Đề tài Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và ngăn ngừa rủi ro tín dụng phát sinh trong kinh doanh tín dụng ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Hà Nội

68 trang nguyendu 3750

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và ngăn ngừa rủi ro tín dụng phát sinh trong kinh doanh tín dụng ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Hà Nội", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

de_tai_nang_cao_hieu_qua_su_dung_von_va_ngan_ngua_rui_ro_tin.doc

Nội dung text: Đề tài Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và ngăn ngừa rủi ro tín dụng phát sinh trong kinh doanh tín dụng ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Hà Nội

Chương I Tín dụng và rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại I-Một số vấn đề cơ bản trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại : 1. Khái quát về ngân hàng thương mại : 1.1. Khái niệm về ngân hàng thương mại và quá trình phát triển của hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam : Ngày nay hệ thống ngân hàng thương mại là bộ phận không thể tách rời, tồn tại tất yếu trong đời sống kinh tế xã hội. Trình độ phát triển của một hệ thống ngân hàng của một quốc gia phản ánh trình độ phát triển kinh tế của nước đó. Các thông tin liên quan đến hoạt động ngân hàng là mối quan tâm hàng đầu của chính phủ, của các doanh nghiệp, của tầng lớp dân cư . Hình thức sơ khai của ngân hàng thương mại xuất hiện từ trước khi có chủ nghĩa tư bản, cùng với thời gian hính thức này ngày càng được hoàn chỉnh hơn, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khách hàng . Ngân hàng thương mại được biết đến ngân hàngư một trung gian tài chính, một tổ chức kinh doanh tiền tệ .Trong nền kinh tế chỉ huy, mọi hoạt động đều do sự áp đặt của Nhà nước, hệ thống ngân hàng tồn tại dưới hình thức là hệ thống ngân hàng một cấp, trong đó Nhà nước vừa quản lý vừa kinh doanh tiền tệ . Các ngân hàng hoạt động theo chỉ tiêu pháp lệnh của Nhà nước đề ra nên thường là ngân hàng thương mại đứng ngoài sản xuất và ít có tác động đến sản xuất . Gần đây các căn bệnh do tác động của quản lý ngân hàng yếu kém gây ra như quản lý sản xuất lỏng lẻo, định hướng đầu tư lệch lạc là tiếng chuông cho các nước có nền kinh tế chỉ huy . Trước năm 1986, Việt Nam chỉ có một ngân hàng duy nhất _ngân hàng Nhà nước, vừa thực hiện chức năng phát hành tiền,quản lý về tín dụng, vừa cho vay tín dụng trực tiếp đối với các tổ chức kinh tế. Vốn cho vay của ngân hàng chủ yếu là vốn ngân sách chuyển sang (30% vốn định mức của các xí nghiệp ) và một phần vốn nhàn rỗi trên các tài khoản thanh toán của các tổ chức kinh tế và vốn huy động bằng tiền gửi tiết kiệm của dân chúng. 1
Ngân hàng thực hiện cho vay hoàn toàn theo kế hoạch. Kế hoạch cho vay của ngân hàng có hai loại (kế hoạch cho vay trong định mức(phần 30% từ bộ tài chính chuyển sang ) và kế hoạch cho vay ngoài định mức khi doanh nghiệp có nhu cầu vốn vượt định mức. Lãi suất cho vay trong định mức rất thấp và được hạch toán vào chi phí giá thành. Lãi suất cho vay ngoài định mức cao hơn và hạch toán vào lợi nhuận trước khi nộp thuế ngân sách. Từ tháng 7/1986, Việt Nam bắt đầu thực hiện đổi mới ngân hàng Nhà nước Việt nam coi đổi mới ngân hàng là một khâu đột phá trong cuộc đổi mới kinh tế với nội dung cơ bản là :tách ngân hàng Nhà nước (với hệ thống tổ chức 3 cấp quản lý theo hành chính nhà nước :trung ương, thành phố, quận huyện) thành 2 loại : Ngân hàng nhà nước, thực hiện phát hành tiền và quản lý Nhà nước về tiền tệ, tín dụng và dacha vụ ngân hàng, thực hiện hạch toán độc lập. Thời kỳ từ 1987-1990 có 4 ngân hàng chuyên doanh thuộc kinh tế nhà nước : ngân hàng công thương, ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn, ngân hàng ngoại thương, ngân hàng đầu tư và phát triển. Các ngân hàng này có hệ thống từ 2 đến 3 cấp . Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn có hệ thống 3 cấp :trung ương, các chi nhánh tỉnh, thành phố và chi nhánh quận huyện. Còn lại các ngân hàng khác có hệ thống 2 cấp: trung ương và các chi nhánh tỉnh, thành phố hoặc khu vực. Từ giữa năm 1990, khi Nhà nước ban hành 2 pháp lệnh về ngân hàng ( pháp lệnh về ngân hàng nhà nước và pháp lệnh về ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư và phát triển và hợp tác xã tín dụng ) thì các ngân hàng liên doanh với nước ngoài và các chi nhánh ngân hàng nước ngoài thành lập và tăng đáng kể. Tháng 12/1997, Luật ngân hàng và các tổ chức tín dụng của Việt nam đã được quốc hội thông qua, đề cập đến ngân hàng và các hoạt động của nó như sau : ” Ngân hàng là các pháp nhân kinh doanh tiền tệ có thể thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan “, “ hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi của khách hàng và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và các dacha vụ thanh toán “. 1.2. Các nghiệp vụ chủ yếu của ngân hàng thương mại : 1.2.1.Huy động vốn : 2
Đây là nghiệp vụ cơ bản, đầu tiên chủ yếu của ngân hàng thương mại, mà qua các nghiệp vụ này thí các nghiệp vụ khác của ngân hàng thương mại mới có khả năng thực hiện được .Ngân hàng thương mại có thể huy động vốn nhàn rỗi trong xã hội bằng cách nhận tiền gửi của các cá nhân và các tổ chức kinh tế qua các hình thức như tiền gửi có kỳ hạn, tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm. Ngoài ra khi cần thêm vốn, ngân hàng có thể huy động vốn bằng cách phát hành các chứng chỉ tiền gửi, các trái phiếu ngân hàng hay vay vốn của ngân hàng nhà nước và các tổ chức tín dụng khác. Tuy nhiên, ngân hàng phải thu hút vốn trên cơ sở vốn tự có. Vốn tự có được coi là nền tảng cơ bản để chống đỡ các rủi ro trong kinh doanh. Tỷ trọng giữa vốn huy động và vốn tự có được quy định cụ thể trong luật ngân hàng mỗi nước, ở Việt nam các ngân hàng thương mại không được phép huy động vốn quá 20 lần vốn tự có. 1.2.2. Tín dụng và đầu tư : Đây là nghiệp vụ kinh doanh mang lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng thương mại . Ngân hàng thương mại dùng vốn huy động để cho vay từ đó thu lợi nhuận trên cơ sở chênh lệch lãi suất giữa vốn huy động và voón cho vay. Thực hiện nghiệp vụ này, các ngân hàng thương mại đã thực hiện chức năng kinh doanh của mình nhưng đồng thời cũng đóng góp lợi ích cho xã hội như mở rộng vốn đầu tư, gia tăng sản phẩm xã hội, cải thiện đời sông nhân dân Tín dụng có ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế thông qua hoạt động cho các ngành, các lĩnh vực trong nền kinh tế như công nghoiệp, nông nghiệp, xây dựng cơ bản đồng thời, đây cũng là hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro nhất, do vậy hạn chế rủi ro tín dụng là vấn đề bức thiết luôn được các ngân hàng quan tâm . 1.2.3. Các hoạt động khác : Ngoài các nghiệp vụ cơ bản trên, ngân hàng thương mại còn tiến hành các hoạt động dịch vụ để đáp ứng mọi nhu cầu của khách hàng và tăng lợi nhuận cho ngân hàng như: - Dịch vụ thanh toán và chuyển tiền. - Dịch vụ môi giới và đại lý, uỷ thac mua bán chứng khoán. - Dịch vụ bảo quản và quản lý tài sản, chứng từ có giá . - Dịch vụ trung gian mua bàn trên thị trường ngoại hối . Thông qua các hoạt động này, ngân hàng nhận được khoản thu nhập dưới hình thức và hoa hồng. 3
Có thể nói rằng, các nghiệp vụ của ngân hàng có quan hệ chặt chẽ với nhau . Nghiệp vụ huy động vốn quyết định quy mô phạm vi hoạt động của ngân hàng. Nghiệp vụ cho vay ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng và nó chỉ có thể thực hiện trên cơ sở nguồn vốn được huy động. Ngiệp vụ trung gian phát triển sẽ thu hút được thêm nhiều khách hàng, tạo điều kiện mở rộng hoạt động huy động tiền gửi và cho vay. Mỗi nfghiệp vụ đều là tiền đề, điều kiện để duy trì và phát triển các nghiệp vụ khác. Tuy nhiên, nghiệp vụ tín dụng vẫn là nghiệp vụ quan trọng quyết định kết quả kinh doanh cảu ngân hàng thương mại . 2. Khái niệm, bản chất và vai trò của tín dụng : 2.1. Khái niệm, bản chất và lịch sử hình thành tín dụng. Tín dụng là một phạn trù kinh tế tồn tại qua các hình thái xã hội khác nhau. Hiểu một cách thông thường nhất, tín dụng là sự vay mượn . Cho đến nay, người ta vẫn chưa có sự thống nhất trong việc đưa ra một khái niệm đầy đủ về tín dụng . Thao quan niệm truyền thống, tín dụng là mối quan hệ trong đó một người chuyển qua người khác quyền sử dụng một lượng giá trị hoặc hiện vật nào đó với những điều kiện nhất định mà hai bên thoả thuận. Theo hai nhà kinh tế học người Đức Situkh và Zahriga trong quyển “Sổ tay tín dụng “(Nhà xuất bản Drth.Galler 1975 ) thì cho rằng : tín dụng phát sinh khi người này cho người kia ( con nợ ) sử dụng một số tiền nhất định, khi đến hạn trả nợ, con nợ phải hoàn trả cho chủ nợ toàn bộ số tiền đã cho vay kèm theo một khoả lãi mà hai bên đã thỏa thuận . Cònn Lippeg trong “Những kiến thức cơ bản của các nhà ngân hàng“ cho rằng tín dụng là cho vay lấy lãi trên toàn bộ số tiền hoàn trả đúng hạn. Đứng trên nghiệp vụ cho vay ngân hàng ngày nay, người ta quan niệm rằng cấu thành một nhiệp vụ tín dụng là tất cả các động tác mà một người đưa vốn hoặc hứa đưa vốn cho người khác sử dụng có cam kết bằng chữ ký cho người này như bảo đảm, bảo chứng hay bảo lãnh có thu tiền . Để hiểu rõ hơn bản chất và nội dung của tín dụng chúng ta xem xét quá trình phát triển của quan hệ này qua từng giai đoạn . Quan hệ tín dụng hình thành từ khi xuất hiện sản xuất hàng hoá, bắt đầu có sự phân công lao động xã hội và sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. hình thức sơ khai của quan hệ tín dụng là cho vay nặng lãi. Mục đích của người đi 4
vay là để duy trì cuộc sống sinh hoạt chứ không phải để phát triển sản xuất. Đặc điểm của tín dụng thời kỳ này là không phục vụ phát triển sản xuất . Khi chuyển sang thời kỳ tư bản chủ nghĩa, nền kinh tế đòi hỏi phải có một số tư bản lớn để phát triển sản xuất kinh doanh. Lúc này, mức lãi suất cao của hình thức nặng lãi không khuyến khích được các nhà tư bản vay tiền để sản xuất kinh doanh dẫn đến cản trở đến sự phát triển của nền kinh tế . Do đó, hình thức tín dụng nặng lãi ngày càng bị thu hẹp lại đồng thời xuất hiện hình thức tín dụng mới phù hợp hơn – tư bản cho vay ra đời.Đặc điểm của tư bản cho vay là người đi vay sử dụng vốn vay để đầu tư vào sản xuất với mục đích tạo ra giá trị thặng dư . Nguồn vốn cho vay không dừng lại ở tiền dư thừa của người giàu có mà bao gồm cả khối lượng vốn nhàn rỗi trong toàn xã hội. Trong điều kiện phát triển mạnh của các hình thái tín dụng cần thiết phải có một cơ quan trung gian đứng ra làm nghiệp vụ tín dụng, ngân hàng ra đời đáp ứng yêu cầu đó hình thành nên tín dụng ngân hàng. Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với các tổ chức kinh tế và các các nhân. Trong thực tế hoạt động tín dụng rất phong phú và đa dạng nhưng bất kỳ hình thức tín dụng nào cũng có hai giai đạon : ngưòi cho vay chuyển giao vốn cho người đi vay sử dụng trong một thời gian nhất định, và sau khi đến thời hạn do hai bên thoả thuận người đi vay sẽ trả lại cho người cho vay một khoẩn giá trị lớn hơn, phần tăng thêm gọi là tiền lãi. 2.2.Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với nền kinh tế quốc dân Thứ nhất, tín dụng ngân hàng thúc đẩy sự ra đời và phát triển của các doanh nghiệp, không chỉ là các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.Tín dụng thúc đẩy sự ra đời của các thành phần kinh tế theo mục tiêu phát triển kinh tế của đất nưóc. Tín dụng ngân hàng tham gia vào toàn bộ quá trình sản xuất, lưu thông hàng hoá, ngay cả những hoạt động dịch vụ, phi sản xuất cũng không thể tách ly sự hỗ trợ của tín dụng ngân hàng . Với các ngành sản xuất, chế biến, khai thác để đảm bảo sản xuất ổn định cần thiết phải có vốn để dự trữ nguyên, nhiên vật liệu, thành phẩm,bù đắp các chi phí sản xuất Đồng thời để không ngừng nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm,tìm kiếm lợi thế trong cạnh tranh các doanh nghiệp buộc phải thường xuyên cải tiến máy móc thiết bị, đổi mới công nghệ,đặc biệt trong thời đại khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão như hiện nay . Tất cả những công việc đó sẽ không thể thực hiện được nếu như thiếu sự hỗ trợ của ngân hàng thông qua hoạt động tín dụng . 5
Trong lĩnh vực lưu thông, để đảm bảo đưa được hàng hoá từ người sản xuất đến ngưòi tiêu dùng, các doanh nghiệp cần có vốn để dự trữ khối lượng hàng hoá cần thiết, trang trải các chi phí lưu thông, thuế Hơn nữa, để mở rộng sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp cần phải dự trữ khối lượng hàng hoá lớn về chủng loại phong phú , nhưng thông thường doanh nghiệp không có nhiều vốn lưu động. Vì vậy, để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp cần đến sự hỗ trợ của tín dụng ngân hàng. Với các doanh nghiệp dịch vụ như vận tải, khách sạn , du lịch sẽ hoạt động ra sao nếu như có vốn của ngân hàng tham gia vào đầu tư xây dựng, trang thiết bị vật chất, phương tiện vận tải Khi bước vào kinh doanh trong lĩnh vực này đòi hỏi vốn rất lớn nên hầu hết các doanh nghiệp đều cần đến tín dụng ngân hàng và xem nó như là một trong những nguồn vốn có thể huy động cho mục đích kinh doanh của doanh nghiệp . Nói chung, một trong những nguồn vốn quan trọng để bổ sung vốn lưu động và vốn cố định cho các chủ doanh nghiệp là vốn tín dụng ngân hàng vì nếu chỉ dựa vào vốn tự có quá ít ỏi, không đủ sức cạnh tranh và phát triển trong nền kinh tế thị trường .Tín dụng ngân hàng sẽ là nguồn vốn tài trợ quan trọng cho các dự án kinh doanh của các doanh nghiệp . Thứ hai, tín dụng là ngân hàng là đòn bẩy kinh tế để thực hiện tái sản xuất mở rộng, ứng dụng công nghệ, lỹ tuật tiên tiến hiện đại, nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế, tạo ra niều sản phẩm hàng hóa tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Ngân hàng với chức năng tiêu dùng vốn , tập trung nguồn vốn từ trong và ngoài nước đã phần nào đáp ứng nhu cầu về vốn cho nền kinh tế . Tín dụng ngân hàng trở thành đòn bẩy quan trọng nhất trong , giúp các nhà sản xuất kinh doanh thực hiện quá trình tái sản xuất mở rộng và ứng dụng công nghệ để cạnh tranh thắng lợi trên thị trường. Thứ ba, tín dụng ngân hàng là công cụ tài trợ cho các dự án tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập, thực hiện mục tiêu xoá đói giảm nghèo và các chương trình, dự án mang tính xã hội khác . Muốn nâng dần thu nhập bình quân đầu người,giải quyết việc làm không chỉ dựa vào quỹ ngân sách nhà nước hoặc trông chờ vào các khoản vay nước ngoài . Tín dụng ngân hàng thực sự giữ vai trò trong việc đầu tư cho các dự án có ý nghĩa kinh tế xã hội để giải quyết những vấn đề như vậy . Thứ tư, tín dụng ngân hàng thúc đẩy quá trình tích tụ tập trung vốn sản xuất mở rộng quá trình phân công lao động xã hội và hợp tác kinh tế trong nước và quốc tế . Các doanh nghiệp, các công ty làm ăn có hiệu quả và uy tín 6
được ngân hàng tập trung đầu tư vốn tạo đà mở rộng quy mô sản xuất và thị trường tiêu thụ .Tín dụng ngân hàng sẽ thúc đẩy nhanh chóng quá trình tập trung và tích luỹ vốn, tạo cho các doanh nghiệp đủ điều kiện hợp tác liên doanh với các tập đoàn kinh tế nước ngoài, đưa nước ta hội nhập với nền kinh tế thế giới. Thứ năm, thông qua hoạt động tín dụng ngân hàng, nhà nước có thể kiểm soát các hoạt động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế để đề ra các biện pháp chính sách quản lý kinh tế và pháp lý phù hợp . Nhà nước có thể điều chỉnh cơ cấu kinh tế và hoạt động của các thành phần kinh tế thông qua các chính sách ưu đãi vềlãi xuất và các điều kiện cho vay cho các doanh nghiệp đầu tư sản xuất theo mục tiêu định hướng kinh tế của nhà nước . Phát huy vai trò của tín dụng ngân hàng để đạt được mục tiêu phát triển là một nhiệm vụ hàng đầy khó khăn và đã là mục tiêu lớn trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại nói chung và của chi nhánh ngân hàng nói riêng . II- rủi ro trong tín dụng trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại. 1. Khái niệm rủi ro. Nhiều nhà kinh tế học đã định nghĩa “ rủi ro “ theo các cách khác nhau . Frank Knight , một học giả người Mỹ đầu thế kỷ 20 định nghĩa “rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được “. Alain Willet cho rằng ” rủi ro là sự bất trắc có thể liên quan đến biến cố không mong đợi “. Còn Irving Perfer lại nói “ rủi ro là tổng hợp của những sự ngẫu nhiên có thể đo lường bằng xác suất “. Một nhà kinh tế học người Anh là Marilic Hurt Carty quan niệm “ rủi ro là tình trạng trong đó các biến cố xảy ra trong tương lai có thể xác định được “. Theo ông “ kinh nghiệm hoạt động của một doanh nghiệp có thể cung cấp chứng cứ của tần số các biên cố riêng biệt trong qua skhứ và do đó cho phép các nhà quản trị doanh nghiệp xác định được phân bố xác suất xuất hiện các biến cố trong tương lai . Như vậy, các định nghĩa tuy có khác nhau nhưng đều thống nhất ở một nội dung coi rủi ro là sự bất trắc khoong mong đợi, gây ra thiệt hại và có thể đo lường được . Chính vì rủi ro gây ra mất mát thiệt hại nên không ai mong đợi. Song rủi ro là những bất trắc vì thế không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con 7
người . Tuy nhiên rủi ro lại có thể đo lường được và đây chính là cánh cữa hé mở cho các nhà kinh doanh đi vào thế giới rủi ro để tìm kiếm vận may . Canh tranh là đặc tính cố hữu của nền kinh tế thị trường và cạnh tranh thường mang lại rủi ro cho 1 bên nhất định . Vậy muốn thắng lợi trong cạnh tranh, muốn tồn tại và phát triển, các nhà kinh doanh phải tiên lượng trước xem cái gì đang chờ đón để có được những giải pháp ngăn ngừa, chấp nhận rủi ro ở mức hợp lý chứ không phỉa run sợ, né tránh rủi ro . 2. Tác hại của rủi ro trong kinh doanh của ngân hàng thương mại : 2.1. Đối với bản thân ngân hàng: Rủi ro xảy ra có ảnh hưởng trực tiếp đến kinh doanh của ngân hàng, ảnh hưởng đến nguồn thu nhập , lợi nhuận ngân hàng, thậm chí ngân hàng phải lấy vốn tự có của mình để bù đắp các khoản thiếu hụt do rủi ro gây ra, lúc đó khả năng thanh toán của ngân hàng kém đi và lòng tin của khách hàng không còn nữa, người gửi tiền muốn rút tiền đề tránh rủi ro cho chính bản thân họ và người vay không muốn vay ở đó nữa, họ chuyển sang ngân hàng khác. Vì vậy, khi rủi ro ở mức nhỏ, ngân hàng có thể bù đắp bằng lợi nhuận kinh doanh hoặc bị lỗ, nhưng rủi ro ở mức độ nghiêm trọng, nguồn vốn tự có của ngân hàng không đủ để bù đắp thiệt hại, tất yếu sẽ dẫn ngân hàng đến bờ vục của sự phá sản . Như vậy rủi ro có thể làm đảo lộn thành quả hoạt động nhiều năm, thậm chí trở thành vấn đề sống còn của ngân hàng. 2.2. Đối với nền kinh tế : Ngân hàng hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ tín dụng với tư cách là trung gian của đời sống kinh tế , nó có quan hệ trực tiếp và thường xuyên với các tổ chức kinh tế , vì vậy kinh doanh ngân hàng gặp phải rủi ro tất yếu sẽ gây ra những ảnh hưởng đối với nền kinh tế và đời sống kinh tế xã hội .Rủi ro làm cho lợi nhuận ngân hàng giảm, từ đó ngân hàng không có khả năng đáp ứng nhu cầu về vốn cho khách hàng và chi trả chậm đối với người cho vay. Vì vậy, xét trong nền kinh tế, rủi ro làm cho sản xuất bị đình trệ, các doanh nghiệp phải đóng cửa, hàng hoá không đủ đáp ứng nhu cầu của thị trường, tới một chừng mực nào đó làm giá cả hàng háo tăng vọt, đó chính kà một trong những nguyên nhân của lạm phát. Mặt khác, các ngân hàng thường lập một hệ thống chặt chẽ có mối liên hệ với nhau, khi một ngân hàng gặp phải rủi ro có nguy cơ dẫn đến phá sản dễ dàng kéo theo tình trạng khủng hoảng của cả hệ thống ngân hàng, gây mất ổn định trên thị trường tiền tệ. Đặc biệt trong điều kiện nền kinh tế phát triển, mọi hoạt động thanh toán giao dịch của khách hàng đều được thực hiện qua ngân hàng, các doanh nghiệp sông chủ yếu nhờ vốn ngân hàng, nên khi ngân hàng gặp rủi ro lớn có thể gây 8
chậm trễ trong công tác thanh toán của khách hàng, làm cản trở trực tiếp quá trình chu chuỷen vốn , tất yếu làm giảm lợi nhuận kinh doanh của doanh nghiệp . 2.3. Đối với khách hàng : Nếu rủi ro xảy ra từ phía ngân hàng, khách hàng có thể mất vốn dẫn đến khó khăn trong sản xuất kinh doanh . Mặt khác nếu rủi ro xảy ra đối với chính khách hàng, các khoản nợ của họ sẽ trở thành các khoản nợ khó đòi, gây khó khăn và ảnh hưởng đến quan hệ của họ đối với ngân hàng. Khi đó khách hàng cần vốn họ buộc phải quan hệ với các ngân hàng khác và phải chịu một khoảng thời gian tìm hiểu gây trì hoãn cho quá trình sản xuất . Đông thời, nếu rủi ro lớn, chính họ sẽ bị phá sản . 3. Các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại : Không một loại hình doanh nghiệp nào mà không phải đối đầu với nguy cơ rủi ro trong quá trình hoạt động kinh doanh . Nhưng với các dặc điểm , đặc thù của ngân hàng thương mại có thể kết luận hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ –tín dụng của ngân hàng gặp phải nguy cơ rủi ro cao hơn cả . Người ta có thể khái quát các loại rủi ro của một ngân hàng thương mại như sau : Rủi ro tổng hợp Rủi ro rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro tín dụng lãi suất nguồn hối đoái trong thuần vốn thanh tuý toán 3.1. Rủi ro tín dụngRủi :ro mất khả năng thành toán Đó là loại rủi ro khi người(rủi vay ro không vơ nợ) trả được nợ ngân hàng . Đây là loại rủi ro lớn nhất , thường xuyên xảy ra và gây thiệt hại nhiều nhất cho ngân hàng thương mại . Hoạt động chủ yếu của ngân hàng thương mại là hoạt động tín dụng đầu tư . Thông thường đối với các ngân hàng trên thế giới nó mang lại 2/3 phần thu nhập , còn ở Việt nam là 90 % thu nhập của ngân hàng thương mại . Tuy mang lại nhiều thu nhập nhưng trong lĩnh vực này nếu gặp 9
rủi ro thì hậu quả lại rất lớn, nhiều khi dẫn đến một ngân hàng. “Các khoản tiền cho vay có xác suất vỡ nợ cao hơn các tài sản có khác nên ngân hàng thu được lợi tức cao nhất nhờ vào các món cho vay “. Bất cứ một rủi ro nào của người đi vay đều có thể đưa đến rủi ro tín dụng cho ngân hàng . Vì vậy quản lý và ngăn ngừa rủi ro tín dụng là công việc khó khăn và phưc tạp không chỉ là riêng trách nhiệm của cán bộ tín dụng. Muốn phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng có hiệu quả, nhất thiết phải có sự phối hợp giữa các ngành, phải có những giải pháp đồng bộ hữu hiệu cả về môi trường kinh tế, cơ chế nghiệp vụ , công tác tổ chức, đào tạo cán bộ và các nguyên tắc thực thi các giải pháp đó. 3.2.Rủi ro nguồn vốn : Loại rủi ro thường xảy ra do thừa hoặc thiếu vốn . 3.2.1. Rủi ro do thừa vốn (rủi ro do bị đọng vốn): Một trong những khoản mục cầu thành nên những nghiệp vụ của một ngân hàng thương mại là nguồn tiền gửi của các tổ chức kinh doanh , cá nhân mà ngân hàng có thể nhận được . Đây chính là nghiệp vụ huy động vốn và sẽ là vốn hoạt động chủ yếu của ngân hàng . Vốn tự có chiếm tỷ lệ nhỏ .Nếu vì lý do nào đó, nguồn vốn bị ứ đọng, không thể cho hoặc không thể chuyển sang các loại tài sản Có khác để sinh lời thì sẽ dẫn đến tồn đọng số tiền dự trữ quá mức không sinh lãi mà đến kỳ hạn thì vẫn phải trả lãi cho số vốn huy động, vẫn phải trang trải chi phí nghiệp vụ và kết quả là sự thua lỗ trong kinh doanh . Nếu tình trạng này kéo dài mà ngân hàng không khắc phục thì sẽ dẫn đến đóng cửa ngân hàng . Nguyên nhân đãn đến thừa vốn là do cơ cấu lãi suất không hợp lý, tình hình kinh tế xã hội không ổn định, công tác tiếp thị, thu hút ngân khách hàng kém hiệu quả Vì vậy để khắc phục loại rủi ro này ngân hàng phải tìm kiếm biện pháp ngăn chặn từ các nguyên nhân trên . 3.2.3. Rủi ro do thiếu vốn: Rủi ro này xảy ra khi ngân hàng không đáp ứng nhu cầu cho vay và đầu tư, thậm chí không đáp ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng. Rủi ro này phát sinh từ chức năng chuyển hoá các kỳ hạn sử dụng vốn và nguồn vốn của các ngân hàng thương mại . Ngoài ra có thể vì lý do nào đó về chính trị, biến động giá cả, uy tín ngân hàng giảm sút mà hàng loạt khách hàng đồng loạt rút tiền, vượt quá khả năng quỹ bảo đảm thanh táon khiến co ngân hàng không đủ tiền để chi trả tại một thời điểm . Trường hợp này ngân hàng bị thiệt hại do mất tiền lãi hoặc chi phí cho việc thu lại các món vay chưa đến hạn, bán lại 10
các chứng khoán, vay tái chiết khấu ngân hàng nhà nước và các ngân hàng thương mại khác, hậu quả nặng hơn, có thể vỡ nợ. 3.3. Rủi ro lãi suất: Lãi suất là “chi phí để vay hoặc giá phải trả để thuê vốn trong một thời gian nào đó”. Trong cơ chế thị trường, lãi suất của ngân hàng thương mại được hình thành trên cơ sở lãi suất thị trường nên luôn biến động. Hiện tượng này có thể gây ra tổn thất cho các ngân hàng thương mại. Chẳng hạn, khi ngân hàng đã kí một hợp đồng cho vay với một kì hạn lãi suất cố định nhưng sau đó lãi suất thị trường lại tăng lên hoặc khi ngân hàng đã nhận khoản tiền gửi với lãi suất cố định song lãi suất thị trường lại giảm xuống thì ngân hàng đều phải chịu rủi ro do các chênh lệch biến động lãi suất đó. Ngoài ra sự giảm sút giá trị đồng tiền trong thời gian cho vay sẽ dẫn đến tình trạng mặc dù lãi suất cho vay không thay đổi nhưng lãi suất thực tế sẽ giảm sút. Giá trị thực tế vốn và lãi ngân hàng thu về thấp hơn so với vốn ban đầu bỏ ra. Rủi ro càng làm cho kinh doanh ngân hàng bị thua lỗ. 3.4. Rủi ro hối đoái: Xuất phát từ định nghĩa “tỷ giá hối đoái là giá cả một đồng tiền tính ra một đồng tiền khác” nên tỷ giá cũng là một loại giá cả và cũng luôn biến động. Rủi ro hối đoái sảy ra khi tỷ giá hôi đoái biến động, ngân hàng nắm giữ các chứng khoán, các khoản vay mượn ngaọi tệ, hoặc giữ ngoại tệ tiến mặt có thể gặp rủi ro khi tỷ giá biến động theo hướng bất lợi. 3.5. Rủi ro trong thanh toán: Rủi ro phát sinh trong quá trình thanh toán có thể do sai sót nghiệp vụ, bị lợi dụng trong thanh toán điện tử, thanh toán séc hoặc trong trường hợp ngân hàng đã thanh toán trước nhưng có thể sẽ không nhận được tiền từ bên đối tác. 3.6. Rủi ro thuần tuý: Đó là loại rủi ro do thiên tai gây ra như bão lụt, động đất, hoả hoạn, hoặc các rủi ro do bị trộm cắp, lừa đảo, tệ nạn tham nhũng dẫn đến thiệt hại nặng nề về tài sản cho ngân hàng. Tuy nhiên bằng các biện pháp bảo hiểm và bảo vệ sẽ phần nào hạn chế được những thiệt hại khi rủi ro này xảy ra. 3.7. Rủi ro do mất khả năng thanh toán (rủi ro vỡ nợ): Đây là loại rủi ro riêng có và liên quan dến sự sống còn của một ngân hàng. Rủi ro nay thường là hậu của một hoặc nhiều rủi ro nói trên. Ngân hàng 11
có thể mất khả năng thanh toán, thậm chí thâm hụt cả vốn tự có ít ỏi dẫn đến vỡ nỡ phá sản ngân hàng. Sự phá sản của một ngân hàng có nguy cơ kéo theo sự phá sản hàng loạt ngân hàng như hiện tượng ở Mỹ trong nhưng năm 30, những năm 80, hoặc sự đổ vỡ hàng loạt quỹ tín dụng ở nước ta nhẵng năm cuối thập kỉ 80 vừa qua. 4. Rủi ro gắn với hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại: Như đã phân tích ở trên, hoạt động tín dụng mang lại lợi nhuận lớn nhất nhưng đồng thời mang lại rủi ro nặng nề nhất cho ngân hàng thương mại. Tín dụng ngân hàng tham gia vào toàn bộ quá trình sản xuất lưu thông hàng hoá, ngay cả những hoạt động phi sản xuất cũng không thể thiếu sự hỗ trợ của tín dụng ngân hàng. Chính vì tín dụng ngân hàng tham gia vào mọi doanh nghiệp, mọi ngành, mọi lĩnh vực của nền kinh tế, mà mỗi ngành mỗi lĩnh vực kinh doanh lại có tính đặc thù, có sự phức tạp riêng, có những rủi ro riêng nên rủi ro tín dụng của ngân hàng mang tính tổng hợp và khả năng xuất hiện là lớn hơn các ngành khác. Ngân hàng thương mại không chỉ chịu rủi ro trong việc lựa chọn khách hàng mà còn chịu rủi ro của khách hàng rủi ro tín dụng xảy ra khi bên vay trong giao dịch không thực hiện đươc theo thời gian và điều kiện hợp đồng làm người cho vay phải chịu tổn thất tài chính. 4.1. Các hình thức của rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng Không Không Không Không thu được thu được thu đủ lãi thu đủ lãi đúng vốn đúng vốn hạn hạn (Mất vốn) Lãi treo Nợ quá 1. Lãi treo 1. Nợ không phát sinh hạn phát đóng băng có khả năng sinh 2. Miễn thu hồi giảm lãi 2. Xóa nợ 12
Rủi ro tín dụng có thể xảy ra ở 4 trường hợp đối với nợ lãi và nợ gốc. Đó là việc không thu được lãi đúng hạn hoặc không thu đủ lãi ,không thu được vốn đúng hạn hoặc không thu đủ vốn. Tuỳ trường hợp mà ngân hàng hạch toán vào các khoản mục theo dõi khác nhau như lãi treo hoặc nợ qúa hạn. Khi không thu được lãi đúng hạn ,nguy cơ rủi ro đang ở mức thấp và chỉ đưa vào mục lãi treo phát sinh. Nếu ngân hàng không thể thu đủ lãi thì sẽ có khoản mục lãi treo đóng băng,trừ những trường hợp ngân hàng miễn giảm lãi đó cho doanh ngiệp. Còn khi không thu được vốn đúng hạn, ngân hàng sẽ có khoản nợ quá hạn phát sinh. Tuy nhiên ,khoản này vẫn chưa thể coi là khoản mất mát hoàn toàn của ngân hàng vì có thể vì lý do nào đó doanh nghiệp chậm trả nợ gốc và sẽ trả sau hạn cam kết trong hợp đồng. Nếu như khoản này NH không thể thu hồi được(do doanh nghiệp bị phá sản cẳng hạn) thì lúc này ngân hàng coi như gặp rủi ro tín dụng ở mức độ cao vì đã phát sinh khoản nợ không có khả năng thu hồi ,trừ những trường hợp đặc biệt ,doanh nghiệp vay vốn hội tụ đủ các điều kiện theo quy định về xoá nợ thì NH có thể xem xét để xoá nợ cho doanh nghiệp. Rủi ro tín dụng tồn tại dưới nhiều hình thức ,các hình thức đó luôn chuyển biến cho nhau,mà mức độ cuói cùng là nợ không có khả năng thu hồi. Khi nghiên cứu về rủi ro tín dụng người ta thường chú trọng vào các nguy cơ xảy ra rủi ro như lãi treo và đặc biệt là nợ phát sinh ,còn lãi treo đóng băng và nợ quá hạn không có khả năng thu hồi được coi là các tình huống rủi ro thực sự nên thường được xem xét để giải quyết hậu quả và rút ra bài học. 4.2. Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng 4.2.1. Nguyên nhân từ phía khách hàng Trong nền kinh tế thị trường ,hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp thường xuyên phải đương đầu với cạnh tranh và chịu sự chi phối rất lớn của quy luật cung cầu ,giá cả thị trường nên cũng phải thường xuyên đối mặt với rủi ro từ nhiều phía kể cả các rủi ro thuần tuý như thiên tai,địchhoạ,trộm cắp có khi do giá cả thay đổi ,khả năng quản lý kém ,sự thay đổi cơ chế chính sách của nhà nước dẫn đến thiệt hại cho doanh nghiệp làm cho KD gặp khó khăn thua lỗ,thậm chí phá sản .Đồng thời hoặt động KD của các doanh nghiệp cũng không thể thoát ly khỏi mối quan hệ với NH.Chính vì vậy rủi ro của NHTM là cộng hưởng rủi ro của các doanh nghiệp . Nếu đứng trên góc độ tư cách đạo đức của người đi vay thì nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng từ phía khách hàng có thể chia làn hai trường hợp lớn .Khách hàng gian lận hoặc khách hàng không gian lận 13
4.2.1.1. Khách hàng gian lận ,cố ý lừa ngân hàng . Điều này được thể hiện qua việc gian lận về số liệu,giấy tờ ,quyền sở hữu tài sản .Doanh nghiệp có thể nộp báo cáo tài chính không chính xác,cố ý đưa ra số liệu sai sự thật ,phản ánh không đúng thực trạng SXKD và tình hình tài chính của đơn vị.Những món cho vay trên cơ sở nnhững thông tin giả như vậy dễ đưa đến rủi ro cho NH .Bên cạnh đó lợi dụng khe hở về giấy tờ sở hữu tài sản ,doanh nghiệp có thể đem thế chấp một tài sản ở nhiều ngân hàng khác nhau.Khi không thu được nợ,các NHTM phát mãi tài sản thì mới biết bị lừa Ngoài ra, khách hàng có thể gian lận ngân hàng thể hiện qua việc sử dụng vốn vay không đúng mục đích, không đúng đối tượng kinh doanh, không đúng phương án đã nêu nên không trả được nợ đúng hạn hoặc không trả được nợ. Doanh nghiệp có thể vay vốn ngắn hạn nhưng lại dùng để mua sắm tài sản cố định và bất động sản. Việc giá nhà đất đột ngột giảm xuống làm doanh nghiệp kinh doanh nhà đất bị thua lỗ nặng không thể trả được nợ ngân hàng. Ngân hàng có phát mại tài sản thế chấp đi nữa cũng không đủ khoản cho vay vì tài sản thế chấp cũng là nhà đất nên cũng giảm giá trị. Việc khách hàng gian lận gây ra rủi ro cho ngân hàng còn thể hiện qua những hoạt động của người đi vay có tư cách kém như cố tình không trả nợ ngân hàng hoặc lừa đảo ngân hàng rồi bỏ trốn. 4.2.1.2 Khách hàng không gian lận Không chỉ khi khách hàng có ý không tốt ngân hàng mới gặp rủi ro mà ngay cả khi khách hàng đi vay có đủ tư cách, không có ý gian lận, ngân hàng vẫn có thể gặp rủi ro tín dụng. Đó là khi khách hàng có trình độ kém, năng lực quản lý yếu, không có đầu óc kinh doanh nên không thể đưa phương án kinh doanh của mình đạt hiệu quả, không thể đưa doanh nghiệp của mình thắng trong cạnh tranh nên việc trả nợ ngân hàng là rất khó khăn. Ngoài ra, nếu doanh nghiệp bị lừa đảo trong kinh doanh hoặc bạn hàng của doanh nghiệp gặp rủi ro thì ngân hàng cũng gặp khó khăn trong việc thu nợ đúng hạn. Bên cạnh đó, nhiều nguyên nhân rủi ro khách quan như thiên tai, trộm cắp có thể gây thiệt hại cho doanh nghiệp và có nguy cơ dẫn đến rủi ro tín dụng cho ngân hàng. 4.2.2. Nguyên nhân từ phía ngân hàng 14
Các khoản cho vay có vấn đề và các thiệt hại cho vay có thể xảy ra do sơ hở về thủ tục trong nội bộ ngân hàng. Đây được gọi là các hoạt động cho vay không hoàn hảo và nó xuất hiện do các nguyên nhân sau đây: - Do thông tin tín dụng không đầy đủ. Ngân hàng có một cái nhìn không toàn diện về bản thân khách hàng cũng như tình hình tài chính của họ. Điều đó dẫn đến sự sai lệch trong việc đánh giá hiệu quả của các khoản vay, cho vay quá khả năng chi trả của khách hàng. - Trình độ chuyên môn của cán bộ ngân hàng nói chung và của cán bộ tín dụng nói riêng còn hạn chế. Hiện nay nhiều cán bộ tín dụng ngân hàng thiếu năng lực xử lý các thông tin tín dụng để bảo vệ và giám sát khoản vay. Cán bộ tín dụng không có khả năng phân tích thẩm định dự án; kiến thức thị trường, kiến thức xã hội cũng bị hạn chế nên nhều khi cho vay mà không đánh giá được liệu dự án hay phương án đó có khả thi không. - Ngân hàng quá trú trọng về lợi tức, đặt mong muốn về lợi tức cao hơn các khoản cho vay lành mạnh, do vậy rủi ro của khoản vay càng cao. - Sự cạnh tranh không lành mạnh với các ngân hàng khác để mong muốn có tỷ trọng cho vay nhiều hơn. Cạnh tranh không lành mạnh ở đây có thể hiểu rằng ngân hàng đã bỏ qua một số bước kiểm định các khoản cho vay, hạ thấp tiêu chuẩn tín dụng, đáp ứng nhu cầu của khách hàng nhằm lôi kéo khách hàng. - Hoạt động kiểm tra, kiểm soát chưa được tiến hành thường xuyên. Nhân viên tín dụng không nắm bắt được tình hình tín dụng của khách hàng cũng như môi trường tín dụng của nền kinh tế. Do vậy, hoạt động sai sót, không nắm bắt kịp thời các khoản cho vay có vấn đề. 4.2.3. Nguyên nhân từ môi trường kinh doanh 4.2.3.1. Môi trường kinh tế Trong nền kinh tế thị trường, chính sách kinh tế vĩ mô của chính phủ đóng vai trò quyết định đối với hoạt động của nền kinh tế quốc dân nói chung và lĩnh vực kinh doanh tiền tệ, tín dụng của các ngân hàng thương mại nói riêng. Chính sách kinh tế vĩ mô của chính phủ bao gồm các chính sách về kinh tế, tài chính tiền tệ, kinh tế đối ngoại Chỉ cần chính phủ thay đổi một trong các chính sách trên, lập tức sẽ có ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp và người chịu tác động trực tiếp là các ngân 15
hàng thương mại và hoạt động kinh doanh của ngân hàng khác nhau luôn gắn bó mật thiết với hoạt động của các doanh nghiệp. Chính vì vậy nếu chính sách kinh tế vĩ mô của Chính phủ đúng đằn phù hợp với thực tiễn thì nó sẽ góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả, nhưng ngược lại cũng sẽ kìm hãm sự phát triển sản xuất kinh doanh làm cho các doanh nghiệp gặp khó khăn thậm chí thua lỗ, phá sản. 4.2.3.2. Môi trường pháp lý: Trong hoạt động kinh doanh, song song với hoạt động mang tính kĩ thuật nghiệp vụ và các hoạt động mang tính pháp lý như kí kết hợp đồng kinh tế, đầu tư tài chính tín dụng Tính pháp lý thể hiện ở các hoạt động kinh doanh luôn tiến hành dựa trên các quy định pháp luật, hay ní cách khác bị giới hạn trong khuôn khổ pháp luật. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, các yếu tố pháp lý là điều kiện đảm bảo cho hoạt động kinh doanh, đặc biệt là các hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại. Nhưng cũng chính vì vậy, nếu môi trường pháp lý chưa hoàn chỉnh thiếu đồng bộ cũng sẽ gây khó khăn, bất lợi cho cả doanh nghiệp và ngân hàng. Môi trường kinh tế, môi trường pháp lý tạo nên môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp đồng thời tạo nên môi trường cho vay của các ngân hàng thương mại. Môi trường cho vay có ảnh hưởng, tác động tích cực hay tiêu cực đến hoạt động tín dụng , nó sẽ góp phần làm hạn chế hoặc tăng thêm rủi ro trong các hoạt động tín dụng của các NHTM. 4.2.4. Nguyên nhân từ môi trường xã hội: Những biến động lớn về kinh tế chính trị trên thế giới luôn có ảnh hưởng tới công việc kinh doanh của các doanh nghiệp cũng như của các ngân hàng. Ngày nay, cùng với sự mở rộng giao lưu kinh tế, văn hoá, chính trị giữa các nước đời sống kinh tế thế giới cũng có nhiều biến đổi. Muốn phát triển kinh tế một cách toàn diện cần thực hiện mở cửa nền kinh tế để tiếp thu những thành tựu khoa học kĩ thuật hiệi đại của những nước phát triển, trao đổi, xuất nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ với nước ngoài, đầu tư hoặc vay tiền của nước ngoài Tất cảc các hoạt động đó tạo nên mối quan hệ kinh tế đối ngoại của mối quốc gia. Những thay đổi về chính trị rết có thể dẫn đến sự biíen động cán cân thương mại quốc tế, tỷ giá hối đoái giá các đồng tiền làm biến động thị trường trong nước như giá cả nguyên vật liệu, hàng hoá,dịch vụ, 16
mức lãi suất thị trường, mức cầu tiền tệ trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp và người chịu tác động là các ngân hàng thương mại. 4.3. Dấu hiệu của rủi ro tín dụng: Rủi ro tín dụng ẩn chứa trong các khoản cho vay có vấn đề, được biểu hiện bằng nhiều dấu hiệu. Tuy nhiên qua thực tiễn hoạt động tín dụng người ta cũng rút ra một số dấu hiệu cơ bản chỉ khó khăn tài chính của người đi vay và chính đó là những cảnh báo đối với cán bộ tín dụng, với ngân hàng. Ví dụ như : - Việc trì hoãn nộp báo cáo tài chính: Báo cáo tài chính là tài liệu quan trọng giúp ngân hàng hiểu được tình hình sản xuất kinh doanh năng lực tài chính của người đi vay, báo hiệu khả năng hoàn trả các khoản nợ. Việc trì hoãn nộp báo cáo tài chính có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng có thể thấy được tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp có những dấu hiệu không bình thường. Vì vậy, doanh nghiệp không muốn ngân hàng biết sớm về sự sút năng lực tài chính của mình. - Gia tăng bất bình thường hàng tồn kho, các khoản bán chịu và các khoản nợ: Định mức tồn kế hoạch nguyên liệu, hàng hoá hợp lí là điều kiện cần thiết để các doanh nghiệp đảm bảo ổn định sản xuất kinh doanh, song nếu mức tồn kho vượt quá mức giới hạn cho phép chứng to khả năng tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp là không bình thường. Sự gia tăng hàng tồn kho như giá cả, chất lượng, chủng loại hàng hoá dẫn đến doanh thu, thu nhập kém. Đồng thời với sự gia tăng tồn kho, giảm sút doanh thu thì các khoản vay cũng gia tăng chứng tỏ khả năng thanh toán của doanh nghiệp giảm sút làm cho khả năng trả nợ ngân hàng là khó khăn. - Giảm bất thường giá bán: Điều này nếu không nằm trong chiến lược marketing của doanh nghiệp thì tức là doanh nghiệp đang gặp khó khăn về tài chính. - Hoàn trả nợ vay và lãi không đúng hạn: Khi doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thì luân chuyển vốn cũng mất ổn định dẫn đến khả năng thanh toán gặp nhiều khó khăn không thể hoàn trả nợ vay và lãi chi cho ngân hàng đúng kỳ hạn. 17
Nếu tình trạng này diễn ra thường xuyên và mức độ ngày càng lớn thì đây chính là dấu hiệu rõ ràng nhất của rủi ro tín dụng. Ngoài các dầu hiệu trên thì còn rất nhiều yếu tố khác như doanh nghiệp thay đổi tổ chức, công nhân không có việc làm hay quan hệ giữa ngân hàng và người vay trở nên kém thân thiện cũng là những dấu hiệu của rủi ro tín dụng, đòi hỏi các cán bộ tín dụng phải sát với thực tiễn và có những biện pháp thích hợp làm giảm nguy cơ rủi ro có thể xảy ra. 5. Các giải pháp hạn chế, phòng ngừa rủi ro tín dụng: Để hạn chế rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại có thể sử dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro như sau: 5.1. Nghiên cứu khách hàng: Khi giao tiền cho người vay ngân hàng chỉ có quyền sở hữu, quyền sử dụng đã trao cho người vay. Do đó, khi người vay sử dụng tiền không dúng mục đích, thì ngu cơ dẫn đến khoản vay không được hoản trả xuất hiện. Vì vậy, việc xem xét đánh giá khách hàng trước khi quyết định cho vay là một việc quan trọng. Các nguyên tắc cho vay và điều kiện đảm bảo tín dụng cơ bản mà hầu hết các ngân hàng đề ra là: -Tư cách pháp nhân và uy tín của người vay . - Mục đích sử dụng tiền vay, kế hoạch hoàn trả tín dụng. - Các đảm bảo tín dụng các giá trị tài sản thế chấp, năng lực bảo lãnh, bảo hiểm của người vay. Mặt khác, việc dánh giá khách hàng chúng ta có thể đánh giá qua người lãnh đạo của doanh nghiệp, các sản phẩm của doanh nghiệp, thị trường của doanh nghiệp. 5.2. San sẻ rủi ro. San sẻ rủi ro là một biện pháp được nhiều ngân hàng sử dụng từ trước tới nay, san sẻ rủi ro có ba hình thức chủ yếu: - Tránh dồn vốn: Cách phân phối tín dụng tốt nhất đối với một ngân hàng muốn tránh rủi ro là dải tiền của mình vào nhiều khoản đầu tư, nhiều khách hàng khác nhau. Không cho vay quá nhiều để sản xuất kinh doanh một hàng hoá đặc biệt là loại hàng hoá không thiết yếu, Nhà nước không khuýen khích sản xuất, năng lực cạnh tranh không ổn định quá trìng sản xuất kinh doanh dễ gặp rủi ro. 18
- Liên kết đầu tư: Nhằm cung cấp những khoản tín dụng lớn mà ngân hàng không đủ khả năng cho vay, khó xác định trước mức độ rủi ro. Các ngân hàng sẽ kết hợp với nhau thành từng nhóm cùng xem xét đánh giá khách hàng, phân tích khả năng sinh lời của dự án để đầu tư. Các ngân hàng cùng tham gia đầu tư phải kíy với nhau một hợp đồng liên kết thoả thuận rõ trách nhiệm và quyền hạn của từng thành viên. - Bảo hiểm tín dụng: Là biện pháp rất an toàn, hiệu quả cao. Có 3 hình thức bảo hiểm tín dụng: + Khách hàng vay vốn mua bảo hiểm cho ngành nghề mà họ kinh doanh. đay là biện pháp mà khách hàng chủ động trang bị cho mình một sự bảo đảm khi sản xuất kinh doanh gặp rủi ro. Nguồn tiền từ việc mua bảo hiểm sẽ giúp cho họ trang trải được phần nào vốn vay ngân hàng. + Ngân hàng trực tiếp mua bảo hiểm của các tổ chức bảo hiểm chuyên nghiệp. Đây là hình thức bảo hiểm hay thực chất là ngân hàng san sẻ với các công ty bảo hiểm về những rủi ro mà họ phải gánh. 5.3. Thực hiện bảo đảm tín dụng: Trong những trường hợp cần thiết như gặp những khách hàng chưa quen biết, mức độ tín nhiệm của ngân hàng với khách hàng chưa cao, đòi hỏi ngân hàng phải sử dụng các biện pháp tín dụng để giảm bớt mức độ rủi ro, tạo điều kiện thu hồi nợ chắc chắn. - Bảo lãnh: Người bảo lãnh phải có đủ tư cách pháp nhân (nếu là một tổ chức), có đủ năng lực pháp lý và năng lực hàng vi (nếu là cá nhân), phải có đủ khả năng kinh tế để trả nợ thay trong trường hợp người vay không trả được nợ. - Cầm cố: là việc ngân hàng cho khách hàng vay vốn bằng việc người vay đưa tài sản của mình đến ngân hàng đảm bảo cho khoản vay mà họ có thể nhận được món vay tối đa bằng 70% giá trị tài sản cầm cố. Đến hết thời hạn trả nợ mà người vay không chịu trả hoặc không có khả năng trả nợ thì ngân hàng sẽ bán đau giá vật cầm cố để thu hồi nợ. - Thế chấp tài sản: khi sử dụng hình thức thế chấp phải sử lý chặt chẽ các vấn đề sau: + Tài sản đó thuộc quyền sở hữu hợp pháp của người vay và phải có giá trị trao đổi trên thị trường. + Tài sản đó thuộc quyền sở hữu hợp pháp của người vay và phải có goá trị trao đổi trên thị trường. 19
+ Nếu là động sản mà ngân hàng khó quản lý được trong thời gian người vay sử dụng vốn vay thì ngân hàng có thể yêu cầu người vay mua bảo hiểm động sản đó và trao giấy tờ gốc cho ngân hàng. Những động sản thuộc quyền sở hữu của người vay nhưng pháp luật không có quy định phải có giấy tờ chứng minh quyến sở hữu thì nên áp dụng cho vay cầm cố và được quản lý tại kho của ngân hàng. - Cho vay tín chấp: Chỉ áp dụng đối với khách hàng đã trở nên tin cậy với ngân hàng. 5.4. Giám sát và cưỡng chế thi hành tnhững quy định hạn chế: Khi một món tiền đã được cho vay mà người vay có ý muốn tiế hành những hoạt động rủi ro để món tiền nay ít có khả năng thnh toán. Để giảm bớt những biến cố của rủi ro đạo đức các ngân hàng phải quản lý, giám sát khoản vay trên thực tế và theo những điều khoản của hợp đồng. 5.5. Hạn chế tín dụng. Hạn chế tín dụng là biện pháp giúp ngân hàng tránh được sự pựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo đức. Ngân hàng có thẻ từ chối cho vay mặc dù người vay sẵn lòng thanh toán lãi suất được công bố, thậm chí một mức lãi suất cao hơn. Việc hạn chế tín dụng có hai tác dụng: Thứ nhất: Diễn ra khi ngân hàng từ chối một món vay với số lượng bất kì nào đó đối với nếu qua điều tra thu thập thông tin ngân hàng thấy người vay là một người mạo hiểm cò nhiều khả năng rủi ro trong kinh doanh. Thứ hai: Ngân hàng đồng ý cho vay nhưng hạn chế dưới mức cho vay mà người vay yêu cầu, bởi vì món tiền vay càng lớn, người vay càng có điều kiện thực hiện những mạo hiểm trong kinh doanh và do đó khả năg rủi ro sẽ xảy ra. Và như vậy, ngân hàng cũng dễ rủi ro không thu được nợ, cho nên ngân hàng cho vay số tiền lớn đối với một người vay bằng cách cho vay làm nhiều lần. 5.6. Đa dạng hóa đầu tư: Việc đa dạng hóa đầu tư và cấp tín dụng là một nguyên lý quan trọng của việc quản lý kinh doanh của ngân hàng vì nó thực hiện đa dạng hóa mối quan hệ giữa ngân hàng với khách hàng. Đây cũng là việc phân tán rủi ro trên các món cho vay. Mặt khác, ta thấy rủi ro tín dụng còn phụ thuộc vào một số yếu tố như tính chất tín dụng, kì hạn tín dụng Vì vậy, ngân hàng cần có những quyết định đúng đắn, hợp lý trong tín dụng để hạn chế rủi ro, nâng cao hiệu quả kinh doanh. 20
Chương II Thực trạng tín dụng và rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp & phát triển nông thôn Hà Nội I. Khái quát về ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội . 1.Lịch sử hình thành. Với quyết định số 56 và 59 tháng 8 năm 1998 của ngân hàng Nhà nước Việt nam, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam ra đời đã đóng góp tích cực vào sự nghiệp hát triển kinh tế , kiềm chế lạm phát, ổn định tiền tệ, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đất nước. Với quy mô hoạt động trên khắp các tỉnh thành phố, quận huyện, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam với vị trí là ngân hàng quản lý. Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội là một chi nhánh của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam đóng vai trò tạo lập nhuồn vốn, cung cấp các hình thức dịch vụ ngân hàng, đáp ứng nhu cầu tín dụng của các thành phần kinh tế trên địa bàn, góp phần thực hiện các mục tiêu, chương trình, giải pháp của Thống đốc ngân hàng nhà nước đề ra, định hướng phát triển kinh doanh của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam và công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội. Tên giao dịch quốc tế : Vietnam Bank for agriculture and Rural Development- Ha Noi Branch. Trụ sở: Số 2- Lạc Trung, Quận Hai Bà Trưng- Hà Nội Ngày 26/8/1988 với NĐ55/HĐBT, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội được thành lập, đóng vai trò quản lý đối với các ngân hàng cấp huyện dựa trên các văn bản của thành uỷ và cơ quan cấp trên, đồng thời đóng vai trò là một tổ chức kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng. Tháng 9 năm 1991, Quốc hội yêu cầu tách tỉnh và quy hoạch 7 huyện thành cấp Tỉnh. Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội được 21
giao quản lý 5 huyện: Từ Liêm, Đông Anh, Sóc Sơn, Thanh Trì, Gia lâm. với chức năng quản lý này, vai trò của ngân hàng bị thu hẹp, ngân hàng chủ yếu phục vụ các doanh nghiệp và hộ nông dân trên địa bàn. Năm 1995, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam đổi mới và hoàn thiện mô hình tổ chức với hoạt động thí điểm quản lý theo mô hình 2 cấp tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà nội. Các chi nhánh cấp huyện chịu sự quản lý trực tiếp của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam , ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội chỉ quản lý các chi nhánh ở các quận nội thành ( chi nhánh ngân hàng cấp IV ): Cầu Giấy, Thanh Xuân, Tây Hồ, Hai Bà trưng, Hoàn Kiếm, Đống Đa . Các ngân hàng cấp IV này thực chất là các cơ sở giao dịch được thành lập làm tăng khả năng quy mô hoạt động của ngân hàng. Hoạt động thí điểm này đã tạo nên một bước ngoặt trong hình thức quản lý của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội : Từ chủ yếu tập trung kinh doanh ở ngoại thành chuyển về tập trung kinh doanh ở nội thành với một cơ cấu gồm các phòng ban và các ngân hàng cấp IV Hoạt động mang tính “ phát triển ” của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội được thể hiện chủ yếu qua tín dụng ngân hàng. Trong những năm qua tín dụng ngân hàng đã góp phần không nhỏ trong sự chuyển dich cơ cấu kinh tế tại địa bàn, giảm sự phân hoá giàu nghèo giữa nội thành và ngoại thành. Đặc biệt ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội đã đóng góp to lớn trong đầu tư vào các chương trình thu mua lương thực , phân bón, thuốc trừ sâu các loại Năm 1999 đã đầu tư cho các công ty thu mua lương thực 250 tỷ thu mua lương thực xuất khẩu và tiêu dùng tại thị trường miền Bắc, 43,5 triệu USD nhập 400000 tấn phân bón các loại phục vụ sản xuất nông nghiệp; cho vay 100 tỷ để các công ty kinh doanh phân bón Năm 2000, hoạt động của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam nói chung và Hà Nội nói riêng tiếp tục thực hiện 3 mục tiêu và 4 định hướng của ngành. Trong sự phát triển đầy tiềm năng của nền kinh tế đất nước vững tin vào năng lực của chính mình, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội tiép tục đạt được những thành công, xứng đáng là ngân hàng quốc doanh – ngân hàng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, góp phần xoá đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn Việt nam ngày càng phát triển phồn vinh, giàu đẹp, đồng thời là ngân hàng đáng tin cậy của mọi khách hàng trong và ngoài nước.ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội có các chức năng chính sau đây: 22
 Nhận tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn, tiền gưit thanh toán của tất cả các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước bằng đồng Việt nam và ngoại tệ  Phát hành chứng chỉ tièn gửi, trái phiếu, kỳ phiếu, tín phiếu ngân hàng và các hình thức huy động vốn khác.  Tiếp nhận vốn tài trợ, tín thác, uỷ thác đầu tư từ Chính Phủ, ngân hàng Nhà nước và các tổ chức quốc tế, quốc gia, các cá nhân trong và ngoài nướcdt cho các chương trình phát triển kinh tế – văn hoá- xã hội  Vay vốn ngân hàng Nhà nước, các tổ chức tài chính, tín dụng trong và ngoài nước, các cá nhân khác.  Cho vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn bằng đồng Việt nam và ngoại tệ đối với các tổ chức kinh tế, các cá nhân, hộ gia đình thuộc mọi thành phần kinh tế .  Chiết khấu các loại giấy tờ có giá bằng tiền  Cho vay tài trợ theo chương trình dự án và kế hoạch của Chíh phủ  Cho vay tài trợ các chương trình dự án vì mục tiêu nhân đạo, văn hoá, xã hội.  Thực hiện nghiệp vụ cho thuê tài chính.  Thực hiện nghiệp vụ thanh toán L/C cho khách hàng, bảo lãnh, tái bảo lãnh tín dụng, bảo lãnh đấu thầu cho các doanh nghiệp, các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước hoạt động tại Việt nam  Kinh doanh tiền tệ tín dụng và dịch vụ ngân hàng đối ngoại. Hoạt động kinh doanh các dịch vụ: Đại lý ngân hàng, bảo hiểm, thanh toán giữa các khách hàng, tư vấn về kinh doanh tiền tệ , thong tin tín dụng và phòng ngừa rủi ro, thông tin điện toán , đào tạo nghiệp vụ ngân hàng két sắt, cất giữ, bảo quản và quản lý các chứng khoán có giá và các tài sản quí của khách hàng.  Thực hiện nghiệp vụ cầm cố bất động sản.  Đầu tư dưới hình thức hùn vốn liên doanh, mua cổ phần, mua tài sản và các hình thức đầu tư tín dụng khác với các doanh nghiệp và các tổ chức tài chính . 23
2. Cơ cấu tổ chức. Giống như cơ cấu tổ chức chung của hệ thống ngân hàng Việt nam, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội có hệ thống ban lãnh đạo và các cấp phòng ban như sau: 2.1. Ban lãnh đạo Ban lãnh đạo của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội gồm 1 giám đốc và 3 phó giám đốc phụ trách về kinh doanh, tổ chức, hành chính, các trưởng phó các phòng ban 2.2. Các phòng ban. 2.2.1. Phòng kinh doanh : có chức năng quản lý hoạt động tín dụng, kinh doanh ngoại tệ, quản lý cơ cấu nguồn vốn huy động, quản lý lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay , công bố tỷ giá giao dịch trên thị trường ngoại tệ liên ngân hàng, công bố tỷ giá SWAP , tỷ giá kỳ hạn 2.2.2. Phòng kế toán: có chức năng hạch toán kế toán tình hình kinh doanh của ngân hàng, ghi chép và phân tích các số liệu nhằm cung cấp thông tin kịp thời cho ban lãnh đạo và các phòng ban khác, lập và trình báo cáo cuối năm vê tình hình kinh doanh của ngân hàng. 2.2.3. Phòng thanh toán quốc tế: có chức năng cung cấp các dịch vụ thanh toán nước ngoài của các tổ chức và cá nhân phục vụ hoạt động xuất khẩu, hoạt động chuyển tiền. 2.2.4.Phòng kế hoạch: lập, phân bố và kiểm tra giám sát tình hình thực hiện kế hoạch hàng năm, tính toán ccs chi tiết đã đạt được để đề ra cho năm sau. 2.2.5. Phòng hành chính : kiểm tra, lưu giữ các giấy tờ, các văn bản pháp luật trong lĩnh vực ngân hàng, các đơn từ, giấy liên hệ công tác, quyết định cuả các cấp lãnh đạo, chuyển các giấy tờ, quyết định tới các phòng ban. 2.2.6. Phòng ngân quỹ: quản lý và kiểm soát ngân quỹ, thực hiện công tác thu chi ngân quỹ theo quy định thu chi của các phòng ban khác, tổ chức nhận và quản luý công tác, nhận tiền mặt từ kho bạc nhà nước và các đơn vị khác. 2.2.7. Phòng kiểm soát: quản lý công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát các hoạt động thu chi, các hoạt động lưu chuyển công văn, giấy tờ giữa các phòng ban. Kiểm tra việc lưu chuyển chứng từ trong thanh toán liên ngân hàng. Quản lý hệ thống thông tin trong ngân hàng , công tác lưu chuyển thông tin trong ngân hàng có khớp với các chứng từ lưu hay không. 24
Sơ đồ hệ thống tổ chức của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội Giám đốc Phó giám đốc Phó giám đốc phụ Phó giám đốc phụ trách phụ trách tổ chức trách hành chính kinh doanh Phòng Phòng Phòng Phòng Phòng Phòng Phòng kế hành kiểm kinh kế thanh ngân hoạch. chính soát. doanh toán toán quỹ quốc tế 3. Một số thể lệ chủ yếu áp dụng tại ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội . 3.1. Mục đích và phạm vi cho vay. Cho vay ngắn hạn nhằm bổ sung vốn lưu động thiếu của doanh nghiệp. Cho vay trung dài hạn để đầu tư cho các dự án : xây dựng mới, mở rộng, cait tạo, khôi phục, đổi mới kỹ thuật, ứng dụng khoa học công nghệ nhằm mục tiêu lợi nhuận phù hợo với chính sách phát triển kinh tế xã hội, pháp luật của Nhà nước. Phạm vi cho vay là doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh theo pháp luật Việt nam bao gồm : doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, công ty trách nnhiệm hữu hạn, doanh nghiệp tư nhân, xí nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, hợp ác xã. 3.2. Nguyên tắc tín dụng Vốn vay phải được hoàn trae cả gốc và lãi đúng hạn. 25
Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích, đúng khách hàng vay vốn phải chịu trách nhiệm hoàn toàn trước pháp luật về việc sử dụng vốn trái với hợp đồng tín dụng đã cam kết với ngân hàng. Có tài sản thế chấp, cầm cố, bảo lãnh nằm ngoáit được hình thành từ vốn vay. Ngân hàng phát tiền vay theo tiến độ của quá trình sản xuất kinh doanh. 3.3. Điều kiện vay vốn đối với các doanh nghiệp Có tư cách pháp nhân, nếu là doanh nghiệp tư nhân phải được thành lạp và hoạt động theo pháp luật, có thơig gian hoạt động phù hợp với thời gian vay vốn . Có tài sản thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh theo văn bản số 1700 của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam quy định. Có dự án khả thi. Kinh doanh có lãi, không có nợ quá hạn trên 12 tháng. Trường hợp lỗ phải được cơ quan nhà nước hoặc cơ quan nhà nước cấp trên cấp bù. Có vốn tự có tối thiểu bằng vốn điều lệ. Những tài sản hình thành bằng vốn vay phải được mua bảo hiểm tại một công ty bảo hiểm hợp pháp tại Việt nam và cam kế sử dụng số tiền được bồi thường trả nợ cho ngân hàng khi gặp rủi ro 3.4.Đối tượng cho vay Đối tượng cho vay ngắn hạn bao gồm giá trị vật tư hàng hoá trong các khâu dự trữ, lưu thông và các chi phí cấu thành giá mua hoặc giá thành của sản phẩm. Đối tượng cho vay trung dài hạn là các chi phí trực tiếp cấu thành trong tổng dự toán được duyệt của dự án đầu tư bao goòm: giá trị vật tư, máy móc thiết bị, phí chuyển giao công nghệ, sáng chế, phát minh, chi phí nhân công, giá thuê và chuyển nhượng đất đai, giá thuê các tài sản khác. 3.5. Mức cho vay. Về nguyên tắc, mức cho vay đối với một doanh nghiệp bằng nhu cầu vốn kinh doanh trừ đi vốn tự có và tối đa bằng 70% gí trị tài sản thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh. 26
3.6.Thời gian vay. Thời gian cho vay bằng thời hạn một cu kỳ sản xuất kinh doanh trong từng ngành kinh tế cụ thể. Công thức: thời hạn của một Thời hạn cho vay = + Thời gian ân hạn ( nếu có) chu kỳ sản xuất Phân loại như sau: Nếu sau một chu kỳ sản xuất kinh doanh số đầu tư thu hồi một lần có thời hạn từ 12 tháng trở xuống thì xếp loại cho vay ngắn hạn Nếu vốn đầu tư thu hồi dần qua phân bổ hàng năm trên 12 tháng thì xếp loại cho vay trun hạn nhưng không được quá 60 tháng. Nếu vốn đầu tư thu hồi dần qua phân bổ hàng năm bằng khấu hao TSCĐvà tích luỹ từ kết quả sản xuất kinh doanh mang lại vó thời gian từ 60 tháng trở nên thì xếp vào loại cho vay dài hạn. 3.7. Lãi suất cho vay. Mức lãi suất cụ thể được thưc hiện theo qui định của Tồng giám đốc ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam công bố từng thời kỳ. Việc miễn trả lãi do Tồng giám đốc ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam quy định. Mức lãi suất quá hạn bằng 150% mức lãi suất do Tổng giám đốc ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt nam quy định. 3.8. Quyền và nghĩa vụ của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội . Được quyền yêu cầu doanh nghiệp vay vốn cung cấp những thông tin, số liệu, tài liệu cần thiết về sản xuất kinh doanh Được quyền kiểm tra doanh nghiệp trước, trong và sau khi cho vay về những vấn đề liên quan đến vốn vay và khả năng trả nợ. Có quyền ngừng cho vay và thu nợ trước hạn cả gốc và lãi nếu người vay vi phạm hợp đồng tín dụng gây thiệt hại cho ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội 27
Đến hạn trả nợ, ngân hàng có quyền trích tài khoản tiền gửi thanh toán của doanh nghiệp để thu nợ. Nếu doanh nghiệp chưa có tiền để trả và không có giải trình lý do chính đáng để được gia hạn nợ thì ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn chuyển số tiền nợ sang tài khoản nợ quá hạn ngay sau ngày đến hạn trả nợ cuối cùng và doanh nghiệp phải chịu lãi suất nợ quá hạn. Được xét gia hạn nợ khi doanh nghiệp gặp khó khăn do những nguyên nhân khách quan và trả được nợ đúng hạn Có quyền yêu cầu bên vay bồi thường thiệt hại khi không thực hiện và thực hiện chưa đầy đủ hợp đồng tín dụng Thực hiện đúng cam kết với bên vay và quyết định xử lý của pháp luật trong các trường hợp tranh chấp và bồi thường thiệt hại cho bên vay khi ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn vi phạm khợp đồng tín dụng Giũ gìn bí mật tình hình và số liệu hoạt động sản xuất kinh doanh tài sản và vốn của doanh nghiệp đã cung cấp cho ngân hàng. 3.9. Quyền và nghĩa vụ của khách hàng vay Doanh nghiệp có quyền lựa chọn , thương lượng và thoả thuận với ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn về các chi tiết có liên quan đến hợp đồng tín dụng . Hợp đồng tín dụng là quan hệ pháp luật bình đẳng xã hội và khách hàng đều có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc. Doanh nghiệp có quyền yêu cầu bên cho vay bồi thường thiệt hại khi ngân hàng vi phạm hợp đồng tín dụng Doanh nghiệp được quyền trả nợ trước thời hạn, nhưng phải trả nợ hết lãi vay cho ngân hàng theo thời hạn vay nợ còn lại đã cam kết trng hợp đồng tín dụng Doanh nghiệp có trách nhiệm sử dụng đúng mục đích, trả đủ nợ vay cả vốn và lãi, đúng kỳ hạnnhư đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. Khi doanh nghiệp thay đổi người đại diện hợp pháp được quyền chuyển giao cho người thay thế thực hiện đầy đủ trách nhiệm đối với khoản nợ và lãi vay cùng những cam kết khác, có trách nhiệm thông báo cho ngân hàng biết bằng văn bản Khi chuyển quyền sở hữu, chia tách, sát nhâp ben vay phải trả hết gốc và lãi. Trường hợp chưa trả hết nợ thì phải làm thủ tục chuyển nợ cho bên mới nhận và được ngân hàng chấp thuận bằng văn bản. 28
Đối với trường hợp vay trung dài hạn , khi chưa trả hết nợ ( gốc và lãi ) doanh nghiệp muốn bán, thanh lý tài sản cố định hình thành từ vốn vay, tài sản đã thế chấp, cầm cố, bảo lãnh để vay vốn phải được ngân hàng chấp thuận bằng văn bản. số tiền bán tài sản phải trả hết nợ( gốc và lãi ) cho ngân hàng Không được dùng tài sản hình thanh ừ vốn vay cũng như tài sản đã thế chấp, cầm cố, bảo lãnh vay vốn ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn khi chưa trả hết nợ ngân hàng để thế chấp, cầm cố cho tổ chức khác. Thông báo kịp thời cho ngân hàng khi biến động đe doạ an toàn vay vốn. Doanh nghiệp có quyền đề nghị ngừng thực hiện hợp đồng tín dụng nếu xét thấy tính thực thi kém hiệu quả nhưng phải được sự chấp thuận của ngân hàng bằng văn bản. II. Thực trạng tín dụng và rủi ro tín dụng tại ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội . 1. Tình hình huy động vốn. Bảng 1: Cơ cấu nguồn vốn huy động trong các năm 1997-1998-1999 Đơn vị: Tỷ đồng Năm 1997 1998 1999 %99/98 Chỉ tiêu Số tiền Tỷ trọng Số tiền Tỷ trọng Số tiền Tỷ trọng +/- I. Tiền gửi có kỳ hạn. 474 35,03 781 40.11 749 36,79 96 1. VND 460 34 573 29,43 643 31,58 112,2 2. USD 14 1,03 208 10,68 106 5,21 51 II. Tiền gửi không kỳ hạn. 325 24,02 630 32,36 829 40,71 132 1. VND 245 18,1 622 31,95 823 40,42 132 2. USD 80 5,92 8 0,41 6 0,29 75 III. Tiền gửi khác. 0,9 0,07 1 0,05 2 0,1 200 IV. Kỳ phiếu, trái phiếu. 553,1 40,88 535 27,48 456 22,4 85 Tổng nguồn vốn huy động 1353 100 1947 100 2036 100 104,6 Nếu như giai đoạn trước đây, nguồn vốn chính của chi nhánh là lấy từ ngân sách nhà nước , chỉ có một phần nhỏ là tiền gửi của các tổ chức kinh tế, những khách hàng quen thuộc thì trong những năm gần đây theo pháp lệnh ngân hàng được ban hành, chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển 29
nông thôn Hà Nội đã thực hiện đổi mới toàn diện hoạt động tín dụng của mình, két hợp với việc tự huy động vốn, tìm kiếm nguồn vốn để cho vay. Hoạt động tín dụng được mở rộng với các đợt phát hành trái phiếu, kỳ phiếu. Hình thức này tỏ ra có hiệu quả trong việc gia tăng nguồn vốn của ngân hàng, giảm tỷ trọng vốn do ngân sách nhà nước cấp trong tổng nguồn vốn của chi nhánh. Đến ngày 31/12/1999, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội có tổng nguồn vốn huy động là 2036 tỷ đồng, tăng 4,6% so với năm 1998 và thường xuyên đạt kế hoạch hàng quý mà trung ương giao. Tiền gửi có kỳ hạn liên tục tăng trong các năm 1997 ,1998 ở mức cao nhưng đến năm 1999 có phần chững lại, giảm 0,45 so với năm 1998 trong đó chủ yếu là do giảm lượng tiền gửi bằng ngoại tệ( giảm 49%) dù tiền gưỉ bằng nội tệ vẫn tăng 12,2 %. Tiền gửi không kỳ hạn tăng 32% so với năm 1998. Trong khi đó vốn huy động bằng kỳ phiếu, trái phiếu lại giảm 15%. Tỷ trọng nguồn vốn huy động vẫn chủ yếu bằng nội tệ, có sự giảm sút đáng kể đồng nội tẹ trong năm 1999. Tuy nhiên nó đã thể hiện đúng tính khách quan của tình hình kinh tế trong nước trong năm 1999. Thật vậy, sự biến động tỷ giá USD/VND trong năm 1997, đầu năm 1998 dã làm cho giá trị VND không ổn định có nguy cơ mất giá. Dân cư, các tổ chức kinh tế đã thực hiện hiện chuyển đổi VND sang USD để giữ cho giá trị đòng iền của họ không bị mất giá. Tuy nhiên, bước sang năm 1999, tình hình kinh tế đã bắt đầu ổn định và tỷ giá USD/VND luôn ổn định do đó dân chúng và các tổ chức kinh tế không còn phải lo ngại trong việc sử dụng VND nên việc tăng lượng nôi tệ, giảm lượng ngoịa tệ trong năm là điều dễ hiểu. Kết quả này đạt được là do có sự cố gắng lớn của tập thể cán bộ nhân viên trong ngân hàng, sự thuận lợi cho khách hàng gửi tiền và đổi mới trong phong cách phục vụ. Đồng thời với chính sách đúng đắn trong đa dạng hoa các nguồn vốn huy động của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội như tiết kiệm khoong kỳ hạn, kỳ hạn 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng với mức lãi suất phù hợp với lãi suất trên thị trường. Mặt khác với hệ thống chi nhánh ngân hàng cấp IV rộng khắp trên toàn điạn bàn và hoạt động có hiệu quả, chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội đã có những thay đổi hét sức to lớn, nguồn vgần như mang tính tự túc hoàn toànvà thực sự là một ngân hàng có khả năng đáp ứng mọi nhu cầu troong lĩnh vực ngân hàng trên phạm vị địa bàn. 30
Hiện nay sở dĩ có được kết quả như trên là do sự cố gắng của toàn chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội : Thứ nhất: Đã mở rộng mạng lưới các ngân hàng khu vực, các quận nội thành đều có chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn và ngân hàng người nghèo quận. Thứ hai: luôn luôn điều chỉnh lãi suất tiền gửi thích hợp trên thị trường, vừa có sức hấp dẫn khách hàng vừa có cơ hội cạnh tranh trên thị trường. Thứ ba: Luôn giữ chữ tín với khách hàng gửi tiền, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho khách hàng về thời gian, tiện lợi cho khách hàng khi rút tiền. Thứ tư: Tác phong thái đô hoà nhã , văn minh lịch sự của đội ngũ cán bộ ngân hàng đối với khách hàng . Bên cạnh đó việc hiện đại hoá các trang thiết bị trong ngân hàng, đặc biệt là trong công tac thanh toán giao dịch đã thu hút được một lương lớn khách hàng dùng các hình thức thanh toán qua ngân hàng. Từ đó làm lượng tiền gửi qua các tài khoản tiền gửi không kỳ hạn tăng lên. 2. Tình hình sử dung vốn . Sử dụng vốn là khâu mấu chốt quyết định hiệu quả kinh doanh của ngân hàng . Do vậy sử dụng vốn quyết định sự tồn tại, phát triển của ngân hàng. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế trong những năm qua, hoạt động tín dụng của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội nói chung đã đáp ứng tương đối tốt nhu cầu của khách hàng trên địa bàn. Trên cơ sở nguồn vốn huy động, hoạt động cho vay và đầu tư liên tục được phát triển. 31
Bảng 2: Tình hình sử dụng vốn 1997-1998-1999 Đơn vị : Tỷ đồng 32
Doanh số cho vay năm 1999 là 1975 tỷ đồng , bằng 119,55% doanh số cho vay năm 1998. Trong khi doanh số thu nợ năm1999 đạt 1994 tỷ đồng, tăng 108,72% doanh số thu nợ của năm 1998. Đếnngày 31/12/1999 tổng dư nợ của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội đạt 985 tỷ đồng, tăng 15tỷ đồng so với năm 98 đạt tỷ lệ 101,55% so với năm 1998. Trong đó: dư nợ ngắn hạn là 896 tỷ đồng chiếm 90,96% tổng dư nợ. dư nợ dài hạn là 88 tỷ đồng chỉ chiếm 8,94% tổng dư nợ. cho vay kinh tế quốc doanh là 874 tỷ đồng chiếm 88,735 tổng dư nợ trong khi cho vay kinh tế ngoài quốc doanh chỉ đạt 110 tỷ đồng chiếm 11,17% tổng dư nợ. Từ đây ta có thể thấy rằg hình thức tín dụng của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội vẫn chủ yếu là tín dụng ngăn hạn và tập trung vào thành phần kinh tế quốc doanh. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này tuy nhiên ta có thể đưa ra một số nguyên nhân sau: Do nguồn vốn chủ yếu của ngân hàng là nguồn vốn huy động. Mặt khác đặc điểm của tín dụng trung dài hạn là khối lượng lớn, thời gian sử dụng dài, vòng quay vốn chậm do vậy nguồn vốn huy động khó có thể đáp ứng được. Trong khi đó tín dụng ngắn hạn cho phép tính thanh khoản của ngân hàng được đảm bảo, phù hượp với quy mô tín dụng hiện thời của ngân hàng thu được hiệu quả sử dụng vốn . Do đặc thù của ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội cũng tham gia vào việc thu mua lương thực, vật tư nông nghiệp Những hoạt động sản xuất ks này mang tíh thời vụ. Ngoài ra ngân hàng còn cung cấp các hình thức tín dụng hộ sản xuất, cho vay các doanh nghiệp sản xuất theo hình thức cho vay bổ sung vốn lưu động còn thiếu của doanh nghiệp. Do vậy đặc điểm của các khoản vay này phần lớn là ngắn hạn. Các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế quốc doanh có quan hệ khách hàng lâu dài với ngân hàng nên đã trở nên có sự tin cậy hơn đối vơí ngân hàng trong khi kinh tế ngoài quốc doanh những năm gần đây làm ăn không có hiệu quả. Do đó tín dụng ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng nhỏ là điều tất yếu Trong 3 năm qua vòng quay của vốn tín dụng liên tục tăng điều đó chứng tỏ chất lượng của hoạt động tín dụng ngày càng đươcj nâng cao , hoạt động của ngân hàng ngày càng có hiệu quả trong viêch thu hồi các khoản nợ vay. 33
Trong khi đó hiệu quả sử dụng vốn của ngân hàng lại có chiều hướng giảm xuống. Điều nỳ là do sự tăng nhanh của nguồn vốn huy động ( năm 1999 tăng 4,6% so với năm 98) trong khi dư nợ cho vay năm 99 chỉ tăng 1,55% so với năm 1998. Với doanh số cho vay và thu nợ như trên, ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Nội đã tập trung vốn cho vay : Ngành nông nghiệp 440 tỷ đồng, ngành sản xuất công nghiệp 120 tỷ đồng, xây dựng 135tỷ đồng, ngành chế biến 87tỷ đồng, các ngành nghề khác 203 tỷ đồng. Ngân hàng đã tập rung vốn cho các ngành nghề chủ chốt như cho vay vốn ngoại tệ 43,5 triệu USD cho tổng công ty vật tư nôn nghiệp nhập 400000 tấnphân bón các loại phục vụ sản xuất nông nghiệp và cho các công ty thanhf viên vay trên 100 tỷ để kinh doanh phân bón. Ngân hàng đã cho Tổng công ty lương thực miền Bắc và các công ty thành viên vay trên 250 tỷ đồng để thu mua lương thực xuất khaảu và tiêu dùng tại thị trường miền Bắc. Về cho vay hộ nghèo năm 1999 ngân hàng đã cho 1070 hộ vay 1,6 tỷ đồng, thu nợ 789 hộ với số tiền 1,2 tỷ đồng. Đến cuối năm 1999 còn 1132 hộ, còn dư Về nợ quá hạn: các doanh nghiệp đã giảm từ 8,2% năm 1998 xuống còn 4,66% năm 1999. Để đạt được kết quả trên, trong năm 1999 NHNN&PTNT Hà nội đã tích cực thu hút thêm khách hàng của các thành phần kinh tế như: Công ty Lương thực miền Bắc, nhà máy điện cơ Thống nhất, Tổng công ty cà phê, công ty XNK Hoà Bình, công ty dịch vụ XNK Thực hiện chủ trương kích cầu cử Chính phủ và tìm mọi cách tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp. 3. Thực trạng rủi ro tín dụng tại NHNN&PTNT Hà nội: Năm 1999, nền kinh tế Việt Nam nói chung và của thủ đô Hà nội nói riêng tiếp tục chịu ảnh hưởng hậu quả của cuộc khủng hoảng trong khu vực: sản xuất là lưu thông hàng hoá tăng trưởng chậm, nhiều sản phẩm trong nước bị ứ đọng, nhiều doanh nghiệp phải hoạt động cầm chừng hoặc phải tạm ngừng sản xuất, người lai động ở nhiều lĩnh vực thiếu việc làm, đời sống xủa một số dân cư gặp khó khăn. Sản xuất công nghiệp tăng 7,6% và chỉ đạt 76% kế hoạch năm. đây cũng là năm có tốc đọ tăng trưởng chậm nhất kể từ năm 1995. Trong đó, công nghiệp trung ương tăng 7,3%; công nghiệp địa phương tăng 7,1%; công nghiệp ngoài quốc doanh tăng 14,3% nhưng khối công nghiệp ngoài quốc 34
doanh chỉ chiếm 9,9% trong tổng số; nhiều doanh nghiệp của Hà nội chưa tìm được thị trường và sản phẩm mũi nhọn để đạt tốc độ tăng trưởng cao. Sản xuất nôg nghiệp đạt kết quả khá hơn năm trước, năng suất lúa tăng 1,2 tạ/ha, nên sản lượng tăng 5,5 tấn, chăn nuôi tăng 5,1%. Tuy vậy, ngành Ngân hàngề ở nông thôn chưa phát triển, nhiều nơi vẫn còn độc canh cây lúa, rau mầu, chưa có sản phẩm cho xuất khẩu. Thương mại dịch vụ thì tổng mức lưu chuyển hàng hoá nội thương giảm 0,7% trong đó tổng mực bán lẻ hàng hoá và dịch vụ giảm 0,6% do sức mua của dân chúng giảm sút. Toàn ngành ngân hàng, nguồn vốn, dư nợ tiếp tục tăng nhưng tốc độ tăng chậm và thấp so với kế hoạch đề ra. Trong khi đó, đối với NHNN&PTNT HN nhờ những cố gắng và nỗ lực của tập thể cán bộ tín dụng, nợ quá hạn trong một số năm trở lại đây có xu hướng giảm. Trong những năm vừa qua, rủi ro tín dụng tại NHNN&PTNT HN phát sinh dưới các hình thức sau: 3.1. Lãi treo: Tình hình lãi treo tại NHNN&PTNT VN trong những năm qua có xu hướng giảm. Tỷ trọng lãi treo so với tổng dư nợ tín dụng không đáng kể. Bảng 3 – tình hình lãi treo trong các năm 1997, 1998, 1999 Đơn vị: Tỷ đồng Năm 1997 1998 1999 QD NQD ST QD NQD ST QD NQD ST Chỉ tiêu Tổng dư 872 158 1030 902 68 970 874 111 985 nợ %/ dư nợ 84,66 15,34 100 92,99 7,01 100 88,73 11,27 100 Lãi treo 0,43 1,87 2,3 0,76 1,68 2,44 0,54 1,89 2,43 %/lãi treo 18,7 81,3 100 31,15 68,85 100 22,22 77,78 100 (Nguồn: Tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Qua số liệu bảng 3 ta thấy: 35
Tổng dư nợ của thành phần kinh tế quốc doanh trong 3 năm luôn chiếm tỷ trọng cao trong tổng dư nợ, nhưng tỷ trọng lãi treo trong tổng lãi treo của từng năm lại chiếm một tỷ lệ nhỏ. Điều này cho thấy, sự hoạt động hiệu quả của các doanh nghiệp thuộc thánh phần kinh tế quốc doanh, khẳng định là khách hàng đáng tin cậy và uy tín của NHNN&PTNT HN. Trong năm 1999, số lãi treo thuộc thành phần kinh tế quốc doanh là 0,54 tỷ đồng , giảm 0,22 tỷ đồng so với năm 1998. Trong khi tổng số lãi treo trong năm 1999 là 2,43 tỷ đồng giảm 0,01 tỷ so với năm 1998. Tỷ trọng dư nợ của thành phần kinh tế ngoài quốc doanh trên tổng dư nợ trong những năm qua rất nhỏ so với thành phần kinh tế quốc doanh, nhưng lại có tỷ trọng lãi treo cao. điều này cho thấy tại sao trong những năm qua tín dụng ngoài quốc doanh tăng rất chậm ở NHNN&PTNT HN. Tỷ trọng lãi treo trên tổng lãi treo của thành phần kinh tế này trong 3 năm luôn ở mức cao (81,30%, 68,85%, 77,78%). Và trong năm 1999, số lãi treo là 1,89 tỷ đồng tăng 0,21 tỷ đồng so với năm 1998. Lãi treo phát sinh khi không thu được lãi đúng hạn, do đó nguy cơ rủi ro đang ở mức thấp. Do đó, không phản ánh được nhiều tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp. Nguyên nhân không thu được lãi đúng hạn thường là do chu kỳ sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp chưa đến thời điểm kết thúc do đó không có các nguồn thu để trả lãi cho ngân hàng vì lượng hàng vẫn chưa được tiêu thu. Mà khách hàng của NHNN&PTNT HN hoạt động sản xuất kinh doanh chủ yếu theo thời vụ. 3.2. Nợ quá hạn: Rủi ro tín dụng tại NHNN&PTNT HN chủ yếu là nợ quá hạn. trong những năm qua, tập thể cán bộ tín dụng của ngân hàng đã có những cố gắng, nỗ lực lớn nhằm phòng ngừa và hạn chế số lượng nợ qua hạn. Sau đây là tình hình nợ quá hạn sau một số năm: Bảng 4 – tình hình nợ quá hạn các năm 1997, 1998, 1999 Đơn vị: Tỷ đồng Năm 1997 1998 1999 Tỷ trọng (%) Chỉ tiêu 99/98 Tổng dư nợ 1030 970 985 101,55 36
Nợ quá hạn 59,52 79,51 45,92 57,73 Tỷ trọng (%) NQH/DN 5,78 8,2 4,66 (Nguồn: Tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Từ số liệu bảng 4, ta có biểu sau: Biểu 1: Nợ quá hạn qua các năm 1997, 1998, 1999 79.54 80 59.52 60 45.92 Tỷ đồng 40 20 doanh số 0 1997 1998 1999 Năm Trong 3 năm qua, số lượng nợ quá hạn năm 1999 là nhỏ nhất. Nợ qúa hạn năm 1999 là 45,92 tỷ đồng giảm tuyệt đối là 33,92 tỷ đồng, giảm tương đối là 43,17% so với năm 1998. Đây là nỗ lực, cố gắng tuyệt vời của tập thể cán bộ tín dụng trong năm 1999. Mặt khác, cũng là sự cố gắng vượt bậc của các khách hàng của ngân hàng. Năm 1999, tỷ lệ nợ quá hạn trong tổng dư nợ là 4,66%, thấp nhất trong 3 năm (năm 1997 là 5,78%, năm 1998 là 8,2%). Điều đó cho thấy, trong năm qua chất lượng tín dụng của NHNN&PTNT HN đã tăng lên đáng kể, số lượng nợ quá hạn giảm gần một nửa so với năm 1998. Đạt được kết quả này ta có thể đưa ra một số nguyên nhân sau: + Do trong năm qua nền kinh tế của thủ đô Hà nội nói riêng và cả nước nói chung có những chiều hướng phát triển vững chắc. Các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế đã từng bước tháo gỡ được khó khăn, từng bước vươn lên trong công cuộc đổi mới. Hơn nữa, năm 1999, ảnh hưởng của hậu quả cuộc khủng hoảng khu vực đã giảm so với các năm 1997, 1998. Do đó, hoạt động của nền kinh tế ngày càng được khôi phục phát triển, các doanh nghiệp đang từng bước tìm ra chỗ đứng cho mình. + Thứ nữa, là do sự đổi mới trong phong cách, thái độ của các cán bộ tín dụng đối với các khách hàng của ngân hàng, tạo ra cho họ những thiện chí đối với ngân hàng. Đó cũng là sự tích cực của các cán bộ tín dụng thường 37
xuyên bám sát khách hàng, tích cực đôn đốc họ trong việc trả nợ đúng thời hạn. 3.2.1. Nợ quá hạn phân theo thời hạn cho vay: bảng 5 – Nợ quá hạn phân theo thời hạn cho vay Năm 1997 1998 1999 % Chỉ tiêu Số tiền % Số tiền % Số tiền % 99/98 Tổng nợ quá hạn 59,52 100 79,54 100 45,92 100 57,73 NQH ngắn hạn 37,60 63,17 48,42 60,88 39,34 85,67 81,25 NQH trung, dài hạn 21,72 36,49 30,85 38,78 6,4 13,94 20,75 NQH khác 0,2 0,34 0,27 0,34 0,18 0,39 66,67 (Nguồn: Bảng tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Hoạt động tín dụng tại NHNN&PTNT HN trong những năm qua ta thấy được: tỷ trọng dư nợ ngắn hạn trên tổng dư nợ luôn ở mức cao (bảng 2). Tỷ lệ thuận với nó thì tỷ trọng nợ quá hạn ngắn hạn cũng chiếm một tỷ lệ lớn trong tổng nợ quá hạn. Để thấy rõ được mức độ của nợ quá hạn theo thời hạn cho vay ta xem xét biểu đồ sau: 50 40 Doanh số NQ ngắn hạn 30 Doanh số H trung , dài 20 han 10 oanh số khác 0 1997 1998 1999 Nhìn vào biểu 2, ta thấy được tỷ trọng nợ quá hạn ngắn hạn luôn ở mức cao. Tuy nhiên, so với tổng dư nợ ngắn hạn thì lại chiếm một tye trọng rấ nhỏ. Nợ quá hạn ngắn hạn đang có xu hướng giảm dần. Năm 1999, nợ quá hạn là 39,34 tỷ đồng, giảm tuyệt đối là 9,08 tỷ đồng, giảm tương đối là 18,75%. Trong khi đó, nợ quá hạn trung và dài hạn chiếm tỷ trọng nỏ trong tổng nợ quá hạn. Nhưng so với số dư nợ trung dài hạn (năm 1997 chiếm 10,06%; 38
năm 1998 là 14,75%, năm 1999 là 8,94% so với tổng dư nợ) thì số nợ quá hạn trung và dài hạn lại chiếm một tỷ trọng lớn. Sang năm 1999, chất lượng tín dụng trung và dài hạn tại NHNN&PTNT HN đã từng bước được cải thiện. Số nợ quá hạn đã giảm xuống còn 6,4 tỷ đồng (trong khi năm 1998 là 30,85 tỷ đồng). Đây là bước tiến đáng mừng trong hoạt động tín dụng trung và dài hạn của NHNN&PTNT HN. Các loại nợ quá hạn khác chỉ chiếm một phần nhỏ không đáng kể. Trong những năm vừa qua, nhờ sự cố gắng của tập thể cán bộ tín dụng NHNN&PTNN HN, chất lượng tín dụng từng bước được cải thiện qua từng năm. Là tiền đề quan trọng mang lại hiệu quả kinh doanh cho ngân hàng. 3.2.2 Nợ quá hạn phân các thành phần kinh tế. Bảng 6 – cơ cấu nợ quá hạn theo các thành phần kinh tế Đơn vị: Tỷ đồng Năm 1997 1998 1999 % 99/98 Chỉ tiêu Số tiền % Số tiền % Số tiền % NQH – KTQD 36,30 61,00 46,36 58,29 15,64 34,06 33,74 NQH – KTNQD 23,22 39,00 33,18 41,71 30,28 65,94 91,26 NQH 59,52 100 79,54 100 45,92 100 57,73 (Nguồn: Bảng tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Nhìn vào cơ cấu nợ quá hạn của chi nhánh NHNN&PTNT HN theo thành phần kinh tế, nhận thấy rằng, tỷ trọng nợ quá hạn của thành phần kinh tế quốc doanh trong tổng nợ quá hạn giảm dần qua từng năm. Doanh số nợ quá hạn của thành phần kinh tế quốc doanh trong năm 1999 chỉ còn 15,64 tỷ đồng (năm 1998 là 46,36 tỷ đồng) giảm 66,26% so với năm 1998. Điều này cho thấy sự hiệu quả trong sản xuát kinh doanh của các thành phần kinh tế quốc doanh trong những năm qua. Sự cố gắng của kinh tế quốc doanh trong những năm qua cũng cho thấy họ vẫn là khách hàng chủ chốt, đầy uy tín của chi nhánh NHNN&PTNT HN. Trong khi đó, tỷ trọng của thành phần kinh tế ngoài quốc doanh lại tăng lên trong từng năm (năm 1997 bằng 39%, năm 1998 bằng 41,71% và năm 1999 bằng 65,94% tổng nợ quá hạn). Tuy nhiên, số tuyệt đối nợ quá hạn trong năm 1999 của thành phần kinh tế ngoài quốc doanh lại giảm so với 39
naưm 1998 (năm 1998 là 33,18 tỷ đồng; trong khi năm 1999 chỉ còn 30,28 tỷ đồng, giảm 8,74%). Trong những năm qua, mặc dù khách hàng của chi nhánh thuộc thành phần kinh tế ngoài quốc doanh làm ăn không được hiệu quả, nhưng đã có những cố gắng trong việc thanh toán các khoản nợ tín dụng đối với chi nhánh NHNN&PTNT HN. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta hiện nay, kinh tế quốc doanh vẫn là khu vực ưu tiên của Nhà nước. Do đó, thành phần kinh tế này là động lực chính thúc đẩy nền kinh tế phát triển trong những năm trước mắt. Tuy vậy, thành phần kinh tế ngoài quốc doanh lại chưa được quan tâm một cách đúng mức. Bởi thành phần kinh tế này cũng góp một phần không nhỏ cho nền kinh tế, tào công ăn việc làm cho dân cư Do vậy, trong những năm tới, chi nhánh nên đặc biệt chú ý đến thành phần kinh tế này, do nó rất năng động và phù hợp với tình hình kinh tế của nước ta hiện nay. Nếu được sự quan tâm của Nhà nước, cũng như của chi nhánh hơn nữa chắc chắn thành phần kinh tế này sẽ làm ăn có hiệu quả. Và điều tất yếu là chất lượng tín dụng của chi nhánh đối với thành phần kinh tế này sẽ được nâng cao. 3.2.3. Nợ quá hạn phân theo khả năng thu hồi: Bảng 7 – cơ cấu nợ quá hạn theo khả năng thu hồi Đơn vị: tỷ đồng Năm NQH đến NQH đến NQH đến ngày31/12/97 ngày31/12/98 ngày31/12/99 Chỉ tiêu BT CVĐ KĐ BT CVĐ KĐ BT CVĐ KĐ 40
Dư NQH ngắn 37,6 48,42 39,34 hạn: 14,51 11,34 11,72 18,82 3,33 26,27 15,32 8,83 15,19 + Trong đó: 38,6 30,1 31,3 38,87 6,88 54,25 38,94 22,45 38,61 + %/NQH ngắn hạn Dư NQH trung, 21,72 30,85 6,4 dài hạn: 14,15 0,62 6,95 18,63 2,2 10,02 3,84 0,76 1,8 + Trong đó: 65,15 2,85 32 60,39 7,12 32,48 60 11,88 28,12 + %/NQH trung, dài hạn Dư NQH khác: 0,2 0,27 0,18 + Trong đó: 0,08 0,09 0,03 0,07 0,08 0,12 0,05 0,03 0,1 + %/NQH khác 40 45 15 25,93 29,63 44,44 27,78 16,67 55,55 + Tổng cộng 28,77 12,05 18,7 37,52 5,61 36,41 19,21 9,62 17,09 + Tỷ trọng nợ quá hạn 48,34 20,24 31,42 47,17 7,05 45,78 41,83 20,95 37,22 (Nguồn: Bảng tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Theo khả năng thu hồi, dư nợ quá hạn có thể được phân thành: nợ quá hạn bình thường, nợ quá hạn có vấn đề và nợ quá hạn khó đòi. Các khoản nợ quá hạn bình thường là những khỏng nợ đã quá hạn thanh toán từ 1 đến 180 ngày, chiếm gần một nửa các khoản nợ quá hạn của ngân hàng. Hình thức thứ hai là khoản nợ quá hạn có vấn đề. Đây là những khỏng nợ quá hạn thanh toán từ 181 ngày đến 360 ngày. Năm 1997, nợ quá hạn có vấn đề chiếm tỷ trọng là 20,24%, năm 1998 là 7,05%, nhưng sang năm 1999 lại tăng lên 20,95%. Đây là dấu hiệu cần phải bàn tính đối với NHNN&PTNT HN. Các khoản nợ quá hạn khó đòi là những khoản nợ quá hạn thanh toán trên 360 ngày. Năm 1998, chiếm tỷ trọng là 45,78% và giảm xuống còn 37,22% vào năm 1999, cho thấy công tác hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng đã có những bước tiến vượt bậc. Để có thể hiểu rõ được khả năng thu hồi các khoản nợ quá hạn ta xét biểu đồ sau: 41
Biểu 3: Cơ cấu nợ quá hạn theo khả năng thu hồi 40 30 Nợ quá hạn bình thuờng 20 Nợ quá hạn có vấn đề 10 Nợ quá hạn khó đòi 0 1997 1998 1999 Nhìn vào biểu đồ 3, nhận thấy rằng, trong 3 anưm số lượng nợ quá hạn bình thường, cũng như các khoản nợ quá hạn khó đòi có chiều hướng giảm xuống. Các khoản nợ quá hạn có vấn đề có khuynh hướng tăng lên nhưng ở mức thấp. Một điều đáng mừng là các khoản nợ khó đòi trong năm 1999 đã giảm hơn một nửa so với năm 1998 ( giảm 53%). Cho thấy tính hiệu quả trong công tác xử lý các khoản nợ quá hạn khó đòi tại chi nhánh NHNN&PTNT HN. Các khoản nợ quá hạn có vấn đề có khuynh hướng gia tăng mặc dù ở mức thấp, nhưng các cán bộ tín dụng cần phải hết sức chú ý đối với các khoản nợ này. Bởi vì nó là mầm mống của các khoản nợ khó đòi. 3.2.4. Nợ quá hạn theo nguyên nhân: Để hiểu rõ những nguyên nhân có thể tác động như thế nào đến khối lượng nợ quán hạn của ngân hàng, chúng ta tiến hành phân tích chất lượng dư nợ qua các nguyên nhân hình thành nợ quá hạn. 42
Bảng 6 – cơ cấu nợ quá hạn theo nguyên nhân hình thành Đơn vị: Tỷ đồng Năm 1997 1998 1999 Chỉ tiêu Số tiền % Số tiền % Số tiền % 1. Nguyên nhân chủ quan 9,5 15,96 57,74 72,60 33,14 72,18 + Về phía ngân hàng 0,68 1,15 1,54 1,94 0,38 0,83 + Về phía khách hàng 8,82 14,81 56,2 70,66 32,76 71,35 Trong đó: * Do KD thua lỗ 1,52 2,55 42,56 53,51 11 23,95 * Sử dụng vốn sai mục 0,87 1,46 0,32 0,4 0 0 đích 5,38 9,04 4,64 5,83 0,57 1,24 * Cố ý lừa đảo 1,05 1,76 8,68 10,92 21,19 46,16 * KH chiếm dụng vốn 16,95 28,48 10,24 12,87 6,01 13,07 2. Nguyên nhân khách 2,06 3,46 8,2 10,31 6,01 13,07 quan 14,89 25,02 2,04 2,56 0 0 + Do bất khả kháng 33,07 55,56 11,56 14,53 6,77 14,75 + Do cơ chế chính sách 3. Nguyên nhân khác Tổng cộng 59,52 100 79,54 100 45,92 100 (Nguồn: Bảng tổng hợp tín dụng 1997, 1998, 1999 – Phòng Kinh doanh) Qua bảng tổng kết trên tại NHNN&PTNT HN, ta rút ra một số nguyên nhân cụ thể của các khoản dư nợ quá hạn như sau: 43
+ Do kinh doanh thua lỗ. Thật vậy, sự xuát hiện của một số công ty của các nước phát triển tại Việt Nam đã ảnh hướng tới giá của một số mặt hàng nội địa và hàng nhập khẩu của các doanh nghiệp trong nước. Đặc biệt là lượng hàng hoá của Trung Quốc được nhập ồ ạt vào đã dẫn đến phá sản, đóng cửa do không chịu nổi sức ép về giá, cũng như không tìm nổi cho mình một hướng đi thích hợp với môi trường kinh tế mới. Do đó, không tào ra được hiệu quả trong kinh doanh, dẫn đến làm ăn thua lỗ. đó là nguyên nhân dẫn đến những khoản nợ quá hạn tại NHNN&PTNT HN. Trong những năm qua, tỷ trọng nợ quá hạn do nguyên nhân này gây ra tương đối cao, đỉnh điểm là năm 1998 với 53,51% tổng nợ quá hạn, sang năm 1999 giảm xuống còn 23,95% tổng nợ quá hạn. + Do khách hàng cố ý lừa đảo. Đây là rủi ro đạo đức mà ngân hàng cân nhắc, thực hiện việc nghiên cứu khách hàng trước khi cho vay. Nguyên nhân này gây ra các khoản nợ quá hạn chiếm một tỷ trọng nhỏ, nhưng là nguyên nhân mà ngân hàng có thể hạn chế được. Do đó, cần phải làm tôt các công tác nghiệp vụ trước khi cho vay. + Do sự chiếm dụng vốn trong thanh toán giữa các đơn vị vay vốn. Đây là nguyên nhân không nhỏ gây ra các khoản nợ quá hạn của ngân hàng. Chính vì vậy, công tác thanh toán cần phải được cải thiện để có thể hạn chế nợ quá hạn tại ngân hàng. + Do các nguyên nhân bất khả kháng như thiên tai, địch hoạ, bị bạn hàng lừa đảo đối với khách hàng trong quá trình sản xuất kinh doanh. + Do hoạt động thế chấp tài sản của doanh nghiệp ngoài quốc doanh kho vay. Ngân hàng gặp nhiều khó khăn trong việc định giá, cũng như quản lý tài sản thế chấp trong thời gian vay vốn của doanh nghiệp. Để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đồng thời hỗ trợ phát triển các doanh nghiệp thuộc đối tượng chính sách Nhà nước, NHNN&PTNT HN đã thực hiện nghiệp vụ rà soát những đơn vị thuộc đối tượng để giãn nợ, khoanh nợ, gia hạn nợ hoặc xoá nợ. III. Tình hình phòng ngừa và xử lý rủi ro tín dụng của NHNN&PTNT HN. 1. Đối với những món nợ quá hạn có khả năng thu hồi: Nợ quá hạn có khả năng thu hồi là những khoản nợ quá hạn thanh toán dưới 360 ngày. 44
Đối với những món nợ này, các cán bộ tín dụng của NHNN&PTNT HN tích cực đi xuống các cơ sở để thúc giục khách, nghiên cứu tình hình khách hàng từ đó đưa ra các biện pháp cụ thể để thu hồi các khoản nợ quá hạn, hạn chế tối đa rủi ro mang lại cho ngân hàng. Tiếp tục gia hạn nợ, giãn nợ đối với những khách hàng có tình hình tài chính đang khó khăn nhưng có khuynh hướng làm ăn có hiệu quả trong thời gian tới. Bên cạnh đó, cán bộ nhân viên ngân hàng cũng cho những lời khuyên về nhiều vấn đề như sản xuất, bán hàng thu tiền Đặc biệt, trong năm 1999, ngân hàng đã thực hiện xoá nợ cho 113 khách hàng với số tiền 26,46 tỷ đồng, giãn nợ cho 2 doanh nghiệp với số tiền là 4,473 tỷ đồng, áp dụng lãi suất thấp cho 17 doanh nghiệp với doanh số cho vay trên 700 tỷ đồng và dư nợ trên 400 tỷ đồng. Bên cạnh đó, ngân hàng còn tăng thêm các khoản cho vay đối với các doanh nghiệp nhằm khắc phục khó khăn cho họ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có khả năng thanh toán các khoản tín dụng trước đó. Ngân hàng cũng khuyến khích các doanh nghiệp thu hồi các khoản đầu tư chưa đến hạn, công nợ giảm lượng hàng tồn kho bằng việc cải tiến phương thức bán hàng, hạ giá bán nhằm tăng doanh thu bán hàng. Đối với một số khách hàng, ngân hàng đã nhận thêm các vật thế chấp đảm bảo cho các khoản vay. 2. Đối với những món nợ quá hạn không có khả năng thu hồi: Sau khi thực hiện đủ các hình thức để thu lại các khoản nợ quá hạn mà ngân hàng vẫn không thu hồi được nợ thù ngân hàng đã quyết định thanh lý đối với các khoản nợ khó đòi bằng việc dựa vào các công cụ pháp lý để ép buộc thu nợ. Ngân hàng tổ chức bán đấu giá các tài sản thế chấp cầm cố để giảm thiểu những tổn thất đối với ngân hàng. Tóm lại những năm vừa qua, NHNN&PTNT HN đã và đang làm việc có hiệu quả, đóng vay trò là một nhà tài trợ “phát triển” tích cực đối với nền kinh tế trong địa bàn nói riêng và trong cả nước nói chung. Với tỷ lệ nợ quá hạn là 4,66% ngân hàng đang tìm kiếm những biện pháp giải quyết mới nhằm giảm tỷ lệ này xuống dưới 4% trong năm 2000 và giảm hơn nữa trong các năm tiếp theo nâng cao hiệu quả của hoạt động tín dụng trong hoạt động kinh doanh của mình. Với đặc điểm là ngân hàng quốc doanh mang tính “phát triển”, ngân hàng đã thực hiện một cơ cấu tín dụng phù hợp với chủ trương 45
chính sách của nhà nước. Tuy nhiên, ngân hàng cũng gặp phải rất nhiều khó khăn do chất lượng của hoạt động tín dụng chưa hoàn hảo đem lại. Có rất nhiều chỉ tiêu tác đông đến chất lượng tín dụng. tuy nhiên, trong giới hạn của chuyên đề chỉ đề cập đến những rủi ro của hoạt động tín dụng tại ngân hàng và đưa ra một vài giải pháp, kiến nghị nhằm phòng ngừa, hạn chế những rủi ro tín dụng mà ngân hàng đang phải đối mặt. 46
Chương III một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng ở NHNN và PTNT Hà Nội I Định hướng kinh doanh của Ngân hàng No & PTNT Hà Nội trong những năm qua 1. Định hướng chung phát huy sức mạnh tổng hợp, tập trung lực lượng nâng cao chất lượng các hoạt động nghiệp vụ hiện có nhất là các dịch vụ tín dụng, công tác thanh tra. Củng cố toàn diện chế độ hạch toán kinh doanh, thực hành tiết kiệm, mở rộng các dịch vụ kinh doanh mới. Đặt mục tiêu hiệu quả nâng cao kỷ cương, kỷ luật điều hành, chống và ngăn chặn tệ quan liêu, tiêu cực tham nhũng, giữ gìn uy tín trong kinh doanh. Phấn đấu trong những năm tới tiến kịp một số nước trong khu vực về công nghệ, trình độ nhân viên, tính hiệu quả và sự bền vững các dịch vụ kinh doanh đầu tư vốn áp dụng các công nghệ mới, hiện đại hoá các hoạt động Ngân hàng. Năm 2000, phấn đấu tăng trưởng nguồn vốn từ 10- 15 % so với năm 1999. Tiếp tục củng cố xây dựng phát triển thị trường tín dụng, đối với nông nghiệp nông thôn và hộ sản xuất. Thúc đẩy quá trình liên kết các thành phần kinh tế, liên kết thị trường thành thị với nông thôn, thị trường trong nước với quốc tế để khai thác tiềm lực kinh tế tạo lập quỹ cho vay. Bám sát định hướng kinh doanh đã đề ra bao gồm các thị trường trọng điểm đồng thời đa dạng hóa có chọn lọc các khách hàng mới, nắm chắc tình hình khách hàng, sự biến động về cơ cấu kinh tế, sự biến động về hoạt động tiền tệ tín dụng trên địa bàn Hà Nội cũng như trong nước và quốc tế nhằm đưa ra các giải pháp kịp thời với tình hình. Xử lý linh hoạt cơ chế lãi suất tín dụng, lãi suất huy động vốn để thu hút khách hàng và có lãi suất cạnh tranh nhât. Nêu cao quan điểm phục vụ tốt khách hàng là tiền đề cho hoạt động kinh doanh có hiệu quả, đặc biệt là đối với khách hàng trọng điểm, duy trì tốt việc thanh toán quốc tế nâng cao hiệu quả công tác thanh toán, luôn giữ sự bình đẵng giữa Ngân hàng với khách hàng để củng cố lòng tin của khách hàng Thường xuyên kiểm tra giám sát mọi hoạt động nội bộ kịp thời chấn chỉnh ngay nhữngkhuyết điểm, không để tình trạng tiêu cực phát triển 47
Tích cực trang bị và đổi mới phương tiện làm việc, cơ sở vật chất phục vụ công tác thanh toán. Quan tâm đến việc đào tạo nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ của Ngân hàng, thực hiện đúng chế độ nghiệp vụ của nghành. Tích cực trẻ hóa đội ngũ nhân viên Ngân hàng. 2. Định hướng hoạt động tín dụng Mở rộng các hình thức huy động vốn, đảm bảo chủ động về nguồn vốn trong kinh doanh, đồng thời đa dạng hoá các hoạt động tín dụng để mở rộng thị trường kinh doanh, tăng trưởng vốn nhanh và hạn chế rủi ro. Nâng cao chất lượng công tác tín dụng, giảm thấp nợ quá hạn và nợ có ván đề với phương châm an toàn để phát triển, phát triển phải an toàn. Thực hiện kiểm tra, kiểm soát hoạt động tín dụng thường xuyên, đặc biết tập trung kiểm tra các dự án mà Ngân hàng No & PTNT Hà Nội cho vay với số lượng vốn lớn, xử lý triệt để các khoản nợ có vấn để các khoản đầu tư mới nhất thiết phải đảm bảo có hiệu quả. Gắn tín dụng thương mại với đầu tư phát triển, thúc đẩy quá trình liên kết các thành phần kinh tế nhằm khép kín chu kỳ kinh doanh. Đầu tư tín dụng tạo điều kiện cho quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và kinh tế nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá, công nghiệp, dịch vụ. Từng bước thử nghiệm chương trình tín dụng hỗ trợ nông thôn xây dựng cơ sở hạ tầng, cho vay xây dựng thủy lợi nội đồng, giao thông nông thôn. Nâng dần tỷ trọng đầu tư cho phát triển và phục hồi các nghành nghề truyền thống, hỗ trợ các dịch vụ phục vụ trực tiếp cho sản xuất nông nghiệp. Tăng cường đầu tư cho các doanh nghiệp Nhà nước kinh doanh có hiệu quả nhưng bên cạnh đó thì việc đầu tư cho khách hàng truyền thống “ nông thôn” cũng rất quan trọng bởi đó là đối tượng phục vụ chính của Ngân hàng. Chú trọng đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ làm ăn có hiệu quả, tạo nhiều công ăn việc làm và nhiều sản phẩm cho xã hội. Trên cơ sở tổng kết các mô hình cho vay, chấn chỉnh các sai sót, mở rộng các hình thức cho vay trực tiếp qua các tổ chức chính trị, xã hội Chỉnh sửa và bổ xung một số văn bản đã ban hành về quy trình nghiệp vụ tín dụng, đảm bảo tạo lập một hành lang pháp lý thuận lợi để các cấp Ngân hàng triển khai nghiệp vụ cho vay không vấp phải các sai lầm không đáng có. II . Một số giải pháp nhằm phòng ngừa, hạn chế rủi ro trong kinh doanh tín dụng ở NHNN & PTNT Hà Nội 48
1. San sẻ rủi ro San sẻ rủi ro nhằm phân tán rủi ro bất khả kháng, khó tránh khỏi như thiên tai, bão lụt, hỏa hoạn các biện pháp san sẻ rủi ro gồm có tránh dồn vốn, liên kết đầu tư và bảo hiểm tín dụng. 1.1tránh dồn vốn: Cách phân phối tín dụng tốt nhất đối với moọt Ngân hàng muốn tránh rủi ro là rải tiền của mình vào nhiều khoản đầu tư, nhiều khách hàng khác nhau. Để thực hiện biện pháp này cần quán triệt hai vấn đề: + Cho vay nhiều đối tượng thuộc các loại hình sản xuất khác nhau. Nếu tập trung vốn đầu tư vào một nhóm khách hàng, nhất là với nhóm khách hàng không được khuyến khích có như vậy thì mới hạn chế được tác động xấu của rủi ro. + không đầu tư một số tiền lớn cho một khách hàng mà phải san sẻ ra cho nhiều khách hàng trong cùng một nghành sản xuất kinh doanh, đặc biệt là các nghành sản xuất đá xẻ ốp lát, sứ vệ sinh, bia địa phương, Bởi những mặt hàng này có thị trường rất nhỏ, không có khả năng cạnh tranh với hàng nhập khẩu. 1.2 liên kết đầu tư Liên kết đầu tư nhằm cung cấp những khoản tín dụng lớn mà Ngân hàng không đủ khả năng cho vay, khó xác định mức độ rủi ro mạo hiểm. Liên kết đầu tư là các Ngân hàng cùng xem xét đánh giá khách hàng và dự án xin vay vốn của khách hàng để tiến hành đầu tư. Trong khi đầu tư các Ngân hàng phải cùng nhau ký kết hợp đồng đầu tư, thoả thuận rõ trách nhiệm quyền hạn của mỗi bên trong hợp đồng đầu tư. 1.3 Bảo hiểm tín dụng. Bảo hiểm là biện pháp hết sức quan trọng nhằm đảm bảo dàn trải rủi ro. Bảo hiểm có lợi về mặt kinh tế cho mọi người, nó làm giảm mất mát, thiệt hại của cải. ở nước ta hiện nay nói chung Bảo hiểm chưa đi sâu vào đời sống xã hội. Trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung, hoạt động tín dụng của Ngân hàng không được coi là một nghành nghề kinh doanh. Khi phát sinh rủi ro tín dụng, Ngân hàng thương dùng các biện pháp phi kinh tế để ngăn chặn như không cho các tổ chức và cá nhân rút tiền và phát hành thêm tiền để bù đắp. Vấn đề bảo hiểm tín dụng không được đề ra Chuyển sang cơ chế thị trường, hoạt động tín dụng được coi là một nghành kinh doanh. Sản phẩm của Ngân hàng là quyền sử dụng vốn của khách hàng 49
trong những thời gian nhất định. Quan hệ giữa Ngân hàng với các doanh nghiệp, cac nhân là quan hệ bạn hàng bình đẳng. Để ngăn chặn nhẵng bất trắc xấu nhất đối với hoạt động tín dụng thì bảo hiểm tín dụng là một công cụ cần thiết *Bảo hiểm tín dụng có các hình thức sau + khách hàng vay vốn tín dụng tự tham gia bảo hiểm, mua bảo hiểm tín dụng cho người hành nghề và lĩnh vực mà mình kinh doanh. Vì vậy khoản đầu tư tín dụng trong trường hợp này được coi là bảo hiểm gián tiếp. + NHNo & PTNT Hà Nội nên tự bảo hiểm cho chính mình bằng cách thành lập quỹ dự phòng để bù đắp những thiệt hại do rủi ro xảy ra mà vẫn bảo đảm được tình hình tài chính của Ngân hàng. Nếu không có rủi ro xảy ra thì quỹ dự phòng rủi ro càng tăng lên qua các năm, khả năng bù đắp càng lớn. + NHNo & PTNT Hà Nội trực tiếp mua bảo hiểm của các tổ chức bảo hiểm chuyên nghiệp, ở nước ta hiện nay chưa có tổ chức bảo hiểm tín dụng vậy giải pháp nêu ra ở đây là phải thành lập một công ty bảo hiểm tín dụng thuộc NHNN Việt Nam thực hiện chức năng kinh doanh bảo hiểm, nhiệm vụ chủ yếu là bảo hiểm tín dụng trong nước với khách hàng là NHTM, NHCP, Ngân hàng liên doanh, chi nhánh Ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam. 2. Nghiên cứu khách hàng Trước khi thiết lập các quan hệ tín dụng, Ngân hàng phải tìm hiểu khả năng tài chính, kỹ thuật và uy tín của khách hàng. Không chỉ xem xét quy mô hoạt động của khách hàng biểu hiện qua số vốn lưu động và vốn cố định và phải biết được năng lực kinh doanh sức cạnh tranh sản phẩm của doanh nghiệp trên thị trường, triển vọng của nó trong tương lai. Từ đó so sánh để thấy khả năng trả nợ của các doanh nghiệp. Việc phân tích khách hàng thường được thực hiện dưới hai góc độ định tính và định lượng. Tuy nhiên, Ngân hàng thường sử dụng phương pháp thứ 3 đó là phân tích tình hình tài chính của DN. Mục tiêu chính của việc phân tích tài chính là việc xác định khoản vay và ý định của người vay trong việc hoàn trả tiền vay phù hợp với các khoản nêu trong hoạt động. Một Ngân hàng cần phải dựa vào mức độ rủi ro có thể chấp nhận được trong mỗi trường hợp và mức cho vay có thể chấp nhận được với mức rủi ro có thể. Rõ ràng việc cho vay không thể chỉ hoàn toàn dựa vào danh tiếng và quá khứ của người vay. Phân tích tài chính về căn bản giống nhau trong mọi Ngân hàng nhưng giữa các chức năng khác nhau tại Ngân hàng khác nhau người ta lại nhấn mạnh chức năng này hay chức năng kia tùy thuộc vào đặc thù của từng Ngân hàng 50
trong hoạt động kinh doanh của mình. Tuy nhiên, với đặc điểm của một NHNo & PTNT nhưng lại hoạt động trên địa bàn Hà Nội, cho nên chức năng chủ yếu của Ngân hàng NHNo & PTNT Hà Nội giống như bất kỳ một Ngân hàng thương mại nào. Do vậy, thông thường thì nội dung phân tích bao gồm + Đánh giá khả năng bảo toàn vốn. + Phân tích tình hình và khả năng thanh toán + Phân tích các bản báo cáo tài chính và kết quả tài chính. + Đánh giá tình hình trả nợ vay Ngân hàng 2.1. Đánh giá khả năng bảo toàn vốn: Bảo toàn vốn là điều kiện bắt buộc đối với sự tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp, nó được hiểu là sau mỗi một chu kỳ kinh doanh vốn vẫn được tái đầu tư ít nhất bằng quy mô vốn cũ để có thể trang trải những chi phí bằng hoặc lớn hơn thời điểm giá hiện tại. Đối với một Ngân hàng vừa xem xét khả năng bảo toàn vốn của Doanh nghiệp là một việc hết sức cần thiết để có thể quyết định việc đầu tư tín dụng Khả năng bảo toàn vốn của Doanh nghiệp được đánh giá thông qua hệ số bảo toàn vốn như sau Số vốn doanh nghiệp hiện có. Hệ số bảo toàn vốn = Tổng số vốn DN phải bảo toàn Nếu hệ số bảo toàn vốn bằng 1 tức là doanh nghiệp có khả năng bảo toàn vốn. Nếu hệ số lớn hơn 1 thì Doanh nghiệp không những có khả năng bảo toàn vốn mà còn có khả năng phát triển vốn. Ngược lại nếu hệ số trên nhỏ hơn 1thì lúc ấy phải xét thêm khả năng an toàn Số vốn DN hiện có + Thu nhập Hệ số khả năng an toàn = Số vốn Doanh nghiệp phải bảo toàn 2.2 Phân tích tình hình và khả năng thanh toán của Doanh nghiệp 2.2.1 Khả năng tự chủ về tài chính 51
khả năng tự cân đối về tài chính của Doanh nghiệp để đáp ứng các khoản nợ phải trả. Nó được thể hiện qua hệ số tài trợ: Số vốn doanh nghiệp hiện có Hệ số tài trợ = Số vốn doanh nghiệp đang sử dụng Trong đó, nguồn vốn doanh nghiệp hiện có bao gồm: nguồn vốn cố định, nguồn vốn lưu động, nguồn vốn xây dựng cơ bản, quỹ doanh nghiệp, nguồn kinh phí, thu nhập chưa phân phối. Tổng số nguồn vốn mà doanh nghiệp đang sử dụng gồm nguồn vốn hiện có của Doanh nghiệp, nguồn tín dụng, nguồn thanh toán. Nếu một doanh nghiệp có hệ số tài trợ kỳ này lớn hơn kỳ trước và lớn hơn 0,5 là tốt. Nếu doanh nghiệp để hệ số này dưới 0,5 thì tình hình tài chính của DN sẽ rất xấu. Hệ số này càng nhỏ thì tình hình tài chính của Doanh nghiệp càng tồi và dễ vỡ nợ. 2.2.2. Năng lực đi vay là khả năng của một Doanh nghiệp kêu gọi xin vay và được tính bằng công thức Nguồn vốn doanh nghiệp tự có Năng lực đi vay = Nguồn vốn thường xuyên Một doanh nghiệp có khả năng tự chủ tài chính cao thường có năng lực đi vay lớn vì doanh nghiệp này có thể đáp ứng được các khoản nợ khi đến hạn thanh toán. Người ta tính rằng, nếu doanh nghiệp có tỷ số này lớn hơn 2/3 thì DN có năng lực đi vay lớn. Ngược lại, nếu nhỏ hơn 0,5 thì DN đạt mức bão hòa của năng lực đi vay. Vì vậy, đối với doanh nghiệp này Ngân hàng không được cho vay. 2.2.3. Khả năng thanh toán Khả năng của Doanh nghiệp trong việc đáp ứng các khoản nợ ngắn hạn, khả năng thanh toán phản ánh tình hình tài chính của Doanh nghiệp, ta cần xem xét phân tích các chỉ tiêu: khả năng thanh toán chung, khả năng thanh toán ngắn hạn, khả năng thanh toán nhanh và khả năng thanh toán cuối cùng. * Khả năng thanh toán chung : 52
Đây là chỉ tiêu tổng hợp phản ánh tình hình khả năng thanh toán của Doanh nghiệp Số tiền dùng để thanh toán khả năng thanh toán = Số tiền doanh nghiệp phải thanh toán Nếu hệ số khả năng thanh toán lớn hơn hoặc bằng 1 chứng tỏ khả năng thanh toán của Doanh nghiệp là tốt, khả quan. Nếu doanh nghiệp để khả năng thanh toán nhỏ hơn 1, thể hiện DN không có khả năng thanh toán nợ trong điều kiện bình thường, thực trạng của Doanh nghiệp có vấn đề. * Khả năng thanh toán ngắn hạn Vốn bằng tiền + Các khoản phải thu. Nợ ngắn hạn Các khoản Ngân hàng và + phải trả các tổ chức tín dụng khác Khả năng thanh toán ngắn hạn = Nhìn chung, hệ số lớn hơn hoặc bằng 1, Doanh nghiệp có khả năng thanh toán các khoản nợ ngắn hạn * Khả năng thanh toán nhanh Chỉ tiêu này chỉ có ở doanh nghiệp có nguồn tài chính dồi dào, DN có thể chủ động thanh toán được bất kỳ khoản nợ nào khi đến hạn thanh toán: Vốn bằng tiền Khả năng thanh toán nhanh = = K Các khoản nợ đến hạn Nếu k >= 1 : DN có khả năng thanh toán nhanh Nếu 0,5 < k < 1 Doanh nghiệp vẫn có khả năng thanh toán nhanh các khoản nợ đến hạn. Nếu k càng nhỏ hơn 1 càng khó có khả năng thanh toán nhanh 2.2.4 Tình hình công nợ 53