch thu nhËp b×nh qu©n cña mçi ca nh©n ë møc chÊp nhËn ®−îc. Vµ Nhµ n−íc phÊn ®Êu ph©n phèi l¹i thu nhËp tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ®Êt n−íc trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh nh»m h−íng x· héi chñ nghÜa gãp phÇn æn ®Þnh an ninh x· héi. *TiÒn l−¬ng phô thuéc vµo ý ®t4rvbå cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp. Nh− chóng ta ®· biÕt tiÒn l−¬ng kh«ng chØ lµ mét ph¹m trï cña chi phÝ ph¹m trï trao ®æi vµ nã cßn lµ mét ph¹m trï cña ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i. Trong tõng doanh nghiÖp nã lµ ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng, lµ ®éng lùc quan träng nhÊt ®Î khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng tÝch cùc lµm viÖc kh¬i dËy kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong mçi con ng−êi, L·nh ®¹o doanh nghiÖp cÇn ph¶i sö dông c«ng cô nµy mét c¸ch h÷u hiÖu. 37
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Tuy vËy tiÒn l−¬ng còng cã tÝnh hai mÆt nÕu sö dông kh«ng ®óng th× kh«ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy ®−îc t¸c dông mµ cßn lµ lùc c¶n løon ®èi víi nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã tæ chøc tiÒn l−¬ng cÇn tu©n thñ nguyªn t¾c. - TiÒn l−¬ng ngang nhau cho nh÷ng c«ng viÖc ngang nhau. - Gi÷a c¸c cÊp bËc cÇn cã sù ph©n biÖt râ. - N©ng l−¬ng n©ng bËc ®¶m b¶o trung thùc c«ng b»ng. - Lµm c«ng viÖc g× tr¶ lu¬ng cho c«ng viÖc ®ã. Thùc tÕ cho thÊy ë nh÷ng doanh nghiÖp tr¶ l−¬ng ®óng ®ñ c«ng b»ng th× ë ®ã khuyÕn khÝch ®−îc ng−êi lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng nhanh. NÕu t¨ng 50% l−¬ng suy ra n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng 70% (theo thèng kª cña Vô tæ chøc Bé C«ng nghiÑep). ViÖc x¸c ®Þnh tiÒn l−¬ng trong tõng doanh nghiÖp còng kh«ng nªn cøng nh¾c mµ ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh nhiÖm vô trong tõng thêi kú, giai ®o¹n mµ cã chÕ ®é tiÒn l−¬ng kh¸c nhau. VÝ dô: NÕu doanh nghiÖp ®ang ë giai ®o¹n x©y dùng th× nªn cã chÝnh s¸ch tr¶ l−¬ng thÝch hîp ®Ó tÝch luü. NÕu doanh nghiÖp ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn th× cã thÓ ®Þnh ra chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng cao ®Ó khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng. Trong tõng doanh nghiÖp còng cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®èi víi c¸c bé phËn c¸c kh©u quan träng cã tÝnh quyÕt ®Þnh víi s¶n xuÊt tuy nhiªn ph¶i ®Æt trong giíi h¹n chung cña toµn doanh nghiÖp vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng cho ng−êi lao ®éng. Trong c¸c doanh nghiÖp theo sù ph©n c«ng lao ®éng còng ®−îc chia thµnh lao ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, tØ lÖ c¸c bé phËn nµy cã sù kh¸c nhau 38
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü tuú ë tõng n−íc vµ ngay trong mét n−íc còng cã sù kh¸c nhau gi÷a hai khu vùc lao ®éng trùc tiÕp-lao ®éng gi¸n tiÕp ph¶i hîp lý tuú theo t×nh h×nh cô thÓ. Xem b¶ng: §Þa ph−¬ng L−¬ng s¶n phÈm L−¬ng thêi gian (%) % Hµ Néi 80.6 19.4 H¶i Phßng 71 29 Th¸i B×nh 79.1 20.9 Hßn Gai 88 12 Nam §Þnh 81 19 (Niªn gi¸m Tæng côc Thèng kª n¨m 1996) Tªn n−íc Sè ng−êi lµm Sè ng−êi lµm l−¬ng l−¬ng s¶n thêi gian (%) phÈm(%) Hunggari 59,4 40,6 Thuþ SÜ 58 42 Na Uy 57 43 Anh 38 62 §øc 37 63 (Niªn gi¸m Tæng côc Thèng kª n¨m 1996) Nh− vËy ë mét n−íc cµng ph¸t triÓn th× ng−êi lao ®éng gi¸n tiÕp t¨ng v× s¶n xuÊt chñ yÕu ®· ®¹t ®−îc tr×nh ®é hiÖn ®¹i hãa vµ tù ®éng hãa. Thùc tÕ n−íc ta hiÖn nay chñ yÕu lµ lao ®éng trùc tiÕp (80%). Bé phËn gi¸n tiÕp ho¹t ®éng thiÕu hiÖu qu¶, thªm n÷a t©m lý chung cña x· héi lµ t×m chç an nhµn, chÝnh v× thÕ cÇn cã sù c©n ®èi gi÷a hai khu vùc ®Ó qua ®ã cã sù ho¹ch 39
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü ®Þnh quÜ l−¬ng hîp lý gi÷a hai khu vùc ®¶m b¶o cho hÖ thèng ho¹t ®éng nhÞp nhµng hiÖu qu¶ thèng nhÊt, hîp t¸c lao ®éng chÆt chÏ. Thùc tÕ trªn thÕ giíi còng nh− mét sè doanh nghiÖp liªn doanh ë ViÖt Nam viÖc chèng ®èi cña ng−êi lao ®éng víi l·nh ®¹o th× 70% nguyªn do chÕ ®é tiÒn l−¬ng bÊt hîp lý kh«ng c«ng b»ng (thèng kª cña Bé Lao ®éng 1996), trong khi ®ã tæ chøc c«ng ®oµn ch−a cã vai trß víi ®óng nghÜa cña nã. VÒ l©u dµi nÕu chóng ta kh«ng sö dông tiÒn c«ng lao ®éng nh− mét ®éng lùc thóc ®Èy ng−êi lao ®éng viÖc chèng ®èi cña c«ng nh©n rÊt cã thÓ lan ®Õn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. §iÒu nµy dÉn tíi thiÖt h¹i rÊt lín cho doanh nghiÖp. 40
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü PhÇn thø hai Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng tiÒn c«ng vµ tæ chøc tr¶ c«ng lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. 2.1- Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng tiÒn c«ng vµ tæ chøc tr¶ c«ng lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp viÖt nam. KÓ tõ khi n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa ra ®êi n¨m 1945 vµ ngµy nay lµ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch tiÒn l−¬ng 5 lÇn: LÇn 1 (n¨m 1955): Môc ®Ých ph©n lo¹i nh»m −u tiªn nh÷ng ngµnh träng yÕu, tÝnh chÊt phøc t¹p vµ lao ®éng nÆng nhäc, ®éc h¹i h¬n c¸c ngµnh kh¸c. LÇn 2 (n¨m 1958): N©ng cao béi sè l−¬ng lªn ®Ó thÓ hiÖn râ nÐt h¬n sù kh¸c nhau cña møc l−¬ng khëi ®iÓm cña c¸c ngµnh. LÇn 3 (N¨m 1960): NÐt næi bÊt trong lÇn nµy lµ møc l−¬ng khëi ®iÓm cña mçi thang l−¬ng, b¶ng l−¬ng ®−îc Ên ®Þnh theo tr×nh ®é phøc t¹p vÒ kü thuËt, ®iÒu kiÖn lao ®éng, tÝnh chÊt quan träng cña mçi ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, do tõ n¨m 1961-1985, t×nh h×nh kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n, Nhµ n−íc ®· b¸n hµng hãa theo ®Þnh l−îng tuú vµo c¸c nhãm møc l−¬ng, do ®ã ®· lµm cho quan hÖ gi÷a tiÒn l−¬ng chung vµ tiÒn l−¬ng thÊp nhÊt, gi÷a c¸c ngµnh ngµy cµng trë lªn b×nh qu©n, gi·n c¸ch gi÷a c¸c ngµnh ngµy cµng trë lªn bÊt hîp lý. 41
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü LÇn 4 (n¨m 1985): Môc tiªu c¶i c¸ch thèng nhÊt chÕ ®é tiÒn l−¬ng c¶ n−íc cã tÝnh ®Õn sù kh¸c biÖt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c ngµnh, −u ®·i tháa ®¸ng c¸c ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i, cã yªu cÇu kü thuËt, nghiÖp vô cao xãa bá cao cÊp, b×nh qu©n chªnh lÖch bÊt hîp lý trong tiÒn l−¬ng, kh«i phôc trËt tù tiÒn l−¬ng trong c¶ n−íc. Qua lÇn c¶i c¸ch nµy, tiÒn l−¬ng tèi thiÓu ®−îc tÝnh to¸n l¹i theo møc gi¸ ë nh÷ng vïng cã gi¸ sinh ho¹t thÊp nhÊt. Do t×nh h×nh kinh tÕ khã kh¨n nªn quan hÖ gi÷a tiÒn l−¬ng tèi thiÓu vµ tèi ®a co hÑp l¹i chØ cßn 1-3,5. V× vËy ®· ¶nh h−ëng ®Õn quan hÖ tiÒn l−¬ng thÊp nhÊt gi÷a c¸c ngµnh, mÆc dï c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh tiÒn l−¬ng thÊp nhÊt gi÷a c¸c ngµnh vÉn dùa vµo 3 yÕu tè nh− ®· nãi ë lÇn c¶i c¸ch trªn. LÇn 5 (n¨m 1993): Ngµy 25 th¸ng 3 n¨m 1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 25/CP; 26/CP qui ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é tiÒn l−¬ng míi. Trong NghÞ ®Þnh nµy, møc l−¬ng tèi thiÓu ®−îc x¸c ®Þnh cho c«ng viÖc ®¬n gi¶n nhÊt, nhÑ nhµng nhÊt trong ®iÒu kiÖn lao ®éng b×nh th−êng vµ lµ c¬ së ®Ó tÝnh c¸c møc l−¬ng kh¸c cña hÖ thèng thang b¶ng l−¬ng. Møc l−¬ng thÊp nhÊt (bËc 1) cña c¸c ngµnh ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®é phøc t¹p kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng g¾n liÒn víi nghÒ, hoÆc nhãm nghÒ ®ã so víi møc l−¬ng tèi thiÓu chung (lÇn c¶i c¸ch nµy kh«ng tÝnh ®Õn vÞ trÝ quan träng c¸c ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n). Møc ®é phøc t¹p cña lao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cho ®iÓm c¸c yÕu tè tæng hîp vµ thµnh phÇn ®èi víi viªn chøc vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ phøc t¹p cña ng−êi lao ®éng, th«ng qua thêi gian häc v¨n hãa, tr×nh ®é ®µo t¹o nghÒ vµ th©m niªn c«ng t¸c cña c«ng nh©n. §iÒu kiÖn lao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cho ®iÓm c¸c yÕu tè víi viªn chøc vµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tiªu hao lao ®éng. HÖ sè tiªu hao lao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua 6 nhãm ®iÒu kiÖn lao ®éng cã hÖ sè tõ 1-1,41. 42
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü §ã lµ l−¬ng, cßn ®èi víi c¸c kho¶n phô cÊp l−¬ng th× c¸c hÖ sè phô cÊp còng ®−îc ®iÒu chØnh l¹i ®Ó ®¶m b¶o ®−îc tÝnh c«ng b»ng cho thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. Trªn ®©y lµ vµi nÐt s¬ l−îc vÒ c¶i c¸ch tiÒn l−¬ng qua c¸c thêi kú. Tr−íc khi ®i vµo c¸c sè liÖu cô thÓ vÒ tiÒn l−¬ng ë ViÖt Nam hiÖn nay, chóng ta h·y cïng ®¸nh gi¸ qua t×nh h×nh tiÒn l−¬ng ë thêi ®iÓm tr−íc lÇn c¶i c¸ch gÇn ®©y nhÊt (c¶i c¸ch tiÒn l−¬ng n¨m 1993). Nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i tr−íc c¶i c¸ch l−¬ng n¨m 1993. a. Kh«ng ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng−êi lao ®éng, t¸ch biÖt víi tiÒn c«ng vµ thu nhËp cña ®¹i bé phËn lao ®éng x· héi. Së dÜ nhËn xÐt nh− vËy v× chÝnh s¸ch chÕ ®é tiÒn l−¬ng cña ta x©y dùng vµ ¸p dông cho c¸c ®èi t−oùng lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc, lùc l−îng vò trang vµ ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c §¶ng, ®oµn thÓ quÇn chóng thuéc khu vùc Nhµ n−íc. Nh÷ng lùc l−îng lao ®éng nµy chØ chiÕm 30% lùc l−îng lao ®éng ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ b»ng kho¶ng 20% so víi nguån lao ®éng trong x· héi. Nh− vËy lµ ph¹m vi ®èi t−îng ¸p dông bÞ bã hÑp lµm cho c¸c chÝnh s¸ch ¸p dông xa víi cuéc sèng thùc tÕ, lµm n¶y sinh hµng lo¹t nh÷ng ®iÒu bÊt hîp lý gi÷a tiÒn l−¬ng vµ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. b. TiÒn l−¬ng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc thÊp, kh«ng ®¶m b¶o cuéc sèng, nguyªn nh©n tiÒn l−¬ng do Nhµ n−íc cÊp kh«ng phï hîp víi gi¸ c¶ thÞ tr−êng, ng−êi lao ®éng kh«ng thÓ chØ sèng b»ng tiÒn l−¬ng mµ cßn tr«ng chê vµo c¸c thu nhËp kh¸c, ®iÒu nµy dÉn ®Õn lµ kh«ng ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, mÆc dï lµ t¸i s¶n xuÊt ®¬n gi¶n. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, mçi doanh nghiÖp l¹i tù xoay së ®Ó lo cho ng−êi lao ®éng cña doanh nghiÖp m×nh, b»ng mäi c¸ch lµm t¨ng thu nhËp cho hä. Nç lùc nµy tuy lµ tÝch cùc nh−ng v« h×nh chung ®· ph¸ vì hÖ thèng tiÒn l−¬ng cña Nhµ n−íc, khiÕn Nhµ n−íc kh«ng thÓ kiÓm so¸t thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. 43
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü c. ChÕ ®é tiÒn l−¬ng mang nÆng tÝnh b×nh qu©n vµ bao cÊp. TiÒn l−¬ng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn bao gåm hai phÇn: phÇn b»ng tiÒn vµ phÇn b»ng hiÖn vËt. Trong ®ã phÇn b»ng tiÒn l¹i chiÕm tØ träng kh«ng lín, qua hÖ thèng thang b¶ng l−¬ng. Bëi sè tiÒn l−¬ng chØ cã 3,5 vµ thang l−¬ng c«ng nh©n bÞ Ðp xuèng 1,5/1, nªn gi÷a c¸c bËc l−¬ng chªnh nhau kh«ng ®¸ng kÓ, ®iÒu ®ã lµm cho chÕ ®é tiÒn l−¬ng mang tÝnh b×nh qu©n cao. Do ®ã kh«ng khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng lµm viÖc cã hiÖu qu¶, kh«ng khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng häc tËp n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tay nghÒ. d. ChÝnh s¸ch vµ chÕ ®é tiÒn l−¬ng x©y dùng vµ thùc hiÖn kh«ng cã tÝnh ®ång bé víi c¸c chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ-x· héi nh− b¶o hiÓm x· héi, s¾p xÕp tæ chøc vµ tinh gi¶m biªn chÕ, gióp gi¸o dôc ®µo t¹o ph¸t triÓn nªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy ®· béc lé nhiÒu m©u thuÉn, lµm t¨ng ng©n s¸ch Nhµ n−íc mét c¸ch bÊt hîp lý. Ph©n tÝch vµ lý gi¶i nh÷ng tån t¹i trªn, c¸c nhµ kinh tÕ ®· ®−a ra mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y: - Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, nhiÒu ngµnh ®æi míi ®Ó phï hîp víi c¬ chÕ míi, trong khi c¸c chÝnh s¸ch th× l¹i vÉn tr× trÖ, dËm ch©n t¹i chç mang nÆng t− t−ëng cña thêi kú bao cÊp. - §éng c¬ thóc ®Èy hµnh vi lao ®éng ch−a ®−îc Nhµ n−íc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n, do vËy chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng ®èi víi ng−êi lao ®éng ch−a phï hîp víi c«ng søc mµ lao ®éng ®· bá ra. - Lîi dông c¬ chÕ míi tho¸ng réng, nhiÒu thµnh phÇn xÊu ®· tham nhòng, mãc ngoÆc, v¬ vÐt cña c«ng lµm cña riªng, lµm ¶nh h−ëng lín ®Õn ng©n s¸ch, t¸c ®éng xÊu tíi tiÒn l−¬ng vµ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. C¶i c¸ch tiÒn l−¬ng n¨m 1993. Tr−íc nh÷ng yªu cÇu cÊp thiÕt ®ßi hái ph¶i cã c¬ chÕ l−¬ng míi thÝch hîp, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 26CPngµy 25-3-93 qui ®Þnh t¹m thêi 44
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü chÕ ®é tiÒn l−¬ng míi trong c¸c doanh nghiÖp. NghÞ ®Þnh nµy ¸p dông thèng nhÊt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong c¶ n−íc thay thÕ chÕ ®é tiÒn l−¬ng qui ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 235-H§BT ngµy 18-9-85. Theo qui ®Þnh míi th× l−¬ng tr¶ cho ng−êi lao ®éng ®−îc c¨n cø trªn møc l−¬ng tèi thiÓu lµ 120.000®/ng−êi/th¸ng (hiÖn nay ®iÒu chØnh 144.000®/ng−êi/th¸ng) vµ hÖ thèng thang l−¬ng, b¶ng l−¬ng, møc phô cÊp l−¬ng. Møc l−¬ng tèi thiÓu lµ møc l−¬ng thÊp nhÊt tr¶ cho ng−êi lµm c«ng viÖc ®¬n gi¶n nhÊt vµ trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, møc l−¬ng nµy ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu cho ng−êi lao ®éng (¨n, mÆc, ë, ®i l¹i, trang bÞ ®å dïng sinh ho¹t, giao tiÕp x· héi, b¶o vÖ søc khoÎ, häc tËp, giao l−u v¨n hãa, b¶o hiÓm tuæi giµ, nu«i con). HÖ thèng thang l−¬ng, b¶ng l−¬ng ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp (xem cuèn ph¸p luËt vÒ lao ®éng, tiÒn l−¬ng vµ b¶o hiÓm x· héi - Nhµ xuÊt b¶n thµnh phè Hå ChÝ Minh; hoÆc cuèn "C¸c v¨n b¶n qui ®Þnh chÕ ®é tiÒn l−¬ng míi" cña Bé Lao ®éng-Th−¬ng binh vµ x· héi tõ tËp I tíi tËp VI). + HÖ thèng thang l−¬ng c«ng nh©n. + HÖ thèng thang l−¬ng c«ng nh©n, nh©n viªn trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh vµ phôc vô. + B¶ng l−¬ng viªn chøc chuyªn m«n nghiÖp vô vµ phô cÊp chøc vô l·nh ®¹o. + B¶ng l−¬ng chøc vô qu¶n lý doanh nghiÖp. -C¸c kho¶n phô cÊp l−¬ng ®−îc qui ®Þnh nh− sau: + Phô cÊp khu vùc: ¸p dông ®èi víi nh÷ng n¬i xa x«i, hÎo l¸nh cã nhiÒu khã kh¨n vµ khÝ hËu xÊu. Phô cÊp gåm 7 møc: 0,1; 0,2; 0,3; 0,4; 0,5; 0,7; vµ 1,0 so víi møc l−¬ng tèi thiÓu. 45
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + Phô cÊp tr¸ch nhiÖm: ¸p dông ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ hoÆc c«ng viÖc ®ßi hái tr¸ch nhiÖm cao, hoÆc kiªm nhiÖm c«ng t¸c qu¶n lý kh«ng thuéc chøc vô l·nh ®¹o. Phô cÊp gåm 3 møc 0,1; 0,2; 0,3 so víi møc l−¬ng tèi thiÓu. + Phô cÊp lµm ®ªm: ¸p dông ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc lµm viÖc tõ 22 giê ®Õn 6 giê s¸ng. Phô cÊp gåm 2 møc: * 30% tiÒn l−¬ng cÊp bËc hoÆc chøc vô ®èi víi c«ng viÖc kh«ng th−êng xuyªn lµm viÖc ban ®ªm. * 40% tiÒn l−¬ng cÊp bËc hoÆc chøc vô ®èi víi c«ng viÖc th−êng xuyªn lµm theo ca (chÕ ®é lµm viÖc 3 ca) hoÆc chuyªn lµm ban ®ªm. + Phô cÊp thu hót: ¸p dông ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc ®Õn lµm viÖc ë nh÷ng vïng kinh tÕ míi, c¬ së kinh tÕ vµ ®¶o xa ®Êt liÒn cã ®iÒu kiÖn sinh ho¹t ®Æc biÖt khã kh¨n do ch−a cã c¬ së h¹ tÇng. Phô cÊp gåm 4 møc: 20%; 30%; 50%; 70% so víi møc l−¬ng cÊp bËc hoÆc chøc vô. Thêi gian h−ëng tõ 3 n¨m ®Õn 5 n¨m. + Phô cÊp ®¾t ®á: ¸p dông ®èi víi nh÷ng n¬i chØ sè sinh ho¹t cao h¬n chØ sè sinh ho¹t b×nh qu©n chung cña c¶ n−íc tõ 10% trë lªn. Phô cÊp gåm 3 møc: 0,2; 0,4; 0,6 so víi møc l−¬ng tèi thiÓu. Khi lµm thªm ngoµi giê tiªu chuÈn qui ®Þnh, th× giê lµm thªm ®−îc tr¶ b»ng 150% tiÒn l−¬ng giê tiªu chuÈn, nÕu lµm thª vµo ngµy th−êng; ®−îc tr¶ 200% tiÒn l−¬ng giê tiªu chuÈn nÕu lµm thªm vµo ngµy nghØ hµng tuÇn hoÆc ngµy lÔ. -Thêi gian thö viÖc hoÆc tËp sù ®−îc tr¶ Ýt nhÊt b»ng 70% møc l−¬ng cña nghÒ, hoÆc c«ng viÖc ®−îc tháa thuËn trong hîp ®ång thö viÖc hoÆc hîp ®ång lao ®éng. -B·i bá c¸c chÕ ®é bï tiÒn ®iÖn, tiÒn häc, tiÒn nhµ ë, hÖ sè tr−ît gi¸ vµ chÕ ®é thanh to¸n tiÒn tµu xe ®i lµm viÖc hµng ngµy vµ ®i phÐp hµng n¨m. 46
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü * C«ng thøc tÝnh l−¬ng: Møc l−¬ng thùc Møc l−¬ng tèi thiÓu hiÖn tõ 1-12-93 = (n¨m 93: 120.000®/th¸ng x HÖ sè møc l−¬ng hiÖn nay: 144.000®/th¸ng). * C«ng thøc tÝnh phô cÊp. Møc phô cÊp thùc Møc l−¬ng tèi thiÓu hiÖn nay: hiÖn tõ 1-12-93 = 144.000® x hÖ sè phô cÊp -§èi víi c¸c kho¶n phô cÊp tÝnh trªn tiÒn l−¬ng theo ng¹ch, cÊp bËc (chøc vô): Møc phô cÊp thùc Møc l−¬ng thùc hiÖn TØ lÖ (%) phô cÊp hiÖn tõ 1-12-93 = tõ 1-12-93 x theo qui ®Þnh VÝ dô: Mét thî c¬ khÝ bËc 6 lµ tæ tr−ëng cña mét tæ s¶n xuÊt ®−îc h−ëng l−¬ng th¸ng nh− sau: -HÖ sè l−¬ng: 2,84 -HÖ sè phô cÊp: 0,2 L−¬ng = 120.000 x 2,84 = 340.000® Phô cÊp tr¸ch nhiÖm = 120.000 x 0,2 = 24.000® Tæng thu nhËp = 364.000® -NÕu th¸ng nµy, thî c¬ khÝ ®ã lµm viÖc hoµn toµn vµo ca 3 th−êng xuyªn th×: Phô cÊp lµm ®ªm = 340.000® x 40% = 136.000® Tæng thu nhËp = 364.000 + 136.000 = 500.000® * Ph¶i nãi r»ng −u ®iÓm næi bËt cña c¬ chÕ l−¬ng l©u nay lµ xãa bá hoµn toµn kiÓu b×nh qu©n hãa tiÒn l−¬ng. Giê ®©y, ng−êi lao ®éng lµm c«ng viÖc g×, chøc vô g× th× h−ëng l−¬ng theo c«ng viÖc vµ chøc vô ®ã th«ng qua 47
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü hîp ®ång lao®éng vµ tho¶ −íc lao ®éng tËp thÓ. Nhê vËy mµ ®· khuyÕn khÝch ®−îc ng−êi lao ®éng h¨ng say, nhiÖt t×nh víi c«ng viÖc, cã tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng suÊt, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ cao. ChÕ ®é l−¬ng míi kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o ®−îc quyÒn lîi cho ng−êi lao ®éng mµ cßn lµ c¬ së quan träng ®Ó Nhµ n−íc buéc ng−êi lao ®éng vµ chñ doanh nghiÖp, thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®ãng b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ. Qua ®iÒu tra, ®a sè c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Òu x¸c ®Þnh c¬ cÊu quÜ l−¬ng ®−îc x¸c ®Þnh trong mét sè yÕu tè: QuÜ l−¬ng theo ®Þnh biªn vµ møc l−¬ng qui ®Þnh:theo n¨m tr−íc nh©n víi hÖ sè ®iÒu chØnh; theo phÇn tr¨m doanh thu vµ theo phÇn tr¨m gi¸ trÞ gia t¨ng. Riªng c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh viÖc thùc hiÖn x©y dùng ®¬n gi¸ l−¬ng kÕ ho¹ch kh«ng ®−îc chó träng. ViÖc chi tr¶ l−¬ng cho ng−êi lao ®éng cña hä trªn c¬ së gi¸ c«ng lao ®éng trªn thÞ tr−êng, cã mét sè doanh nghiÖp ¸p dông thang b¶ng l−¬ng theo NghÞ ®Þnh 26CP cña ChÝnh phñ. Sè liÖu ®iÒu tra thùc tÕ thu nhËp ®−îc vÒ thu nhËp b×nh qu©n ng−êi/th¸ng ph©n theo ngµnh kinh tÕ vµ lo¹i h×nh kinh doanh cô thÓ nh− sau: TÝnh chung trªn toµn quèc thu nhËp b×nh qu©n/ th¸ng n¨m 1994 lµ 632.410 ®ång, n¨m 1995 lµ 766.330 ®ång, t¨ng 21% so víi tr−íc. Trong ®ã cao nhÊt thuéc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi: 1.132.030 ®ång/ th¸ng vµo n¨m 1994 vµ 1.265.780 ®ång/ th¸ng vµo n¨m 1995, t¹i c¸c doanh nghiÖp quèc doanh 546.720 ®ång/ th¸ng n¨m 1994 vµ 675.080 ®ång/ th¸ng n¨m 1995. Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 452.140 ®ång/ th¸ng n¨m 94 vµ 514.770 ®ång/ th¸ng n¨m 1995. Qua ®ã ta thÊy r»ng doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi cã thu nhËp b×nh qu©n lao ®éng cao nhÊt gÊp 1,8 lÇn doanh nghiÖp quèc doanh vµ 2,46 lÇn doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Theo ngµnh kinh tÕ: Cao nhÊt lµ chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm vµo n¨m 1994 lµ 724.580 ®ång/ th¸ng, n¨m 1995 lµ 859.550 ®ång/ th¸ng. Thø hai lµ ngµnh c¬ khÝ 708.830 ®ång vµo n¨m 1994 vµ 840.190 vµo n¨m 1995. Th−¬ng m¹i, dÞch vô 688.050 ®ång/ th¸ng vµ 868.730 ®ång/ th¸ng vµo n¨m 48
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü 1995. Thu nhËp thÊp nhÊt lµ: N«ng - L©m nghiÖp: vµo n¨m 1994 lµ 430.660 ®ång/ th¸ng, n¨m 1995 lµ 523.040 ®ång/ th¸ng. Nh− vËy, møc thu nhËp gi÷a c¸c ngµnh cã thu nhËp cao nhÊt víi thÊp nhÊt lµ 3,1 lÇn vµo n¨m 1994 vµ 2,74 lÇn vµo n¨m 1995. Cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ thu nhËp b×nh qu©n trong cïng mét ngµnh kinh tÕ nh−ng kh¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Cô thÓ nh− ngµnh x©y dùng doanh nghiÖp quèc doanh tõ n¨m 1995: 395.390 ®ång/ th¸ng, gÊp 3,04 lÇn so víi doanh nghiÖp quèc doanh th−¬ng m¹i - dÞch vô, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi gÊp 2,37 lÇn doanh nghiÖp quèc doanh, chÕ biÕn l©m s¶n 2,11 lÇn, gèm sø thñy tinh 1,8 lÇn, c¬ khÝ 1,53 lÇn. Riªng hai ngµnh N«ng-L©m nghiÖp vµ dÖt may - giÊy th× sù chªnh lÖch nµy kh«ng ®¸ng kÓ 1,28 lÇn (N«ng - L©m nghiÖp) vµ 1,11 lÇn (DÖt - May - GiÊy). Møc thu nhËp b×nh qu©n cña c¸c ngµnh thuéc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh hÇu hÕt thÊp h¬n doanh nghiÖp quèc doanh (b×nh qu©n chung toµn quèc møc thu nhËp b×nh qu©n thÊp h¬n doanh nghiÖp quèc doanh 24%). Cô thÓ ngµnh c¬ khÝ 30%, gèm sø thñy tinh 17%, chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm 47%, x©y dùng 21%, th−¬ng m¹i - dÞch vô 32%. Riªng dÖt - may - giÊy thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cao h¬n doanh nghiÖp quèc doanh 26%. Sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp gi÷a doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp quèc doanh chñ yÕu lµ do c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng thùc hiÖn chÕ ®é phô cÊp l−¬ng theo ®Æc thï tõng ngµnh. Tån t¹i nµy ®ßi hái Nhµ n−íc ph¶i cã c¬ chÕ qui ®Þnh viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch thèng nhÊt vÒ tiÒn l−¬ng vµ c¸c kho¶n phô cÊp cã tÝnh chÊt l−¬ng gi÷a doanh nghiÖp kh¸c cïng lo¹i h×nh nh−ng cungf mét ngµnh kinh tÕ. Cã thÓ xem kü h¬n chi tiÕt tiÒn l−¬ng b×nh qu©n/ ng−êi/ th¸ng. Ta sÏ thÊy râ ®−îc sù kh¸c nhau cña c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Theo c¬ cÊu c¸c møc thu nhËp b×nh qu©n tËp trung hÇu hÕt ë møc thu nhËp b×nh qu©n. 49
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Tõ 330.000® ®Õn d−íi 600.000® chiÕm 33,27%; møc 600.000 - 900.000® chiÕm 19,24%; møc 120.000 - 330.000® lµ 17,09%; d−íi 120.000® chØ chiÕm 0,18% vµ chØ x¶y ra ë ngµnh N«ng - L©m nghiÖp vµ thuéc c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ®· vi ph¹m vµo luËt tiÒn l−¬ng tèi thiÓu. Møc thu nhËp trªn 1.200.000® lµ 19,06% - thuéc d¹ng ph¶i ®ãng thuÕ thu nhËp. Møc ph©n hãa thu nhËp lín nhÊt thuéc ngµnh N«ng - L©m nghiÖp lµ 44,68%, ngµnh c¬ khÝ lµ 29,1%; thÊp nhÊt lµ ngµnh chÕ biÕn l©m s¶n chØ cã 4,78%. Thu nhËp b×nh qu©n mét lao ®éng ph©n theo ngµnh vµ vïng kinh tÕ. - XÐt trªn ®Þa bµn toµn quèc th× thu nhËp cña ng−êi lao ®éng cao nhÊt thuéc vÒ c¸c doanh nghiÖp ë phÝa Nam lµ 933.880 ®ång, thÊp nhÊt lµ ë khu vùc miÒn Trung lµ 549.710®. Chªnh lÖch gi÷a miÒn Nam vµ miÒn Trung lµ 1,69 lÇn; miÒn Nam víi miÒn B¾c lµ 1,33 lÇn. Trong tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp còng cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ vÒ mÆt c¬ cÊu gi÷a c¸c møc thu nhËp. Møc thu nhËp b×nh qu©n trong kho¶ng tõ 300.000® - 600.000® ®èi víi doanh nghiÖp quèc doanh lµ 36,42%; ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc daonh 50%; doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi 15,67%. Møc 600.000® - 900.000®: doanh nghiÖp quèc doanh lµ 19,65%; doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 21,55%; doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi 17,16%. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng cã møc thu nhËp d−íi 120.000® còng nh− tõ 900.000® -1.200.000® vµ cao h¬n n÷a.Møc thu nhËp tõ 1.500.000-2.000.000® chñ yÕu tËp trung ë c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp ë miÒn Nam. VÝ dô nh−: Viªtronic Thñ §øc thu nhËp 2.539.000®/th¸ng (trong ®ã tiÒn l−¬ng 60% cßn l¹i lµ phóc lîi vµ quÜ khen th−ëng); C«ng ty Th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− Petec lµ 2.859.000®/ th¸ng vµo n¨m 1994, ®Õn n¨m 1995 th× thu nhËp ®· t¨ng tíi h¬n 30% cña n¨m tr−íc, cô thÓ lµ 4.003.000®/ th¸ng (tiÒn l−¬ng danh nghÜa lµ 66,28% cßn l¹i lµ thu nhËp kh¸c). Møc ph©n hãa thu nhËp gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp lín nhÊt lµ 56,6 thuéc doanh ghiÖp quèc doanh, thÊp nhÊt lµ 8,8 thuéc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. 50
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü TÝnh chung trªn toµn quèc, tiÒn l−¬ng chiÕm 86,6% n¨m 1994 vµ n¨m 95 lµ 86,78% trong thu nhËp cña ng−êi lao ®éng, thu nhËp kh¸c chiÕm 13,7% vµ n¨m 94 lµ 13,22 vµo n¨m 1995. PhÇn thu nhËp kh¸c cña ng−êi lao ®éng th«ng th−êng lµ c¸c kho¶n tiÒn th−ëng ngµy lÔ, tÕt, nghØ m¸t, du lÞch KÕt cÊu nµy vÒ tiÒn l−¬ng còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ. Th−êng ngµnh nµo cã doanh thu cao, lîi nhuËn lín th× phÇn thu kh¸c cã tû lÖ cao trong tæng thu nhËp. Ch¼ng h¹n nh− ngµnh th−¬ng m¹i-dÞch vô phÇn thu kh¸c lªn tíi 25%; chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm 23%, thÊp nhÊt lµ ngµnh chÕ biÕn l©m s¶n 2,03%, khai kho¸ng lµ 4,17%. Riªng ngµnh n«ng l©m nghiÖp thu nhËp kh¸c tíi 38%. §©y lµ mét thùc tÕ cña ngµnh n«ng nghiÖp, møc kho¸n ®Þnh møc thÊp, chØ tiªu giao chØ tæn phÝ 50% thêi gian lµm viÖc cña ng−êi lao ®éng, 50% thêi gian cßn l¹i ng−êi lao ®éng nµy tham gia nhiÒu c«ng viÖc phô kh¸c, t¹o thªm nguån thu nhËp. §iÒu nµy chØ ra r»ng, viÖc giao møc kho¸n s¶n phÈm vµ lao ®éng trong ngµnh n«ng nghiÖp cÇn ph¶i x¸c ®Þnh l¹i cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn nay ®Ó võa ®¶m b¶o qu¶n lý s¸t sao lao ®éng, võa khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng tham gia qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. KÕt cÊu thu nhËp cña ng−êi lao ®éng tõ nguån kh¸c trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (5) cao h¬n c¸c doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh; doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi 25,23%, doanh nghiÖp quèc doanh 18,76%, doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 3,52%. C¬ cÊu thu nhËp còng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng. §èi víi doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi cã tû lÖ thu nhËp cao nhÊt thuéc ë miÒn Nam, trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc daonh l¹i cã tû lÖ nµy cao nhÊt thuéc miÒn Trung. Qua sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy r»ng, tû lÖ thu nhËp kh¸c cµng cao th× tæng thu nhËp cña ng−êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cµng cao. KÕt luËn. 51
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Cuéc ®iÒu tra tiÒn l−¬ng vµ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ®−îc tiÕn hµnh trªn ph¹m vi toµn quèc, trªn c¶ ba khu vùc kinh tÕ: doanh nghiÖp quèc doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Qua sè liÖu ph©n tÝch, tæng hîp tõ c¸c doanh nghiÖp ®−îc ®iÒu tra ë trªn ®−îc rót ra mét sè nhËn xÐt sau: - C¸c doanh nghiÖp ®−îc ®iÒu tra bao gåm c¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín, võa vµ nhá theo c¶ hai chØ tiªu vÒ qui m« vèn vµ qui m« lao ®éng. VÒ qui m« vèn b×nh qu©n doanh ghiÖp cao nhÊt thuéc lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi lµ 97,24 tû/ 1 doanh nghiÖp lín gÊp 4,5 lÇn lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhµ n−íc vµ gÊp 24,93 lÇn doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. VÒ qui m« lao ®éng b×nh qu©n doanh nghiÖp cao nhÊt thuéc c¸c doanh nghiÖp quèc doanh lµ 507 ng−êi, gÊp 1,05 lÇn doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi vµ 4,0 lÇn doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. - HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. N¨m 1995 c¸c doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®Ó cã lîi nhuËn b×nh qu©n lao ®éng cao nhÊt lµ 4,62 triÖu, gÊp 2,2 lÇn doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Tuy nhiªn tû suÊt lîi nhuËn cña doanh nghiÖp quèc doanh lµ cao nhÊt (8,9%) trong khi ®ã doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh chØ cã 4,93% vµ thÊp nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (1,44%). NÕu xÐt theo ngµnh, th× ngµnh chÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm cã tû suÊt lîi nhuËn cao nhÊt (13,63%), thÊp nhÊt lµ ngµnh gèm, sø thñy tinh (1,5%). - ChÊt l−îng lao ®éng cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp còng kh¸c nhau: §èi víi doanh nghiÖp quèc doanh cã tû lÖ lao ®éng tèt nghiÖp ®¹i häc lµ 6,03% thÊp h¬n doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (15,74%), nh−ng lao ®éng lµ c«ng nh©n kü thuËt l¹i cã tíi 41,46%. Trong khi ®ã doanh nghiÖp 52
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi l¹i thÊp chØ cã 27,8%. Trong nh÷ng n¨m qua, lao ®éng cã tay nghÒ, ®−îc ®µo t¹o vµo lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi nhiÒu, nh−ng tû lÖ c«ng nh©n kü thuËt ®−îc ®iÒu tra l¹i thÊp, cho ta thÊy ®−îc c¸c doanh nghiÖp nµy kh¸ chÆt chÏ trong viÖc c«ng nhËn tay nghÒ do phÝa ViÖt Nam ®µo t¹o, hoÆc kh«ng muèn c«ng nhËn ®Ó tr¶ l−¬ng thÊp h¬n, ®©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc xem xÐt kh«ng chØ trong ph¹m vi ë c¬ së mµ cßn cã tÝnh ph¸p ®Þnh cña Nhµ n−íc ®èi víi c¸c liªn doanh n−íc ngoµi vµo lµm ¨n t¹i ViÖt Nam. Thêi gian lµm viÖc trong tuÇn cña lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi cao h¬n c¸c doanh nghiÖp quèc doanh Nhµ n−íc 13%. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c−êng ®é lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi cao h¬n cacs doanh nghiÖp trong n−íc. Trong thùc tÕ tiÒn c«ng tr¶ cho ng−êi lao ®éng ë ®©y võa ®−îc tÝnh theo giê, võa ®−îc tÝnh theo ®Þnh møc s¶n phÈm, dÉn ®Õn ng−êi c«ng nh©n ®ñ mäi thiÖt thßi, thiÖt thßi vÒ tiÒn l−¬ng, thiÖt thßi vÒ phô cÊp l−¬ng lµm thªm giê, lµm cho søc khoÎ cña con ng−êi lao ®éng bÞ tiªu hao nhiÒu. Nh÷ng ngµnh lµm viÖc cã thêi gian lao ®éng nhiÒu nh− ngµnh dÖt-m¸y, chÕ biÕn l©m s¶n, trong l©m nghiÖp, c¬ khÝ. - Thu nhËp b×nh qu©n ng−êi/ th¸ng cao nhÊt thuéc c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi lµ 1.265.780 ®ång cao h¬n doanh nghiÖp quèc doanh trong n−íc lµ 1,87 lÇn vµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ 2,46 lÇn. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn lao ®éng chÊt x¸m, cã tay nghÒ cao, cã søc khoÎ tèt bÞ thu hót vµo lµm viÖc víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. §Æc biÖt lµ qu¸ tr×nh lµm viÖc c«ng t¸c ë ®ã, ng−êi lao ®éng dÔ bÞ ngé nhËn tr−íc b¶n chÊt cña c¬ chÕ lµm viÖc, b¶n chÊt cña «ng chñ t− b¶n. Ngµnh cã thu nhËp b×nh qu©n cao nhÊt 868.000 ®ång lµ ngµnh Th−¬ng m¹i-dÞch vô, sau ®ã ®Õn ngµnh chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm lµ 859.000 ®ång, gÊp 1,66 lÇn ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã thu nhËp thÊp nhÊt. Vµ cã 2,7% sè doanh nghiÖp trong ngµnh n«ng nghiÖp cã thu nhËp b×nh qu©n d−íi 120.000 ®ång, vi ph¹m luËt vÒ tiÒn l−¬ng tèi thiÓu qui ®Þnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ chñ yÕu tËp trung vµo mét sè n«ng tr−êng quèc doanh. 53
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü §èi víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi 2,99% doanh nghiÖp vi ph¹m luËt l−¬ng tèi thiÓu qui ®Þnh víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Sè doanh nghiÖp cã møc thu nhËp b×nh qu©n cao trªn 1.200.000® ph¶i chÞu thuÕ thu nhËp cã 19% chñ yÕu tËp trung vµo c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. -TiÒn l−¬ng vµ thu nhËp cã sù ph©n hãa lín gi÷a c¸c ngµnh, vïng vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Trong cïng mét ngµnh, vïng, lo¹i h×nh doanh nghiÖp còng cã sù ph©n hãa vÒ thu nhËp. Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã møc thu nhËp thÊp nhÊt, cao nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, nh−ng mét sè doanh nghiÖp quèc doanh Trung −¬ng cã møc thu nhËp t−¬ng ®−¬ng víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, trong khi ®ã c−êng ®é lao ®éng l¹i thÊp. MiÒn Nam lu«n cã thu nhËp b×nh qu©n cao nhÊt. Møc chªnh lÖch vÒ thu nhËp b×nh qu©n/ doanh nghiÖp cao nhÊt lµ 5.791 ngµn ®ång gÊp 96,61 lÇn doanh nghiÖp cã møc thu nhËp b×nh qu©n doanh nghiÖp thÊp nhÊt (60 ngµn ®ång). Nh−ng sù xuÊt hiÖn cña c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng nhiÒu, ®a sè c¸c doanh nghiÖp cã møc thu nhËp b×nh qu©n tËp trung ë møc tõ 330.000® - 900.000®. - C¬ cÊu thu nhËp cña ng−êi lao ®éng cã sù chªnh lÖch gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Thu nhËp tõ tiÒn l−¬ng cã tØ lÖ cao nhÊt thuéc c¸c doanh nghiÖp quèc doanh (96,48%), thÊp nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (74,77%) tØ lÖ thu nhËp kh¸c cao ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi lao ®éng cã hÖ sè l−¬ng thu nhËp cao trèn thuÕ thu nhËp. §©y lµ mét kÏ hë mµ chÝnh phñ cÇn sím cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn. - ë c¶ ba lo¹i h×nh doanh nghiÖp, Nhµ n−íc míi cã luËt vÒ tiÒn l−¬ng tèi thiÓu chung (song l¹i ch−a thËt hîp lý khi ng−êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c liªn doanh n−íc ngoµi), ch−a cã luËt vÒ tiÒn l−¬ng tèi thiÓu ngµnh vµ tiÒn l−¬ng tèi thiÓu vïng. §©y lµ mét s¬ hë ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− 54
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü n−íc ngoµi vµ c¸c doanh nghiÖp quèc doanh tr¶ l−¬ng thÊp cho ng−êi lao ®éng lµm nh÷ng c«ng viÖc ch¼ng nh÷ng ®ßi hái vÒ tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ cao, dµy d¹n kinh nghiÖm vµ ®é chÝnh x¸c lín, mÉu m·, kü thuËt cao, hoÆc ë c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i h¬n vµ ë vïng cã chØ sè gi¸ c¶ ®¾t ®á hay khã kh¨n, nguy hiÓm h¬n c¸c n¬i kh¸c. VÊn ®Ò nµy ®· ph¶n ¸nh sù thiÕu c©n b»ng, sù bãc lét søc lao ®éng vµ chÊt x¸m cña c¸c «ng chñ ®èi víi ng−êi lao ®éng ë møc ®é kh¸ nghiÖt ng·. Do ®ã Nhµ n−íc vµ ChÝnh phñ cÇn s¬m cã v¨n b¶n qui ®Þnh t−¬ng ®èi cô thÓ, ®óng luËt ph¸p ViÖt Nam vµ th«ng lÖ quèc tÕ khi ký hîp ®ång gi÷a ng−êi lao ®éng víi c¸c doanh nghiÖp (thùc chÊt lµ c¸c «ng chñ t− b¶n) ®Ó h¹n chÕ bít thiÖt thßi nhiÒu mÆt cho ng−êi lao ®éng lµ ng−êi ViÖt Nam. 2.2- Ho¹ch ®Þnh quÜ tiÒn c«ng cña doanh nghiÖp: Quü tiÒn c«ng cña doanh nghiÖp lµ mét kho¶n chi phÝ hîp lý trong gi¸ thµnh, dïng ®Ó tr¶ l−¬ng, th−ëng vµ c¸c kho¶n phô cÊp kh¸c cho ng−êi lao ®éng. Tõ ®Þnh nghÜa trªn, ta cã thÓ x¸c ®Þnh mét sè ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh quÜ tiÒn c«ng. Nh−ng tr−íc khi x¸c ®Þnh quÜ tiÒn c«ng doanh nghiÖp cÇn cã ph−¬ng ph¸p x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. ViÖc x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau: X¸c ®Þnh nhiÖm vô n¨m kÕ ho¹ch ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. C¨n cø vµo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, c¬ cÊu tæ chøc vµ chØ tiªu kinh tÕ g¾n víi viÖc tr¶ l−¬ng cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän nhiÖm vô n¨m kÕ ho¹ch b»ng c¸c chØ tiªu sau ®©y ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng: a. Tæng s¶n phÈm (kÓ c¶ s¶n phÈm quy ®æi) b»ng hiÖn vËt. b. Tæng doanh thu (hoÆc tæng doanh sè). 55
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü c. Tæng thu trõ tæng chi (trong tæng chi kh«ng cã tiÒn l−¬ng). d. Lîi nhuËn. ViÖc x¸c ®Þnh nhiÖm vô n¨m kÕ ho¹ch theo c¸c chØ tiªu nªu trªn ph¶i b¶o ®¶m: -S¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ g¾n víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô s¶n xuÊt, kinh doanh cña n¨m tr−íc liÒn kÒ. - Tæng s¶n phÈm b»ng hiÖn vËt ®−îc quy ®æi t−¬ng øng theo ph−¬ng ph¸p x©y dùng ®Þnh møc lao ®éng trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm theo h−íng dÉn t¹i Th«ng t− sè 14/L§TBXH-TT ngµy 10-4-1997 cña Bé Lao ®éng-Th−¬ng binh vµ x· héi. -Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ho¹t ®éng c«ng Ých theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ n−íc, NghÞ ®Þnh sè 56/CP ngµy 2-10-1966 cña ChÝnh phñ vµ Th«ng t− sè 01 BKH/DN ngµy 29-1-1997 cña Bé KÕ ho¹ch §Çu t− qui ®Þnh vµ h−íng dÉn cô thÓ viÖc thùc hiÖn (kÓ c¶ c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ ho¹t ®éng theo ®óng qui ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 56/CP vµ Th«ng t− sè 01-BKH/DN nãi trªn nh−ng ch−a cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp). - C¸c tæ chøc, ®¬n vÞ ®−îc phÐp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô thuéc c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, sù nghiÖp, §¶ng, ®oµn thÓ, c¸c héi quÇn chóng, tù trang tr¶i vÒ tµi chÝnh. - C«ng ty cæ phÇn cã trªn 50% tæng sè vèn cña Nhµ n−íc hoÆc do c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ®ãng gãp theo LuËt C«ng ty vµ NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 7-5-1996 cña ChÝnh phñ. C¸c ®èi t−îng kÓ trªn gäi chung lµ doanh nghiÖp Nhµ n−íc. §èi víi doanh nghiÖp ®Æc thï cña lùc l−îng vò trang thuéc Bé Quèc phßng, Bé Néi vô vµ Ban C¬ yÕu ChÝnh phñ cã v¨n b¶n h−íng dÉn riªng. 56
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü -ChØ tiªu tæng doanh thu (hoÆc tæng doanh sè); tæng thu trõ (-) tæng chi kh«ng cã tiÒn l−¬ng ®−îc tÝnh theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 59/CP ngµy 3- 10-1996 cña ChÝnh phñ vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn cô thÓ viÖc thùc hiÖn cña Bé Tµi chÝnh; chØ tiªu lîi nhuËn kÕ ho¹ch ®−îc lËp ra trªn c¬ së kÕ ho¹ch (tæng thu trõ (-) tæng chi) vµ t×nh h×nh lîi nhuËn thùc hiÖn cña n¨m tr−íc liÒn kÒ. X¸c ®Þnh quü tiÒn l−¬ng n¨m kÕ ho¹ch ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. Quü tiÒn l−¬ng n¨m kÕ ho¹ch ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ∑ Vkh = [®b x TLmindn x (Hcb + Hpc)+Vvc] x 12 th¸ng. Trong ®ã: -L®b: Lao ®éng ®Þnh biªn. -TLmindn: Møc l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lùa chän trong khung qui ®Þnh. -Hcb: HÖ sè l−¬ng cÊp bËc c«ng viÖc b×nh qu©n. -Hpc: HÖ sè c¸c kho¶n phô cÊp l−¬ng b×nh qu©n ®−îc tÝnh trong ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. -Vvc: Quü tiÒn l−¬ng cña bé m¸y gi¸n tiÕp mµ sè lao ®éng nµy ch−a tÝnh trong ®Þnh møc lao ®éng tæng h¬pj. C¸c th«ng sè L®b, TLmindn, Hcb, Hpc vµ Vvc ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Lao ®éng ®Þnh biªn (L®b). Lao ®éng ®Þnh biªn ®−îc tÝnh trªn c¬ së ®Þnh møc lao ®éng tæng hîp cña s¶n phÈm, dÞch vô hoÆc s¶n phÈm, dÞch vô quy ®æi. 57
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü §Þnh møc lao ®éng tæng hîp ®−îc x©y dùng theo qui ®Þnh vµ h−íng dÉn t¹i Th«ng t− sè: 14/L§TBXH-TT ngµy 10-4-1997 cña Bé Lao ®éng- Th−¬ng binh vµ x· héi. Møc l−¬ng tèi thiÓu theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1, ®iÒu 1, NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 28-3-1997 cña ChÝnh phñ ®−îc hiÓu lµ møc l−¬ng tèi thiÓu chung ¸p dông cho c«ng chøc, viªn chøc hµnh chÝnh, sù nghiÖp, doanh nghiÖp Nhµ n−íc, lùc l−îng vò trang vµ ng−êi nghØ h−u. Theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 06/CP ngµy 21-1-1997, tõ ngµy ngµy 01-1-1997 møc l−¬ng tèi thiÓu chung lµ 144.000®/th¸ng. Khi ChÝnh phñ ®iÒu chØnh l¹i møc l−¬ng tèi thiÓu nµy th× tiÒn l−¬ng cña c¸c ®èi t−îng trªn còng ®−îc ®iÒu chØnh theo. HÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm kh«ng qu¸ 1,5 lÇn so víi møc l−¬ng tèi thiÓu do Nhµ n−íc quy ®Þnh ®Ó tÝnh vµo ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng cã nghÜa lµ, khi x©y dùng vµ ¸p dông ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng, tuú theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ ®¹t ®−îc theo quy ®Þnh, Nhµ n−íc cho phÐp doanh nghiÖp ®−îc tÝnh hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm kh«ng qu¸ 1,5 lÇn møc l−¬ng tèi thiÓu chung. T¹i thêi ®iÓm kÓ tõ 01-1-1997 trë ®i, phÇn t¨ng thªm ®−îc ¸p dông kh«ng qu¸ 216.000®/th¸ng. Doanh nghiÖp Nhµ n−íc chØ ®−îc phÐp ¸p dông hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm ®Õn møc tèi ®a trong khung quy ®Þnh cña m×nh khi b¶o ®¶m b¶o ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau: -§èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh: + Ph¶i lµ doanh nghiÖp cã lîi nhuËn. Tr−êng hîp doanh nghiÖp thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi cña Nhµ n−íc mµ kh«ng cã lîi nhuËn hoÆc lç th× ph¶i phÊn ®Êu cã lîi nhuËn hoÆc gi¶m lç. 58
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + Kh«ng lµm gi¶m c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch Nhµ n−íc so víi n¨m tr−íc liÒn kÒ, trõ tr−êng hîp Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh gi¸ ë ®Çu vµo, gi¶m thuÕ hoÆc gi¶m c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch theo quy ®Þnh. + Kh«ng lµm gi¶m lîi nhuËn thùc hiÖn so víi n¨m tr−íc liÒn kÒ, trõ tr−êng hîp Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh t¨ng gi¸, t¨ng thuÕ, t¨ng c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch ë ®Çu vµo. Tr−êng hîp doanh nghiÖp thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi th× ph¶i gi¶m lç. - §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých: + NÕu doanh nghiÖp cã lîi nhuËn th× ®iÒu kiÖn ¸p dông hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm nh− doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh. + NÕu lµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých lîi nhguËn th× ®iÒu kiÖn ¸p dông hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm lµ kh«ng gi¶m khèi l−îng nhiÖm vô, c«ng viÖc ®−îc Nhµ n−íc giao hoÆc theo ®¬n ®Æt hµng, cßn phÇn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c th× ¸p dông nh− c¸c tr−êng hîp nªu trªn X¸c ®Þnh hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm so víi møc l−¬ng tèi thiÓu: HÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: K®c = K1 + K2. Trong ®ã: -K®c: HÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm. - K1: HÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng. K2: HÖ sè ®iÒu chØnh theo ngµnh. HÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng (K1): C¨n cø vµo quan hÖ cung - cÇu vÒ lao ®éng, gi¸ thuª nh©n c«ng vµ gi¸ c¶ sinh ho¹t, hÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng (K1) ®−îc qui ®Þnh nh− sau: 59
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü HÖ sè ®iÒu 0,3 0,2 0,1 chØnh t¨ng thªm §Þa bµn §èi víi c¸c §èi víi c¸c doanh nghiÖp ®ãng §èi víi c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè lo¹i II, doanh nghiÖp ®ãng trªn ®Þa gåm H¶i Phßng, Vinh, HuÕ, §µ ®ãng trªn ®Þa bµn thµnh phè N½ng, Biªn Hßa, CÇn Th¬ vµ bµn c¸c tØnh Hµ Néi vµ thµnh thµnh phè H¹ Long, Nha Trang, cßn l¹i. phè Hå ChÝ Vòng Tµu vµ c¸c khu c«ng Minh. nghiÖp tËp trung. Doanh nghiÖp ë trªn ®Þa bµn nµo th× ¸p dông hÖ sè ®iÒu chØnh (K1) theo ®Þa bµn ®ã. Tr−êng hîp, doanh nghiÖp cã c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ®ãng trªn nhiÒu ®Þa bµn kh¸c nhau th× tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn hÖ sè ®iÒu chØnh vïng theo sè lao ®éng ®Þnh møc cu¶ c¸c ®¬n vÞ ®ãng trªn c¸c ®Þa bµn ®ã. HÖ sè ®iÒu chØnh theo ngµnh (K2). C¨n cø vµo vai trß, vÞ trÝ, ý nghÜa cña ngµnh trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vµ møc ®é hÊp dÉn cña ngµnh trong thu hót lao ®éng, hÖ sè ®iÒu chØnh theo ngµnh (K2) ®−îc qui ®Þnh nh− sau: - Nhãm I cã hÖ sè 1,2: + Khai th¸c kho¸ng s¶n (hÇm lß vµ lé thiªn). + LuyÖn kim + DÇu khÝ + C¬ khÝ chÕ t¹o c«ng cô, s¶n xuÊt ph−¬ng tiÖn vËn t¶i, ®¸nh b¾t h¶i s¶n, m¸y n«ng nghiÖp. + X©y dùng c¬ b¶n. 60
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + §iÖn. + S¶n xuÊt xi m¨ng. + Hãa chÊt c¬ b¶n + VËn t¶i biÓn + §¸nh b¾t h¶i s¶n ngoµi biÓn, vËn chuyÓn thu mua c¸ trªn biÓn. + §Þa chÊt, ®o ®¹c c¬ b¶n. - Nhãm 2 cã hÖ sè 1,0: + Trång rõng, khai th¸c rõng + N«ng nghiÖp, thuû lîi + ChÕ biÕn l©m s¶n, l©m nghiÖp kh¸c. + Thuû s¶n, ®¸nh b¾t c¸ n−íc ngät + ChÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm + Cao su + S¶n xuÊt giÊy + S¶n xuÊt d−îc phÈm + C¬ khÝ cßn l¹i + Hãa chÊt cßn l¹i + VËt liÖu x©y dùng, sµnh sø thuû tinh + VËn t¶i hµng kh«ng, qu¶n lý ®iÒu hµnh bay + VËn t¶i ®−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng thuû. + DÞch vô hµng kh«ng, s©n bay. + DÞch vô hµng h¶i, hoa tiªu, b¶o ®¶m hµng h¶i, b¶o ®¶m ®−êng s«ng + N¹o vÐt s«ng, biÓn, trôc vãt vµ cøu hé + Duy tu b¶o d−ìng ®−êng bé, ®−êng s¾t. 61
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + §iÖn tö - tin häc + B−u chÝnh viÔn th«ng + Ng©n hµng th−¬ng m¹i + X¨ng dÇu + DÖt, da, may + In tiÒn + DÞch vô vÖ sinh m«i tr−êng, cÊp tho¸t n−íc. + S¶n xuÊt kh¸c cßn l¹i. - Nhãm 3 cã hÖ sè 0,8: + Du lÞch + B¶o hiÓm + Th−¬ng m¹i (gåm th−¬ng nghiÖp, xuÊt nhËp khÈu) + ChÕ t¸c vµ kinh doanh vµng b¹c, ®¸ quÝ. + V¨n hãa phÈm + Giao th«ng, c«ng chÝnh ®« thÞ: vËn t¶i hµnh kh¸ch c«ng céng, qu¶n lý c«ng viªn, c©y xanh, v−ên thï, chiÕu s¸ng + Xæ sè kiÕn thiÕt + DÞch vô kh¸c cßn l¹i. C¨n cø vµo chøc n¨ng, nhiÖm vô chÝnh ®−îc qui ®Þnh trong giÊy phÐp kinh doanh, doanh nghiÖp x¸c ®Þnh hÖ sè ®iÒu chØnh ngµnh (k2) theo b¶ng trªn vµ tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ®Òu ¸p dông theo hÖ sè ®iÒu chØnh cña doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh møc l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. 62
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü Sau khi cã hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm tèi ®a (K®c = K1 + K2), doanh nghiÖp ®−îc phÐp lùa chän c¸c hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm trong khung cña m×nh ®Ó tÝnh ®¬n gi¸ phï hîp víi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh mµ giíi h¹n d−íi lµ møc l−¬ng tèi thiÓu chung do ChÝnh phñ qui ®Þnh (t¹i thêi ®iÓm thùc hiÖn tõ ngµy 01-01-1997 lµ 144.000®/th¸ng) vµ giíi h¹n trªn ®−îc tÝnh nh− sau: TLmin®c = TLmin x (1 + K®c). Trong ®ã: TLmin®c: Tiªn l−¬ng tèi thiÓu ®iÒu chØnh tèi ®a doanh nghiÖp ®−îc phÐp ¸p dông. TLmin: lµ møc l−¬ng tèi thiÓu chung do ChÝnh phñ quy ®Þnh, còng lµ giíi h¹n d−íi cña khung l−¬ng tèi thiÓu. K®c: lµ hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm cña doanh nghiÖp. Nh− vËy, khung l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lµ TLmin ®Õn TLmin®c. Doanh nghiÖp cã thÓ chän bÊt cø møc l−¬ng tèi thiÕu nµo n»m trong khung nµy, nÕu b¶o ®¶m ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh ë tiÕt b3, ®iÓm 2 nªu trªn. VÝ dô: Tæng c«ng ty B thuéc ngµnh s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, cã 10 ®¬n vÞ trùc thuéc, trong ®ã cã 4 ®¬n vÞ víi sè lao ®éng ®Þnh møc lµ 2000 ng−êi n¨m trªn ®Þa bµn cã hÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng 0,1; 3 ®¬n vÞ víi sè lao ®éng ®Þnh møc lµ 1.500 ng−êi n»m trªn ®Þa bµn cã hÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng 0,3. Th× khung l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: + HÖ sè ®iÒu chØnh theo vïng (K1) cña doanh nghiÖp lµ: (0,1 x 2000) + (0,2 x 1500) + (0,3x 800) K1= = 0,17 2000 + 1500 + 800 63
Lª Hång V©n LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü + HÖ sè ®iÒu chØnh theo ngµnh (K2) cña doanh nghiÖp lµ: 1,0 thuéc ngµnh s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng. + HÖ sè ®iÒu chØnh chung (K®c= K1 + K2) cña doanh nghiÖp lµ: K®c = 0,17 + 1,0 = 1,17 + Giíi h¹n trªn cña khung l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lµ: K®c = 0,17 + 1,0 = 1,17 + Giíi h¹n trªn cña khung l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lµ: TLmin®c=144.000 x (1 +1,17) = 312.480 ®ång/th¸ng lµm trßn lµ 312.000 ®ång/ th¸ng. + Khung l−¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lµ 144.000®/th¸ng ®Õn 312.000®/th¸ng. Nh− vËy, tæng C«ng ty B cã thÓ lùa chän bÊt kú møc l−¬ng tèi thiÓu nµo phï hîp víi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng n»m trong khung tõ 144.000®/th¸ng ®Õn 312.000®/th¸ng. HÖ sè l−¬ng cÊp bËc c«ng viÖc b×nh qu©n (Hcb): C¨n cø vµo tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc lao ®éng, tr×nh ®é c«ng nghÖ, tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ ®Þnh møc lao ®éng ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè l−¬ng cÊp bËc c«ng viÖc b×nh qu©n (Hbc) cña tÊt c¶ sè lao ®éng ®Þnh møc ®Ó x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng. HÖ sè c¸c kho¶n phô cÊp b×nh qu©n ®−îc tÝnh trong ®¬n gi¸ tiÒn l−¬ng (Hpc): C¨n cø vµo c¸c v¨n b¶n qui ®Þnh vµ h−íng dÉn cña Bé Lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi, x¸c ®Þnh ®èi t−îng vµ møc phô cÊp ®−îc tÝnh vµo ®¬n 64