Đề tài Một số giải pháp chủ yếu để đẩy mạnh xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch

Nội dung text: Đề tài Một số giải pháp chủ yếu để đẩy mạnh xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch

1. Lời nói đầu Ngành dệt may đang có vị trí quan trọng trong nền kinh tế của nhiều quốc gia vì nó phục vụ nhu cầu tất yếu của con người, giải quyết được nhiều việc làm cho lao động xã hội và tạo điều kiện cân bằng xuất nhập khẩu. Quá trình phát triển của các nước công nghiệp tiên tiến như Anh, Pháp, Nhật trước đây, cũng như Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore hiện nay đều đã trải qua bước phát triển sản xuất, xuất khẩu những sản phẩm dệt may như là một ngành xuất khẩu chính. ở Việt Nam, ngành dệt may cũng đã sớm phát triển và trong các năm qua được quan tâm đầu tư, mở rộng năng lực sản xuất, trải qua những bước thăng trầm do những diễn biến của thị trường quốc tế và cơ chế quản lý trong nước, đến nay, ngành dệt may đã tạo được sự ổn định và tạo điều kiện cho bước phát triển mới. Để thực hiện chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước từ nay đến năm 2005, 2010, ngành công nghiệp nói chung cần có tốc độ tăng trưởng bình quân 15%/năm trong đó giai đoạn đầu công nghiệp hoá, ngành dệt may là một trong các ngành cần có tốc độ tăng trưởng cao hơn, nhằm đảm bảo mục tiêu tăng trưởng chung, giảm dần sự chênh lệch với các nước trong vùng khi nước ta đã hoà nhập thị trường khu vực và quốc tế. Riêng lĩnh vực xuất khẩu, nước ta còn kém xa các nước láng giềng cùng điều kiện, trong đó ngành dệt may, tuy đã có kim ngạch xuất khẩu lớn so với các ngành trong nước (chiếm khoảng 15%) và có tốc độ tăng trưởng khá trong các năm qua nhưng vẫn còn ở mức nhỏ bé, chưa xứng với vị trí của một ngành xuất khẩu chủ yếu của đất nước. Vì vậy, yêu cầu cấp bách cho ngành dệt may là phải tìm giải pháp để tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu trong những năm tới
2. Vì lý do nêu trên nên luận văn này em sẽ đi vào xem xét thực trạng của ngành dệt may Việt Nam trong những năm qua để từ đó rút ra được những nguyên nhân và đưa ra một số giải pháp cho ngành trong lĩnh vực xuất khẩu vào riêng nhóm thị trường phi hạn ngạch. Với đề tài cụ thể: "Một số giải pháp chủ yếu để đẩy mạnh xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch”. Kết cấu luận văn bao gồm: Chương I: Những vấn đề chung về hoạt động xuất khẩu Chương II: Thực trạng xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch thời gian qua Chương III: Những giải pháp cơ bản nhằm thúc đảy xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch Luận văn này được hoàn thành dưới sự giúp đỡ nhiệt tình của Thạc sỹ Ngô Thị Tuyết Mai và tập thể cán bộ công nhân viên của viện Ngiên cứu chính sách chiến lược công nghiệp, Bộ Công nghiệp. Tuy nhiên, đây là mảng đề tài rộng lớn mà với khả năng còn nhiều hạn chế nên bài viết không trành khỏi nhiều thiếu sót. Em mong rằng sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp của thầy cô và ban lãnh đạo Viện để em hoàn thiện hơn và rút kinh nghiệm. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn Thạc sỹ Ngô Thị Tuyết Mai, các thầy cô giáo trong khoa KT&KDQT trường ĐHKTQD cùng ban lãnh đạo, tập thể công nhân viên của Viện nghiên cứu chính sách chiến lược công nghiệp, Bộ Công nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ em hoàn thành bài viết này. 2
3. chương I những vấn đề chung về hoạt động xuất khẩu I. khái niệm, vai trò và các hình thức xuất khẩu chủ yếu. 1. Khái niệm. Xuất khẩu là việc cung cấp hàng hoá hoặc dịch vụ cho nước ngoài trên cơ sở dùng tiền tệ làm phương tiện thanh toán. Cơ sở của hoạt động xuất khẩu là hoạt động mua bán và trao đổi hàng hoá (Bao gồm cả hàng hoá hữu hình và hàng hoá vô hình) trong nước. Khi sản xuất phát triển và trao đổi hàng hoá giữa các quốc gia có lợi, hoạt động này mở rộng phạm vi ra ngoài biên giới của các quốc gia hoặc thị trường nội địa và khu chế xuất ở trong nước. Xuất khẩu là một hoạt động cơ bản của hoạt động ngoại thương, xuất hiện từ lâu đời, ngày càng phát triển mạnh mẽ cả về chiều rộng và chiều sâu. Hình thức cơ bản ban đầu của nó là hoạt động trao đổi hàng hoá giữa các quốc gia, cho đến nay nó đã rất phát triển và được thể hiện thông qua nhiều hình thức. Hoạt động xuất khẩu ngày nay diễn ra trên phạm vi toàn cầu, trong tất cả các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế, không chỉ là hàng hoá hữu hình mà cả hàng hoá vô hình với tỷ trọng ngày càng lớn. 2. Vai trò. Xuất khẩu là một trong những hoạt động kinh tế đối ngoại chủ yếu của một quốc gia. Hoạt động xuất khẩu là một nhân tố cơ bản thúc đẩy tăng trưởng và phát triển của một quốc gia. Thực tế lịch sử đã chứng minh, các nước đi nhanh trên con đường tăng trưởng và phát triển là những nước có nền ngoại thương mạnh và năng động. - Đẩy mạnh xuất khẩu được xem như là một yếu tố quan trọng kích thích sự tăng trưởng kinh tế. Như chúng ta biết, việc đẩy mạnh xuất khẩu cho phép mở rộng quy mô sản xuất, nhiều ngành nghề mới ra đời phục vụ 3
4. hoạt động xuất khẩu, do đó gây phản ứng dây chuyền giúp cho các ngành kinh tế khác phát triển theo. Và như vậy kết quả sẽ là: Tăng tổng sản phẩm xã hội và nền kinh tế phát triển nhanh. Chẳng hạn như gia công, sản xuất, xuất khẩu hàng may mặc phát triển thì nó tất yếu nó sẽ kéo theo sự phát triển của ngành dệt, ngành trồng bông, và các ngành sản xuất máy móc thiết bị, tư liệu phục vụ cho ngành may mặc. - Xuất khẩu có vai trò kích thích đổi mới trang thiết bị và công nghệ sản xuất. Để đáp ứng yêu cầu cao của thị trường thế giới về quy cách phẩm chất mẫu mã của sản phẩm thì một mặt sản xuất phải đổi mới trang thiết bị công nghệ, mặt khác người lao động phải nâng cao tay nghề, phải học hỏi kinh nghiệm. Thực tiễn cho thấy khi thay đổi thị trường buộc chúng ta phải tìm hiểu, nghiên cứu và việc đòi hỏi phải thay đổi mẫu mã, chất lượng sản phẩm sẽ tất yếu xảy ra, điều này kéo theo sự thay đổi trang thiết bị, máy móc, đội ngũ lao động. Xuất khẩu tạo ra những tiền đề kinh tế - kỹ thuật nhằm đổi mới thường xuyên năng lực sản xuất trong nước. Nói cách khác, xuất khẩu là cơ sở tạo thêm vốn kỹ thuật công nghệ tiên tiến từ thế giới bên ngoài vào Việt Nam nhằm hiện đại hoá nền kinh tế đất nước. - Đẩy mạnh xuất khẩu có vai trò tác động đến sự thay đổi cơ cấu kinh tế ngành theo hướng sử dụng có hiệu quả nhất lợi thế so sánh của đất nước. Đây là yếu tố then chốt trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đồng thời với sự phát triển của ngành công nghiệp chế tạo cho phép công nghiệp chế biến hàng xuất khẩu áp dụng kỹ thuật tiên tiến, sản xuất ra hàng hoá có tính cạnh tranh cao trên thị trường thế giới, giúp cho ta có nguồn lực công nghiệp mới. Điều này, không những cho phép tăng sản xuất về mặt số lượng, tăng năng suất lao động mà còn tiết kiệm chi phí lao động xã hội. - Đẩy mạnh và phát triển xuất khẩu có hiệu quả thì sẽ nâng cao mức sống của nhân dân vì nhờ mở rộng xuất khẩu mà một bộ phận người lao động có công ăn việc làm và có thu nhập. Ngoài ra một phần kim ngạch 4
5. xuất khẩu dùng để nhập khẩu các hàng tiêu dùng thiết yếu góp phần cải thiện đời sống nhân dân. Đẩy mạnh xuất khẩu có vai trò tăng cường sự hợp tác quốc tế giữa các nước, nâng cao vị thế, vai trò của đất nước trên thương trường. Nhờ có những mặt hàng xuất khẩu mà đất nước có điều kiện để thiết lập và mở rộng các mối quan hệ với các nước khác trên thế giới trên cơ sở đôi bên cùng có lợi. Xuất khẩu có ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất và tiêu dùng của một nước, nó cho phép một nước tiêu dùng tất cả các mặt hàng với số lượng lớn hơn mức tiêu dùng mà khả năng sản xuất trong nước có thể cung cấp được. Trong điều kiện nền kinh tế lạc hậu, sản xuất nhỏ là phổ biến, khu vực nông nghiệp chiếm đại bộ phận dân cư, khả năng tích luỹ của công nghiệp thấp, xuất khẩu có vai trò ngày càng to lớn. Xuất khẩu trở thành nguồn tích luỹ chủ yếu trong giai đoạn đầu của công nghiệp hoá. Thực tế chứng minh rằng, thu nhập hoạt động xuất khẩu vượt xa các nguồn vốn khác. Điều đó chứng tỏ rằng trong quan hệ kinh tế giữa các nước có trình độ phát triển chênh lệch rất lớn thì hoạt động ngoại thương đóng vài trò rất quan trọng, chủ yếu, chứ không phải những điều kiện ưu ái khác như viện trợ chẳng hạn. Xuất khẩu còn đóng vai trò chủ đạo trong việc sử lý vấn đề sử dụng có hiệu quả hơn các nguồn tài nguyên thiên nhiên.Việc đưa ra những nguồn tài nguyên thiên nhiên và sự phân công kinh doanh quốc tế thông qua các ngành chế biến xuất khẩu đã góp phần nâng cao giá trị hàng hoá, giảm bớt những thiệt hại do điều kiện ngoại thương ngày càng trở nên bất lợi cho hàng hoá và nguyên liệu xuất khẩu. Như vậy, phải thông qua xuất nhập khẩu góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất bằng việc mở rộng trao đổi và thúc đẩy việc tận dụng các lợi thế, các tiềm năng, các cơ hội của đất nước trong việc tham gia vào phân công lao động quốc tế. Nó không chỉ đóng vai trò xúc tác, hỗ trợ phát triển mà nó 5
6. có thể trở thành yếu tố bên trong của sự phát triển, trực tiếp vào việc giải quyết những vấn đề bên trong của nền kinh tế: vốn, kỹ thuật, lao động, nguyên liệu, thị trường 3. Các hình thức xuất khẩu chủ yếu. Với mục tiêu đa dạng hoá các hình thức kinh doanh xuất khẩu nhằm phân tán và chia sẻ rủi ro, các doanh nghiệp ngoại thương có thể lựa chọn nhiều hình thức xuất khẩu khác nhau. Điển hình là một số hình thức sau: 3.1. Xuất khẩu trực tiếp. Xuất khẩu trực tiếp là việc xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ do chính doanh nghiệp sản xuất ra hoặc thu mua từ các đơn vị sản xuất trong nước hoặc từ khách hàng nước ngoài thông qua tổ chức của mình. Xuất khẩu trực tiếp yêu cầu phải có nguồn vốn đủ lớn và đội ngũ cán bộ công nhân viên có năng lực và trình độ để có thể trực tiếp tiến hành hoạt động kinh doanh xuất khẩu. Về nguyên tắc, xuất khẩu trực tiếp có thể làm tăng thêm rủi ro trong kinh doanh nhưng nó lại có những ưu điểm nổi bật sau: - Giảm bớt chi phí trung gian do đó tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp. - Có thể liên hệ trực tiếp và đều đặn với khách hàng và với thị trường nước ngoài, từ đó nắm bắt ngay được nhu cầu cũng như tình hình của khách hàng nên có thể thay đổi sản phẩm và những điều kiện bán hàng trong điều kiện cần thiết. 3.2. Xuất khẩu uỷ thác. Là hình thức kinh doanh, trong đó đơn vị kinh doanh xuất khẩu đóng vai trò là người trung gian thay cho đơn vị sản xuất tiến hành ký kết hợp đồng mua bán hàng hoá, tiến hành các thủ tục cần thiết để xuất khẩu hàng hoá cho nhà sản xuất qua đó thu được một số tiền nhất định (theo tỷ lệ % giá trị lô hàng ). 6
7. Ưu điểm của hình thức này là mức độ rủi ro thấp , đặc biệt là không cần bỏ vốn vào kinh doanh, tạo được việc làm cho người lao động đồng thời cũng thu được một khoản lợi nhuận đáng kể. Ngoài ra trách nhiệm trong việc tranh chấp và khiếu nại thuộc về người sản xuất . Phương thức xuất khẩu uỷ thác có nhược điểm phải qua trung gian và phải mất một tỷ lệ hoa hồng nhất định, nắm bắt thông tin về thị trường chậm.Vì vậy doanh nghiệp phải lựa chọn phương thức phù hợp với khả năng của chính mình sao cho đạt hiêụ quả cao nhất, tiết kiệm được chi phí, thu hồi vốn nhanh, doanh số bán hàng tăng, thị trường bán hàng được mở rộng thuận lợi trong quá trình xuất nhập khẩu của mình. 3.3. Buôn bán đối lưu. Buôn bán đối lưu là phương thức giao dịch, trong đó xuất khẩu kết hợp với nhập khẩu, người bán đồng thời là người mua và hàng hoá mang ra trao đổi thường có giá trị tương đương. Mục đích xuất khẩu ở đây không nhằm mục đích thu ngoại tệ mà nhằm mục đích có được lượng hàng hoá có giá trị tương đương với giá trị lô hàng xuất khẩu. Lợi ích của buôn bán đối lưu là nhằm tránh những rủi ro về biến động tỷ giá hối đoái trên thị trường ngoại hối. Đồng thời còn có lợi khi các bên không đủ ngoại tệ để thanh toán cho lô hàng nhập khẩu của mình. Thêm vào đó, đối với một quốc gia buôn bán đối lưu có thể làm cân bằng hạng mục thường xuyên trong cán cân thanh toán. Tuy nhiên buôn bán đối lưu làm hạn chế quá trình trao đổi hàng hoá, việc giao nhận hàng hoá khó tiến hành được thuận lợi. 3.4. Giao dịch qua trung gian. Đây là giao dịch mà mọi việc kiến lập quan hệ giữa người bán với người mua đều phải thông qua một người thứ ba. Người thứ ba này là đại lý môi giới hay là người trung gian. 7
8. Đại lý là một tổ chức hoặc một cá nhân tiến hành một hay nhiều hành vi theo sự uỷ thác của người uỷ thác, quan hệ này dựa trên cơ sở hợp đồng đại lý. Có rất nhiều đại lý khác nhau như đại lý hoa hồng, đại lý toàn quyền, tổng đại lý Môi giới là thương nhân trung gian giữa người mua và người bán. Khi tiến hành nghiệp vụ, người môi giới không đứng tên của chính mình mà đứng tên của người uỷ thác. Do quá trình trao đổi giữa người bán với người mua phải thông qua một người thứ ba nên tránh được những rủi ro như: do không am hiểu thị trường hoặc do sự biến động của nền kinh tế .Tuy nhiên phương thức giao dịch này cũng phải qua trung gian và phải mất một tỷ lệ hoa hồng nhất định, nó làm cho lợi nhuận giảm xuống. 3.5. Gia công quốc tế. Gia công quốc tế là một hình thức kinh doanh, trong đó một bên (gọi là bên nhận gia công) nhập khẩu nguyên liệu hoặc bán thành phẩm của một bên (bên đặt gia công) để chế biến ra thành phẩm, giao lại cho bên đặt gia công và qua đó thu lại một khoản phí gọi là phí gia công. Đây là hình thức kinh doanh chủ yếu áp dụng cho những nước nơi có nhiều lao động, giá rẻ, nhưng lại thiếu vốn, thị trường. Khi đó các doanh nghiệp có điều kiện cải tiến và đổi mới máy móc thiết bị nhằm nâng cao năng lực sản xuất và thâm nhập vào thị trường thế giới. Mặc dù đây là hình thức kinh doanh mang lại khoản tiền thù lao thấp nhưng nó giải quyết được công ăn việc làm cho nước nhận gia công khi không có đủ điều kiện sản xuất hàng hoá xuất khẩu cả về vốn ,công nghệ và có thể tạo được uy tín trên thị trường thế giới. đối với nước thuê gia công có thể tận dụng được lao động của các nước nhận gia công và thâm nhập vào thị trường của nước này. 8
9. 3.6. Tái xuất khẩu. Tái xuất khẩu là xuất khẩu những hàng hoá mà trước đây đã nhập nhưng không tiến hành các hoạt động chế biến. Ưu điểm là doanh nghiệp có thể thu được lợi nhuận cao mà không phải tổ chức sản xuất. Chủ thể tham gia hoạt động tái xuất khẩu nhất thiết phải có sự tham gia của ba quốc gia: nước xuất khẩu, nước nhập khẩu, và nước tái xuất khẩu. Hình thức này góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh xuất nhập khẩu, bởi không phải lúc nào hàng hoá cũng được xuất khẩu trực tiếp, hoặc thông qua trung gian như trường hợp bị cấm vận, bao vây kinh tế. Khi đó thông qua phương pháp tái xuất các nước vẫn có thể tham gia buôn bán được với nhau. II. nội dung của hoạt động kinh doanh xuất khẩu. 1. Nghiên cứu thị trường. 1.1. Lựa chọn mặt hàng xuất khẩu. Đây là một trong những nội dung ban đầu, cơ bản nhưng rất quan trọng và cần thiết để tiến hành hoạt động xuất khẩu. Để lựa chọn được mặt hàng mà thị trường cần, đòi hỏi doanh nghiệp phải có một quá trình nghiên cứu, phân tích có hệ thống nhu cầu thị trường. 1.2. Lựa chọn thị trường xuất khẩu. Sau khi đã lựa chọn được mặt hàng xuất khẩu, doanh nghiệp cần phải tiến hành lựa chọn thị trường xuất khẩu mặt hàng đó. Việc lựa chọn thị trường đòi hỏi doanh nghiệp phải phân tích tổng hợp nhiều yếu tố bao gồm cả những yếu tố vi mô cũng như yếu tố vĩ mô và khả năng của doanh nghiệp. Đây là một quá trình đòi hỏi nhiều thời gian và chi phí. 9
10. 1.3. Lựa chọn bạn hàng. Lựa chọn bạn hàng căn cứ khả năng tài chính, thanh toán của bạn hàng và căn cứ vào phương thức, phương tiện thanh toán. Việc lựa chọn bạn hàng luôn theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi. Thông thường khi lựa chọn bạn hàng, các doanh nghiệp thường trước hết lưu tâm đến những mối quan hệ cũ của mình. Sau đó, những bạn hàng của các doanh nghiệp khác trong nước đã quan hệ cũng là một căn cứ để xem xét lựa chọn ở các nước đang phát triển. Các bạn hàng thường được phân theo khu vực thị trường mà tuỳ thuộc vào sản phẩm mà doanh nghiệp lựa chọn để buôn bán quốc tế, mà các quốc gia ưu tiên. 1.4. Lựa chọn phương thức giao dịch. Phương thức giao dịch là những cách thức mà doanh nghiệp sử dụng để thực hiện các mục tiêu và kế hoạch kinh doanh của mình trên thị trường thế giới. Hiện nay, có rất nhiều phương thức giao dịch khác nhau như giao dịch thông thường, giao dịch qua trung gian, giao dịch thông qua hội chợ hay triển lãm. Tuỳ vào khả năng của mỗi doanh nghiệp mà lựa chọn phương thức giao dịch sao cho đảm bảo các mục tiêu của sản xuất kinh doanh. 2. Đàm phán và ký kết hợp đồng. Đây là một khâu quan trọng trong kinh doanh xuất khẩu, vì nó quyết định đến tính khả thi hoặc không khả thi của kế hoạch kinh doanh của doanh nghiệp. Kết quả của đàm phán sẽ là hợp đồng được ký kết. Đàm phán có thể thông qua thư tín, điện tín và trực tiếp. Tiếp theo công việc đàm phán, các bên tiến hành ký kết hợp đồng xuất khẩu, trong đó, quy định người bán có nghĩa vụ chuyển quyền sở hữu hàng hoá cho người mua, còn người mua có nghĩa vụ trả cho người bán một khoản tiền ngang giá trị theo các phương tiện thanh toán quốc tế. 10
11. Thông thường trong một hợp đồng xuất khẩu có những nội dung sau: a./ Phần mở đầu của hợp đồng xuất khẩu: - Số hợp đồng - Ngày và nơi ký kết hợp đồng. - Tên, và địa chỉ đầy đủ, tel, fax, đại diện của các bên. b./ Điều kiện tên hàng. c./ Điều kiện số lượng d./ Điều kiện về quy cách phẩm chất của hàng hoá. e./ Điều kiện về giá cả. f./ Điều kiện về bao bì , đóng gói , ký mã hiệu. g./ Điều kiện về cơ sở giao hàng. h./ Điều kiện về thời gian, địa điểm, phương tiện giao hàng. i./ Điều kiện về thanh toán. k./ Điều kiện bảo hành (nếu có). l./ Điều kiện về khiếu nại và trọng tài. m./ Điều kiện về các trường hợp bất khả kháng. n./ Chữ ký của các bên. Với những hợp đồng phức tạp, nhiều mặt hàng thì có thể thêm các phụ kiện là bộ phận không tách rời của hợp đồng. 11
12. 3. Thực hiện hợp đồng xuất khẩu, giao hàng và thanh toán. Sau khi đã ký kết hợp đồng hai bên thực hiện những gì mình đã cam kết trong hợp đồng. Với tư cách là nhà xuất khẩu, doanh nghiệp sẽ thực hiện những công việc sau: Sơ đồ: Trình tự các bước thực hiện hợp đồng. Giục mở L/C và Xin giấy phép Chuẩn bị hàng Kiểm tra hàng kiểm tra L/C xuất khẩu hoá xuất khẩu hoá Giao hàng lên Làm thủ tục Mua bảo hiểm Uỷ thác tàu hải quan hàng hoá thuê tàu Làm thủ tục Giải quyết tranh thanh toán chấp (nếu có) Đây là trình tự những công việc chung nhất cần thiết để thực hiện hợp đồng xuất khẩu. Tuy nhiên trên thực tế tuỳ theo thoả thuận của các bên trong hợp đồng mà người thực hiện hợp đồng có thể bỏ qua một hoặc một vài công đoạn * Giục mở L/C và kiểm tra L/C đó Trong hoạt động buôn bán quốc tế hiện nay, việc sử dụng L/C đã trở thành phổ biến hơn cả ,do lợi ích của nó mang lại. Sau khi người nhập khẩu mở L/C, người xuất khẩu phải kiểm tra cẩn thận, chi tiết các điều kiện trong L/C xem có phù hợp với những điều kiện của hợp đồng hay không. Nếu không phù hợp hoặc có sai sót thì cần phải thông báo cho người nhập khẩu biết để sửa chữa kịp thời. *Xin giấy phép xuất khẩu. 12
13. Trong một số trường hợp, mặt hàng xuất khẩu thuộc danh mục nhà nước quản lý, doanh nghiệp cần phải tiến hàng xin giấy phép xuất khẩu do phòng cấp giấy phép xuất khẩu của Bộ Thương mại quản lý. *Chuẩn bị hàng xuất khẩu. Đối với những doanh nghiệp, sau khi thu mua nguyên phụ liệu sản xuất ra sản phẩm, cần phải lựa chọn, kiểm tra, đóng gói bao bì hàng hoá xuất khẩu, kẻ ký mã hiệu sao cho phù hợp với hợp đồng đã ký và phù hợp với luật pháp của nước nhập khẩu. *Kiểm định hàng hoá. Trước khi xuất khẩu, các nhà xuất khẩu phải có nghĩa vụ kiểm tra số lượng, trọng lượng của hàng hoá. Việc kiểm tra được tiến hành ở hai cấp: cơ sở và ở cửa khẩu nhằm bảo đảm quyền lợi cho khách hàng và uy tín của nhà sản xuất. * Thuê phương tiện vận chuyển. Doanh nghiệp xuất khẩu có thể tự thuê phương tiện vận chuyển hoặc uỷ thác cho một công ty uỷ thác thuê tàu. Điều này phụ thuộc vào điều kiện cơ sở giao hàng trong hợp đồng. Cơ sở pháp lý điều tiết mối quan hệ giữa các bên uỷ thác thuê tàu với bên nhận uỷ thác là hợp đồng uỷ thác thuê tàu. Có hai loại hợp đồng uỷ thác thuê tàu: Hợp đồng uỷ thác thuê tàu cả năm và hợp đồng thuê tàu chuyến. Nhà xuất khẩu căn cứ vào đặc điểm của hàng hoá để lựa chọn hợp đồng thuê tàu cho thích hợp. *Mua bảo hiểm hàng hoá. Hàng hoá trong buôn bán quốc tế thường xuyên được chuyên chở bằng đường biển, điều này thường gặp rất nhiều rủi ro, do đó cần phải mua bảo hiểm cho hàng hoá. Công việc này cần được thực hiện thông qua hợp 13
14. đồng bảo hiểm. Có hai loại hợp đồng bảo hiểm: hợp đồng bảo hiểm bao và hợp đồng bảo hiểm chuyến. Khi mua bảo hiểm cần lưu ý những điều kiện bảo hiểm và lựa chọn công ty bảo hiểm. *Làm thủ tục hải quan. Hàng hoá khi vượt qua biên giới quốc gia để xuất khẩu đều phải làm thủ tục hải quan. Việc làm thủ tục hải quan gồm ba bước chủ yếu sau: - Khai báo hải quan: Doanh nghiệp khai báo tất cả các đặc điểm hàng hoá về số lượng, chất lượng, giá trị, tên phương tiện vận chuyển, nước nhập khẩu. Các chứng từ cần thiết, phải xuất trình kèm theo là: Giấy phép xuất khẩu, phiếu đóng gói, bảng kê chi tiết - Xuất trình hàng hoá. - Thực hiện các quyết định của hải quan. *Giao hàng lên tàu. Trong bước này doanh nghiệp cần tiến hành các công việc sau: - Lập bản đăng ký hàng chuyên chở. - Xuất trình bản đăng ký cho người vận tải để lấy hồ sơ xếp hàng . - Trao đổi với cơ quan điều độ cảng để nắm vững ngày giờ làm hàng. Bố chí phương tiện vận tải đưa hàng vào cảng, xếp hàng lên tàu. - Lấy biên lai thuyền phó, sau đó đổi biên lai thuyền phó lấy vận đơn đường biển hoàn hảo và chuyển nhượng được, sau đó lập bộ chứng từ thanh toán. * Thanh toán. 14
15. Thanh toán là bước cuối cùng của việc thực hiện hợp đồng nếu không có sự tranh chấp, khiếu nại. Trong buôn bán quốc tế, có rất nhiều phương thức thanh toán khác nhau. - Phương thức chuyển tiền. - Phương thức thanh toán mở tài khoản. - Phương thức thanh toán nhờ thu. - Phương thức thanh toán tín dụng chứng từ. Đối với nhà xuất khẩu, về phương tiện thanh toán cần phải xem xét những vấn đề sau: - Người bán muốn bảo đảm rằng, người mua có các phương tiện tài chính để trả tiền mua hàng theo đúng hợp đồng đã ký. - Người bán muốn việc thanh toán được thực hiện đúng hạn. Trên bình diện quốc tế, hai phương tiện thanh toán là nhờ thu ( D/P và D/A) và thư tín dụng (chủ yếu là L/C không huỷ ngang ) được áp dụng phổ biến hơn cả. Đến đây nếu không có sự tranh chấp và khiếu lại, một thương vụ xuất khẩu coi như đã kết thúc và doanh nghiệp lại tiến hành một thương vụ mới. III. các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động xuất khẩu. 1. Yếu tố chính trị. Yếu tố chính trị là những nhân tố khuyến khích hoặc hạn chế quá trình quốc tế hoá hoạt động kinh doanh. Chẳng hạn, chính sách của chính phủ có thể làm tăng sự liên kết các thị trường và thúc đẩy tốc độ tăng trưởng hoạt động xuất khẩu bằng việc dỡ bỏ các hàng rào thuế quan, phi thuế quan, thiết lập các mối quan hệ trong cơ sở hạ tầng của thị trường. Khi không ổn 15
16. định về chính trị sẽ cản trở sự phát triển kinh tế của đất nước và tạo ra tâm lý không tốt cho các nhà kinh doanh. 2. Yếu tố kinh tế . Yếu tố kinh tế như tỷ giá hối đoái, lãi suất ngân hàng tác động đến hoạt động xuất khẩu ở tầm vĩ mô và vi mô. ở tầm vĩ mô, chúng tác động đến đặc điểm và sự phân bổ các cơ hội kinh doanh quốc tế cũng như quy mô của thị trường. ở tầm vi mô các yếu tố kinh tế lại ảnh hưởng đến cơ cấu tổ chức và hiệu quả của doanh nghiệp. Các yếu tố giá cả và sự phân bổ tài nguyên ở các thị trường khác nhau cũng ảnh hưởng tới quá trình sản xuất, phân bố nguyên vật liệu, vốn, lao động và do đó ảnh hưởng tới giá cả và chất lượng hàng hoá xuất khẩu. 3. Yếu tố luật pháp. Mỗi quốc gia có hệ thống luật pháp riêng dễ điều chỉnh các hoạt động kinh doanh quốc tế ràng buộc các hoạt động của doanh nghiệp. Các yếu tố luật pháp ảnh hưởng tới hoạt động xuất khẩu trên những mặt sau: - Quy định về giao dịch hợp đồng, về bảo hộ quyền tác giả, quyền sở hữu trí tuệ. - Quy định về lao động, tiền lương, thời gian lao động, nghỉ ngơi, đình công, bãi công. - Quy định về cạnh tranh, độc quyền,về các loại thuế. - Quy định về vấn đề bảo vệ môi trường, tiêu chuẩn chất lượng, giao hàng, thực hiện hợp đồng. - Quy định về quảng cáo, hướng dẫn sử dụng. 16
17. 4. Yếu tố cạnh tranh. Cạnh tranh, một mặt thúc đẩy cho các doanh nghiệp đầu tư máy móc thiết bị, nâng cấp chất lượng và hạ giá thành sản phẩm Nhưng một mặt nó dễ dàng đẩy lùi các doanh nghiệp không có khả năng phản ứng hoặc chậm phản ứng với sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Các yếu tố cạnh tranh được thể hiện qua mô hình sau: Mô hình: Sức mạnh của Michael Porter Đối thủ mới tiềm tàng Sự đe doạ của các Khả năng đối thủ cạnh tranh mặc cả của người mua Nhà cung Cạnh tranh giữa cấp Người mua các công ty hiện tại khả năng mặc cả của nhà Sự đe doạ cung cấp của các hàng hoá thay thế Các mặt hàng và các dich vụ thay thế Qua mô hình các doanh nghiệp có thể thấy được các mối đe dọa hay thách thức với cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong ngành là trung tâm. Xuất phát từ đây doanh nghiệp có thể đề ra sách lược hợp lý nhằm hạn chế đe doạ và tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp mình. - Sự đe doạ của các đối thủ cạnh tranh tiềm tàng. Các đối thủ này chưa có kinh nghiệm trong việc thâm nhập vào thị trường quốc tế song nó có tiềm năng lớn về vốn, công nghệ, lao động và tận dụng được lợi thế của người đi sau, do đó dễ khắc phục được những điểm yếu của các doanh 17
18. nghiệp hiện tại để có khả năng chiếm lĩnh thị trường. Chính vì vậy, một doanh nghiệp phải tăng cường đầu tư vốn, trang bị thêm máy móc thiết bị hiện đại để tăng năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, nhưng mặt khác phải tăng cường quảng cáo, áp dụng các biện pháp hỗ trợ và khuyếch trương sản phẩm giữ gìn thị trường hiện tại, đảm bảo lợi nhuận dự kiến. - Sức ép của người cung cấp. Nhân tố này có khả năng mở rộng hoặc thu hẹp khối lượng vật tư đầu vào, thay đổi cơ cấu sản phẩm hoặc sẵn sàng liên kết với nhau để chi phối thị trường nhằm hạn chế khả năng của doanh nghiệp hoặc làm giảm lợi nhuận dự kiến, gây ra rủi ro khó lường trước được cho doanh nghiệp. Vì thế hoạt động xuất khẩu có nguy cơ gián đoạn. - Sức ép người tiêu dùng. Trong cơ chế thị trường, khách hàng thường được coi là “thượng đế”. Khách hàng có khả năng làm thu hẹp hay mở rộng quy mô chất lượng sản phẩm mà không được nâng giá bán sản phẩm. Một khi nhu cầu của khách hàng thay đổi thì hoạt động sản xuất kinh doanh nói chung và hoạt động xuất khẩu nói riêng cũng phải thay đổi theo cho phù hợp. - Các yếu tố cạnh tranh trong nội bộ ngành. Khi hoạt động trên thị trường quốc tế, các doanh nghiệp thường hiếm khi có cơ hội dành được vị trí độc tôn trên thị trường mà thường bị chính những doanh nghiệp sản xuất và cung cấp các loại sản phẩm tương tự cạnh tranh gay gắt. Các doanh nghiệp này có thể là doanh nghiệp của quốc gia nước sở tại, quốc gia chủ nhà hoặc một nước thứ ba cùng tham gia xuất khẩu mặt hàng đó.Trong một số trường hợp các doanh nghiệp sở tại này lại được chính phủ bảo hộ do đó doanh nghiệp khó có thể cạnh tranh được với họ. 5./ Yếu tố văn hoá. Yếu tố văn hoá hình thành nên những loại hình khác nhau của nhu cầu thị trường, tác động đến thị hiếu của người tiêu dùng. Doanh nghiệp chỉ có thể thành công trên thị trường quốc tế khi có sự hiểu biết nhất định về 18
19. phong tục tập quán, lối sống mà điều này lại khác biệt ở mỗi quốc gia. Vì vậy, hiểu biết được môi trường văn hoá sẽ giúp cho doanh nghiệp thích ứng với thị trường để từ đó có chiến lược đúng đắn trong việc mở rộng thị trường xuất khẩu của mình. IV./ Đặc điểm riêng của sản xuất và buôn bán hàng dệt may trên thị trường thế giới. 1./ Đặc điểm về sản xuất. Với một quốc gia, khi có nền công nghiệp phát triển thì ngành công nghiệp dệt may sẽ không đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế mà các ngành công nghiệp khác có hàm lượng kỹ thuật cao sẽ chiếm lĩnh thị trường. Bởi ngành công nghiệp dệt may là một ngành sử dụng nhiều lao động đơn giản, vốn đầu tư ban đầu không lớn, nhưng có tỷ lệ lãi khá cao. Chính vì vậy sản xuất dệt may thường phát triển mạnh và có hiệu quả, ở các nước đang phát triển, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hoá. Khi đã có công nghiệp phát triển, có trình độ kỹ thuật cao, giá lao động cao thì sức cạnh tranh trong sản xuất dệt may sẽ giảm.Thực tế cho thấy, lịch sử phát triển ngành dệt may thế giới cũng là lịch sử chuyển dịch công nghiệp dệt may từ khu vực phát triển sang khu vực kém phát triển hơn do tác động của các lợi thế so sánh. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là ngành dệt may không còn tồn tại các nước phát triển mà nó đã phát triển cao hơn với những sản phẩm cao cấp, thời trang để phục vụ cho một nhóm người. Cụ thể của sự chuyển dịch này là vào năm 1840 từ nước Anh sang các nước Châu Âu khác, khi các ngành công nghiệp dệt may đã trở thành động lực phát triển chính cho sự phát triển thị trường sang các khu vực mới khám phá ở Châu Mỹ. Tiếp theo là từ Châu Âu sang Nhật Bản vào những năm 1950. Từ năm 1960, khi chi phí sản xuất ở Nhật tăng lên và thiếu nguồn lao động thì công nghiệp dệt may lại chuyển dịch tới các nước mới công nghiệp hoá (NICS) như Hongkong, Đài loan, Nam Triều Tiên Quá 19
20. trình chuyển dịch được thúc đẩy mạnh bởi nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm khai thác lợi thế về nguồn nguyên liệu tại chỗ và giá nhân công rẻ. Tuy hiện nay công nghiệp dệt may không còn thống trị trong nền kinh tế nhưng nó vẫn còn đóng góp về nguồn thu ngoại tệ thông qua xuất khẩu ở các nước này. Theo quy luật chuyển dịch của ngành công nghiệp dệt may thì đến năm 1980 lợi thế so sánh của ngành dệt may mất dần đi, các quốc gia này chuyển sang sản xuất và xuất khẩu các mặt hàng có công nghệ và kỹ thuật cao hơn như điện tử, ô tô Ngành dệt may lại tiếp tục chuyển dịch sang các nước Đông Nam á, Trung Quốc rồi tiếp tục sang các quốc gia khác, trong đó có Việt nam. Việt Nam là một quốc gia thuộc ASEAN và cũng đã đạt mức xuất khẩu cao về sản phẩm dệt may trong thập kỷ qua góp phần vào công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. 2./ Đặc điểm trong buôn bán. Sản xuất ngành dệt may có vai trò và ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất và buôn bán quốc tế. Trong lịch sử của nền mậu dịch thế giới, sản phẩm ngành dệt may là một trong những sản phẩm đầu tiên tham gia vào thị trường. Nó có những đặc điểm chủ yếu sau: - Sản phẩm dệt may có nhu cầu rất phong phú, đa dạng tuỳ theo đối tượng tiêu dùng. Người tiêu dùng khác nhau về văn hoá, phong tục tập quán, tôn giáo, khác nhau về khu vực địa lý, tuổi tác sẽ có nhu cầu rất khác nhau về trang phục. - Sản phẩm dệt may mang tính thời trang cao, phải thường xuyên thay đổi mẫu mã, kiểu dáng, màu sắc, chất liệu để đáp ứng tâm lý thích đổi mới, độc đáo và gây ấn tượng của người tiêu dùng. 20
21. -Nhãn mác sản phẩm có ý nghĩa rất lớn đối với tiêu thụ sản phẩm. Người tiêu dùng thường căn cứ vào nhãn mác để đánh giá chất lượng sản phẩm. Tên tuổi của các hãng nổi tiếng trên thế giới đều gắn liền với nhãn mác sản phẩm. Tập quán và thói quen tiêu dùng là một yếu tố quyết định nguyên liệu và chủng loại sản phẩm. - Yếu tố thời vụ liên quan chặt chẽ tới thời cơ bán hàng. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với những nhà xuất khẩu trong vấn đề giao hàng đúng thời hạn. - Các sản phẩm dệt may là một trong những mặt hàng được bảo hộ chặt chẽ. Trước đây có hiệp định về hàng may mặc, việc buôn bán các sản phẩm dệt may được điều chỉnh theo những thể chế thương mại đặc biệt mà nhờ đó, phần lớn các nước nhập khẩu thiết bị các hạn chế số lượng để hạn chế hàng dệt may nhập khẩu. Mặt khác, mức thuế phổ biến đánh vào hàng dệt may còn cao hơn so với những hàng hoá công nghiệp khác. Bên cạnh đó, từng nước nhập khẩu còn đề ra những điều kiện đối với hàng dệt may nhập khẩu. Tất cả những hàng rào đó ảnh hưởng rất nhiều đến sản xuất và buôn bán hàng dệt may trên thế giới trong thời gian qua. 21
22. chương II thực trạng xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch trong thời gian qua i./ tình hình sản xuất hàng dệt may của Việt Nam trong thời gian qua. 1./ Năng lực sản xuất hàng dệt may. Ngày 29/4/1995, Thủ Tướng Chính phủ đã quyết định thành lập tổng Công ty dệt may Việt Nam. Đến ngày 20/9/1997, Tổng công ty dệt may Việt Nam đã làm lễ ra mắt mở đầu cho một hoạt động mới trên lĩnh vực dệt may của cả nước. Đây cũng là điều kiện cho ngành may có đà phát triển.Tổng công ty có nhiệm vụ tăng cường, tích luỹ, tập trung, phân công chuyên môn hoá và hợp tác kinh doanh, tạo cho các doanh nghiệp may phát huy được năng lực của mình. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 135 cơ sở sản xuất may công nghiệp năng lực sản xuất 474 triệu sản phẩm, có khoảng 520.000 máy may công nghiệp và hơn 950.000 hộ cá thể tư nhân, tổ HTX may mặc với khoảng 110.000 lao động. Các công ty, xí nghiệp trung ương là những cơ sở chủ lực may hàng xuất khẩu nhiều năm qua, có gần 15.000 máy may công nghiệp hiện đại được trang bị kỹ thuật tiên tiến với 27.000 lao động kỹ thuật có tay nghề cao. Năng lực sản xuất của khu vực này khoảng 78.000 triệu sản phẩm hàng năm. Khối công nghiệp địa phương, công ty trách nhiệm hữu hạn công ty tư nhân có khả năng sản xuất hàng dệt may đạt kỹ thuật cao, chất lượng cao, đảm bảo xuất khẩu, có khả năng sản xuất trên 40 triệu sản phẩm hàng năm với trên 10.000 thiết bị được trang bị mới, hiện đại.Trong số các cơ sở này, có một số cơ sở mới được xây dựng như công ty Leagamex, Công ty xuất nhập khẩu Sài Gòn khu vực kinh tế này đã hoà nhập với sự phát triển 22
23. chung của nền kinh tế thị trường, làm ra được những sản phẩm có chất lượng và kỹ thuật cao, đáp ứng được phần nào nhu cầu đa dạng trong nước cũng như làm hàng xuất khẩu. Trong những năm qua, ngành dệt may đã đạt được tốc độ phát triển bình quân hàng năm là 10,7%, chiếm 9,14% giá trị tổng sản lượng công nghiệp (theo giá cố định năm 1989) là một trong những ngành được các nhà đầu tư quan tâm. Ngành đã tạo việc làm cho hơn nửa triệu lao động. Theo số liệu của Tổng công ty dệt may Việt Nam, tổng năng lực sản xuất của ngành dệt may Việt Nam năm 1999 được đánh giá như sau: Bảng 1: năng lực sản xuất một số sản phẩm dệt may của Việt Nam. chỉ tiêu đ.vị tính doanh Nghiệp doanh nghiệp tổng trong nước có vốn ĐTNN sợi dệt tấn 72.000 90.000 162.000 vải lụa triệu m2 380 420 800 dệt kim triệu sp 31 8 39 hàng may sẵn triệu sp 280 120 400 Nguồn: Tổng công ty dệt may Việt Nam. Như vậy, tính đến năm 1999, mặt hàng sợi dệt và vải lụa, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm tỷ trọng cao hơn các doanh nghiệp trong nước về sản lượng: sợi dệt là 90.000 tấn (chiếm 55,5% sản lượng sợi dệt toàn ngành), vải lụa là 420 triệu m3 (chiếm 52,5% sản lượng vải lụa toàn ngành). Trong khi đó với hai mặt hàng dệt kim và hàng may sẵn thì các doanh nghiệp trong nước lại chiếm tỷ trọng cao hơn: dệt kim là 31 triệu sản phẩm (chiếm 79,49% sản lượng dệt kim toàn ngành), hàng may sẵn 280 triệu sản phẩm (chiếm 70%). 23
24. Các cơ sở dệt may tập trung chủ yếu ở hai khu vực là vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long và Đông Nam Bộ. Để hiểu rõ tình hình sản xuất hàng dệt may Việt Nam trong những năm qua ta sẽ tìm hiểu về tình hình thiết bị công nghệ và tình hình đầu tư cho ngành này. *Thiết bị công nghệ. ở các quốc gia trong khu vực, đứng đầu là Nhật bản, tiếp đến là Hàn Quốc, Đài Loan, Thái lan, Indonexia và đặc biệt là Trung Quốc, có tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu hàng năm là 25%, họ đã đầu tư 1.2tỷ USD để hiện đại hoá kỹ thuật, công nghệ ngành may. Ngành may tại Việt Nam, từ năm 1992, nhất là sau thời kỳ tan rã của thị trường Liên Xô (cũ) và Đông Âu, đã đầu tư hàng triệu USD để đổi mới các thiết bị công nghệ của các nước như Đức, Nhật, Hà Lan, Hàn Quốc để đạt được trình độ may tiên tiến. Từ năm 1992 đến nay, mỗi năm đều có 18.000 máy may thiết bị chuyên ngành được nhập khẩu vào Việt Nam, nâng tổng số thiết bị ngành may cả nước lên đến hơn 100.000 chiếc các loại. Nhìn chung, việc nhập khẩu máy móc thiết bị thời gian qua được tiến hành thận trọng, đúng yêu cầu, giá cả hợp lý, máy về đúng tiến độ. Song do có một số đơn vị có nguồn vốn hạn hẹp nên phải mua thiết bị “second hand” để khách hàng lợi dụng đưa thiết bị quá cũ, tân trang lại nên hiệu quả sử dụng bị hạn chế. Vấn đề lập luận chứng đầu tư còn phiến diện, thiếu đồng bộ. Có trường hợp mua thiết bị dệt về mới phát hiện thiếu thiết bị lạnh nên phải chờ hai năm mới sử dụng. Hoặc thiếu sự phối hợp trong các khâu đầu tư dẫn đến việc thiết bị nhập về rồi mới tổ chức đào tạo nhân công.Tình trạng trên dẫn đến thời gian vay vốn kéo dài, làm mất chữ tín của doanh nghiệp. Mặc dù vậy , thời gian qua vấn đề hiện đại hoá công nghệ ngành dệt may luôn được đẩy cao. Hiện thời ngành dệt có 868.000 cọc sợi, 43.200 máy dệt, trong đó các xí nghiệp quốc doanh trung ương quản lý11.000 máy, xí nghiệp quốc doanh địa phương 3.200 máy, còn các hợp tác xã và tư nhân 24
25. 29.000 máy. Các thiết bị nhuộm hoàn tất có thể nhuộm 450 triệu m/ năm với các loại vải từ các nguyên liệu dệt khác nhau và các công nghệ nhuộm cũng như công nghệ in hoa khác nhau, các thiết bị dệt kim có thể sản xuất 20.900 tấn sản phẩm / năm, bao gồm 19.500 tấn dệt kim tròn / năm và 1.400 tấn dệt kim dọc / năm. Tuy nhiên, phần lớn thiết bị ngành dệt hầu như đã rất cũ và sự thiếu đồng bộ giữa các khâu. Thiết bị dệt còn ít so với thiết bị kéo sợi, phần lớn lại là máy dệt thoi khổ nhỏ, chủng loại nghèo nàn, vải làm ra không đáp ứng được nhu cầu thị trường. Về thiết bị kéo sợi cũng có tới hơn 60% là loại sợi chải thô, chỉ số lượng bình quân thấp, chỉ có khoảng 26 - 30 % là cọc sợi chải kĩ, chỉ số cao dùng cho dệt kim và vải cao cấp. Dây chuyền nhuộm hoàn tất cũng đã lạc hậu, phần lớn là thiết bị khổ hẹp tiêu hao nhiều hoá chất, thuốc nhuộm, dẫn đến chi phí cao. Trong những năm gần đây, Tổng công ty dệt may Việt Nam đã khắc phục tình trạng yếu kém, thiếu đồng bộ của ngành dệt, tập trung chủ yếu đầu tư vào những khâu còn yếu như khâu dệt, và một số thiết bị hoàn tất để nâng cao chất lượng vải cho một số đơn vị dệt, đồng thời bảo lãnh cho một số doanh nghiệp vay vốn trả chậm để hiện đại hoá thiết bị và nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu của ngành may xuất khẩu. Tuy nhiên, đầu tư hiện đại hoá thiết bị ngành dệt là một nhiệm vụ khó khăn đòi hỏi sự nỗ lực của Tổng công ty dệt may cũng như từng doanh nghiệp ngành dệt và sự hỗ trợ của các chính sách nhà nước. Về công nghệ trong thời gian gần đây đã có một số dây chuyền kéo sợi mới, sử dụng công nghệ bông chải liên hợp, tự động cao, các máy ghép tự động khống chế chất lượng, ứng dụng các kỹ thuật vi mạch điện tử vào hệ thống điều khiển tự động và kiểm tra chất lượng sợi: Trong khâu dệt vải bông, nhờ sử dụng các thiết bị se hấp, giảm trọng lượng nhiều sản phẩm giả tơ, giả len đã bắt đầu được sản xuất và tạo uy tín trên thị trường. Trong khâu dệt kim do phần lớn máy móc được nhập khẩu từ Nhật Bản, Hàn 25
26. Quốc, Đài Loan, Đức thuộc thế hệ mới, nhiều chủng loại đã được trang bị máy vi tính đạt năng suất, chất lượng cao, tính năng sử dụng rộng, song công nghệ và đào tạo chưa được nâng cao tương xứng nên mặt hàng còn đơn điệu chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Công nghệ may cũng đã có những chuyển biến kịp thời, các dây chuyền may được bố trí vừa và nhỏ, sử dụng ít lao động, cơ động nhanh, có khả năng chấn chỉnh sai sót ngay, cũng như thay đổi mẫu mã nhanh. Khâu hoàn tất cũng được trang bị hiện đại tạo hiệu quả rất cao trong kinh doanh. *Tình hình đầu tư. So với một số ngành khác, có thể nói đầu tư cho ngành may tương đối thấp. Trên thực tế, để có một chỗ lao động chỉ cần 600 USD cho thiết bị, 300 USD cho nhà xưởng, điện nước, thời gian thu hồi vốn nhanh từ 5-7 năm, đó là tính hơn hẳn so với đầu tư các ngành khác. Chính điều đó đã giải thích tại sao trong một thời gian vài năm trở lại đây đã xuất hiện nhiều xí nghiệp liên doanh trong ngành may đã có 65 dự án đầu tư nước ngoài được SCCI cấp giấy phép với tổng số vốn đầu tư 129,8 triệu USD. Địa bàn đầu tư trải rộng khắp 13 tỉnh trong cả nước bao gồm 4 tỉnh miền Bắc, 6 tỉnh miền Nam, 3 tỉnh miền Trung và Tây Nguyên. Ba địa phương có số dự án và số vốn đầu tư lớn nhất là thành phố Hồ Chí Minh: 40 dự án, Đồng Nai: 123 dự án, Hà Nội: 10 dự án Mục tiêu rất đa dạng và phong phú, ngoài lĩnh vực may quần áo xuất khẩu, các chủ đầu tư còn đầu tư vào lĩnh vực khác như: sản xuất túi du lịch và ba lô, va li, túi thể thao, dây khoá kéo, kim máy may, giầy da với thời gian đầu tư ngắn nhất là 5 năm, và dài nhất là 30 năm. Những năm qua, ngành dệt may đã có một vị trí quan trọng trong việc mở rộng thương mại quốc tế, thu hút nhiều lao động, tạo ra ưu thế cạnh tranh cho các sản phẩm xuất khẩu sử dụng nhiều lao động và cũng là ngành có tỷ lệ lợi tức cao. Do đó, ngành rất được Đảng và nhà nước quan tâm phát 26
27. triển. Thời kỳ 1991 - 1995, toàn ngành dệt may đã đầu tư 1484,592 tỷ VND, trong đó vốn vay nước ngoài là 419,319 tỷ VND (chiếm 28%), vay trong nước là 691,363 tỷ VND (chiếm 47%), vốn khấu hao cơ bản để lại và các nguồn vốn khác là 340,555 tỷ VND (chiếm 22,3%) vốn ngân sách sấp chỉ có 33,356 tỷ VND (chiếm 2,7%), nhằm đầu tư phát triển ngành theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VII “Đẩy mạnh sản xuất hàng tiêu dùng đáp ứng nhu cầu đa dạng, chất lượng ngày càng cao, phục vụ tốt hơn nhu cầu trong nước và xuất khẩu”. Nhờ vậy mà trong thời kỳ qua, ngành đã có bước phát triển lớn và giữ vai trò quan trọng trong sản xuất hàng trong nước cũng như xuất khẩu. 2. Thực trạng sản xuất của ngành dệt may. 2.1. Tình hình sản xuất một vài sản phẩm chủ yếu. Trong những năm qua, tình hình sản xuất của ngành dệt may, đặc biệt là ngành may công nghiệp phục vụ xuất khẩu đã có những tiến bộ đáng kể. So với năm 1991 sản lượng sợi dệt năm 1997 đã tăng 71% và sản lượng hàng may mặc tăng 76,1% Biểu đồ 1: Sản lượng sợi dệt của Việt Nam. 80 69.5 70 65.4 59.2 60 ) n ấ t 50 44 44.4 0 40 38 0 40 0 1 ( 30 L S 20 7.9 8.2 8.1 10 4.5 6.1 6.3 6.9 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Thời gian Sản lượng của các DN trong nước Sản lượng của các DN có vốn ĐTNN Nguồn: Niên giám thống kê 1997 27
28. Sản xuất vải tuy không có mức tăng trưởng cao như sản xuất sợi nhưng cũng khả quan, đặc biệt là sản xuất của các doanh nghiệp thuộc khu vực đầu tư nước ngoài. Biểu đồ 2: Sản lượng vải lụa các loại 350 300 280 285 300 272 263 ) 250 215 228 m u 200 ệ i r T 150 ( L 70 75 S 100 30 35 40 41 50 10 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Thời gian Sản lượng của các DN trong nước Sản lượng của các DN có vốn đầu tư nước ngoài Nguồn: Niên giám thống kê 1997 Với các ưu thế riêng như vốn đầu tư ít, quay vòng vốn nhanh, khả năng chuyển sang xuất khẩu cao, lĩnh vực may công nghiệp là lĩnh vực có tốc độ tăng trưởng cao nhất của ngành may, đặc biệt là năm 1993, khi thị trường xuất khẩu được mở rộng. Tuy nhiên, mặc dù có tiềm năng tiêu thụ nội địa cũng như xuất khẩu cao, sản xuất các sản phẩm dệt kim không mấy phát triển do không kịp đổi mới về thiết bị công nghệ để phù hợp với yêu cầu đa dạng hoá sản phẩm nhanh chóng của thị trường sản xuất các sản phẩm đủ tiêu chuẩn xuất khẩu. Ngành dệt có tốc độ tăng trưởng giá trị sản lượng thấp điều này làm cho tổng giá trị sản lượng ngành dệt may thấp hơn tốc độ tăng giá trị tổng sản lượng toàn ngành công nghiệp. Từ năm 1993 ngành may chuyển hướng và mở rộng thị trường xuất khẩu, giá trị sản lượng ngành may tăng vọt với những năm trước đó. 28
29. Biểu đồ 3: Tăng trưởng giá trị tổng sản lượng hàng dệt may 600 500 400 ) 300 % ( 200 100 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Thời gian Giá trị tổng SL toàn ngành Công nghiệp dệt Công nghiệp may Công nghiệp dệt và may Nguồn: Niên giám thống kê 1997 Nhìn chung, tốc độ tăng trưởng giá trị tổng sản lượng toàn ngành cao hơn tốc độ tăng trưởng giá trị tổng sản lượng của ngành công ngiệp dệt may trong những năm qua. 2.2. Cơ cấu sản phẩm. Đi cùng với sự thay đổi dần của máy móc, trang thiết bị thì các sản phẩm dệt may đã dần được đa dạng hoá. Trong khâu sản xuất sợi, tỷ trọng các mặt hàng Polyeste pha bông với nhiều tỷ lệ khác nhau tăng nhanh. Các loại sợi 100% polyeste cũng bắt đầu được sản xuất, các sản phẩm cotton/visco, cotton/acrylic đã bắt đầu được đưa ra thị trường. Trong khâu dệt vải, nhiều mặt hàng dệt thoi mới, chất lượng cao đã bắt đầu được sản xuất: đối với mặt hàng 100% sợi bông, các mặt hàng sợi đơn chải kỹ chỉ số cao phục vụ cho may xuất khẩu, mặt hàng sợi bông dày được tăng cường công nghệ làm bóng, phòng co cơ học đã xuất khẩu được sang EU và Nhật Bản là một thị trường phi hạn ngạch lớn của nước ta Đối 29
30. với một số mặt hàng sợi pha, các mặt hàng katê đơn màu sợi 76/76 đều thay sợi dọc 76/2, các loại vải dày như gabadin, kaki, simili, tuy sản lượng chưa cao nhưng cũng bắt đầu được đưa vào sản xuất rộng rãi ở nhiều doanh nghiệp. Đối với mặt hàng 100% sợi tổng hợp, nhờ được trang bị thêm hệ thống xe săn sợi với độ săn cao, thiết bị comfit, thiết bị giảm trọng lượng đã tạo ra nhiều mặt hàng giả tơ tằm, giả len thích hợp với khí hậu nhiệt đới, bước đầu giành được uy tín trên thị trường trong và ngoài nước. Đối với mặt hàng dệt kim 75 - 80% sản lượng hàng dệt kim từ sợi Pe/Co được xuất khẩu, tuy nhiên chủ yếu là các mặt hàng thuộc nhóm giá thấp và trung bình 2,5 - 3,5 USD/sản phẩm, tỷ trọng các mặt hàng chất lượng cao còn rất thấp. Điều này không có nghĩa là cơ cấu sản phẩm may không có sự thay đổi mà nó đã có sự thay đổi đáng kể, từ chỗ chỉ may được quần áo bảo hộ lao động, quần áo thường dùng ở nhà, đồng phục học sinh đến nay ngành may đã có những sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng được yêu cầu của những nhà nhập khẩu khó tính, quần áo thể thao, quần jean Sản phẩm phụ liệu may cũng đã có những tiến bộ nhất định cả về chủng loại và chất lượng. Những sản phẩm khác như chỉ khâu Total Phong Phú, khoá kéo Nha Trang, Mex Việt Pháp, đủ tiêu chuẩn chất lượng cho khâu may xuất khẩu tuy sản lượng còn thấp chưa đáp ứng được yêu cầu cho sự phát triển. II. Tình hình xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch. 1. Tình hình xuất khẩu hàng dệt may nói chung. Trong những năm 1990 - 1991 do tác động của những thay đổi về chính trị, xã hội của các nước trong hội đồng tương trợ kinh tế, xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam suy giảm nghiêm trọng (do thời gian này Việt Nam chủ yếu xuất khẩu sang thị trường này chiếm khoảng 70% - 80%). Tuy nhiên, ngành dệt may Việt Nam cũng đã có những nỗ lực đáng kể, vượt 30
31. qua giai đoạn khó khăn này, bước vào giai đoạn phát triển mới từ năm 1992, mở rộng thị trường xuất khẩu sang các nước trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt, từ sau hiệp định buôn bán hàng dệt may giữa Việt Nam và EU được ký ngày 15/12/1992, xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam đã tăng trưởng khá nhanh chóng, đưa hàng dệt may trở thành nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu đứng thứ 2 (sau dầu thô) của Việt Nam từ năm 1995 và có kim ngạch xuất khẩu cao nhất năm 1998. Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu Bảng 2: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may thời kỳ 1989 - 1999 Đơn vị tính: Triệu USD 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 140,4 178,7 116,8 190,2 238,8 496,0 850,0 1150 1500 1450 1680 Nguồn: Kinh tế 1999-2000 Việt nam và thế giới. Nhìn tổng quát, ngành dệt may sau khi vượt ngưỡng cửa 1 tỷ USD vào 900 năm 1996 (1,150tỷ USD) và tăng vọt lên trên 1,5 tỷ USD năm 1997, sau853 đó.8 800 tụt xuống700 1,45 tỷ USD vào năm 1998 (do ảnh hưởng của cuộc7 2khủng7.8 hoảng 600 tài chính tiền tệ khu vực), thì việc kim ngạch xuất 5khẩu38 mặt hàng này đã ) 500 % vươn( 4lên00 1,68 tỷ USD trong năm 1999, hay tăng 15,9% là một bước tiến4 2khá5.8 350.6 347.7 300 vững vàng. 263.1 212 200 139.2 194.3 100 143 100 100 123.7 Xét0 về tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may được thể hiện ở biểu đồ19 4:91 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Thời gian Tốc độ tăng trưởng kim nghạch XK hàng dệt may Tốc độ tăng trưởng tổng kim nghạch XK Biểu đồ 4: Tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may (Năm 1991 = 100%) Nguồn: Bộ Thương mại 31
32. Nhìn vào biểu đồ 4 ta thấy rằng: xuất phát điểm từ năm 1991, tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may cho đến nay luôn cao hơn tốc độ tăng trưởng tổng kim ngạch xuất khẩu và có xu hướng cách biệt ngày càng lớn. Năm 1995, tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may là 538% trong khi đó tốc độ tăng trưởng tổng kim ngạch xuất khẩu là 263,1%. Năm 1996, hàng dệt may là 727,8%, tổng kim ngạch xuất khẩu chỉ có 347,7%. Đến năm 1997, tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu dệt may là 853,8% và của tổng kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 425,8%. 2. Tình hình xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào thị trường phi hạn ngạch thời gian qua. 2.1. Tỷ trọng xuất khẩu vào thị trường phi hạn ngạch của hàng dệt may Trong những năm qua, đặc biệt là những năm gần đây thì tỷ trọng xuất khẩu hàng dệt may vào thị trường phi hạn ngạch ngày càng lớn. Chẳng hạn, năm 1999 xuất khẩu hàng may mặc có một bước tiến mới về việc tìm kiếm thị trường phi hạn ngạch và mặt hàng mới với những mẫu mã phù hợp với từng địa bàn. Nếu như trong các năm trước, xuất khẩu hàng may mặc sang các thị trường có hạn ngạch thường chiếm trên 50% thì trong 6 tháng đầu năm 1999 chỉ còn là 44% và tính chung cả 9 tháng đầu năm 1999 chỉ còn vào khoảng 40% và cả năm 1999 tổng khối lượng hàng dệt may xuất khẩu vào khu vực thị trường phi hạn ngạch đã đạt khoảng 60%, tăng 17%so với năm 1998. Điều này chứng tỏ khả năng cạnh tranh khá cao của hàng dệt may nước ta trên thị trường thế giới. Như vậy xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường phi hạn ngạch đang có chiều hướng gia tăng và dự kiến sẽ trở thành thị trường xuất khẩu chủ yếu. Thị trường phi hạn ngạch đối với xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam trong thời gian tới có rất nhiều triển vọng. Hiện nay, các doanh nghiệp ngành dệt may Việt Nam đã bước đầu thành công trong việc thâm nhập thị trường Mỹ, đây là một thị trường tiềm năng lớn. Tuy mới chiếm 2,3% trong tổng kim ngạch nhập khẩu hàng dệt may của Mỹ, nhưng dự đoán đây là thị 32
33. trường mà hàng dệt may của Việt Nam có thể vươn tới được. Điều này góp phần đưa tỷ trọng xuất khẩu hàng dệt may vào các thị trường phi hạn ngạch tăng lên. Bảng 3: Những thị trường phi hạn ngạch lớn nhập khẩu hàng dệt may Việt Nam (Triệu USD) Số TT thị trường Năm 1997 Năm 1998 Năm 1999 Giá trị Tỷ trọng Giá trị Tỷ trọng Giá trị Tỷ trọng (%) (%) (%) 33
34. 1. Nhật Bản 325 39,68 252 37,89 370 42,88 2. Đài Loan 198 24,18 200 30,07 160* 24,5 3. Nga 42 5,13 52 7,82 70 8,12 4. Hàn Quốc 76 9,28 40 6,01 31* 4,75 5. Singapore 56 6,84 26 3,91 38* 5,82 6. Mỹ 23 2,8 24 3,61 30 3,52 7. Oxtraylia 17 2,08 10 1,5 14* 2,14 8. Hồng Kông 27 3,3 13 1,95 7* 1,07 9. Malaixia 8 0,98 4 0,6 6* 0,92 10.Ba Lan 10 1,22 14 2,86 16* 2,45 11.Lào 3 0,37 3 0,45 5* 0,77 12.Thuỵ Sĩ 34 4,15 22 3,31 20* 3,06 Nguồn: Bộ công nghiệp. Chú thích: (*) là số liệu 9 tháng đầu năm 1999. Trong 3 năm gần đây Nhật Bản luôn là quốc gia đứng đầu trong nhập khẩu hàng dệt may của Việt Nam với tỷ trọng ở mức khoảng từ 38%-42%, thứ 2 là Đài Loan với tỷ trọng khoảng từ 24%-30%, thứ 3 là thị trường Nga chiếm tỷ trọng khoảng từ 5%-8%. 2.2. Một số thị trường phi hạn ngạch chủ yếu của hàng dệt may Việt Nam. 34
35. Không bị ràng buộc bởi hạn ngạch, giá trị hàng xuất sang các nước ngoài EU tăng khá nhanh trong những năm qua. Đứng đầu là Nhật Bản, sau đó là Đài Loan, Hàn Quốc, Hồng Kông * Thị trường Nhật Bản Cho đến năm 1997 nhập khẩu hàng dệt may của Nhật Bản bắt đầu giảm (năm 1996 nhập khẩu hàng dệt của Nhật Bản giảm tới 16%, 6 tháng đầu năm 1997 nhập khẩu hàng dệt của Nhật Bản tiếp tục giảm 4,9% so với cùng kỳ năm trước. Năm 1997 nhập khẩu quần áo bắt đầu giảm 14,3%, sau nhiều năm liên tục có tăng trưởng. Đặc biệt trong năm 1997 nhập khẩu quần áo của Nhật Bản giảm đối với tất cả các nước chỉ trừ Trung Quốc và Việt Nam. Kim ngạch xuất khẩu quần áo của Việt Nam tăng vào Nhật 11,4% so với năm 1996. Nhật Bản nhập khẩu hàng may mặc chủ yếu từ Trung Quốc 63%, Italia 9%, Mỹ 5%, Hàn Quốc 5%, Việt Nam 3%, các nước khác 15%. Xét theo khu vực, nhập khẩu từ các nước Châu á tăng liên tục trong những năm qua. Thị phần của khu vực châu á trong tổng kim ngạch nhập khẩu của Nhật tăng từ 80,9%năm 1995 lên 82,2% năm 1997 trong đó có Việt Nam.Thị phần của khu vực Châu Âu không có biến động lớn 12,9% năm 1995 và 12,3% năm 1997. Nhật bản là thị trường nhập khẩu may mặc lớn thứ 3 trên thế giới, song các nhà xuất khẩu may mặc không bị hạn chế bởi quota. Tuy nhiên, Nhật Bản là một thị trường khó tính. Người tiêu dùng đòi hỏi khắt khe về mẫu mã, hình dáng, kích cỡ, chất lượng hàng may. Ví dụ như trong một cuộc điều tra thì. - Đồ lót, tất: vai trò của mốt là 70,5%, 37,5% là giá cả phần còn lại là phẩm chất. - Quần áo nữ: vai trò của mốt là 56,4%, 37,5% là giá cả phần còn lại là phẩm chất. 35
36. - Comple nam: 50% là phẩm chất, 43,7% là mốt, còn lại là giá cả. Với dân số khoảng 125 triệu người và mức thu nhập bình quân đầu người 21.500 USD/năm thì nhu cầu về may mặc là không nhỏ. Đối với Việt Nam thì Nhật Bản là thị trường xuất khẩu không hạn ngạch lớn nhất, với kim ngạch xuất khẩu tăng rất nhanh, đặc biệt là từ năm 1994. Năm 1995 là năm đầu tiên Việt Nam nằm trong danh sách 10 nước xuất khẩu hàng dệt may lớn nhất vào Nhật Bản. Năm 1996 Việt Nam vươn lên hàng thứ 8 và năm 1997 đã trở thành một trong 7 nước xuất khẩu quần áo lớn nhất vào thị trường Nhật Bản, với thị phần hàng dệt thoi là 3,6% và hàng40 dệt0 kim là 2,3%. Trong khi hàng dệt may sang Nhật của hầu hết 3các70 nước35 năm0 1997 giảm mạnh thì xuất khẩu của Việt Nam đã3 2tăng5 đáng kể về kim 3ngạch00 lẫn thị phần. 287.3 252 250 D 211.25 S Hàng may mặc là một trong 4 mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang U 200 u 170 ệ thị i trường Nhật Bản có kim ngạch lớn trong năm 1998, 300 triệu USD mặc r T 150 134.5 dù vậy hàng may Việt Nam mới chỉ chiếm 3% thị phần và người Nhật Bản 91.7 gần 1như00 chưa có ấn tượng gì về hàng may mặc Việt Nam. 41.8 50 22.89 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Thời gian Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may sang Nhật Bản Biểu đồ 5: kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Nhật Bản Nguồn : Bộ Công nghiệp Trong năm 1998, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may Việt nam sang thị trường Nhật Bản vẫn khá lớn khoảng 252 triệu USD. Tuy nhiên, nó đã giảm 22,46% so với năm 1997 có kim ngạch xuất khẩu đạt 325 triệu USD. Nguyên nhân chính của tình trạng này là do cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực. Nền kinh tế Nhật Bản trong hai năm 1997, 1998 có tăng 36
37. trưởng âm; -0,7% năm 1997 và -2,8% năm 1998. Đến năm 1999, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Nhật Bản tăng trở lại đạt khoảng 370 triệu USD tăng 46,8% so với năm 1998. Về phương thức xuất khẩu: Hiện nay, Việt Nam chủ yếu làm gia công theo đơn đặt hàng trực tiếp của Nhật Bản, hoặc gián tiếp qua các công ty của Hàn Quốc, Đài Loan và từ vải đến các linh kiện khác đều nhập từ nước ngoài. Điều này dẫn tới hàng may Việt Nam có giá cao, không cạnh tranh được với các sản phẩm cùng loại trên thị trường Nhật Bản. Đây là một vấn đề mà các xí nghiệp may của Việt Nam cần có những giải pháp thích hợp. Chủng loại hàng hoá: Hàng may mặc Việt Nam xuất sang thị trường Nhật Bản đa dạng về chủng loại và tăng nhanh về khối lượng. Các loại áo khoác gió nam, khăn trải giường, bàn., áo sơ mi nam là những mặt hàng may mặc chủ yếu của Việt Nam xuất sang thị trường Nhật Bản. Một mặt hàng cần quan tâm là áo sơmi chất lượng cao đây là mặt hàng có nhiều triển vọng, đã được khách hàng Châu Âu ưa thích điều cần làm là các nhà xuất khẩu Việt Nam cần phải khẳng định uy tín của mặt hàng này trên thị trường Nhật Bản. Bảng 5: Kim ngạch xuất khẩu một số mặt hàng dệt may chính của Việt Nam sang Nhật Bản. Đơn vị: triệu USD 1995 1996 1997 Mặt hàng Kim Tỷ lệ Kim Tỷ lệ Kim Tỷ lệ ngạch % ngạch % ngạch % 1. áo khoác gió nam 82,04 23,38 74,49 16,85 81,81 16,31 2. Quần áo cho lái xe tải, trượt tuyết 51,51 14,62 42,26 9,56 45,02 8,97 37
38. 3. Quần âu và quần sóc nam 43,03 12,21 41,35 9,36 47,13 9,4 4. áo sơ mi nam 46,31 13,14 26,67 6,03 51,49 10,73 5. Khăn trải giường, trải bàn 41,69 11,83 54,48 12,33 6,343 12,64 6. áo thể thao, áo nỉ 31,23 8,86 38,24 8,65 50,3 10,02 7. áo khoác nữ 21,59 6,12 32,28 7,30 41,56 8,29 8. áo sơ mi nữ 17,29 4,91 26,23 5,93 32,81 6,54 Nguồn: Bộ Thương mại Trong những năm qua, hàng dệt may Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản được hưởng thuế ưu đãi theo hệ thống GSP của Nhật Bản. Điều này tạo điều kiện cho hàng may mặc Việt Nam chiếm lĩnh thị trường Nhật. Hiện nay, ở Nhật đang có xu hướng dùng đồ hiệu nhưng chỉ một số ít người có thu nhập cao mới sử dụng mặt hàng này, còn thị hiếu chung vẫn là đồ hiệu bình dân giá rẻ.Tuy nhiên, hàng dệt may của Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản phải cạnh tranh quyết liệt với hàng dệt của nhiều nước đặc biệt là của Trung Quốc và các nước ASEAN khác. Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực đã làm giảm sức cạnh tranh của hàng dệt may xuất khẩu từ các nước này. Xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Nhật Bản năm 1998 bị ảnh hưởng nặng nề của khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực. Kinh tế suy thoái, sức mua giảm, tồn kho cao và sự mất giá của đồng Yên Nhật làm tăng giá thành nhập khẩu đã buộc nhiều công ty Nhật Bản cắt giảm nhập khẩu nói chung và hàng dệt may của Việt Nam nói riêng. Ước tính, nhập khẩu hàng dệt may của Nhật Bản từ Việt Nam năm 1998 giảm trên dưới 100 triệu USD. Thị trường Nhật bản có những đặc điểm nổi bật sau: 38
39. - Thị trường Nhật Bản là thị trường xuất khẩu không hạn ngạch lớn nhất của Việt Nam. - Nhật Bản là một thị trường tương đối ổn định, mặc dù trong những năm qua "cơn bão" tài chính tiền tệ đã tác động khôngnhỏ vào đất nước này. - Hàng dệt may Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản được hưởng thuế ưu đãi theo hệ thống GSP của Nhật. Đây là một thuận lợi lớn cho ngành may xuất khẩu của Việt Nam. Tuy nhiên, hàng dệt may Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản phải cạnh tranh quyết liệt với hàng dệt may của nhiều nước đặc biệt là Trung Quốc và các nước ASEAN khác. Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực đã làm giảm sức cạnh tranh của hàng dệt may xuất khẩu từ các nước này. Nhật Bản cũng là một thị trường đòi hỏi rất khắt khe về tiêu chuẩn chất lượng, từ nguyên phụ liệu đến quy trình sản xuất đều phải tuân thủ nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn chất lượng JIS (Japan Industrial Standard) cũng như các điều luật, các quy định ứng dụng với sản xuất và nhập khẩu hàng hoá. Một thực tế là hiện nay, nhiều doanh nghiệp Nhật Bản đang có yêu cầu với chính phủ áp đặt hạn ngạch với Việt Nam một khi xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Nhật tăng lên. Điều này có thể tạo ra những trở ngại không nhỏ trong những năm tới. Xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Nhật Bản năm 1998 bị ảnh hưởng nặng nề của khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực. Kinh tế suy thoái, sức mua giảm, tồn kho cao và sự mất giá của đồng Yên Nhật làm tăng giá thành nhập khẩu đã buộc nhiều công ty Nhật Bản cắt giảm nhập khẩu nói chung và hàng dệt may của Việt Nam nói riêng. Thực tế, lượng đơn hàng đầu năm 1998 của một số doanh nghiệp trước đây vẫn gia công và xuất khẩu với số lượng lớn sang Nhật Bản 39
40. giảm đáng kể so với những năm trước. Công ty may Thăng Long, đơn vị có số lượng đơn đặt hàng sang Nhật lớn nhất, nhì trong tổng công ty cũng không tránh khỏi khó khăn. Khác với thường lệ, hàng năm vào tháng 3 công ty đã chuẩn bị triển khai làm hàng sang Nhật thì trong 3 tháng đầu năm 1998 các khách hàng Nhật Bản lại sang xin lỗi vì không có khách và không có đơn hàng. Tuy nhiên, bước vào năm 1999 nền kinh tế Nhật Bản đã có dấu hiệu phục hồi, nền kinh tế có sự tăng trưởng trở lại; 1,5% trong quý I và 0,4% trong quý II, thấp hơn dự kiến ban đầu là 0,9%. Đồng thời số công ty bị phá sản giảm 21,1% và tổng số nợ của các công ty này giảm 7,1% trong 6 tháng đầu năm tài chính’99. Lúc này, lòng tin của giới kinh doanh trong và ngoài nước Nhật vào nền kinh tế Nhật Bản cũng đã ít nhiều được cải thiện. Điều đó được thể hiện, chỉ số chứng khoán Nikkei đã tăng tới 17.000 điểm và đồng Yên đã tăng mạnh từ 147Yên/USD vào giữa năm 1998 lên 105Yên/USD vào quý III năm 1999, các nhà đầu tư nước ngoài đã bỏ ra 40 tỷ USD để mua cổ phiếu của Nhật bản. Đặc biệt, FDI của nước ngoài vào Nhật bản đã lên tới mức kỷ lục 10,47,tỷ USD trong năm tài chính’98 (tính tới tháng 3/1999) tăng 89,4% so với năm trước và FDI vào Nhật Bản trong nửa năm đầu tài chính’99 đạt 11,38 tỷ USD tăng 16% so với cùng kỳ năm trước. * Thị trường Liên Bang Nga. Thị trường Liên Bang Nga đã từng đóng vai trò hết sức quan trọng với xuất khẩu của Việt Nam nói chung và ngành dệt may Việt Nam nói riêng. Những biến động về chính trị, xã hội ở các nước Liên Xô cũ năm 1991- 1992 đã làm xuất khẩu sang Cộng hoà Liên Bang Nga giảm mạnh, trong đó có xuất khẩu hàng dệt may. Tuy nhiên, trong một vài năm gần đây, với sự nỗ lực của các doanh nghiệp trong việc tìm lại thị trường truyền thống này cũng như các chính sách khuyến khích của chính phủ, xuất khẩu hàng dệt may sang Nga dần dần được khôi phục. Nga đã trở thành một trong 10 thị 40
41. trường xuất khẩu hàng dệt may lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 70 triệu USD năm 1999, tăng 84% so với 38,39 triệu USD của năm 1993. Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường Nga sau khủng hoảng tăng đều qua mỗi năm. Biểu đồ 6: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang CHLB Nga 80 70.6 70 60 52 48.77 50 44.69 45.83 D 42 S 38.39 U 40 u ệ i r T 30 20 10 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Thời gian Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may sang Nga Nguồn: Bộ Công nghiệp Tình hình thị trường Nga trong những năm gần đây có nhiều dấu hiệu khả quan, đến cuối năm 1998 (từ tháng 11 tới tháng 12) nhu cầu hàng dệt bông trong nước bắt đầu tăng vì sự cạnh tranh hàng nhập khẩu giảm đi do đồng rúp giảm giá. Từ tháng 9 đến tháng 12/1998 giá hàng dệt bông nhập khẩu tăng 64% còn giá hàng dệt bông sản xuất trong nước chỉ tăng 43%. Tính đến cuối năm 1998, lượng nhập khẩu bông rất thấp, từ tháng 8 đến tháng 12/1998, tổng nhập khẩu bông đạt 24.300 tấn (tháng 9 nhập khẩu ít nhất là 1.600 tấn và tháng 12 nhập 9.000 tấn). 41
42. Hàng may mặc tại thị trường Nga có những thay đổi về cơ bản, yêu cầu về chất lượng cũng như hình thức sản phẩm ở mức cao với mức giá chấp nhận được. Hàng có phẩm chất trung bình chỉ tiêu thụ được ở các vùng nông thôn. Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ là 2 quốc gia có thị phần hàng may mặc lớn tại thị trường Nga. Hàng may mặc của Trung Quốc có giá rẻ hơn, đa dạng hơn về màu sắc, mẫu mã sản phẩm, phí vận chuyển thấp lại được trợ cấp xuất khẩu. Hàng Thổ Nhĩ Kỳ có ưu thế về vận chuyển và giao hàng. Đối với Việt Nam, hàng dệt may được coi là một trong số các nhóm hàng chiến lược trong xuất khẩu sang thị trường Nga. Để duy trì điều này từ ngày 24-29/8/1998. Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã có chuyến đi thăm chính thức Liên Bang Nga. Nó giúp mở ra những triển vọng mới trong phát triển quan hệ kinh tế - thương mại giữa hai nước, trong đó có việc đặt cơ sở pháp lý cho thanh toán ngoại thương giữa hai nước thông qua hiệp định khung được ký kết giữa hai ngân hàng trung ương. Bước đầu giải quyết một trong những khó khăn lớn nhất của các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang Nga đó là tín dụng và đảm bảo thanh toán. Như ta đã biết, ngày nay các doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu khôi phục lại thị trường này sau nhiều năm gián đoạn do sự sụp đổ của Liên Xô cũ. Nhưng thị trường Nga nói riêng và thị trường Đông Âu nói chung đã có nhiều sự thay đổi. - Sức mua và nhu cầu của thị trường này đã có nhiều thay đổi, yêu cầu về chất lượng, nội dung và hình thức sản phẩm ở mức cao với giá cả ở mức chấp nhận được, hàng phẩm cấp trung bình chỉ tiêu thụ được ở các vùng nông thôn. - Cạnh tranh với hàng Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng trở nên gay gắt hơn. Hàng may mặc của Trung Quốc có giá rẻ hơn, đa dạng hơn về màu sắc, mẫu mã sản phẩm, phí vận chuyển thấp lại được trợ cấp xuất khẩu. 42
43. - Trước đây ưu thế của Việt Nam ở Nga là mạng lưới bán buôn, bán lẻ của người Việt Nam tại Nga, giờ đây đang bị vô hiệu hoá phần nào do các mạng lưới này trong 1, 2 năm gần đây chuyển sang bán hàng của Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ. - Tỷ giá biến động đã tác động mạnh đến xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường này. Hiện chỉ còn vài công ty xuất khẩu hàng may mặc sang Nga theo Nghị định thư. Các doanh nghiệp tư nhân xuất sản phẩm sang Nga để phân phối qua hệ thống bán lẻ của người Việt phần lớn phải ngừng các giao dịch để tình hình thị trường Nga dần ổn định. - Những khó khăn về chuyên chở hàng hoá vẫn chưa có giải pháp thích hợp, chi phí cao, đàm phán về vận tải đường sắt liên vận vẫn chưa đi đến thoả thuận, phương tiện vận tải đường thuỷ tuyến cảng Việt Nam - Viễn đông (hoặc biển Đen) trước kia hầu như đã bị đình trệ. - Chính sách thuế của Nga quy định xếp hàng Việt Nam vào nhóm các nước như Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan, Trung Quốc đã làm cho hàng dệt may của Việt Nam khó cạnh tranh hơn so với các nước có trình độ sản xuất cao hơn này. - Do nền kinh tế Nga suy thoái dẫn đến việc rủi ro thanh toán cao. Các ngân hàng chưa có đủ tín nhiệm để thực hiện các giao dịch giữa 2 quốc gia. * Thị trường Mỹ Mỹ là thị trường khá hấp dẫn, lý tưởng của ngành dệt may vì dân số của Mỹ đông (hơn 260 triệu người năm 1996), đa số sống ở thành thị, có thu nhập quốc dân cao, GDP lên tới 7000 tỷ USD và GDP bình quân đầu người là 25.900 USD năm 1996. Hàng năm Mỹ nhập khẩu khoảng 40 tỷ USD hàng may mặc và dệt. Mỹ là nước đứng đầu thế giới về nhập khẩu hàng may mặc. Trị giá hàng may mặc nhập khẩu lớn gấp 4 lần hàng dệt. Kể từ năm 1990, tỷ trọng hàng dệt may nhập khẩu vào thị trường Mỹ trong tổng giá trị nhập khẩu của thế giới vẫn liên tục tăng. Năm 1997, tổng giá trị 43
44. nhập khẩu hàng dệt may của Mỹ là 54.001,9 triệu USD tăng 17,5% sản phẩm với năm 1996. Gần đây, nhập khẩu hàng dệt may của Mỹ đã chuyển mạnh từ khu vực Châu á sang các nước thành viên của hiệp định tự do thương mại Bắc Mỹ (NAFTA) và các nước láng giềng. Năm 1997, tỷ lệ nhập khẩu hàng may mặc của Mỹ từ các nước Đông á như Hồng Kông, Trung Quốc, Đài Loan giảm xuống chỉ còn 23% so với 47% của năm 1990. Kim ngạch nhập khẩu hàng dệt từ Đông á giảm từ 34% năm 1990 xuống còn 21% năm 1996. Như vậy trong những năm qua thì cơ cấu thị trường nhập khẩu của Mỹ đã có sự thay đổi. Nguyên nhân của sự chuyển dịch thị trường này là do tăng cường quan hệ thương mại khu vực và một nguyên nhân khác là quy định về xuất xứ của Mỹ nó là rào cản hàng may mặc nhập khẩu từ các nước Châu á. Thị trường Mỹ được đánh giá là thị trường xuất khẩu hàng dệt may có nhiều tiềm năng của Việt Nam. Đặc biệt 3/2/1994 Mỹ quyết định bỏ cấm vận đối với Việt Nam, sau đó tháng 8/1994 Mỹ bỏ cấm viện trợ và tháng 7/1995 Mỹ bình thường hoá quan hệ với Việt Nam. Mặc dù chưa được hưởng ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) và tối huệ quốc (MFN) nhưng các doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu tiếp cận được với thị trường Mỹ. Ngay sau khi bình thường hoá quan hệ, Việt Nam đã xuất khẩu sang Mỹ trị giá 51,94 triệu USD trong đó có hơn 2 triệu USD hàng may mặc. Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Mỹ tuy còn thấp nhưng có tốc độ tăng trưởng cao. Năm 1998, trong khi nhiều thị trường xuất khẩu phi hạn ngạch của Việt Nam giảm mạnh thì thị trường Mỹ khá ổn định và đạt kim ngạch nhập khẩu 17,4 triệu USD trong 8 tháng đầu năm1998 và đã đạt 24 triệu USD trong cả năm 1998, tăng lên 30 triệu USD năm 1999. 44
45. Biểu đồ 7: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang Mỹ 35 30 30 24 25 22.6 23 D S 20 U 16.78 u ệ 15 i r T 10 5 2.66 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Thời gian Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may sang Mỹ Nguồn: Bộ Thương mại Mặc dù thị trường Mỹ khá ổn định đối với xuất khẩu dệt may của Việt Nam. Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường Mỹ còn rất nhỏ bé đạt 23 triệu USD năm 1997, năm 1998, đạt 24 triệu USD tăng 4,3%, năm 1999, đạt khoảng 30 triệu USD tăng 25%. Chủng loại hàng hoá: Trong những năm qua, Việt Nam chủ yếu xuất sang Mỹ một số mặt hàng dệt thoi, găng tay, sơ mi trẻ em (khoảng 85% tổng kim ngạch) và hàng dệt kim, sơ mi trẻ em, sơ mi man, nữ, găng dệt kim, áo len Mặc dù Mỹ có nhu cầu về hàng dệt kim lớn nhưng Việt Nam chưa xuất khẩu được nhiều hàng dệt kim sang thị trường này do mức chênh lệch về thuế suất đối với các nước được hưởng GSP và MFN cũng như sự khác biệt trong tiêu chuẩn về sợi dệt và quy trình ráp sản phẩm. Thực trạng hiện nay ở Việt Nam các doanh nghiệp may còn thiếu rất nhiều thông tin về thị trường Mỹ. Tuy nhiên, thông qua các khách hàng như Nam Triều Tiên, Hồng Kông thì việc đáp ứng các đòi hỏi chặt chẽ về chất 45
46. lượng theo tiểu chuẩn ISO9000, các quy định nghiêm ngặt về tuân thủ luật thương mại, về nhãn hiệu hàng hoá, xuất xứ sản phẩm của thị trường này hoàn toàn nằm trong tầm tay của các doanh nghiệp Việt Nam. Sự lạc quan đồng thời nằm trong nỗi lo âu vì Mỹ vẫn chưa giành cho Việt Nam quy chế tối huệ quốc và như vậy, hàng Việt Nam qua Mỹ sẽ chịu mức thuế nhập khẩu từ 40% - 90% giá nhập, trong khi Trung Quốc và một số nước khác được hưởng quy chế này chỉ phải chịu mức thuế 25%. Mặt khác ngân hàng hai nước chưa có mối bang giao nên việc thanh toán là vấn đề nan giải đối với các doanh nghiệp. Trường hợp này đã có một thực tế khi một công ty Mỹ muốn trả tiền cho một công ty Việt Nam, họ không thể mở L/C từ Mỹ mà phải sang tận Việt Nam để làm việc này. Thị trường này được đánh giá như sau: - Thị trường Mỹ được đánh giá là thị trường xuất khẩu hàng dệt may có nhiều tiềm năng của Việt Nam. - Là thị trường dễ tính. - Mỹ thường đặt hàng với khối lượng lớn và thanh toán đảm bảo. - Đây là thị trường với những hợp đồng mua hàng trực tiếp từ Việt Nam, không ký hợp đồng gia công xuất khẩu. - Trong tương lai, nếu Việt Nam được hưởng MFN thì đó là một thuận lợi với các doanh nghiệp Việt Nam. Mặc dù vậy không có nghĩa là hàng dệt may Việt Nam sẽ chiếm lĩnh được một cách dễ dàng thị trường may mặc Mỹ vì: - Khi Việt Nam được hưởng MFN thì hàng dệt may Việt Nam cũng sẽ phải đương đầu với sự cạnh tranh quyết liệt của hàng dệt may Trung Quốc, Hồng Kông, Băng la đét những nước có vị trí chắc chắn trên thị trường Mỹ, có uy tín, có khách hàng ổn định. Ngoài ra còn các nước khối NAFTA 46
47. với những điều kiện ưu đãi theo thoả thuận buôn bán nội khu vực. Sản phẩm của Việt Nam sẽ phải phát huy được ưu thế về giá, về thời hạn giao hàng và uy tín về chất lượng để cạnh tranh được với các nước này. - Thực tế hiện nay Việt Nam chưa được hưởng quy chế MFN của Mỹ dẫn đến việc hàng dệt may của Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ chịu thuế suất cao. Hơn nữa giữa hai nước chưa có hiệp định thương mại song phương tạo ra trở ngại lớn cho việc thanh toán giữa hai nước. - Thị trường Mỹ có các đòi hỏi chặt chẽ về chất lượng theo tiêu chuẩn ISO 9000, các quy định nghiêm ngặt về tuân thủ luật thương mại, về nhãn hiệu hàng hoá, xuất xứ sản phẩm. - Một tập quán thương mại của Mỹ gây trở ngại cho phía Việt Nam là thường yêu cầu mua hàng FOB, trong khi ngành may Việt Nam chủ yếu là ngành gia công xuất khẩu. - Hiện nay nhiều doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ chủ yếu qua trung gian. Điều này làm hạn chế hiệu quả xuất khẩu. * Thị trường các nước trong khu vực. Hàng năm, ngành dệt may Việt Nam xuất khẩu một lượng sản phẩm lớn sang các nước trong khu vực như: Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông Singapore Đây là một thị trường đông dân trên 400 triệu người, thu nhập bình quân đầu người hàng năm tuy có sự chênh lệch lớn giữa các quốc gia, nhưng tính trung bình cũng khá cao (Hồng Kông 23.000 USD). Với một thị trường như thế cùng với tốc độ phát triển bình quân 6 - 8%/năm (năm 1996) thì nhu cầu về hàng may mặc không phải là nhỏ! Các nước trong khu vực có một đặc điểm nổi bật là nền văn hoá giữa các quốc gia khá tương đồng dẫn đến một thị hiếu khá giống nhau. Tuy nhiên, vẫn còn không ít những trở ngại vẫn còn tồn tại. Từ nửa cuối năm 1997, những hỗn loạn tài chính đã đẩy nền kinh tế các quốc gia trong khu 47
48. vực đến khủng hoảng, các vụ cháy rừng ghê gớm (ở Indonêxia) cùng với thiên tai xảy ra ở nhiều nơi trong khu vưc. Nền kinh tế của các nước này vốn được coi là mạnh, đã xuống dốc một cách nhanh chóng. Nhiều nước có tốc độ tăng trưởng âm. Tuy nhiên, sang năm 1999 nền kinh tế đã đi dần vào ổn định. Một vài quốc gia có nền kinh tế phát triển trong khu vực như: Hàn Quốc, Singapore, là những quốc gia nhập khẩu nhiều nhất sản phẩm dệt may của Việt Nam. Tuy nhiên, các nước này không phải là thị trường tiêu thụ mà là nước nhập khẩu hoặc thuê Việt Nam gia công để tái xuất sang các nước thứ 3. Ước tính, khoảng 7% hạn ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU (là một thị trường có hạn ngạch lớn nhất của Việt Nam) phải xuất khẩu qua các nước này. Đài Loan là quốc gia nhập khẩu nhiều sản phẩm dệt may của Việt Nam, năm 1997 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Đài Loan đạt gần 200 triệu USD. Đến năm 1998 như bao quốc gia trong khu vực khác, suy thoái kinh tế do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực đã ảnh hưởng mạnh đến nền kinh tế Đài Loan. Xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam về số lượng và giá trị các hợp đồng thuê gia công hàng dệt may của nước này với doanh nghiệp Việt Nam giảm mạnh và tình hình này đã kéo dài đến những tháng đầu năm 1999. 48
49. Biểu đồ 8: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang một số nước Châu á 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Hàn Quốc Đài Loan Singapore Năm 1997 Năm 1998 Nguồn: Bộ công nghiệp Tuy vừa chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực nhưng các quốc gia Châu á vẫn là nhóm thị trường phải được coi trọng và phát triển của hàng dệt may Việt nam vì: - Đây là một nhóm thị trường quan trọng giúp nhiều doanh nghiệp trong nước về công nghệ, máy móc, thiết bị và nguyên phụ liệu. - Nhiều bạn hàng đã tạo cho các doanh nghiệp may Việt Nam xâm nhập vào thị trường thứ 3 với vai trò là người trung gian. - Đây là khu vực thị trường gần Việt Nam, việc tìm hiểu thị trường và thiết lập các mối quan hệ thuận lợi hơn Bên cạnh đó: - Thị trường các quốc gia trong khu vực chủ yếu là thị trường gia công. 49
50. - Thị trường thiếu ổn định, đặc biệt là trước sự biến động của cuộc khủng hoảng tài chính, làm ảnh hưởng đến tiến độ giao hàng và thực hiện các hợp đồng. Thị trường Hàn Quốc là một thị trường điển hình trong khu vực. Sau cuộc khủng hoảng tài chính, tiền tệ, có rất nhiều công ty ở Hàn Quốc phá sản. Phần lớn các công ty Việt Nam đều mất đi một số lượng đáng kể hợp đồng từ thị trường này và đến nay thị trường này đang đi vào ổn định cho khách hàng đã đạt hàng trở lại. III. Đánh giá chung về hoạt động xuất khẩu hàng dệt may vào các thị trường phi hạn ngạch. 1. Những kết quả đạt được. Ngành dệt may trong những năm qua gặp không ít khó khăn trở ngại, song ngành vẫn vượt qua và phấn đấu để đạt được một số kết quả rất đáng mừng. Ngoài việc là giải quyết được việc làm cho một bộ phận lao động xã hội thì ngành dệt may còn đóng góp nhiều cho sự phát triển nền kinh tế đất nước, có kim ngạch xuất khẩu cao năm 1999 đã đạt 1680 triệu USD và là một trong mười mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất của Việt nam. Việc nỗ lực mở rộng thị trường đặc biệt là nhóm thị trường phi hạn ngạch là điều rất đáng khích lệ vì trong tương lai không xa thì quá trình hội nhập (tham gia tiến trình cắt giảm thuế quan CEPT của khu vực mậu dịch tự do AFTA, tham gia Diễn đàn hợp tác khu vực châu á -Thái Bình Dương APEC và chuẩn bị gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới WTO) đòi hỏi phải có sự cạnh tranh có hiệu quả của các doanh nghiệp trong nước và khả năng cạnh tranh này được đánh giá như sau: Nhìn chung, trên thị trường quốc tế hàng dệt may Việt Nam có mức giá thấp, ở đây do nhiều nguyên nhân, nhưng cơ bản là chi phí tiền lương thấp so với nhiều quốc gia trên thế giới và khu vực. Như ở Thái Lan, tiền lương chiếm 30 - 35% giá thành sản phẩm, chính vì vậy đã đội giá thành 50
51. lên cao và cao hơn so với các nước có giá nhân công thấp hơn. Hơn nữa, nhiều quốc gia như Trung Quốc, Myanma, có giá nhân công thấp song phí hạn ngạch lại khá cao. Chính phủ thường bán hạn ngạch cho doanh nghiệp ở mức trên 20%, do đó giá thành sản phẩm cũng cao so với nước ta. Giá cả là yếu tố cạnh tranh rất có hiệu quả nhưng ngày nay, đối với nhiều doanh nghiệp, thực tế rất khó khăn trong việc xác lập một chính sách giá hợp lý. Vào những năm 1997, 1998 vừa qua, khả năng cạnh tranh của sản phẩm dệt may Việt Nam đã bị đe doạ do tác động của cuộc khủng hoảng tài chính, tiền tệ đồng tiền nhiều nước trong khu vực bị mất giá, giá nhân công giảm làm cho giá cả ở các nước này đồng thời giảm xuống, gây khó khăn cho xuất khẩu hàng dệt may của ta. Thực tế, cuộc khủng hoảng tài chính, tiền tệ đã góp phần tạo ưu thế cạnh tranh về đơn giá lao động và nguồn nguyên liệu của các nước trong khu vực như: Trung Quốc, Inđonexia, Thái lan mạnh hơn Việt nam, đã có nhiều khách hàng đã chuyển sang đặt hàng tại các nước trên. Giá gia công vì thế cũng liên tục bị giảm tới 20-30%, thậm chí có doanh nghiệp giá gia công giảm tới 50%, mà vẫn phải chấp nhận đơn đặt hàng để nhằm mục đích giải quyết việc làm cho công nhân. Tuy nhiên, năm 1999 tình hình có khả quan hơn nhiều. 2. Những khó khăn và thách thức hiện nay. Ngoài những khó khăn khách quan do thị trường các nước đem lại, thì ngành dệt may nước ta còn gặp không ít những trở ngại khác và cũng ảnh hưởng mạnh tới việc xuất khẩu hàng dệt may vào các thị trường phi hạn ngạch của nước ta trong những năm qua. 2.1. Khó khăn về vốn. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp may đang gặp những khó khăn về vốn, thiếu vốn đã hạn chế rất lớn đến việc mở rộng xuất khẩu, đổi mới máy móc thiết bị, nâng cao tay nghề người lao động và đẩy mạnh nghiên cứu thị trường. 51
52. Trong nhiều doanh nghiệp nguồn vốn tín dụng luôn chiếm tỷ trọng cao so với tổng nguồn vốn. Hơn nữa, vốn thiếu ở đây chủ yếu là vốn lưu động. Điều này gây nên áp lực trả lãi vay và đã ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh, lợi nhuận đạt được thấp. Trong khi đó, thủ tục vay vốn còn phiền hà, thời hạn ngắn không phù hợp với công tác đầu tư, thu hồi vốn của các doanh nghiệp. Để có được nguồn vốn tín dụng, một doanh nghiệp phải lập dự án hoặc giải trình kèm theo nhiều điều kiện và văn bản giấy tờ khác nhau. Công việc này mất rất nhiều thời gian làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện hợp đồng. 2.2. Khó khăn trong mua nguyên phụ liệu. Do ngành dệt may nước ta còn chưa phát triển dẫn đến các doanh nghiệp may hiện nay phải nhập khẩu phần lớn nguyên phụ liệu, chỉ trừ một vài mặt hàng là mua ở trong nước. Chính điều này đã gây ra một số khó khăn từ phía nhà cung cấp, cụ thể: nguyên phụ liệu của khách hàng đôi khi về không đồng bộ, làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và tiến độ giao hàng. Đây cũng là nguyên nhân quan trọng dẫn đến nhiều hợp đồng bị huỷ bỏ trong thời gian qua. Hơn nữa, cơ chế quản lý của nhà nước đối với việc mua nguyên phụ liệu còn nhiều vấn đề bất cập. Nguyên phụ liệu nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu được miễn thuế trong thời hạn 90 ngày. Thời hạn này là quá ngắn đối với quá trình sản xuất công nghiệp. 2.3. Khó khăn do sức ép cạnh tranh trên thị trường. Như đã nói cạnh tranh luôn là vấn đề cần được quan tâm của doanh nghiệp, đặc biệt khi xâm nhập vào thị trường phi hạn ngạch thì sức ép cạnh tranh là rất lớn. Không những cạnh tranh với các doanh nghiệp trong nước mà còn phải cạnh tranh với các doanh nghiệp của các nước khác. Điều này buộc các doanh nghiệp may phải giảm giá, cỉa tiến sản xuất, giảm chi phí và đổi mới công nghệ. 52
53. 2.4. Khó khăn trong hoạt động Marketing và thiết kế mẫu. Nhiều doanh nghiệp may chưa xây dựng được kế hoạch xuất khẩu mang tính chiến lược nhằm phân tích môi trường kinh doanh, đặt ra các mục tiêu kinh doanh cụ thể và huy động các nguồn lực để phát triển. Việc tìm hiểu thị trường, tìm kiếm khách hàng còn mang tính bị động do chưa có các tổ chức xúc tiến thương mại cung cấp các thông tin về thị trường cũng như các đặc điểm kinh tế, xã hội, quy định, luật pháp, chính sách thương mại, chế độ ưu đãi thuế quan cho các doanh nghiệp. Do đó nhiều thương vụ là do khách hàng tự tìm đến chứ các doanh nghiệp dệt may chưa chủ động tìm đến khách hàng. Do chưa có các tổ chức đại diện thương mại nên việc thu thập thông tin chưa kịp thời, thiếu thông tin đặc biệt là thông tin về giá cả, cung cầu trên thị trường điều này đã gây ra rất nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp may trong quá trình đàm phán và xây dựng giá cả. Hiện nay, nhìn chung hoạt động thiết kế mẫu của các doanh nghiệp dệt may Việt nam còn yếu, mặc dù nhiều doanh nghiệp đã có xưởng thời trang nhưng hoạt động vẫn chưa đem lại hiệu quả cao, trình độ kỹ thuật còn chưa đạt được sự hoàn chỉnh. Nhiều mẫu mã được thiết kế chưa hợp với thị hiếu người tiêu dùng, chưa đảm bảo được yếu tố thời trang trong thiết kế sản phẩm. 2.5. Khó khăn do cơ chế quản lý của Nhà nước. Bên cạnh những chính sách của Nhà nước cho phát triển ngành dệt may đem lại sự thuận lợi cho ngành thì cũng còn không ít những chính sách đem lại nhiều bất cập, trong điều kiện cơ chế quản lý của nhà nước không đồng bộ, phức tạp. Thủ tục giấy tờ xuất nhập khẩu rườn rà, công tác kiểm hoá còn chậm, chi phí cao như: vận chuyển container, xe tải không cho phép vào giờ hành chính, ngược lại kiểm định hải quan không được phép làm ngoài giờ, khi cần các doanh nghiệp phải có công văn đề nghị. Điều này cản trở xuất khẩu của các doanh nghiệp trong nước. 53
54. Chương III Những giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch I. Những thuận lợi để phát triển của ngành dệt may Việt Nam. Rõ ràng, việc đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong từng thị trường phi hạn ngạch của Việt Nam đóng một vai trò không nhỏ trong việc đưa ra những giải pháp nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào các thị trường này. Bên cạnh đó, ngành dệt may Việt Nam còn có một số những thuận lợi khác nữa xuất phát từ điều kiện tự nhiên, kinh tế, và những đặc thù trong ngành dệt may của đất nước và cũng góp phần vào việc hoạch định những chính sách, chiến lược phát triển của ngành dệt may trong tương lai. 1. Vị trí địa lý Việt Nam có diện tích đất đai 331.689km2 với hơn 78 triệu dân. Vị trí của Việt Nam rất thuận lợi, nó nằm trên tuyến đường giao lưu hàng hải quốc tế từ các nước Đông Bắc á sang các nước Nam á. Trung Đông và châu Phi. Bờ biển Việt Nam có chiều dài 3260km với nhiều hải cảng có mực nước sâu và khí hậu tốt, điều này cho phép tầu bè các nước có thể ra vào an toàn quanh năm. Việt Nam còn nằm trên trục đường bộ và đường sắt từ châu Âu sang Trung Quốc, qua Campuchia, Thái Lan, Pakistan, ấn Độ Về vận tải hàng không, nước ta có sân bay Quốc tế Tân Sơn Nhất nằm ở vị trí thuận lợi cách đều thủ đô và các thành phố của các nước trong vùng. Mặc dù trong những năm qua, nền kinh tế của một vài quốc gia trong khu vực bị ảnh hưởng nặng nề của cuộc khủng hoảng tài chímh tiền tệ, nhưng đến năm 1999 nền kinh tế của các nước này bắt đầu phục hồi và trong tương lai sẽ nhanh chóng ổn định. 54
55. 2. Nguồn lao động và giá nhân công. Đối với ngành may mặc thế giới, ngành may mặc Châu á nói chung có lợi thế tương đối về nguồn nhân công dồi dào và mức lương tương đối thấp so với các khu vực khác. Có thể nói đây cũng là thế mạnh của Việt Nam, tính đến năm 1997, tốc độ tăng dân số của nước ta đã vượt quá con số bình quân từ 1,8 - 2%/ năm. Với tốc độ này, theo các chuyên gia thì đến năm 2005 có 87,6 triệu người và năm 2010 Việt Nam sẽ đạt dân số 100 triệu người.Ngoài ra do mức lương tương đối thấp nên giá công may của Việt Nam so với các nước trên thế giới còn thấp. Yếu tố lao động dồi dào, tiền lương thấp là lợi thế cơ bản của Việt Nam để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam để phát triển nền kinh tế đất nước. 3. Thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Mục tiêu đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực dệt may Việt Nam rất đa dạng và phong phú, ngoài lĩnh vực may quần áo xuất khẩu, các chủ đầu tư còn đầu tư vào những lĩnh vực khác: sản xuất túi du lịch, bô lô, vali, túi thể thao, dây khoá kéo, kim máy may, giầy da với thời hạn đầu tư ngắn nhất là 5 năm và dài nhất là 30 năm. Hiện nay ngành dệt may Việt Nam có nhiều bước phát triển, dành được chỗ đứng trên thị trường thế giới và đạt được sự tin cậy của các nhà đầu tư. 4. Đổi mới thiết bị công nghệ Ngành may là ngành có tỷ suất đầu tư thấp, nên ngành dệt may Việt Nam hoàn toàn có khả năng đầu tư mới thiết bị công nghệ, không ngừng tăng năng suất, nâng cao chất lượng hàng xuất khẩu, đa dạng hoá mặt hàng, đủ sức cạnh tranh với các nước trong khu vực về giá cả cũng như chất lượng. 55
56. Thực tế ngành dệt may nước ta, từ 1992 nhất là sau thời kỳ tan rã của thị trường Liên Xô và Đông Âu, đã đầu tư hàng triệu USD để đổi mới các thiết bị công nghệ của các nước Đức, Nhật, Hà Lan, Hàn Quốc để bắt kịp trình độ may tiên tiến. Từ năm 1993 đến nay, mỗi năm đều có 18000 máy móc, thiết bị chuyên ngành may được nhập khẩu vào Việt Nam để nâng cao dần khả năng dệt may của trong nước. 5.Chính sách của Nhà nước đối với phát triển ngành dệt may. Nhiều chính sách của Đảng và Nhà nước trong thời kỳ đổi mới đã có những tác động tích cực tới kết quả của ngành dệt may trong những năm vừa qua, cụ thể như sau: - Chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần và đặc biệt là việc nới lỏng trong quy chế thương mại, cho phép các doanh nghiệp và tổ chức kinh doanh cũng như các địa phương được quyền xuất khẩu trực tiếp đã tạo ra môi trường sản xuất và kinh doanh thuận lợi đối với ngành dệt may. - Đại hội VII và Đại hội VIII của Đảng đã xác định việc sản xuất hàng tiêu dùng và xuất khẩu là một trong những lĩnh vực chú trọng trong chiến lược đầu tư nhằm chuyển dịch cơ cấu và đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong đó việc thu hút vốn đầu tư sẽ được thực hiện theo phương châm “nguồn vốn trong nước là quyết định, nguồn vốn từ bên ngoài là quan trọng”. Cụ thể hoá chiến lược đầu tư này là Luật khuyến khích đầu tư trong nước (được Quốc hội khoá IX kỳ họp thứ 5 thông qua ngày 22/6/1994) và luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (ra đời vào tháng 12/1987 và được sửa đổi 2 lần: lần 1 tại kỳ họp thứ 2 quốc hội khoá IX ngày 23/12/1993 và lần 2 tại kỳ họp thứ 10, quốc hội khoá IX ngày 12/11/1997) đưa lại cho nền kinh tế nói chung và ngành dệt may nói riêng nhiều cơ hội thu hút vốn nhằm nâng cao năng lực sản xuất và kinh doanh. Cụ thể hoá đường lối đổi mới cơ chế quản lý Doanh nghiệp Nhà nước (được bắt đầu từ đại hội VI của Đảng) và tiếp theo sau một loạt các quyết 56
57. định: Quyết định 315-HĐBT (nay là Chính phủ) ngày 1/9/1991 về sắp xếp lại Doanh nghiệp Nhà nước; Nghị định 388-HĐBT ban hành quy chế về thành lập và giải thể Doanh nghiệp Nhà nước; Quyết định 90/TTg và 91/TTg ngày 7/3/1994 về việc tiếp tục sắp xếp Doanh nghiệp Nhà nước và thí điểm thành lập tập đoàn kinh doanh; chỉ thị 500/TTg ngày 25/8/1995 “về việc khẩn trương tổ chức, sắp xếp lại Doanh nghiệp Nhà nước”; Nghị định số 55-CP của Chính phủ ngày 6/9/1995 đã phê chuẩn điều lệ tổ chức và hoạt động của Tổng công ty dệt may Việt nam. Đây là một bước quan trọng tiến tới việc xoá bỏ tình trạng manh mún, phân tán của nghành dệt may làm tăng sức cạnh tranh của nghành trong việc thu hút vốn và tiêu thụ sản phẩm. Đảng và Chính phủ đã có những chính sách thiết thực trong việc mở rộng thị trường xuất khẩu cho hàng dệt may, đặc biệt đối với thị trường phi hạn ngạch là việc lập lại quan hệ ngoại giao với Mỹ, Việt Nam cũng đã bước đầu khai thông được thị trường này và hiện dang cố gắng có được “quy chế tối huệ quốc” nhằm giúp cho hàng dệt may Việt Nam có sự cạnh tranh bình đẳng với các quốc gia ASEAN khác và Trung Quốc trên thị trường hàng dệt may của Mỹ. Ngoài ra, nhiều chích sách thương mại và đầu tư được ban hành hoặc sửa đổi trong những năm gần đây để phù hợp với tình hình mới cũng tác động tích cực tới sự phát triển của ngành dệt may như; -Luật khuyến khích đầu tư trong nước (sửa đổi ) ban hành theo nghị định của Chính phủ số 7/1998/NĐ-CP ngày 15/1/1998 đã xác định các dự án đầu tư sản xuất hàng dệt, may mặc cũng như sản xuất nguyên phụ liệu cho sản xuất hàng xuất khẩu, thay thế nhập khẩu thuộc danh mục các ngành nghề được hưởng ưu đãi đầu tư. -Luật đầu tư nước ngoài cũng có những thay đổi có tác dụng khuyến khích xuất khẩu và đầu tư cho ngành dệt may cụ thể là Nghị định Chính 57
58. phủ số 10/1998/NĐ-CP ngày 23/1/1998 về một số biện pháp khuyến khích và đảm bảo hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt nam -Nghị định 02 của Chính phủ ngày 26/1/1998 và sau đó là Nghị định số 57/1998/NĐ-CP ngày 31/7/1998 của Chính phủ về hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, gia công và đại lý mua bán hàng hoá đối với nước ngoài đều đã có những thay đổi lớn theo hưóng khuyến khích xuất khẩu II. Định hướng phát triển ngành dệt may Việt Nam từ nay tới năm 2010 Ngành dệt may Việt Nam hiện được đánh giá là ngành có lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu do đầu tư thấp, giá nhân công rẻ và đang có thị trường để phát triển. Mặt khác ngành dệt may cũng là ngành sản xuất nhiều hàng xuất khẩu và thu hút nhiều lao động Đây là các lĩnh vực đang được nhà nước khuyến khích ưu tiên phát triển. Với những lợi thế trên, từ nay tới năm 2010 ngành dệt may đang tập trung chú trọng và phát triển cả về chiều rộng, lẫn chiều sâu, trên cơ sở phát huy nội lực là chính, tranh thủ vốn và công nghệ tiên tiến nước ngoài. Phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 13%/ năm với các mục tiêu là hướng ra xuất khẩu để tăng nguồn thu ngoại tệ, đảm bảo cân đối trả nợ và tái xuất. Mở rộng các cơ sở sản xuất của ngành nhằm thoả mãn nhu cầu tiêu dùng trong nước về số lượng, chất lượng, chủng loại và giá cả. Từng bước đưa ngành công nghiệp dệt mayViệt nam trở thành ngành xuất khẩu mũi nhọn, góp phần tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm, thực hiện đường lối công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. 58
59. Mục tiêu sản xuất và cân đối các nhu cầu đến năm 2010 của ngành dệt may được thể hiện ở bảng 6 và 7: Bảng 6: Mục tiêu kéo sợi và dệt vải SP chủ yếu Năm 2000 Năm 2005 Năm 2010 Tr.m3 Tấn % Tr.m3 Tấn % Tr.m3 Tấn % Kéo sợi các loại 144.000 243.000 343.000 Vải dệt thoi 800 120.000 60,8 1.400 210.000 61,7 2.000 300.000 63,8 Khăn bông 30.000 15,0 41.000 12,1 46.000 9,8 Dệt kim 40.000 20,0 70.000 20,6 940.000 20,0 Vải không dệt 4.000 1,2 10.000 2,1 Các sản phẩm khác 10.000 5,0 15.000 4,4 20.000 4,3 Nguồn: Bộ Công nghiệp. Bảng 7: Mục tiêu về sản phẩm và xuất khẩu Chỉ tiêu 2000 2005 2010 * Hàng may xuất khẩu (Tr.sản phẩm) 490 670 810 Trong đó: - Sản phẩm may quy đổi sơ mi chuẩn 400 550 750 - Sản phẩm dệt kim 90 120 160 * Hàng may mặc nội địa (Tr.sản phẩm) 210 270 540 Trong đó - Sản phẩm may quy đổi sơ mi chuẩn 190 240 500 - Sản phẩm dệt kim 20 30 40 * Kim ngạch xuất khẩu (Tr.USD) 2.000 3.000 4.000 Trong đó - Hàng may 16.000 22.000 30.000 - Hàng dệt 400 800 1.000 Nguồn: Bộ Công nghiệp 59
60. * Định hướng phát triển theo vùng và lãnh thổ Về dệt: - Vùng 1: Vùng Đồng bằng Nam bộ và Đồng bằng sông Cửu Long. Tập trung vào các tỉnh thành sau: thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh Đồng Nai, An Giang, Bình Dương, Đồng Tháp, Tây Ninh, Long An, lấy thành phố Hồ Chí Minh làm trung tâm. Dự kiến sản lượng dệt chiếm 40 - 50% toàn ngành - Vùng 2: Vùng đồng bằng sông Hồng và một số tỉnh phụ cận gồm: Hà Nội, các tỉnh Hà Tây, Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, Phú Thọ, Phú Yên, Nghệ An lấy Hà Nội làm trung tâm. Dự kiến sản lượng dệt chiếm 30 - 40% toàn ngành. - Vùng 3: Vùng Duyên hải miền Trung và một số tỉnh khu 4 cũ gồm: thành phố Đà Nẵng, các tỉnh Quảng Nam, Khánh Hoà, Thừa Thiên-Huế lấy thành phố Đà Nẵng làm trung tâm. Dự kiến sản lượng dệt chiếm 10% toàn ngành. Về may: Tập trung tại các thành phố lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Nha Trang, Đà Nẵng, các tỉnh trở thành vệ tinh của các thành phố lớn. *Định hướng cho đầu tư công nghệ: Kết hợp hài hoà giữa đầu tư chiều sâu, cải tạo, mở rộng và đầu tư mới. Nhanh chóng thay thế những thiết bị và công nghệ lạc hậu, nâng cấp các thiết bị còn có khả năng khai thác, bổ xung thiết bị mới để nâng cao chất lượng sản phẩm. 60
61. *Định hướng cho thị trường tiêu thụ: Duy trì, củng cố và phát triển quan hệ ngoại thương với các thị trường truyền thống, thâm nhập và tạo đà phát triển vào các thị trường có tiềm năng và thị trường khu vực. Từng bước hội nhập thị trường kinh tế khu vực AFTA và thị trường kinh tế thế giới WTO Đối với thị trường trong nước, đáp ứng nhu cầu các mặt hàng dệt, may với chất lượng cao, giá thành hạ, đa dạng hoá mặt hàng, đáp ứng thị hiếu và phù hợp với túi tiền của mọi tầng lớp nhân dân. *Định hướng về phát triển nguyên liệu: Phát triển vùng nguyên liệu bông và tơ tằm để chủ động về nguyên liệu dệt, hạ giá thành sản phẩm và thu hẹp nhập khẩu nguyên liệu. *Định hướng về đào tạo cán bộ, công nhân kỹ thuật: Phát triển hình thức và cấp đào tạo để tăng số lượng cán bộ, công nhân kỹ thuật. III. Một số giải pháp nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào các thị trường phi hạn ngạch. 1. Một số giải pháp từ phía doanh nghiệp. 1.1. Nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm may mặc xuất khẩu của doanh nghiệp. Nâng cao năng lực cạnh tranh là vấn đề các Doanh nghiệp cần phải chú trọng. Sản phẩm có sức cạnh tranh là phải đáp ứng được yêu cầu về chất lượng, giá, và có khả năng thu hút được khách hàng đặt hàng và tiêu thụ mạnh trên thị trường. Để tạo cho sản phẩm có năng lực cạnh tranh đòi hỏi rất nhiều yếu tố có liên quan, đặc biệt ngày nay trong điều kiện hội nhập của nền kinh tế 61
62. khu vực và thế giới thì việc theo đuổi tiêu chuẩn ISO 9000 là cần thiết. Bộ Công nghiệp cho biết, hiện nay (đầu năm 2000) có 17 công ty trong ngành công nghiệp đang nỗ lực thực hiện việc áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn ISO 9000 với sự tư vấn của các chuyên gia trong và ngoài nước. Trong đó có một số công ty: May 10, May Thăng Long, May Việt Tiến, Dệt Hà Nội Để đạt được điều này thì các Doanh nghiệp cần phải: - Đổi mới máy móc, thiết bị, nâng cao tay nghề người lao động Các Doanh nghiệp nên đồng bộ hoá các chủng loại máy móc, lắp đặt thêm số máy chuyên dùng hiện đại nhằm hỗ trợ cho sản xuất. Thường xuyên phát động các phong trào thi đua tay nghề. Tổ chức đào tạo, tư vấn và hỗ trợ cho người lao động. Tăng cường hơn nữa chất lượng lao động, giảm bớt lượng lao động không cần thiết. Xây dựng được đội ngũ cán bộ, nhân viên kỹ thuật đủ mạnh am hiểu công nghệ và có trách nhiệm cao. - Chú trọng khâu định mức, đổi mới sản phẩm: Cần hoàn thiện các định mức kinh tế kỹ thuật cho từng loại sản phẩm để làm cơ sở xác định đơn giá tiền lương hợp lý và thúc đẩy được việc tăng khả năng tiết kiệm nguyên liệu phụ. - Kiểm tra chặt chẽ chất lượng nguyên liệu phụ, tạo bạn hàng cung cấp nguyên phụ liệu ổn định, đúng thời hạn, bảo quản tốt nguyên phụ liệu, tránh xuống phẩm cấp. Cần lưu ý rằng nguyên liệu sợi vải là những hàng hoá hút ẩm dễ hư hỏng. - Tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu của bên đặt hàng về nguyên phụ liệu, công nghệ, quy trình sản xuất theo đúng mẫu hàng và tài liệu kỹ thuật bên đặt hàng cung cấp về mã hàng, quy cách kỹ thuật, nhãn mác, đóng gói bao bì. - Tuân thủ đúng quy trình kiểm tra chất lượng trước khi xuất khẩu. 62
63. - Để đảm bảo chất lượng hàng xuất khẩu, giữ uy tín trên thị trường thế giới, một hệ thống kiểm tra chất lượng bắt buộc là một biện pháp cần thiết. - Trong tương lai cần phấn đấu xuất khẩu theo điều kiện CIF, chủ động trong thuê tầu, vận chuyển và bảo hiểm tránh rủi ro tổn thất và suy giảm chất lượng thành phẩm. - Đảm bảo yêu cầu về giao hàng. Giao hàng đúng hạn là yêu cầu rất quan trọng với sản phẩm dệt may do yếu tố thời vụ và phù hợp thời trang là một trong những yếu tố quyết định về tính cạnh tranh của nhóm hàng này. 1.2. Xây dựng phương án và tổ chức sản xuất kinh doanh. Ngày nay các Doanh nghiệp Việt Nam có quan hệ buôn bán với nhiều bạn hàng với nhiều nước trên thế giới. Chính do sự phức tạp và tiềm ẩn các yếu tố rủi ro của môi trường kinh doanh ở các thị trường này cho nên điều đặc biệt đối với Doanh nghiệp là xây dựng một phương án kinh doanh. Tổ chức sản xuất kinh doanh cũng có một vai trò to lớn cho hoạt động xuất khẩu. Do đặc thù của các Doanh nghiệp dệt may phần lớn là các Doanh nghiệp vừa và nhỏ, tổ chức sản xuất có hiệu quả cao nhưng có thể gặp khó khăn trong tìm kiếm thị trường và giao dịch xuất khẩu. Giải pháp cho vấn đề này có thể là hình thức tổ chức sản xuất liên kết dọc theo kiểu vệ tinh: Một công ty mẹ với nhiều công ty vệ tinh cùng sản xuất một loại sản phẩm. Hình thức tổ chức này cũng có thể là giải pháp cho vướng mắc hiện nay của các Doanh nghiệp nhỏ. Công ty mẹ sẽ chịu trách nhiệm đặt hàng và cung ứng nguyên phụ liệu cho các công ty con, sau đó thu gom và xuất khẩu dưới nhãn hiệu của một công ty lớn, đảm bảo về thị trường tiêu thụ ổn định. 63
64. 1.3. Tăng cường tìm hiểu thị trường, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức xúc tiến khẩu khẩu. Marketing thị trường đặc biệt quan trọng đối với sản phẩm dệt may do đặc điểm của nhóm hàng này là yêu cầu cao về sự phù hợp với các tiêu chuẩn xuất khẩu, truyền thống văn hoá, xu hướng thời trang Nó còn đóng vai trò quan trọng hơn nữa trong các thị trường phi hạn ngạch luôn đòi hỏi sự nhạy bén, kịp thời của các nhà xuất khẩu. Đã có nhiều Doanh nghiệp quan tâm tới vấn đề này nhưng các hoạt động tìm hiểu thị trường thường vượt quá khả năng tài chính của các Doanh nghiệp, nhất là các Doanh nghiệp vừa và nhỏ như hầu hết các Doanh nghiệp may. Hoạt động của các tổ chức xúc tiến thương mại như tổ chức các đoàn đi khảo sát thị trường, tổ chức giới thiệu sản phẩm Việt Nam ở nước ngoài qua các hội chợ, triển lãm cho các Doanh nghiệp là hết sức cần thiết. Một kinh nghiệm của các Doanh nghiệp vừa và nhỏ của Trung Quốc hay Thái Lan là cử nhân viên tiếp thị mang sản phẩm mẫu đi chào hàng trực tiếp với các Công ty nhập khẩu hàng dệt may. Để có bước đi này cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tìm hiểu kỹ về hệ thống phân phối ở các nước nhập khẩu thông qua các phòng thương mại, các đại diện thương mại và một đội ngũ nhân viên tiếp thị giầu kinh nghiệm. Phương pháp tiếp thị thứ 2 cũng được nhiều Doanh nghiệp sử dụng là thuê nhân viên tiếp thị của các thị trường nhập khẩu dưới hình thức trả hoa hồng theo hợp đồng họ ký được. Thành lập trung tâm thông tin ngành dệt may với các chức năng: thu thập, phân tích thông tin cho các Doanh nghiệp thành viên về xu thế mới, kiểu dáng, chất liệu vải, thời trang, tư liệu kỹ thuật mới và dự báo tình hình thị trường thế giới. Tổ chức hội thảo định kỳ, xuất bản các ấn phẩm chuyên môn và các dịch vụ tư vấn khác. 64
65. 1.4. Nâng cao hiệu quả gia công xuất khẩu, từng bước tạo tiền đề để chuyển sang xuất khẩu trực tiếp. Cần khẳng định rằng trong vài năm tới, Việt Nam vẫn gia công hàng may xuất khẩu là chủ yếu, một mặt xuất phát từ xu hướng chuyển dịch sản xuất tất yếu của ngành dệt may thế giới, mặt khác do ngành dệt may Việt Nam chưa đủ “nội lực” để xuất khẩu trực tiếp. Trong điều kiện hiện nay, khi khâu tiếp thị, cung cấp nguyên liệu, thiết kế và đặc biệt là phối hợp các công đoạn này để cho ra đời một sản phẩm có sức cạnh tranh của ngành dệt may Việt Nam còn yếu kém thì gia công vẫn là biện pháp cần thiết và hiệu quả. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tài chính khu vực vừa qua đã làm giảm lợi thế tương đối của ngành dệt may Việt Nam về giá gia công rẻ và theo dự tính, lợi thế này chỉ được khôi phục sau năm 2000 - 2001. Vì vậy, để giữ được bạn hàng, thị trường các doanh nghiệp dệt may cần có biện pháp nâng cao chất lượng, giảm giá thành, tiết kiệm chi phí nhằm duy trì sức cạnh tranh của sản phẩm. Gia công là bước đi quan trọng để tạo lập uy tín của sản phẩm Việt Nam trên thị trường thế giới bằng những ưu thế riêng biệt, giá rẻ, chất lượng tốt, giao hàng đúng thời hạn. Đồng thời, thông qua gia công xuất khẩu để học hỏi kinh nghiệm, tiếp thu công nghệ của các nước khác và tích luỹ đổi mới trang thiết bị, tạo cơ sở vật chất để chuyển dần sang xuất khẩu trực tiếp. 1.5. Thu hút vốn đầu tư và sử dụng hiệu quả nguồn vốn Thách thức đối với ngành dệt may nước ta trong tương lai là không nhỏ. Chiến lược đầu tư đúng đắn, có hiệu quả là cần thiết, một là theo hướng đầu tư thêm thiết bị hiện đại để nâng cao chất lượng sản phẩm đủ sức cạnh tranh. Hai là, tăng cường đầu tư chiều sâu, chỉ giữ lại những sản phẩm 65