Đề tài Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội – Thực trạng và Giải pháp

80 trang nguyendu 6260

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội – Thực trạng và Giải pháp", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

de_tai_huy_dong_von_thong_qua_phat_hanh_trai_phieu_chinh_phu.doc

Nội dung text: Đề tài Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội – Thực trạng và Giải pháp

1 LỜI MỞ ĐẦU Quá trình đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đòi hỏi phải huy động nhiều nguồn lực (lao động- khoa học công nghệ- vốn - tài nguyên thiên nhiên), trong đó vốn là một trong những nguồn lực cơ bản để phát triển. Trong điều kiện đất nước còn nhiều khó khăn, nguồn vốn của Nhà nước tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế cho đầu tư phát triển còn hết sức hạn chế, để có nguồn vốn đáp ứng cho nhu cầu phát triển của đất nước, ngoài các nguồn vốn đầu tư trong nước (bao gồm tiết kiệm của Ngân sách Nhà nước (NSNN), của doanh nghiệp, tiết kiệm của dân cư), các nguồn vốn đầu tư nước ngoài (trực tiếp và gián tiếp) thì việc Nhà nước huy động (dưới hình thức đi vay trong nước, nước ngoài) và sử dụng (đầu tư) vốn đúng mục đích có hiệu quả là một yêu cầu hết sức cần thiết và cấp bách. Những năm vừa qua Nhà nước ta đã có nhiều chính sách huy động vốn để đáp ứng nhu cầu chi tiêu (còn thiếu hụt) của Chính phủ, kiềm chế được lạm phát đồng thời có nguồn vốn đáp ứng cho đầu tư phát triển đất nước. Vì vậy, vấn đề huy động vốn cho Ngân sách Nhà nước là vấn đề hết sức quan trọng và đặc biệt quan tâm của các nhà quản lý tài chính trong giai đoạn hiện nay. Với tư cách là một sinh viên thực tập, nhận thức thực tế về công tác huy động vốn chưa nhiều, nhưng được sự giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cô giáo trong Học viện Ngân hàng, đồng nghiệp trong hệ thống Kho bạc Nhà nước (KBNN) Hà Nội, cùng với kiến thức đã được học tập trong Học viện và tham khảo tài liệu tạp chí của ngành, tôi chọn đề tài: “Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội – Thực trạng và Giải pháp” làm Khoá luận tốt nghiệp học viện Ngân hàng, nhằm nâng cao nhận thức lý luận và kinh nghiệm thực tế cho bản thân, góp phần nhất định trong việc hoàn thiện công tác huy động vốn cho NSNN thông qua việc phát hành trái phiếu Chính phủ ở hệ thống Kho bạc Nhà nước nói chung và đối với thành phố Hà Nội nói riêng. Mục đích, nhiệm vụ của Khoá luận là làm rõ một số vấn đề cơ bản về huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ ở Kho bạc Nhà nước Hà Nội , từ đó đề xuất kiến nghị để hoàn thiện công tác huy động vốn dưới hình thức trái phiếu Chính phủ ở Kho bạc Nhà nước Hà Nội.
2 Nội dung của chuyên đề: Đi sâu nghiên cứu việc huy động vốn thông qua phát hành tín phiếu, công trái, trái phiếu Chính phủ. Kết cấu của khoá luận: Ngoài phần mở đầu và kết luận, khoá luận gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về huy động vốn dưới hình thức trái phiếu Chính phủ Chương 2: Thực trạng huy động vốn dưới hình thức trái phiếu Chính phủ ở Kho bạc nhà nước Hà Nội Chương 3: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác huy động vốn dưới hình thức trái phiếu Chính phủ ở Kho bạc nhà nước Hà Nội
3 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ HUY ĐỘNG VỐN DƯỚI HÌNH THỨC TRÁI PHIẾU CHÍNH PHỦ 1.1 Kho bạc nhà nước và vấn đề huy động vốn nhằm phát triển kinh tế - xã hội 1.1.1Khái niệm về Ngân sách nhà nước NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nước đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm dể đảm bảo thực hiện các chức năng , nhiệm vụ của Nhà nước. Thu NSNN bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Chi NSNN bao gồm các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy Nhà nước; chi trả nợ của Nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. NSNN được quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, công khai, minh bạch, có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm. Quốc hội quyết định dự toán NSNN, phân bổ Ngân sách Trung ương, phê chuẩn quyết toán NSNN. NSNN bao gồm: NSTW và NSĐP. NSĐP bao gồm: Ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và quan hệ giữa Ngân sách các cấp được thực hiện theo các nguyên tắc sau: + Ngân sách Trung ương và Ngân sách mỗi cấp chính quyền địa phương được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể. + Ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ chiến lược quan trọng của quốc gia và hỗ trợ những địa phương chưa cân đối được thu, chi Ngân sách.
4 + Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu bảo đảm chủ động trong thực hiện những nhiệm vụ được giao; tăng cường nguồn lực cho Ngân sách xã. Hội đồng nhân dân tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ương quyết định việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa Ngân sách các cấp chính quyền địa phương phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, Quốc phòng, an ninh và trình độ quản lý của mỗi cấp trên địa bàn. + Nhiệm vụ chi thuộc Ngân sách cấp nào do Ngân sách cấp đó bảo đảm đảm; việc ban hành và thực hiện chính sách, chế độ mới làm tăng chi Ngân sách phải có giải pháp bảo đảm nguồn tài chính phù hợp với khả năng cân đối của Ngân sách từng cấp. + Trường hợp cơ quan quản lý Nhà nước cấp trên uỷ quyền cho cơ quan quản lý Nhà nước cấp dưới thực hiện nhiệm vụ chi của mình, thì phải chuyển kinh phí từ Ngân sách cấp trên cho cấp dưới để thực hiện nhiệm vụ đó. + Thực hiện phân chia tỷ lệ % đối với các khoản thu phân chia giữa Ngân sách các cấp và bổ sung từ Ngân sách cấp trên cho Ngân sách cấp dưới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các vùng, các điạ phương. Tỷ lệ % phân chia các khoản thu và bổ sung cân đối từ Ngân sách cấp trên cho Ngân sách cấp dưới ổn định từ 3 - 5 năm. Số bổ sung từ Ngân sách cấp trên là khoản thu của Ngân sách cấp dưới. + Trong thời kỳ ổn định Ngân sách, các địa phương được sử dụng nguồn tăng thu hàng năm mà Ngân sách địa phương được hưởng, để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn; Sau thời kỳ ổn định Ngân sách, phải tăng khả năng tự cân đối phát triển Ngân sách địa phương, thực hiện giảm dần số bổ sung từ Ngân sách cấp trên hoặc tỷ lệ % điều tiết số thu nộp về Ngân sách cấp trên. Để thực hiện tốt chức năng của mình là quản lý kinh tế - xã hội, thì Nhà nước ngày càng cần một lượng vốn lớn hơn để đầu tư nhiều hơn cho các chương trình dự án, nhằm đạt tới một xã hội ưu việt hơn xã hội đang có, nhưng nguồn lực thì luôn có hạn; vì thế Nhà nước luôn gặp không ít khó khăn về vốn, trong khi đó một lượng vốn lớn còn nằm rải rác trong dân chúng, họ có vốn mà không thể sử dụng chúng như một vòng quay vốn dể sinh lời. Làm thế nào để Nhà nước
5 có thể sử dụng lượng vốn này theo mục đích của mình ? Tín dụng Nhà nước ra đời đã giải quyết được vấn đề khó khăn đó. Tín dụng Nhà nước là quan hệ tín dụng mà nhà nước là chủ thể đi vay, để đảm bảo các khoản chi tiêu của NSNN đồng thời là chủ thể cho vay để thực hiện chức năng, nhiệm vụ kinh tế - chính trị - xã hội của Nhà nước. Trong lịch sử hoạt động tài chính của Nhà nước, bội chi ngân sách là hiện tượng khó tránh khỏi, để bù đắp bội chi ngân sách, Nhà nước phải chọn một trong hai giải pháp: - Phát hành thêm tiền giấy: Giải pháp này tuy nhanh giải quyết dễ dàng nhất để cân đối ngân sách, xong nó không gắn với lưu thông hàng hoá và là một nguyên nhân dẫn đến lạm phát, làm ảnh hưởng không tốt đến nền kinh tế- xã hội. - Vay nợ: Nếu làm tốt công tác này thì đây sẽ là giải pháp hữu hiệu nhất, không những giải quyết được vấn đề tập trung vốn nhằm cân đối ngân sách mà còn hạn chế, khắc phục tình trạng lạm phát và tác động tích cực đến phát triển kinh tế quốc dân. Ở các nước có nền kinh tế thị trường, người ta chú trọng nhiều đến việc phát triển các hình thức vay nợ để cân đối ngân sách. ở nước ta trong thời kỳ bao cấp để bù đắp bội chi ngân sách, Nhà nước chủ yếu dựa vào phát hành tiền, còn nguồn vốn vay thì chiếm tỷ trọng rất nhỏ. - Cùng với các kênh huy động vốn của các Ngân hàng Thương mại, trái phiếu chính phủ đã mở ra một kênh huy động vốn mới trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Trái phiếu được đảm bảo thanh toán bằng Ngân sách Quốc gia nó được coi là công cụ đầu tư an toàn, ít rủi ro nhất, ngày càng khẳng định ưu thế vượt trội trên thị trường tài chính, cơ chế phát hành , thanh toán không ngừng được cải tiến và hoàn thiện, có khả năng đáp ứng được các yêu cầu giao dịch, trao đổi trên thị trường chứng khoán. Hình thức trái phiếu tương đối đa dạng, phương thức phát hành, thanh toán phong phú, không ngừng được cải tiến.
6 Trước đây chúng ta hiểu rằng chỉ khi nào bội chi NSNN mới tiến hành các biện pháp đi vay để bù đắp phần thiếu hụt. Trong điều kiện mới của nền kinh tế, ngay cả khi ngân sách bội thu nhà nước cũng cần phải vay dân, đó là khi nhà nước cần đầu tư một số lượng vốn khá lớn cho các công trình trọng điểm, các mục tiêu kinh tế ở tầm vĩ mô. Mặt khác Nhà nước cần có chính sách huy động các nguồn tài chính nhàn rỗi của các tổ chức, cá nhân (trong và ngoài nước) dưới nhiều hình thức, thông qua nhiều kênh tín dụng, đồng thời với quá trình phát triển kinh tế, ổn định xã hội, Nhà nước sử dụng nguồn vốn vay để đầu tư cho các tổ chức kinh tế vay, nhằm thực hiện mục tiêu đã định. Thực chất đó là tín dụng nhà nước, là quan hệ tin cậy giữa Nhà nước và các chủ thể khác khi Nhà nước đi vay và cho vay. Tín dụng Nhà nước là một yêu cầu khách quan của nền kinh tế, là do mâu thuẫn giữa thừa và thiếu nguồn tài chính cho nhu cầu chi tiêu của Nhà nước và khả năng đáp ứng nhu cầu đó bằng các khoản thu của Nhà nước (chủ yếu là thuế). ở nước ta, nhu cầu chi tiêu của Nhà nước thường lớn hơn khả năng thu của ngân sách, do đó Nhà nước buộc phải sử dụng công cụ tín dụng để huy động các nguồn vốn nhàn rỗi của các tổ chức kinh tế trong nước, vốn nhàn rỗi trong cộng đồng dân cư, cả các biện pháp vay nợ nước ngoài để bù đắp những thiếu hụt trong cấn đối thu – chi ngân sách. Tín dụng Nhà nước càng trở lên tất yếu từ khi Nhà nước thực hiện chức năng, điều tiết các quan hệ kinh tế xã hội, điều chỉnh nhịp độ tăng trưởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội. Ngày nay, đi đôi với sự phát triển của kinh tế thị trường, sự đa dạng, phong phú các các quan hệ hàng hoá - tiền tệ ở hầu khắp các nước trên thế giới, tín dụng Nhà nước đã được sử dụng hết sức rộng rãi. Có thể nói rằng, tín dụng Nhà nước là một phương thức huy động và sử dụng vốn của Nhà nước trên nguyên tắc vay trả, để bù đắp thiếu hụt ngân sách và giải quyết các nhiệm vụ cấp thiết khác, mà tài chính Nhà nước phải đảm bảo. Để có nguồn tài chính thực hiện các chức năng đó, ngoài biện pháp động viên bắt buộc theo luật định, cần thiết phải sử dụng biện pháp động viên bằng hình thức tín dụng nhà nước thông qua việc phát hành trái phiếu KBNN.
7 Tín dụng Nhà nước là biện pháp điều tiết quan trọng của Nhà nước trong quản lý nền kinh tế , tác dụng điều tiết của tín dụng nhà nước thể hiện ở các mặt chủ yếu sau đây: + Điều tiết tỷ lệ giữa tích luỹ và tiêu dùng, Nhà nước thu hút nguồn vốn cơ động trong xã hội dưới hình thức trái phiếu Chính phủ, tập trung một phần quỹ tiêu dùng để phân phối lại, chuyển thành quỹ phục vụ cho việc đầu tư phát triển kinh tế. + Điều tiết lượng lưu thông và hướng lưu thông tiền tệ trên thị trường. + Kiểm soát quy mô đầu tư, điều tiết cơ cấu đầu tư, bố trí hợp lý cơ cấu ngành nghề. + Điều tiết quan hệ cung cầu hàng hoá trên thị trường. Huy động vốn góp phần tăng cường tiềm lực cho NSNN để thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới của Đảng. Trong công tác quản lý và điều hành NSNN cũng đã có những chuyển biến tích cực, từng bước thích ứng với nền kinh tế thị trường. Tỷ lệ thiếu hụt ngân sách so với GDP ngày càng thu hẹp, việc phát hành tiền để bù đắp thiếu hụt ngân sách được từng bước hạn chế và đi đến chấm dứt. Từ năm 1992, nguồn bù đắp chủ yếu là nhà nước đi vay, trong đó vay trong nước càng chiếm tỷ trọng lớn thể hiện qua các năm: năm 1991 là 7,6 %; năm 1992 là 51,1%; năm 1995 là 64,7%; năm 1998-1999 là 79,4% Ngay từ những năm 1980 Nhà nước ta đã có chủ trương huy động các nguồn vốn nhàn rỗi trong nước, chủ yếu là vốn nhàn rỗi trong các tầng lớp dân cư dưới hình thức phát hành công trái xây dựng tổ quốc, tuy nhiên do lãi suất rất thấp chỉ từ 2 - 3 %/ năm mà tỷ lệ lạm phát đang trong thời kỳ phí mã, do vậy kết quả phát hành công trái đạt tỷ lệ rất thấp. Bước sang thập kỷ 90, công tác huy động vốn cho NSNN đã có những xu hướng đổi mới và chuyển biến tích cực. Sau khi thành lập hệ thống KBNN trực thuộc Bộ Tài chính, KBNN đã tổ chức thí điểm và sau đó mở rộng phát hành các loại tín phiếu, trái phiếu kho bạc với kỳ hạn và lãi suất khác nhau, nhằm huy động các nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu vốn cho NSNN, góp phần tăng cường tiềm lực NSNN phục vụ công
8 cuộc đổi mới kinh tế của Đảng và Nhà nước thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ, hàng năm nhà nước huy động được hàng ngàn tỷ đồng tiền vốn để bù đắp thiếu hụt NSNN và bổ sung nguồn vốn đầu tư phát triển. Nhờ đẩy mạnh công tác huy động vốn, nên đã góp phần cải tiến và từng bước tạo thế chủ động cho công tác xây dựng kế hoạch điều hành ngân sách, đặc biệt trong việc cân đối và bố trí nguồn vốn NSNN cho mục đích đầu tư phát triển, việc huy động vốn vay trong nước thông qua hình thức phát hành trái phiếu đã góp phần giảm tương đối vay nợ nước ngoài của nước ta, nó còn có ý nghĩa quan trọng về mặt kinh tế đối ngoại vừa đảm bảo sử dụng mọi tiềm lực sẵn có trong nền kinh tế và tránh được sức ép của bên ngoài, tăng cường khả năng tự chủ của nền kinh tế. Huy động vốn phục vụ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của kế hoạch 5 năm 2001-2005: Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 9 Đảng ta đã vạch rõ nhiệm vụ tổng quát của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn đầu của thế kỷ 21 là tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, tạo chuyển biến mạnh về giáo dục và đào tạo, tăng cường cơ sở vật chất xã hội, bảo vệ an ninh quốc gia. Huy động vốn góp phần tích cực ổn định tiền tệ và kiềm chế lạm phát, trong thời kỳ chuyển nền kinh tế từ nền kinh tế quan liêu bao cấp, kế hoạch hoá tập trung cao độ sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì việc ổn định tiền tệ và kiềm chế lạm phát là nhiệm vụ hết sức quan trọng, để góp phần ổn định tiền tệ và kiềm chế lạm phát. Nhà nước sử dụng nhiều giải pháp trong đó giải pháp đã được nhiều nước sử dụng có hiệu quả là công tác huy động vốn mà vai trò của nó được thể hiện qua các mặt sau: + Huy động vốn là một trong những giải pháp hữu hiệu góp phần điều hoà khối lượng tiền mặt trong lưu thông, thông qua việc phát hành các công cụ huy động vốn như tín phiếu, trái phiếu kho bạc, kỳ phiếu ngân hàng nó sẽ góp phần rút bớt khối lượng tiền mặt trong lưu thông và ngược lại, việc mua lại, chiết khấu, tái chiết khấu là một kênh phát hành thêm tiền mặt vào lưu thông tuỳ theo tình hình mà nhà nước sử dụng linh hoạt công cụ vốn để bơm hoặc hút tiền nhằm ổn định tiền tệ.
9 + Huy động vốn là một trong những giải pháp chủ yếu để kiềm chế lạm phát, thông qua huy động vốn góp phần giảm phát hành tiền để bù đắp thiếu hụt NSNN. + Huy động vốn góp phần ổn định đời sống xã hội và phát triển cân đối nền kinh tế quốc dân. + Huy động vốn góp phần bảo tồn và sinh lợi các nguồn tài chính Nhà nước, thúc đẩy công cuộc đầu tư và phát triển. + Huy động vốn góp phần xây dựng và phát triển thị trường tài chính mà trọng tâm là thị trường vốn trung và dài hạn nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước 1.1.2Nhu cầu về vốn đầu tư phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2001-2005 Xuất phát từ nhu cầu bức xúc về vốn nhằm thúc đẩy nền kinh tế phát triển với tốc độ cao, ổn định và bền vững, trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, việc huy động vốn cần khai thác tối đa nguồn vốn trong và ngoài nước nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu đầu tư của NSNN và các thành phần kinh tế. Mục tiêu tổng quát của chiến lược ổn định và phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 1990-2000 là ra khỏi khủng hoảng-ổn định tình hình xã hội, vượt qua tình trạng của một nước nghèo và kém phát triển. Để đạt được mục tiêu quan trọng trên, nhiệm vụ của Việt Nam là đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện, tiếp tục phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, đảm bảo tăng trưởng cao và ổn định ở mức 8-9% (trong đó công nghiệp tăng 14% /năm ). Đến năm 2002 GDP bình quân đầu người tăng gấp đôi so với năm 1990 tức là khoảng 400- 450$/người/năm. Tuy nhiên, do một số khó khăn khách quan và chủ quan nảy sinh mà chủ yếu nhất phải kể đến là cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ đã làm giảm nhịp độ phát triển của nước ta trong năm 1999 và năm 2000. Do đó, tính hết năm 2000, GDP bình quân đầu người của ta chỉ đạt 360$ và đến hết năm 2002 chỉ đạt 400$ tức là khoảng 1,8 lần GDP năm 1990. Theo viện nghiên cứu chiến lược phát triển thì mục tiêu của Việt Nam là đến hết năm 2005 phải đạt GDP bình quân đầu người là 600$, gấp 1.5 lần so với con số hiện nay. Đây là một mục tiêu rất khó khăn, muốn đạt được điều này Việt Nam cần đạt mức tăng
10 trưởng bình quân năm là 7.5% trong 5 năm tới (trong khi mức tăng trưởng trung bình của giai đoạn 1996-2000 là 6.8%). Để cho mục tiêu này thành hiện thực, Việt Nam cần phải thực hiện được một lượng vốn đầu tư là 58 tỷ $ trong 5 năm tới, tăng khoảng 45% so với giai đoạn 1996-2000. Trong nguồn vốn này nguồn vốn trong nước sẽ chiếm khoảng 60%, còn lại 40% sẽ được huy động từ các nguồn vốn nước ngoài. Phấn đấu đạt mức huy động trái phiếu Chính phủ hàng năm tối thiểu 5% GDP hàng năm (khoảng 15.000-20.000 tỷ đồng/năm). Trong những năm tới, để đáp ứng được nhu cầu vốn cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, vốn cho các chương trình mục tiêu thì nhiệm vụ huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ tại Kho bạc vẫn là một trọng trách. Thực hiện tốt nhiệm vụ huy động vốn nói trên cần quán triệt nguyên tắc: Vốn trong nước là quyết định, vốn nước ngoài là quan trọng. Cần xử lý linh hoạt mối quan hệ giữa vốn trong nước và vốn ngoài nước nhằm đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội. 1.1.3Vai trò quyết định của vốn trong nước - Tạo ra các điều kiện cần thiết để hấp thụ và khai thác có hiệu quả nguồn vốn đầu tư nước ngoài. - Hình thành và tạo lập sức mạnh nội sinh của nền kinh tế, hạn chế những tiêu cực phát sinh về kinh tế - xã hội do đầu tư nước ngoài gây nên. Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước là sự nghiệp của toàn dân, khai thác triệt để tiềm năng vốn trong dân mới tạo ra sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Phải coi trọng sức mạnh của vốn đang tiềm ẩn trong dân cư và các doanh nghiệp, coi đó là kho tài nguyên quí hiếm phải được khai thác, sử dụng có hiệu quả. 1.1.4Sự cần thiết khách quan của công tác huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ Ở bất kỳ một quốc gia nào trên thế giới, các nguồn thu của NSNN nhiều khi không đảm bảo thoả mãn nhu cầu chi tiêu để phát triển kinh tế, văn hoá, y tế,
11 giáo dục, quản lý nhà nước, giữ vững an ninh, củng cố quốc phòng Vì vậy, Nhà nước phải thực hiện vay vốn từ các thành phần kinh tế, các tầng lớp dân cư trong nước và vay nước ngoài để bù đắp sự thiếu hụt đó. Đa số các nước trên thế giới, các nguồn thu mà Tài chính huy động được dưói hình thức thu NSNN như: Thuế, lệ phí không đủ để đầu tư phát triển kinh tế nên đòi hỏi phải có nguồn Tài chính bổ sung. Một trong những nguồn đó là khoản Nhà nước vay dân, đây chính là nguồn tiền nhàn rỗi trong các tầng lớp dân cư thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ. Nhà nước sử dụng nguồn vốn này để đầu tư cho nền kinh tế, tạo ra khả năng nguồn thu cho NSNN. Việt Nam do tình hình Tài chính - Ngân sách luôn ở trong tình trạng mất cân đối và không ổn định, đây là nguyên nhân và hậu quả của nền kinh tế chưa phát triển. Trong khi nhà nước không đủ vốn cung ứng cho nền kinh tế, thì trong xã hội vẫn còn đọng vốn, và sử dụng vốn lãng phí, kém hiệu. Vốn NSNN cấp ra với tính chất không hoàn lại đã bị trải rộng quá nhiều, nhu cầu của nền kinh tế luôn thiếu so với nhu cầu ngày càng tăng mang tính bao cấp, kém hiệu quả kinh tế. Sang nền kinh tế thị trường, nền kinh tế đòi hỏi một lượng vốn lớn mà nguồn thu của NSNN ta chủ yếu là từ thuế, chiếm 23% GDP nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu chi tiêu của ngân sách. Trong khi đó nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư rất lớn. Do vậy, để khai thác được tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư nhất thiết phải tăng cường phát hành trái phiếu Chính phủ qua hệ thống KBNN. Việc huy động vốn nhàn rỗi trong nước có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với đất nước ta trong giai đoạn hiện nay. Cụ thể: 1.1.4.1 Huy động vốn trong nước góp phần bù đắp thiếu hụt NSNN Đất nước ta bước sang một thời kỳ mới, nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, nhu cầu chi của NSNN ngày càng cao, trong khi đó nguồn thu của chúng ta còn hạn chế, chủ yếu là từ thuế, thiếu hụt ngân sách là tình trạng luôn xảy ra. Trong thời gian qua, nền tài chính quốc gia đã có phần cải thiện và bắt đầu đi vào ổn định, tỷ lệ lạm phát hạ thấp, giá cả ổn định. Song trong điều kiện bội chi ngân sách vẫn còn, lạm phát luôn là căn bệnh bùng nổ bất kỳ lúc nào, vì vậy việc huy động vốn nhàn rỗi trong nước có ý nghĩa sống còn đối với nền tài chính quốc gia. Khai thác nguồn vốn nhàn rỗi trong
12 nước trước hết nhằm mục đích chi trả cho NSNN một cách kịp thời, đảm bảo sự ổn định trước mắt của nền tài chính quốc gia, hơn nữa góp phần hạn chế việc phát hành tiền chi tiêu cho NSNN vì vậy việc này là một trong những nguyên nhân gây ra sự rối loạn lưu thông tiền tệ, kích thích tốc độ lạm phát tăng nhanh. Vì vậy, huy động vốn nhàn rỗi trong nước vừa có tác dụng bù đắp sự thiếu hụt NSNN, vừa góp phần điều hoà lưu thông tiền tệ, kiềm chế và đẩy lùi lạm phát. Huy động vốn nhàn rỗi trong nước giúp ngân sách giảm dần sự thiếu hụt bằng chính sách tăng trưởng kinh tế là một xu hướng đang được áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới. 1.1.4.2 Huy động vốn nhàn rỗi trong nước góp phần cho đầu tư phát triển kinh tế Trong điều kiện nước ta cơ sở vật chất kỹ thuật còn nghèo nàn, lạc hậu, cơ sở hạ tầng thấp kém, chưa đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển kinh tế nhất là việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài còn chưa đạt hiệu quả cao. Vì vậy cần tăng cường huy động nguồn vốn nhàn rỗi trong nước để đầu tư cho các công trình trọng điểm- then chốt, các công trình cơ sở hạ tầng huyết mạch của nền kinh tế. Nhờ các khoản đầu tư này của Nhà nước mà bộ mặt nền kinh tế đất nước sẽ thay đổi nhanh chóng, tạo điều kiện tiền đề cho các doanh nghiệp, cá nhân có vốn đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh, tăng năng suất lao động, cải tiến kỹ thuật. 1.1.4.3 Thông qua huy động vốn nhàn rỗi trong nước, góp phần thúc đẩy sự phát triển của thị trường vốn, thị trường chứng khoán Việc phát triển thị trường vốn có ý nghĩa rất quan trọng, trước hết nó là cơ chế giúp cho việc chuyển các nguồn vốn của các tác nhân kinh tế từ nơi thừa sang nơi thiếu một cách dễ dàng, thuận tiện, thúc đẩy thực hiện chính sách huy động vốn trong và ngoài nước. Ngược lại, huy động vốn cho phát triển kinh tế là điều kiện để thúc đẩy nhanh sự phát triển của thị trường chứng khoán. Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu, cổ phiếu, tín phiếu tạo vốn hàng hoá cho thị trường vốn, thị trường tài chính. Theo nguyên lý thì hàng hoá chủ yếu trên thị trường chứng khoán phải là cổ phiếu nhưng đối với chúng ta, trái phiếu Chính phủ đặc biệt là trái phiếu Kho bạc lại có tầm quan trọng với vị trí ngày càng nổi bật. Từ chỗ chưa cho phép chuyển nhượng, đến nay, trái phiếu
13 Kho bạc đã được đấu thầu ở Ngân hàng nhà nước và không chỉ trở thành công cụ vay vốn của Nhà nước mà còn là công cụ của chính sách Tài chính –Tiền tệ trong nền kinh tế thị trường, đồng thời là công cụ đầu tiên của nghiệp vụ kinh doanh thị trường mở của Ngân hàng. Đây chính là Ỏhàng hoáÕ chủ yếu của thị trường vốn, thị trường chứng khoán hoạt động công khai và mở rộng ở Việt Nam. Bộ tài chính cùng với Ngân hàng nhà nước, các bộ, các ngành có liên quan nghiên cứu chuẩn bị điều kiện, các yếu tố cần thiết cho sự phát triển của thị trường chứng khoán. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta còn chưa phát triển, trái phiếu, cổ phiếu doanh nghiệp chưa phong phú, vì vậy trước mắt trái phiếu Chính phủ phải đóng vai trò là Ỏhàng hoáÕ chủ yếu trên thị trường, là những hàng hoá đầu tiên cho thị trường chứng khoán hoạt động ở Việt Nam. Việc đẩy mạnh công tác huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ là hết sức cần thiết. Chúng ta cần đa dạng hoá các loại trái phiếu Chính phủ để bù đắp thiếu hụt NSNN, đầu tư phát triển kinh tế, kiềm chế lạm phát, điều hoà vốn lưu thông tiền tệ và làm cơ sở cho việc phát triển thị trường vốn, thị trường chứng khoán ở nước ta. 1.1.5Vai trò của huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ Việc huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu chính phủ đã huy động được một khối lượng vốn lớn cho NSNN và cho đầu tư phát triển, nguồn vốn trong nước này đã góp phần đáp ứng nhu cầu chi của Ngân sách. Với tốc độ phát triển thời kỳ 1991-1995 nguồn vốn vay của Nhà nước qua trái phiếu Chính phủ là 1,3% GDP, chiếm 29% tổng số bội chi NSNN; thời kỳ 1996-2000là 1,4% GDP, chiếm 33% tổng số bội chi NSNN; thời kỳ 2001-2003 vay bằng trái phiếu Chính phủ cao hơn, chiếm 53% tổng số bội chi NSNN. Kết quả đó cho thấy tín dụng Nhà nước đặc biệt là huy động vốn trong nước có vai trò rất quan trọng đối với phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Để thực hiện thắng lợi chiến lược phát triển kinh tế xã hội đến năm 2010 và đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đến năm 2020, một trong những nhiệm vụ trọng tâm cấp bách là phải mở rộng quy mô và đẩy nhanh tốc độ huy động vốn. Xuất phát từ cấu trúc địa hình và đặc điểm phức tạp của khí hậu nước ta, giao thông và thuỷ lợi là một trong những lĩnh vực trọng
14 điểm được nhà nước ưu tiên đầu tư, nhằm tạo ra những điều kiện tiền đề để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giảm dần sự cách biệt giữa miền núi và miền xuôi, góp phần nâng cao dân trí xoá đối giảm nghèo, bảo đảm an ninh quuốc phòng của Tổ quốc. Theo tính toán của các ngành chức năng, trong giai đoạn từ nay đến năm 2010, mỗi năm chúng ta cần khoảng 250 ngàn tỷ đồng cho đầu tư phát triển, riêng lĩnh vực giao thông, thuỷ lợi nhu cầu vốn bổ xung cho các công trình trọng điểm mỗi năm trên 15 ngàn tỷ đồng. Được Nhà nước và các ngành, địa phương quan tâm, việc xây dưng các công trình giao thông thuỷ lợi đạt tốc độ tương đối nhanh. Chính vì vậy nhu cầu về vốn đầu tư cũng trở lên cấp bách. Theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ (số 182/2003/QĐ-TTg ngày 05/9/2003) nhu cầu vốn cho đầu tư các công trình giao thông thuỷ lợi giai đoạn 2003-2010 sẽ được huy động dưới hình thức phát hành trái phiếu Chính phủ là 63 ngàn tỷ đồng. Số vốn này được đầu tư cho 38 công trình –dự án trọng điểm, trong đó có 20 công trình giao thông với tổng số vốn 41.500 tỷ đồng, bao gồm dự án đường Hồ chí Minh, các quốc lộ 6, 70, 14C, 22B; vành đai biên giới phía Bắc, các quốc lộ Đồng bằng Sông Cửu Long; có 16 công trình thuỷ lợi tổng số vốn gần 14.000 tỷ đồng tập trung ở khu vực miền Trung và Tây nguyên; hai dự án tái định cư của thuỷ điện Sơn La và Tuyên Quang với tổng số vốn đầu tư là 8.800 tỷ đồng. Số vốn nói trên chưa bao gồm các tuyến đường Đông Trường Sơn và miền Tây Thanh Hoá, Nghệ An. Toàn bộ các công trình nói trên sau khi hoàn thành đưa vào khai thác sẽ hình thành một hệ thống kết cấu hạ tầng và được nâng cấp và xây dựng mới khá hoàn chỉnh, tạo thế và lực để khai thác các nguồn tài nguyên tiềm năng, đẩy mạnh thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài, tạo đà để hợp tác và hội nhập quốc tế. Thực hiện thông tư số 56/1999/TT-BTC ngày 12/5/1999 của Bộ tài chính về việc phát hành công trái xây dựng tổ quốc năm 1999 với tổng mức vốn huy động là 4.000 tỷ đồng. Thực hiện chỉ thị số 07/2003/CT-TTg ngày 3/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ về việc tổ chức triển khai phát hành công trái giáo dục năm 2003 và hướng dẫn của Bộ Tài Chính tại thông tư số 30/2003/TT-BTC ngày 15/4/2003, công trái giáo dục được phát hành trong phạm vi cả nước với tổng
15 mức huy động vốn là 2.000 tỷ đồng, nhằm huy động nguồn vốn để đầu tư phát triển kinh tế –xã hội hỗ trợ các tỉnh miền núi Tây Nguyên và các tỉnh có nhiều khó khăn để thực hiện mục tiêu không còn phòng học 3 ca vào cuối năm 2003, không còn phòng học tạm thời tranh, tre, nứa, lá vào năm 2005. Công trái góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển sự nghiệp giáo dục. 1.2 Các nguồn vốn huy động cho đầu tư phát triển KT-XH 1.2.1Huy động vốn trong nước Trong những năm tới, cần tăng nhanh tỉ lệ tiết kiệm dành cho đầu tư, coi tiết kiệm là quốc sách, có những biện pháp tiết kiệm trong sản xuất và tiêu dùng ở tất cả các khu vực Nhà nước, doanh nghiệp, hộ gia đình để dồn vốn cho phát triển sản xuất. Đa dạng hoá các hình thức huy động vốn, nhất là hình thức phát hành trái phiếu Chính phủ, mở rộng và phát triển các tổ chức tài chính trung gian như: Hệ thống các công ty tài chính , các doanh nghiệp bảo hiểm. Song song với việc huy động vốn ngắn hạn, cần tăng tỉ trọng huy động vốn trung- dài hạn. Mục tiêu phấn đấu là phải huy động được trên 60% tổng nhu cầu vốn đầu tư từ các nguồn trong nước. Cụ thể là: - Nguồn vốn đầu tư Chính phủ: Hàng năm ngân sách Nhà nước dành ra khoảng 10-15% vốn cho đầu tư phát triển. Dự kiến tổng thu NSNN giai đoạn 2001-2003 là 20-22% GDP, trong đó thu thuế, phí khoảng 17-18% GDP. Tổng chi NSNN khoảng 26-28% GDP trong đó chi cho đầu tư phát triển là 10% GDP và bằng 26% tổng chi NSNN. Bội chi NSNN không vượt quá 5% GDP giải quyết bằng cách khai thác triệt để các nguồn thu và đẩy mạnh chính sách vay nợ của Chính phủ thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ. -Nguồn vốn đầu tư từ nguồn khấu hao cơ bản và lợi nhuận để lại từ các doanh nghiệp: Khoảng 15-16 tỉ $ trong những năm qua bình quân các doanh nghiệp đã đầu tư bổ xung từ 100-150 triệu $, dự kiến vốn doanh nghiệp chiếm 28% trong cơ cấu vốn đầu tư trong nước, đây là nguồn vốn đầu tư quan trọng trong tương lai.
16 - Nguồn vốn đầu tư từ các tổ chức tài chính: Đây là nguồn vốn từ các tổ chức tín dụng, công ty tài chính, ngân hàng và phi ngân hàng, nguồn này được tính khoảng 3-4 tỉ $. - Nguồn vốn đầu tư các hộ gia đình: Cả nước có trên 10 triệu hộ giai đình, trong đó có khoảng 2 triệu hộ đủ vốn kinh doanh và tích luỹ hàng năm để phát triển kinh tế gia đình. Dự kiến mỗi hộ tích kiệm cho đầu tư phát triển trung bình từ 1.000 đến 1.500 $/năm, tổng số tích luỹ khoảng 2-3 tỉ $ chiếm 33% cơ cấu vốn đầu tư trong nước. 1.2.2Huy động vốn nước ngoài Trong các nguốn vốn đầu tư nước ngoài, tập trung thu hút vốn đầu tư trực tiếp (FDI) vì nó không chỉ tạo vốn phát triển kinh tế mà còn tạo cơ hội để trực tiếp đưa kỹ thuật, công nghệ từ bên ngoài vào, giải quyết công ăn việc làm cho cho lao động trong nước, tạo ra sản phẩm cho tiêu dùng và cho xuất khẩu. Cần tập trung vào khai thác các khoản viện trợ phát triển chính thức (ODA), nhưng cần hoàn tất sớm các công việc chuẩn bị để tiếp nhận nhanh nguồn vốn này. Việc phát hành trái phiếu quốc tế cần cân nhắc kỹ các điều kiện vay và khả năng trả nợ. Không vay thương mại để đầu tư cho cơ sở hạ tầng và những công trình không mang lại lợi nhuận. 1.2.2.1 Nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài Từ khi Quốc hội ban hành luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam ngày 29/12/1987 đến hết ngày 31/12/1999,trên địa bàn cả nước đã có 3.398 dự án đầu tư được cấp giấy phép với tổng số đăng ký đạt 42.341 triệu $ (kể cả vốn xin tăng thêm của dự án). Trong đó số dự án còn đang hoạt động là 2.895 dự án với số vốn là 36.566 triệu $ và có 503 dự án đã chấm dứt thời kỳ hoạt động hoặc bị rút giấy phép với tổng số vốn là 5.775 triệu $. Với việc tiếp tục chính sách kinh tế mở cửa, khuyến khích, hấp dẫn, tạo cơ sở pháp lý để hướng dẫn các nhà đầu tư Quốc tế có khả năng huy động vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài vào Việt Nam, ước tính năm 2003 vốn thực hiện khoảng 19-21 tỉ $, tăng 12,5 %-13 % so với năm 2002. Trong đó vốn nước ngoài 15-16 tỉ $ trong tổng số vốn thực hiện. Nguồn vốn FDI ước 6 tháng đầu năm 2004 theo số đăng ký đạt 346 triệu $, giảm
17 43% so với cùng kỳ, số thực hiện đạt khoảng 600 triệu $, giảm 7% so với cùng kỳ. Nguồn vốn ODA, tài trợ đa phương của các tổ chức tài trợ Quốc tế (IMF, ADB, WB ) cũng có vai trò rất quan trọng. Vốn ODA trong thời kỳ 1991-1995 có thể đạt 2-2,5 tỷ $. Trong năm 1993-1994 hội nghị tài trợ phát triển cho Việt Nam tại PARI, cộng đồng tài chính Quốc Tế đã cam kết dành cho Việt Nam nguồn tài trợ chính thức tới 3.8 tỷ $. Ta đã vay từ IMF khoảng 230 triệu $, với WB và ADB số tiền 740 triệu $, ký hiệp định vay ODA song phương với Nhật trị giá 52.3 tỷ yên (tháng 1/1994), với Pháp trị giá 420 triệu Fr (7/1/1994). Mục tiêu đặt ra: Trong vòng 10 năm chúng ta phải đẩy mạnh huy động vốn từ 6-8 tỷ $ từ nguồn ODA và nguồn tài trợ đa phương của các tổ chức Quốc tế. Nguồn vốn ODA 6 tháng đầu năm 2000 được chính thức hoá bằng các hiệp định ký kết với các nhà tài trợ đạt 1.068,8 triệu $ (gồm 906 triệu $ vốn vay và 104,8 triệu $ vốn viện trợ không hoàn lại). Số vốn giải ngân ước đạt 785 triệu $, đạt 46,3% kế hoạch năm (trong đó vốn vay 655 triệu $, vốn viện trợ không hoàn lại 130 triệu $). 1.2.2.2 Nguồn viện trợ nước ngoài Từ năm 1990 viện trợ của các tổ chức Liên hiệp quốc cho Việt Nam khoảng 50-60 triệu $/năm. 1.2.2.3 Các nguồn vốn khác Phát hành trái phiếu Chính phủ ra thị trường kinh tế để huy động vốn đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài là một giải pháp cần thiết thúc đẩy phát triển kinh tế. Dự kiến trong 5 năm 1998-2002 bình quân mỗi năm huy động 300-500 triệu $ thì tổng số huy động vốn có thể đạt 2-2,5 tỷ $. Trong thời gian qua chúng ta đã có chính sách, cơ chế huy động vốn thích hợp, góp phần tạo điều kiện khai thác những nguồn vốn trong nước và nước ngoài một cách có hiệu quả. Nhờ đó chúng ta đã huy động được một lượng vốn lớn để bù đắp thiếu hụt NSNN và để đầu tư phát triển kinh tế, góp phần ổn định lưu thông tiền tệ, kiềm chế lạm phát. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đạt được thì trong thời gian qua công tác huy động vốn của ta còn nhiều hạn chế. Để
18 khắc phục những tồn tại và nâng cao hiệu quả huy động vốn, cần có những chính sách, giải pháp hữu hiệu hợp lý hơn. 1.2.3Các kênh thu hút nguồn vốn Để tăng cường công tác huy động vốn cho đầu tư phát triển, phục vụ sự công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế cần chú trọng một số giải pháp sau: 1.2.3.1 Huy động vốn từ nội bộ nền kinh tế quốc dân Hiện nay, tiềm năng vốn trong nước của ta còn rất lớn. Vấn đề đặt ra là cần tìm giải pháp để biến tiềm năng thành hiện thực, huy động triệt để vốn trong nước phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.  Huy động qua kênh NSNN Sẽ là điều kiện quan trọng để giải quyết nhu cầu thu chi của Nhà nước về tiêu dùng thường xuyên, chi đầu tư phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Việc huy động qua kênh NSNN phải dựa vào thuế, phí, lệ phí, phát huy tiềm năng vốn từ các nguồn tài nguyên quốc gia, từ vay nợ Ặ.trong đó thu thuế và phí vẫn là nguồn thu quan trọng nhất. - Huy động vốn qua thuế, phí , lệ phí: Để tăng cường hơn nữa hiệu quả huy động vốn qua thuế, phí, lệ phí cần phải mở rộng diện thu thuế, quy định mức thuế suất ở mức vừa phải, hợp lý nhằm thúc đẩy các doanh nghiệp, dân cư mở rộng đầu tư, mở rộng diện thu thuế thu nhập cá nhân đánh thuế thu nhập với khoản lợi tức thu từ vốn, chuyển hẳn sang cơ chế đối tượng nộp thuế tự khai và nộp trực tiếp vào KBNN. - Mở rộng phát hành trái phiếu Chính phủ để tạo nguồn vốn cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế. Vay nợ dân tạo nguồn vốn cho đầu tư là hiện tượng bình thường của mọi nhà nước. Vay nợ dân tạo nguồn vốn cho đầu tư phát triển có hai điểm lợi: +Tăng tiết kiệm xã hội, tạo thói quen tiết kiệm, tiêu dùng hợp lý cho người dân. + Nhà nước có nguồn vốn để đầu tư phát triển kinh tế mà không phải phát hành tiền, tránh được lạm phát.
19  Muốn tăng hiệu quả vay nợ dân, cần chú trọng vào những vấn đề sau: + Đa dạng hoá các hình thức huy động vốn như: Tín phiếu, trái phiếu, phát hành các loại trái phiếu vô danh có thể chuyển đổi tự do, trái phiếu công trình có thể chuyển đổi thành cổ phiếu, đảm bảo việc lấy lãi dễ dàng, nhanh gọn. +Đa dạng hoá các thời hạn vay vốn qua trái phiếu, chủ yếu tập trung huy động vốn bằng các loại trái phiếu trung và dài hạn, hạn chế và đi tới chấm dứt vay ngắn hạn với lãi suất cao để bù đắp bội chi Ngân sách. - Bộ tài chính phát hành trái phiếu, Ngân hàng nhà nước đứng ra tổ chức đấu thầu mua trái phiếu (đấu thầu cả về lãi suất, khối lượng mua và thời hạn), xác định mức lãi suất vay hợp lý, đảm bảo có lợi cho cả chủ sở hữu lẫn người vay vốn. Xúc tiến nhanh việc phát triển thị trường chứng khoán: Phát triển thị trường vốn, thị trường chứng khoán là một trong nghững yếu tố quyết định phát triển kinh tế của một quốc gia trong đIều kiện nền kinh tế hoạt động theo cơ chế thị trường. Việc hoàn thiện thị trường vốn, thị trường chứng khoán sẽ tạo ra cơ chế thông thoáng giữa người có nhu cầu vốn đầu tư với các nhà đầu tư, góp phần huy động tối đa các nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội cho đầu tư phát triển kinh tế. Đặc biệt việc phát triển thị trường chứng khoán sẽ tạo điều kiện cho các giao dịch về chứng khoán và chuyển đổi từ chứng khoán sang tiền mặt được nhanh gọn và thuận tiện.  Huy động vốn qua các tổ chức Tài chính-Tín dụng Trong những năm trước mắt và cả về lâu dài, các tổ chức Tài chính-Tín dụng vẫn là trung gian vốn lớn nhất trong nền kinh tế, bởi vậy phải coi trọng và tăng cường hiệu quả huy động vốn qua các tổ chức này. Giải pháp đó là: - Mở rộng hình thức tiết kiệm qua bưu điện, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân có thể gửi tiền tiết kiệm bất kỳ lúc nào, ở đâu với số tiền nhiều hay ít. - Mở rộng các hình thức huy động vốn tiết kiệm như: Tiết kiệm xây dựng nhà ở, tiết kiệm tuổi già, tín dụng tiêu dùng.
20 - Khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho việc thiết lập các quỹ đầu tư, các công ty bảo hiểm, công ty tài chính Ặđể thu hút có hiệu quả các nguồn vốn, phát triển mạnh mẽ hơn nữa hệ thống các Ngân hàng, các tổ chức tài chính, các quỹ tín dụng nhân dân. - Cho phép phát hành kỳ phiếu thu ngoại tệ, phát hành kỳ phiếu, trái phiếu để huy động vốn ngắn hạn và trung hạn. - Có chính sách lãi suất hợp lý, khuyến khích và có biện pháp bắt buộc các tổ chức tín dụng phải có cơ cấu dư nợ hợp lý giữa dư nợ cho vay ngắn hạn và dư nợ cho vay dài hạn, trung hạn, nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp huy động vốn cho đầu tư chiều sâu, mở rộng quá trình kinh doanh.  Thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư Khai thác triệt để các nguồn vốn trong các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế- chính trị-xã hội tự bỏ vốn đầu tư phát triển sản xuất. - Kích thích, khuyến khích các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế-chính trị-xã hội tự bỏ vốn đầu tư phát triển sản xuất: + Khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao khả năng tích tụ và tập trung vốn, mở rộng vốn từ kết quả sản xuất kinh doanh của mình + Khai thác và sử dụng có hiệu quả mọi tiềm năng vốn hiện có trong doanh nghiệp, cho phép các doanh nghiệp sử dụng linh hoạt các nguồn vốn, các loại quỹ, phục vụ kịp thời yêu cầu sản xuất kinh doanh. Nhà nước cần xây dựng cơ chế bảo toàn vốn. - Khuyến khích, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tự huy động vốn từ dân cư, các tổ chức tín dụng, các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước để đáp ứng nhu cầu sản xuất kinh doanh: + Mở các hình thức liên doanh, liên kết, hợp đồng, hợp tác kinh doanh với các đối tác trong nước và nước ngoài. + Từng bước mở rộng cổ phần hoá, đa dạng hoá các hình thức sở hữu đối với doanh nghiệp Nhà nước. Cho phép các doanh nghiệp được phát hành cổ
21 phiếu, trái phiếu theo quy định của Chính phủ để tìm kiếm và huy động vốn của cá nhân nhà đầu tư trong và nước ngoài.  Khai thác triệt để tiềm năng vốn trong dân cư Khích thích người dân tự bỏ vốn đầu tư cho Nhà nước, các tổ chức kinh tế vay để tạo nguồn vốn đầu tư. Thực hành tiết kiệm trong toàn xã hội, khuyến khích và có chính sách hướng dẫn tiêu dùng hợp lý, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho người dân bỏ vốn đầu tư. 1.2.3.2 Huy động vốn ngoài nước Việc huy động vốn nước ngoài trong những năm trước mắt vẫn được coi là biện pháp quan trọng và liên quan đến chính sách đối ngoại, quan hệ kinh tế, chính trị giữa Việt Nam với các nước, các tổ chức quốc tế để thu hút được khoảng 20-25 tỷ từ nước ngoài cho đến năm 2004. Chúng ta có thể áp dụng các hình thức sau:  Thu hút ngày càng nhiều nguồn vốn đầu tư trực tiếp của các nhà đầu tư nước ngoài Về nguyên tắc để thu hút được nguồn vốn đầu tư này, trước hết phải chứng minh được nền kinh tế nội địa là nơi an toàn cho sự vận động của đồng vốn và sau nữa là nơi có năng lực sinh lợi cao hơn những nơi khác, có điều kiện cần và đủ để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Do vậy cần phải thực hiện các giải pháp sau: - Tạo lập môi trường kinh tế- xã hội ổn định và thuận lợi cho sự xâm nhập và vận động của dòng vốn đầu tư nước ngoài. Để đảm bảo tạo lập và duy trì môi trường kinh tế ổn định, đòi hỏi phải giải quyết nhiều vấn đề cả về thể chế chính trị, môi trường pháp luật cũng như cách vận hành quản lý nền kinh tế, vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cần phải: + Kiềm chế có hiệu quả nạn lạm phát, giữ tỉ lệ lạm phát ở mức hợp lý, vừa đảm bảo sự ổn định kinh tế vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. + Nhà nước đảm bảo tạo lập một môi trường kinh doanh thuận lợi, bình đẳng cho mọi thành phần kinh tế.
22 + Đẩy mạnh hơn nữa và thực hiện triệt để công cuộc cải cách về thủ tục hành chính, cải thiện môi trường pháp lý cho sự vận động của các dòng vốn nước ngoài. - Duy trì và tăng cường khả năng sinh lợi lâu bền của nền kinh tế quốc dân. - Xem xét các hình thức ưu đãi đầu tư, có quy hoạch cụ thể, chi tiết các ngành, các lĩnh vực, các dự án ưu tiên đầu tư.  Khai thông mở rộng và hấp thu triệt để các nguồn vốn đầu tư gián tiếp từ nước ngoài - Tìm kiếm khai thác triệt để các nguồn viện trợ không hoàn lại, viện trợ nhân đạo, viện trợ phát triển chính thức và vay nợ. + Tranh thủ vốn vay ưu đãi theo thể thức ODA vì thời hạn vay tương đối dài, lãi suất thấp, chủ động lập thẩm định chặt chẽ các dự án cần gọi vốn ODA, giải quyết tốt công tác giải ngân nguồn vốn vay đã ký. + Khai thác nguồn vốn vay, tài trợ đa phương từ các tổ chức Quốc tế (IMF, WB, ADB), cố gắng thống nhất với các nước, tổ chức Quốc tế trong thời gian sớm nhất các văn bản khung về vay vốn trong giai đoạn 2001-2010 để có dự kiến bố trí sử dụng vốn và rút vốn. + Bên cạnh việc xúc tiến sử dụng vay nợ, cần đẩy mạnh việc quản lý nợ quá hạn qua đàm phán giãn nợ, thí điểm và mở rộng diện chuyển đổi, mua bán nợ. - Phát hành trái phiếu quốc tế ra nước ngoài để thu hút vốn, phải được tính toán kỹ lưỡng, vì lãi suất cao và vì những khoản này đòi hỏi đầu tư phải thu lợi nhuận ngay, hoặc thu lãi cao mới có khả năng trả được nợ. Trong điều kiện nước ta hiện nay, cần phải coi trọng cả hai nguồn vốn trong nước và nước ngoài. Trong đó nguồn vốn trong nước giữ vai tro quan trọng. Việc huy động vốn trong và ngoài nước phải được nhìn nhận theo một quy trình khép kín trên cả ba phương diện: huy động, sử dụng và quản lý. Đồng thời đảm bảo thông suốt trên cả ba giai đoạn: Tích luỹ, huy động, đầu tư nhằm đạt tốc
23 độ luân chuyển và hiệu quả cao nhất. Có như vậy nước ta mới tránh được tình trạng khủng hoảng nợ và đảm bảo cho nền kinh tế –xã hội phát triển lành mạnh và bền vững. 1.2.4Nhiệm vụ của Kho bạc nhà nước trong công tác phát hành và thanh toán trái phiếu chính phủ, công tác quản lý và sử dụng vốn. 1.2.4.1 Nhiệm vụ phát hành và thanh toán Hàng năm cùng với vụ NSNN lập kế hoạch phát hành và thanh toán (gốc, lãi) TPCP để tổng hợp kế hoạch NSNN, trình Chính phủ và Quốc hội phê duyệt. Tổ chức in, bảo quản, chuyển giao trái phiếu cho các đơn vị được giao nhiệm vụ phát hành trái phiếu, bảo đảm an toàn tuyệt đối. Tổ chức bán, thanh toán TPCP, bảo đảm nhanh chóng chính xác, thuận lợi cho người mua theo đúng chế độ quy định. Phối kết hợp với các cơ quan chức năng như báo đài, các ban ngành, đoàn thể tuyên truyền sâu rộng trong công chúng nội dung mỗi đợt phát hành, để người dân hiểu và ủng hộ chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước. Tập trung đầy đủ, kịp thời toàn bộ số tiền thu về bán trái phiếu vào NSNN. Thực hiện chế độ báo cáo định kỳ, báo cáo tổng hợp sau khi kết thúc đợt phát hành và thanh toán TPCP. 1.2.4.2 Công tác Quản lý và sử dụng vốn Quản lý các khoản vay nợ trong nước của Chính phủ phải được thực hiện từ khâu xác định số tiền cần vay (cần phát hành trái phiếu) đến việc thực hiện các khoản phải vay và các khoản phải thanh toán cho số vốn đã vay. Theo Quy chế phát hành các loại trái phiếu Chính phủ ban hành theo Nghị định 01/2000/NĐ-CP ngày 13/01/2000 của Chính phủ Điều 16 có ghi “Toàn bộ các khoản vay từ tín phiếu kho bạc được tập trung vào ngân sách trung ương, ngân sách trung ương đảm bảo nguồn thanh toán tín phiếu kho bạc khi đến hạn”; Điều 21 có quy định : “Toàn bộ khoản vay từ trái phiếu kho bạc được tập trung
24 vào NSNN để sử dụng cho các nhu cầu chi theo dự toán NSNN đã được Quốc hội phê duyệt”; Điều 26 có quy định “Các khoản vay từ trái phiếu đầu tư huy động vốn cho công trình được tập trung vào NSNN( NSTW và NS tỉnh) để cấp phát cho công trình đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt phương án phát hành” Do đối tượng vay là Nhà nước, Nhà nước phải trả cả vốn và lãi, do vậy việc sử dụng vốn vay cũng phải tính đến hiệu quả kinh tế mà vốn đó mang lại, để tránh lãng phí, giảm bớt gánh nặng trả nợ cho Nhà nước, trên tinh thần đó, số tiền thu được do phát hành trái phiếu Chính phủ mà có, ngoài phần bù đắp bội chi NSNN, còn phải giành ra một phần đáng kể để đầu tư cho các công trình trọng điểm kinh tế của Nhà nước. 1.2.5Phát triển thị trường trái phiếu kho bạc để huy động vốn cho Ngân sách Nhà nước Chính sách huy động vốn của Nhà nước là một trong những bộ phận quan trọng trong chính sách tài chính quốc gia, nó ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động tài chính - ngân sách, tình hình lạm phát và ổn định tiền tệ, cuộc khủng khoảng tài chính tiền tệ của các nước Đông nam á thời gian qua đã ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào nước ta. Chính vì vậy, huy động vốn cho NSNN nhằm góp phần bù đắp bội chi NSNN, đầu tư phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế, góp phần tích cực chống lạm phát, ổn định chính sách tiền tệ, con đường tất yếu là phải khai thác tối đa các nguồn vốn tiền tệ nhàn rỗi trong nền kinh tế, trước hết là các nguồn vốn nhàn rỗi trong các tầng lớp dân cư. Mặc dù việc khai thác nguồn vốn này còn có những khó khăn, hạn chế song nó sẽ là tiềm năng rất to lớn và có ý nghĩa chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. Nguồn thu từ bán tín phiếu, trái phiếu kho bạc đã góp phần quan trọng vào việc bù đắp bội chi NSNN và bổ sung nguồn vốn cho các công trình trọng điểm của nhà nước, số lượng phát hành hàng năm đều tăng nhanh nếu như năm 1991 là 100% thì năm 1994 là 154% và năm 1996 là 110%; năm 2000 là 209,8%; năm 2002 là 210%. Quan hệ có vay, có trả của Nhà nước đã nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tài chính các cấp trong việc quản lý và điều hành NSNN, chủ động
25 tăng tiềm lực cho NSNN và từng bước làm lành mạnh hoá nền tài chính quốc gia. Chính sách khuyến khích phát triển thị trường vốn trong nước đã duy trì thường xuyên việc phát hành trái phiếu kho bạc qua hệ thống bán lẻ của KBNN và đấu thầu (bán buôn) qua Ngân hàng Nhà nước, đồng thời mở rộng dần các đối tượng mua. Phương thức phát hành và thanh toán trái phiếu đã từng bước được cải tiến ngoài việc phát hành trực tiếp qua hệ thống KBNN nước và đấu thầu qua Ngân hàng Nhà nước, KBNN đã phối hợp với các ngành, các địa phương phát hành trái phiếu để huy động vốn đầu tư cho các công trình trọng điểm; đường dây tải điện 500 KV, thuỷ điện YALY, xi măng Hoàng thạch các công trình hạ tầng cơ sở, mặc dù kết quả còn những hạn chế nhưng đã khẳng định đây là một hướng đi đúng đắn trong chiến lược huy động vốn phục vụ công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Các hình thức trái phiếu và phương thức thanh toán lãi cũng đã được cải tiến và hoàn thiện, KBNN đã phát hành loại trái phiếu không ghi tên người mua và in sẵn các mệnh giá, trả lãi định kỳ và được thanh toán rộng rãi trong cả nước và được chuyển nhượng, thừa kế, thế chấp, cầm cố trong các quan hệ tín dụng. Bên cạnh những thành công và kết quả đạt được của KBNN trong việc huy động vốn dưới hình thức phát hành trái phiếu Chính phủ, công tác huy động vốn những năm vừa qua cũng còn có những tồn tại, hạn chế thể hiện qua các mặt: - Quy mô huy động vốn còn quá nhỏ bé, nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư còn nhiều tiềm năng, số vốn đã huy động chưa tương xứng với nhu cầu sử dụng của NSNN và tiềm năng nguồn vốn sẵn có trong nền kinh tế. -Việc phát hành trái phiếu KBNN mới chỉ dừng lại ở thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp vẫn chưa được hình thành, chưa tạo điều kiện cho việc trao đổi, mua bán các loại trái phiếu kho bạc , nó đã hạn chế trực tiếp đến khả năng phát hành và lưu thông các loại chứng khoán. Trái phiếu kho bạc trung hạn và dài hạn, chưa đáp ứng được nhu cầu vốn đầu tư phát triển của NSNN đối với các công trình quan trọng của nền kinh tế.
26 1.3 Các hình thức huy động vốn của Kho bạc nhà nước dưới hình thức trái phiếu Chính phủ Huy động vốn trong nước của Chính phủ chủ yếu được thực hiện dưới hình thức trái phiếu Chính phủ. Trái phiếu Chính phủ là chứng chỉ vay nợ của Chính phủ có thời hạn, có mệnh giá, có lãi do Bộ Tài chính phát hành. 1.3.1Trái phiếu kho bạc Trái phiếu kho bạc là loại trái phiếu có thời hạn từ 1 năm trở lên, dùng để huy động vốn bù đắp thiếu hụt NSNN, đáp ứng nhu cầu chi đầu tư phát triển trong kế hoạch NSNN được duyệt. Nói ngắn gọn trái phiếu KBNN là một chứng từ cam kết của nhà nước đối với người cho vay về việc thanh toán một số tiền xác định, vào một ngày đã xác định trong tương lai với một mức lãi cố định trong những thời hạn xác định trước. 1.3.2Trái phiếu Chính phủ Trái phiếu Chính phủ bao gồm trái phiếu ký danh, trái phiếu vô danh. Trái phiếu ký danh là loại trái phiếu có ghi tên cơ quan, đơn vị, cá nhân (gọi tắt là người mua trái phiếu) trên chứng chỉ trái phiếu hoặc đăng ký tên tại cơ quan phát hành trái phiếu. Trái phiếu vô danh là loại trái phiếu không ghi tên người mua trên chứng chỉ trái phiếu, đăng ký tên tại cơ quan phát hành.  Trái phiếu Chính phủ có 3 hình thức chủ yếu sau: + Tín phiếu kho bạc: là loại trái phiếu ngắn hạn dưới 1 năm, dùng để huy động vốn bù đắp thiếu hụt NSNN tạm thời trong năm tài chính. + Trái phiếu kho bạc: là loại trái phiếu có thời hạn từ 1 năm trở lên, dùng để huy động vốn bù đắp thiếu hụt NSNN, đáp ứng nhu cầu chi đầu tư phát triển trong kế hoạch NSNN được duyệt. + Trái phiếu công trình: là loại trái phiếu có kỳ hạn từ 1 năm trở lên, dùng để huy động vốn cho từng công trình cụ thể theo kế hoạch đầu tư của Nhà nước, trái phiếu công trình bao gồm. Trái phiếu công trình huy động vốn cho các công trình của Trung ương do Bộ Tài chính bảo lãnh thanh toán, trái phiếu huy động
27 vốn cho các công trình địa phương do ngân sách địa phương bảo lãnh thanh toán. Tuỳ theo từng đợt phát hành, trái phiếu Chính phủ có những mệnh giá khác nhau được in sẵn trên chứng chỉ trái phiếu, hoặc không in sẵn trên tờ trái phiếu, nhưng được cơ quan phát hành ghi trên chứng chỉ trái phiếu hoặc giấy sở hữu trái phiếu theo nhu cầu của người mua trái phiếu.  Lãi suất trái phiếu Lãi suất trái phiếu do Bộ Tài chính quy định cho từng đợt phát hành, sau khi đã thoả thuận với Ngân hàng Nhà nước đảm bảo cho người mua trái phiếu được hưởng lãi suất thực cộng với chỉ số trượt giá theo một trong các phương thức sau: + Lãi suất cố định áp dụng cho cả kỳ hạn phát hành + Lãi suất áp dụng từng năm trong thời hạn phát hành + Lãi suất chỉ đạo để tổ chức đấu thầu chọn lãi suất phát hành. Quản lý các khoản vay nợ trong nước của Chính phủ được thực hiện từ khâu xác định số tiền cần phải vay đến việc thực hiện các khoản vay và các khoản phải thanh toán. + Xác định số tiền cần vay: Các khoản vay trong nước của Chính phủ chịu ảnh hưởng quyết định của 2 nhân tố khả năng cho vay và khả năng trả nợ cả gốc và lãi của Chính phủ, vì vậy khoản vay của Chính phủ bao giờ cũng có giới hạn, khả năng cho vay tuỳ thuộc vào khả năng tạo ra thu nhập, cách thức và mức độ sử dụng thu nhập của các chủ thể kinh tế, xã hội, khả năng trả nợ của Chính phủ lại phụ thuộc vào khả năng huy động nguồn lực tài chính của nhà nước dưới hình thức bắt buộc, khả năng này lại phụ thuộc vào tốc độ tăng trưởng kinh tế và hiệu quả của quá trình sản xuất kinh doanh, khả năng có sử dụng hiệu quả vốn vay hay không của Chính phủ, cách thức xác định mức lãi suất của các khoản tiền vay. Ở nước ta việc xem xét giới hạn số tiền phải vay của Chính phủ là căn cứ vào mức thiếu hụt của NSNN do gia tăng các khoản chi cho đầu tư phát triển kinh tế mà chủ yếu là chi cho việc xây dựng, cải tạo các cơ sở hạ tầng kinh tế -
28 xã hội và khả năng hoàn trả vốn vay của các cấp ngân sách. Tổ chức quản lý việc phát hành trái phiếu Chính phủ phải được tiến hành theo từng đợt, trước mỗi đợt phát hành 7 ngày Bộ Tài chính thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng về mức phát hành, thời hạn, lãi suất, mệnh giá, địa điểm phát hành, quyền lợi người mua trái phiếu cũng như thể thức thanh toán gốc và lãi. Đối với trái phiếu công trình các bộ, ngành, UBND tỉnh, thành phố muốn phát hành phải có các điều kiện sau: Công trình đã được ghi trong kế hoạch đầu tư của Nhà nước, dự án đầu tư đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt, có phương án phát hành trái phiếu được Bộ Tài chính phê duyệt đảm bảo thu hồi vốn để trả nợ cả gốc và lãi theo đúng thời gian quy định, có đơn đề nghị được Bộ Tài chính cho phép phát hành trái phiếu công trình. + Về phương thức phát hành: Đối với tín phiếu kho bạc được thực hiện theo quy chế đấu thầu, các tổ chức trúng thầu được bán lại tín phiếu trực tiếp cho các đối tượng và được hưởng chiết khấu theo quy định, ngoài ra các đơn vị kho bạc trực tiếp tổ chức bán lẻ tín phiếu kho bạc cho các đối tượng được quyền mua trái phiếu kho bạc. Đối với trái phiếu kho bạc, trái phiếu công trình việc phát hành được tiến hành theo 3 phương thức: Phát hành trực tiếp qua KBNN, phát hành qua đại lý (các ngân hàng thương mại, các công ty tài chính, công ty bảo hiểm) có tư cách pháp nhân, có vốn hoạt động từ 5 tỷ đồng trở lên và phải nộp tiền ký quỹ với mức 50% tổng giá trị trái phiếu, phát hành theo phương thức đấu thầu.  Quản lý công tác thanh toán trái phiếu Chính phủ + Về nguyên tắc: Đối với tiền gốc trái phiếu được thanh toán 1 lần khi đến hạn, nếu thanh toán trước hạn thời gian mua trái phiếu dưới 12 tháng thì không có lãi, từ trên 12 tháng đến dưới 24 tháng thì được hưởng lãi xuất của 1 năm, nếu đến kỳ hạn thanh toán mà chủ sở hữu không đến thanh toán thì được chuyển sổ sang kỳ hạn mới nếu KBNN đang phát hành, nếu trong thời điểm đó KBNN không phát hành thì chuyển sang tài khoản quá hạn, đến đợt phát hành tiếp thì chuyển hết số dư trên tài khoản trái phiếu quá hạn sang trái phiếu chuyển sổ của đợt phát hành mới. + Phương thức thanh toán: Đối với trái phiếu KBNN phát hành qua Ngân
29 hàng Nhà nước thì Bộ Tài chính chuyển vốn cho Ngân hàng Nhà nước Trung ương để thanh toán. Đối với tín phiếu kho bạc, trái phiếu kho bạc do KBNN trực tiếp phát hành hoặc phát hành qua đại lý thì được thanh toán tại các đơn vị KBNN nơi phát hành. - Sơ đồ nghiệp vụ phát hành, thanh toán trái phiếu: Sơ đồ 1.1. Quy trình bán trái phiếu: (3) Thủ quỹ Người mua (4) (2) (1) Kế toán (1) Người mua lập phiếu mua trái phiếu, ghi đầy đủ các yếu tố trên phiếu mua (theo mẫu in sẵn của Kho bạc ) (2) Kế toán nhận được phiếu mua tiến hành: - Kiểm tra và ký tên trên phiếu mua - Soạn từng loại trái phiếu cho đúng với số tiền - Viết các yếu tố lên tờ trái phiếu - yêu cầu khách hàng ký chữ ký mẫu lên phần cuống của tờ trái phiếu - Chuyển cho thủ quỹ phiếu mua và tờ trái phiếu theo đường dây nội bộ (3) Thủ quỹ thu tiền, ghi sổ quỹ, ký tên và đóng dấu Ỏ đã thu tiền Õ lên phiếu mua và kiểm tra các yếu tố ghi trên tờ trái phiếu (họ tên, số chứng minh thư,Ặ) giao trả tờ trái phiếu cho khách hàng (5) Thủ quỹ và kế toán đối chiếu số liệu cuối ngày
30 Sơ đồ 1.2: Quy trình thanh toán trái phiếu (3) Thủ quỹ Người chủ sở (4) (5) (2a) hữu (1) Kế toán (2b) Ngân hàng (1) Người sở hữu trái phiếu ghi các yếu tố lên tờ phiếu thanh toán, sau đó nộp tờ phiếu thanh toán, chứng minh thư, giấy uỷ quyền (nếu có) kế toán kiểm tra đối chiếu, cắt góc, tính số tiền gốc, lãi phải trả. (2a) trường hợp thanh toán bằng tiền mặt kế toán chuyển tờ trái phiếu và phiếu thanh toán cho thủ quỹ. (2b) Trường hợp thanh toán bằng chuyển khoản kế toán viết uỷ nhiệm chi, séc gửi Ngân hàng (nơi người sở hữu trái phiếu mở tài khoản) để chuyển cho người sở hữu ngay trong ngày. (3) Thủ quỹ nhận được tờ trái phiếu và phiếu thanh toán, tiến hành trả tiền cho người chủ sở hữu, ghi sổ quỹ, ký tên và đóng dấu Ỏđã trả tiềnÕ lên phiếu thanh toán, sau đó chuyển tờ trái phiếu và phiếu thanh toán cho kế toán. (4) Kế toán nhận được tờ trái phiếu và phiếu thanh toán từ bộ phận thủ quỹ ghi nhật ký quỹ, bảng kê thanh toán và sổ kế toán liên quan. (5) Thủ quỹ và kế toán đối chiếu số liệu cuối ngày 1.4 Sự phát triển của hình thức trái phiếu Chính phủ ở VN Trong quá trình phát triển của nền kinh tế hàng hoá của loài người đã dần dần hình thành và phát triển các hình thức trưng dụng, đóng góp hoặc vay nợ giữa các bên tham gia trong quá trình mua, bán, đầu tư vốn hay đóng góp cho
31 những lợi ích của quốc gia, phương pháp được ghi nhận giá trị vốn đầu tư và cho vay với các tên gọi như công trái, cổ phiếu, tín phiếu, trái phiếu Lịch sử đã ghi nhận một hình thức nhận nợ được ra đời đầu tiên ở thế kỷ thứ VII tại Ý với phương pháp giản đơn là người đi vay đưa cho người vay một tờ giấy nhận nợ trong đó có ghi rõ số tiền vay tiền lãi nếu có và ngày trả nợ tiền vay do hai bên thoả thuận tờ giấy nhận nợ đó đến nay gọi là kỳ phiếu. 1.4.1Giai đoạn kháng chiến Ở nước ta, trong thời kỳ đầu lập nước và giữ nước, Chính phủ cũng đã áp dụng các hình thức công phiếu để huy động sự đóng góp và vay của dân để tăng cường nguồn lực tài chính phục vụ cho các mục tiêu chính trị, quân sự và phát triển kinh tế đất nước trong từng thời kỳ. Sau khi giành được chính quyền, để giải quyết những khó khăn về mặt tài chính, ngày 16/7/1946 Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà đã ra sắc lệnh số 122 cho phép Uỷ ban hành chính Nam bộ phát hành công trái vay của dân 5 triệu đồng, lãi đồng niên không quá 5% để phục vụ cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Nam bộ. Năm 1948, Bác Hồ ký sắc lệnh số 160-SL ngày 14/4/1948 cho phép phát hành trong toàn quốc “Công trái kháng chiến”. Nhằm một là: Huy động số tiền nhàn rỗi trong dân để phục vụ sản xuất và chiến đấu; hai là: Dùng công phiếu kháng chiến như một thứ tiền dự trữ với lãi suất 3%, thời hạn trả lãi 5 năm, đến năm 1950, trên tinh thần tổng động viên, Chính phủ cho phép phát hành loại ỎCông trái quốc giaÕ ghi bằng thóc để đảm bảo giá trị số tiền vay lãi suất 3% thời hạn 5 năm (Sắc lệnh số 139-SL ngày 19/9/1950). 1.4.2Thời kỳ xây dựng đất nước Thời kỳ xây dựng đất nước, để tăng cường huy động vốn phục vụ cho nhu cầu đầu tư phát triển, đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu nhanh chóng hội nhập cộng đồng quốc tế. Ngày 25/11/1983 Chính phủ ban hành pháp lệnh về việc phát hành ỎCông trái xây dựng Tổ QuốcÕ bằng đồng Việt Nam, bằng thóc, bằng ngoại tệ thời hạn công trái là 10 năm, 5 năm, đảm bảo bằng một số mặt hàng chiến lược. Với mục đích cải thiện tình hình tài chính - ngân sách góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.
32 1.4.3Khi thành lập hệ thống KBNN Khi hệ thống Kho bạc Nhà nước mới được thành lập, với chức năng và nhiệm vụ chủ yếu là quản lý quỹ NSNN. Thực hiện nhiệm vụ huy động vốn cho NSNN và cho đầu tư phát triển: phát hành các hình thức tín phiếu, trái phiếu của Chính phủ với nhiều hình thức, các loại kỳ hạn, lãi suất khác nhau, nhằm huy động các nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội, mà chủ yếu là nguồn vốn trong dân cư để bù đắp thiếu hụt NSNN và tăng cường nguồn vốn cho đầu tư phát triển. Cụ thể là: Các loại tín phiếu Kho bạc thời hạn dưới 12 tháng thường được phát hành để bù đắp khoản thiếu hụt ngân sách tạm thời khi nguồn thu chưa đến hạn, các loại trái phiếu KBNN có thời hạn dài hơn được dùng để bù đắp bội chi NSNN hàng năm. Công trái Nhà nước được phát hành theo đợt, nhằm thu hút vốn thực hiện các chương trình kinh tế - xã hội lớn của đất nước. - Ngày 13/3/1991 Nhà nước phát hành tín phiếu KBNN các loại thời hạn 3 tháng, 6 tháng, có ghi địa chỉ người mua, có lãi thanh toán 1 lần cả gốc và lãi, thanh toán trước hạn không được trả lãi. - Ngày 15/7/1992 Chính phủ phát hành tín phiếu nhằm xây dựng đường dây tải điện 500 KW Bắc - Nam thời hạn phát hành 1, 2, 3 năm đối tượng bắt buộc. - Tháng 11/1993 Nhà nước phát hành tín phiếu trả lãi trước thời hạn 6 tháng, 12 tháng. Từ giữa năm 1995 đến nay, KBNN đã phối hợp với Ngân hàng Nhà nước thành lập và đưa vào hoạt động thị trường đấu thầu tín phiếu kho bạc, tạo thêm một kênh huy động vốn mới cho NSNN, thời gian huy động vốn nhanh, lãi suất thấp hơn hình thức bán lẻ trái phiếu, thuận lợi cho người phát hành và nhà đầu tư. Ngoài ra, KBNN còn phối hợp với và hướng dẫn UBND các tỉnh, các Bộ, ngành xây dựng đề án huy động vốn đầu tư cho các công trình thuộc các ngành: Xi măng, thuỷ điện; cơ sở hạ tầng tỉnh Bình Thuận, Tiền Giang, Cà Mau, Khánh Hoà, Lào Cai, Hà Nội, TP Hồ Chí MinhẶ với số vốn huy động hàng nghìn tỷ đồng. - Tháng 5/1999, Nhà nước phát hành công trái xây dựng Tổ quốc kỳ hạn 5
33 năm lãi suất 10% năm. Nhằm huy động vốn để đầu tư cơ sở hạ tầng cho 1000 xã nghèo đặc biệt khó khăn. - Năm 2001 Nhà nước phát hành trái phiếu kỳ hạn 2 năm lãi suất 6,8 ; 7 % năm - Năm 2002 Nhà nước phát hành trái phiếu kỳ hạn 2 năm lãi suất 7,1;7,4; 7,8 % năm - Tháng 5/2003 Nhà nước phát hành công trái xây dựng Tổ quốc “Công trái giáo dục” kỳ hạn 5 năm lãi suất 8%/ năm. Nhằm huy động vốn để đầu tư kiên cố hoá trường lớp học -Từ tháng 10/2003 đến 15/12/2003 Nhà nước phát hành trái phiếu Chính phủ đợt 1 để đầu tư cho một số công trình giao thông thuỷ lợi quan trọng của đất nước, góp phần hình thành và nâng cấp một cách cơ bản hệ thống giao thông thuỷ lợi nước ta trong 10 năm tới. kỳ hạn 5 năm lãi suất 8,5 % năm.Thanh toán lãi hàng năm ( 8,5% ),thanh toán gốc khi đủ 5 năm. Năm 2004 trái phiếu Kho bạc loại 2 năm phát hành từ 19/1/2004 lãi suất 8,2%( đủ 2 năm ) lãi suất 7,8%(đủ 1 năm). Từ 15/4/2004 đến 15/6/2004 Nhà nước phát hành trái phiếu Chính phủ đợt 2 kỳ hạn 5 năm thanh toán lãi hàng năm ( 8,5% ), thanh toán gốc khi đủ 5 năm. Ngày 26/7/1994 Chính phủ đã ra Nghị định số 72/CP về việc ban hành quy chế phát hành trái phiếu Chính phủ, kèm theo Nghị định này là Thông tư 75- TC/KBNN ngày 14/9/1994 của Bộ Tài chính Ỏ hướng dẫn quy chế phát hành và thanh toán các loại trái phiếu Chính phủ”. Đến năm 2000, Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2000NĐ-CP ngày 13/1/2000 về Quy chế phát hành trái phiếu Chính phủ (thay thế cho NĐ72/CP nói trên) 1.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến huy động trái phiếu C.Phủ Trong những năm qua, hệ thống KBNN đã huy động được một lượng vốn lớn cho NSNN bằng các biện pháp và hình thức khác nhau (huy động qua thuế, phát hành trái phiếu Chính phủ). Tuy nhiên việc huy động vốn của hệ thống KBNN gặp không ít khó khăn. Do vậy, để huy động tối đa có hiệu quả nhất mọi
34 nguồn vốn cho NSNN qua hệ thống KBNN đòi hỏi phải xem xét đến những nhân tố ảnh hưởng đến công tác huy động vốn của hệ thống KBNN. 1.5.1Các nhân tố khách quan - Nhân tố về kinh tế: từ khi nền kinh tế nước ta chuyển sang cơ chế thị trường, nền kinh tế đã tăng trưởng rõ rệt. Tuy nhiên nền kinh tế vẫn mất cân đối, lạc hậu, nguồn thu cho NSNN còn thấp ảnh hưởng lớn đến việc huy động vốn của KBNN. - Nhân tố về thu nhập: Thu nhập bình quân đầu ngươi trong cả nước còn thấp, tỷ lệ hộ đói nghèo còn cao, tích luỹ trong dân cư chưa lớn, chưa đồng đều mà chỉ tập trung vào một số hộ, một số doanh nghiệp tư nhân. Trình độ dân trí thấp nên việc phát hành trái phiếu Chính phủ của Kho bạc để thu hút vốn nhàn rôĩ trong dân cư chưa đạt hiệu quả cao. - Nhân tố lạm phát: Do tình hình lạm phát còn lớn, đồng tiền vẫn bị mất giá, do vậy rủi ro là không tránh khỏi. Dù lãi suất cao nhưng tiền mất giá thì lãi suất không bù được vốn gốc, người dân mua trái phiếu Kho bạc phải chịu lãi suất âm. Đó là lý do khiến người dân không dám mạo hiểm bỏ tiền vào mua trái phiếu Chính phủ. Do đó, lạm phát cũng là một nhân tố ảnh hưởng tới việc huy động vốn của KBNN. 1.5.2Nhân tố chủ quan - Nhân tố lãi suất: Đây là nhân tố cơ bản ảnh hưởng tới việc huy động vốn. Người dân mua trái phiếu Chính phủ trước tiên phải xem xét yếu tố lãi suất vì cho Nhà nước vay cũng là đầu tư gián tiếp, mà đầu tư phải sinh lợi, ít nhất là sinh lợi đó phải bằng lợi tức bình quân của các ngành kinh tế đạt được sau khi bảo toàn vốn. Song lãi suất Chính phủ chưa hấp dẫn được người dân trong khi người dân có thói quen gửi tiết kiệm Ngân hàng vì lãi suất Ngân hàng cao hơn, linh hoạt hơn, dễ rút vốn hơn. Thực tế đã có nhiều đợt lãi suất Ngân hàng cao hơn nên dân đã rút tiền ra chịu không hưởng lãi để quay sang gửi tiết kiệm Ngân hàng. Hiện nay lãi suất
35 trái phiếu Chính phủ đã phần nào hấp dẫn được dân chúng, do vậy việc huy động vốn qua phát hành trái phiếu Chính phủ ở hệ thống KBNN đã tăng lên. - Nhân tố thông tin, tuyên truyền: Do thông tin, tuyên truyền còn hạn chế, chưa tổ chức được mạng lưới tuyên truyền rộng rãi trên địa bàn cả nước, chưa có hoạt động Marketing chuyên sâu nên người dân chưa quen với trái phiếu Chính phủ. Tập quán cho Nhà nước vay dài hạn chưa hình thành vững chắc trong dân cư nên họ chưa tin vào tương lai của việc mua trái phiếu. - Nhân tố về tổ chức công tác huy động vốn: Việc tổ chức phát hành trái phiếu Chính phủ tại các địa bàn như thế nào cũng là yếu tố quan trọng có ảnh hưởng lớn tới việc huy động vốn.
36 Chương 2 2 THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN DƯỚI HÌNH THỨC TRÁI PHIẾU CHÍNH PHỦ Ở KHO BẠC NHÀ NƯỚC HÀ NỘI 2.1 Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở địa bàn thành phố Hà Nội & hoạt động của KBNN Hà Nội 2.1.1Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở địa bàn thành phố Hà Nội Hà Nội là Thủ đô, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của cả nước, nên ở Hà Nội tập trung nhiều cơ quan Nhà nước quan trọng như Uỷ Ban Kế hoạch Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Văn hoá, nhiều trường Đại Học lớn đầu ngành của toàn quốc như Đại Học Kinh tế quốc dân, Học Viện Ngân Hàng. Nên trình độ dân trí, tầng lớp trí thức chiếm tỉ lệ cao, đời sống vật chất của người dân tương đối ổn định. Do vậy mọi chính sách chế độ của Nhà nước đều được người dân hưởng ứng ủng hộ. Đặc biệt đối với công tác huy động vốn thông qua các hình thức như phát hành Công trái Xây dựng Tổ quốc, Công trái Giáo dục, Trái phiếu Giao thông thuỷ lợi để đáp ứng nhu cầu chi tiêu (còn thiếu hụt ) của Chính phủ, hạn chế lạm phát, thúc đẩy cho đầu tư phát triển của đất nước đều được người dân của Thủ đô Hà Nội tham gia nhiệt tình. 2.1.2Khái quát về sự ra đời và phát triển của Kho bạc Nhà nước Hà Nội 2.1.2.1 Về cơ cấu tổ chức của Kho bạc Nhà nước Hà Nội Kho bạc Nhà nước Hà Nội trực thuộc Kho bạc Nhà nước, về tổ chức bộ máy KBNN Hà Nội có 14 KBNN Quận ,huyện và Văn phòng KBNN thành phố. Văn phòng Kho bạc Nhà nước thành phố gồm có 11 phòng nghiệp vụ như sau : phòng Tổ chức cán bộ, phòng Hành chính – Tài vụ – Quản trị, phòng Kế toán, phòng Kế hoạch, phòng Kho quỹ, phòng Kiểm tra- Kiểm soát, phòng Thanh toán Vốn đầu tư TW 1, phòng Thanh toán Vốn đầu tư TW 2, phòng Thanh toán Vốn đầu tư TW 3, phòng Thanh toán Vốn đầu tư Địa phương. 2.1.2.2 Về thực hiện chức năng và nhiệm vụ của KBNN Hà Nội Thực hiện đường lối đổi mới toàn diện của Đảng ta, nhất là trong lĩnh vực
37 quản lý kinh tế, Đảng và Nhà nước ta chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, phát huy tiềm năng nội lực của các thành phần kinh tế , mở rộng hoạt động kinh tế với nước ngoài. Đồng thời, trên giác độ quản lý vĩ mô, Đảng và Nhà nước ta khẳng định tính tất yếu phải phân định rõ ràng chức năng quản lý của các cơ quan Nhà nước với chức năng tổ chức sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Các Tổng Công ty lớn được thành lập theo quyết định của Chủ tịch Hội Đồng Bộ trưởng ( nay là Thủ tướng chính phủ ) và Chủ tịch Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố- thường được gọi là các tổng công ty 90,91 theo năm thành lập- ngày càng khẳng định tính đúng đắn trong chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước, đã phát huy tốt năng lực tổ chức sản xuất kinh doanh , trên cơ sở các cơ chế chính sách ngày càng thông thoáng hơn, tự chủ hơn. Cũng trong bước chuyển đổi quan trọng đó , Đảng và Nhà nước quyết định tách nhiệm vụ quản lý thu chi quỹ Ngân sách nhà nước ra khỏi chức năng quản lý và kinh doanh tiền tệ của ngành Ngân hàng. Từ đó hình thành hệ thống Kho bạc Nhà nước trực thuộc Bộ tài chính theo quyết định số 07/HĐBT ngày 04/01/1990 của chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng và ngành Kho bạc Nhà nước chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/4/1990. Thời gian đầu , ngành Kho bạc Nhà nước được tổ chức thành hệ thống trực thuộc Bộ tài chính, bao gồm 3 cấp : Cục kho bạc Nhà nước ở Trung ương, các Chi cục Kho bạc Nhà nước ở các tỉnh ,thành phố trực thuộc Trung ương và các Chi nhánh Kho bạc Nhà nước ở các quận , huyện , thị xã. Đến năm 1995, theo Nghị định số 25/CP ngày 05/4/1995, chức năng nhiệm vụ của Kho bạc Nhà nước có những thay đổi, bổ sung quan trọng, tên gọi của các đơn vị Kho bạc cũng thay đổi, theo thứ tự tương ứng lần lượt là: Kho bạc Nhà nước Việt Nam ( ở Trung ương ), Kho bạc Nhà nước tỉnh, thành phố và Kho bạc Nhà nước quận, huyện. Vai trò, chức năng của hệ thống Kho bạc Nhà nước được quy định tại Nghị định số 25/CP ngày 05/4/1995 của Chính phủ như sau: Kho bạc Nhà nước là tổ chức trực thuộc Bộ tài chính, có nhiệm vụ giúp Bộ trưởng Bộ tài chính thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về quỹ Ngân sách
38 Nhà nước ( bao gồm cả quỹ ngoại tệ tập trung của Nhà nước ) ; quỹ dự trữ tài chính Nhà nước; tiền ,tài sản tạm thu, tạm giữ; huy động vốn cho Ngân sách Nhà nước và cho đầu tư phát triển. Kho bạc Nhà nước có nhiệm vụ và quyền hạn sau: Soạn thảo các dự án, văn bản pháp quy về quản lý quỹ Ngân sách nhà nước, quỹ dự trữ tài chính Nhà nước, tiền và tài sản tạm thu, tạm giữ để Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành kèm theo thẩm quyền hoặc trình Thủ tướng Chính phủ quyết định; Ban hành các văn bản hướng dẫn về nghiệp vụ hoạt động của Kho bạc Nhà nước; Tập trung và phản ánh các khoản thu ngân sách Nhà nước( bao gồm cả thu viện trợ ,vay nợ trong nước và nước ngoài ). Thực hiện điều tiết số thu Ngân sách Nhà nước cho các cấp Ngân sách theo quy định của cấp có thẩm quyền. Thực hiện chi trả và kiểm soát chi Ngân sách Nhà nước theo từng đối tượng thụ hưởng, theo dự toán Ngân sách Nhà nước được duyệt; Kiểm soát và thực hiện việc nhập, xuất các quỹ dự trữ tài chính Nhà nước ,tiền, tài sản tạm thu, tạm giữ và các khoản tịch thu đưa vào tài sản Nhà nước theo quyết định của cấp có thẩm quyền ; Mở tài khoản, kiểm soát tài khoản tiền gửi và thực hiện thanh toán, giao dịch bằng tiền mặt, chuyển khoản với các cơ quan, đơn vị, cá nhân có quan hệ giao dịch với Kho bạc Nhà nước; Tổ chức huy động vốn cho Ngân sách Nhà nước và cho đầu tư phát triển. Thực hiện nhiệm vụ phát hành trái phiếu Chính phủ trong nước và ngoài nước theo quy định của Chính phủ; Tổ chức kế toán, thống kê và báo cáo quyết toán quỹ Ngân sách Nhà nước, quỹ dự trữ tài chính Nhà nước, tiền và tài sản tạm thu, tạm giữ; Mở tài khoản tiền gửi ( có kỳ hạn, không kỳ hạn ) tại Ngân hàng Nhà nước hoặc Ngân hàng thương mại quốc doanh để giao dịch, thanh toán giữa Kho bạc Nhà nước với Ngân hàng thực hiện một số nghiệp vụ Ngân hàng theo sự uỷ
39 nhiệm của Thống đốc Ngân hàng; Tổ chức thanh toán, điều hoà vốn và tiền mặt trong toàn hệ thống Kho bạc Nhà nước, bảo đảm tập trung nhanh, đầy đủ các khoản thu, đáp ứng kịp thời nhu cầu thanh toán , chi trả của Ngân sách Nhà nước; Trong trường hợp cần thiết, khi nguồn thu chưa tập trung kịp theo kế hoạch, Kho bạc Nhà nước được sử dụng vốn nhàn rỗi, vay ngắn hạn của Ngân hàng Nhà nước Trung ương để giải quyết kịp thời nhu cầu chi của Ngân sách Nhà nước. Việc vay ngắn hạn Ngân hàng nhà nước theo quy định hiện hành; Lưu giữ, bảo quản tài sản, tiền và các chứng chỉ có giá của Nhà nước, của các cơ quan, đơn vị, cá nhân gửi tại Kho bạc Nhà nước; Khi phát hiện đơn vị, tổ chức được thụ hưởng Ngân sách Nhà nước có sự vi phạm chế độ quản lý tài chính Nhà nước thì Kho bạc Nhà nước được tạm thời đình chỉ việc chi trả thanh toán và báo cáo với cấp có thẩm quyền để xử lý; Thực hiện nhiệm vụ về hợp tác quốc tế thuộc lĩnh vực Kho bạc Nhà nước; Tổ chức công tác thanh tra, kiểm tra trong nội bộ hệ thống Kho bạc Nhà nước; Tổ chức quản lý hệ thống thông tin, tin học trong toàn hệ thống Kho bạc Nhà nước; Quản lý công chức ,viên chức, vốn và tài sản thuộc hệ thống Kho bạc Nhà nước. Mặt khác ,ngày 26/11/1999 Chính phủ ban hành Nghị định số 145/1999/NĐ- CP về tổ chức lại Tổng cục Đầu tư phát triển, theo đó kể từ ngày 01/01/2000 công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản được chuyển giao cho hệ thống Kho bạc Nhà nước.Do đó, khối lượng công tác nghiệp vụ của Kho bạc Nhà nước các cấp đã tăng lên rất nhiều. Với việc bổ sung nhiệm vụ này, Kho bạc Nhà nước được Chính phủ giao cho toàn bộ công tác kiểm soát các khoản thu chi Ngân sách, đòi hỏi tổ chức bộ máy phải được bố trí sắp xếp cho thích hợp và hiệu quả, đặc biệt là chất lượng của đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo và quản lý, phải được nâng lên để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày
40 càng cao hơn. Quy mô hoạt động của Kho bạc Nhà nước Hà Nội những năm qua tăng lên rất nhanh , thể hiện: Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu về quy mô hoạt động của KBNN Hà Nội. Đơn vị: Tỷ đồng Chỉ tiêu Năm 1990 Năm 1995 Năm 2002 Số đơn vị giao dịch 2.700 3.800 7.000 Doanh số hoạt động 5.000 98.100 241.753 Số thu NSNN 525 5.965 19.775 Số chi NSNN 813 4.230 12.638 (Nguồn: Báo cáo tổng hợp năm 1990, 1995, 2002 của KBNN Hà nội) Có thể khẳng định rằng quy mô hoạt động của KBNN Hà Nội luôn tăng lên không ngừng, năm sau hơn năm trước rất nhiều. Từ ngày thành lập đến nay KBNN Hà Nội luôn luôn là đơn vị có khối lượng hoạt động nghiệp vụ lớn nhất toàn quốc và luôn hoàn thành tốt các nhiệm vụ chính trị được giao. Trong những năm qua KBNN Hà Nội dưới sự lãnh đạo của Bộ tài chính, Kho bạc Nhà Nước, Thành uỷ, HĐND, UBND Thành phố, sự phối hợp và tạo điều kiện kịp thời của các cơ quan, ban ngành của Trung ương, KBNN Hà Nội đã có những kết quả đáng ghi nhận trong công tác Huy động vốn thông qua phát hành Trái phiếu Chính phủ cho Ngân sách Nhà Nước. 2.2 Thực trạng việc hạch toán kế toán Trái phiếu Chính phủ những năm gần đây tại KBNN Hà Nội Kho bạc Nhà nước ngoài chức năng quản lý Nhà nước về quỹ Ngân sách Nhà nước, các quỹ Tài chính nhà nước và các quỹ khác của Nhà nước được giao theo quy định của pháp luật, thì KBNN còn có chức năng quan trọng khác là thực hiện việc huy động vốn cho ngân sách Nhà nước nhằm bổ sung vốn cho đầu tư phát triển của đất nước. Việc phát hành tín phiếu, trái phiếu, công trái và trái phiếu công trình ( gọi chung là trái phiếu Chính phủ ), được tổ chức thực hiện thông qua các kênh chủ yếu là : KBNN trực tiếp phát hành ( TK 901 ), đấu thầu qua Ngân hàng ( TK902 ) và phát hành qua các phương thức khác ( TK 903)
41 Việc hạch toán kế toán trái phiếu Chính phủ hiện nay được thực hiện theo ( Chế độ kế toán ngân sách Nhà nước và hoạt động nghiệp vụ KBNN được ban hành kèm theo quyết định số 130/2003/QĐ-BTC ngày 18/08/2003 của Bộ trưởng Bộ tài chính ( QĐ 130). Chính vì vậy công tác kế toán phát hành, thanh toán công trái, trái phiếu Chính phủ đối với từng đợt phát hành đòi hỏi hết sức chi tiết , tỉ mỉ nhằm phản ánh được đầy đủ ,kịp thời số trái phiếu phát hành, số được thanh toán đúng hạn ,trước hạn ,quá hạn. Trái phiếu phát hành từ 19/2/1999 đến 15/5/1999. Số phát hành trái phiếu hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.05.01.xxx Khi thanh toán trái phiếu đúng hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK901.05.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.05.02.xxxx Có TK501 Khi thanh toán quá hạn hạch toán như sau Gốc Nợ TK 909.05.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.05.02.9.xxx Có TK 501 Năm 2000, phát hành trái phiếu 2 năm từ 1/3/2000 đến 14/7/2000 lãi suất 7%/năm trái phiếu phát hành từ năm 1997 trở về trước không được chuyển sổ. Trái phiếu phát hành từ 1/3/1998 đến 14/7/1998 nếu không thanh toán được chuyển tiếp sang loại mới phát hành từ 1/3/2000đến 14/7/2000.
42 Số phát hành trái phiếu được hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.06.01.xxx Loại phát hành mới khi thanh toán đúng hạn Hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.06.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.06.02.xxx Có TK 501 Khi thanh toán quá hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 909.06.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.06.02.9.x.x Có TK 501 Loại trái phiếu chuyển đổi hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.06.11.xxx Có TK501 Lãi Nợ TK 612.06.12.xxx Có TK 501 Năm 2001 Phát hành trái phiếu 2năm từ 2/4/2001 đến 15/9/2001 Trái phiếu phát hành từ 2/4/1999 đến 15/5/1999 nếu không thanh toán thì được chuyển sổ sang loại mới phát hành từ 2/4/2001 đến 15/9/2001. Phát hành mới hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.08.01.xxx
43 Khi thanh toán đúng hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.08.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.08.01.xxx Có TK 501 Khi thanh toán quá hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 909.08.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.08.01.9.x.x Có TK 501 Loại trái phiếu chuyển sổ hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.08.11.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK612.08.11.xxx ( 1 năm) Lãi Nợ TK 612.08.12.xxx ( 2 năm ) Có TK 501 Năm 2002 Phát hành trái phiếu 2 năm từ 18/1/2002 đến 9/4/2002 lãi suất 7,1%/năm. Những trái phiếu đến hạn không thanh toán không được chuyển sổ Phát hành trái phiếu hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.09.01.xxx Khi thanh toán đúng hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.09.01.xxx Có TK 501
44 Lãi Nợ TK 612.09.01.xxx (1 năm) Nợ TK 612.09.02.xxx (2năm ) Có TK 501 Năm 2003 phát hành trái phiếu 2 năm lãi suất 8,2%/năm từ 20/1/2003 đến 29/4/2003. Những trái phiếu đến hạn vào thời điểm này nếu không thanh toán thì được chuyển sổ vào đợt phát hành này Thanh toán trái phiếu đúng hạn hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.10.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.10.01.xxx ( 1 năm ) Nợ 612.10.02.xxx ( 2năm ) Có 501 Trái phiếu chuyển sổ hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.10.11.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.10.11.xxx ( 1 năm ) Nợ TK 612.10.12.xxx ( 2năm ) Có TK 501 Công trái Giáo Dục phát hành từ 5/5/2003 đến 23/5/2003 lãi suất 8%/năm thời hạn 5 năm.Đủ 5 năm rút cả Gốc + Lãi ( không thanh toán trước hạn ) Khi phát hành công trái Giáo dục hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.11.01.xxx Thanh toán công trái đúng hạn
45 Gốc Nợ TK 901.11.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.11.01.xxx Có TK 501 Trái phiếu Chính phủ đợt 1 phát hành bằng tiền Việt Nam: phát hành từ tháng 10/2003 đến 15/12/2003 theo QĐ 156/2003/QĐ- BTC thời hạn 5 năm lãi suất 8,5%/năm. Lãi lĩnh hàng năm. Đủ 5 năm được thanh toán Gốc.Không thanh toán trước hạn bất kỳ trường hợp nào. Trái phiếu ghi danh được thanh toán tại nơi phát hành. trái phiếu vô danh được thanh toán tại các KB trên cả nước Trái phiếu Chính phủ phát hành bằng USD lãi suất 3,5%/năm thời hạn 5 năm Lãi lĩnh hàng năm.Đủ 5 năm được thanh toán Gốc. Không thanh toán trước hạn bất kỳ một trường hợp nào.Trái phiếu vô danh và ghi danh được thanh toán tại nơi phát hành Khi phát hành Trái phiếu Chính phủ đợt 1 hạch toán như sau: Phát hành bằng tiền Việt Nam Nợ TK 501 Có TK 901.12 Phát hành bằng tiền USD Nợ TK 521 Có TK 901.13 Thanh toán trái phiếu Chính phủ đúng hạn bằng tiền Việt Nam Gốc Nợ TK 901.12 Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.12
46 Có TK 501 Thanh toán trái phiếu Chính phủ đúng hạn bằng tiền USD Gốc Nợ TK 901.13 Có TK 521 Lãi Nợ TK 612.13 Có TK 521 Năm 2004 phát hành trái phiếu 2 năm từ 19/1/2004 lãi suất 8,2%/ năm (đủ 2 năm), đủ 1 năm lãi suất 7,8% /năm Trái phiếu quá hạn ngày 27,28 /12/2003 không được chuyển sổ vào 27,28/12/2003 (vì năm 2003 phát hành đến 26/12/2003 ) mà được chuyển sổ vào ngày đầu của đợt phát hành này ( đợt phát hành 19/1/2001 lãi suất 8,2%/ năm). Trái phiếu năm 2002 đến hạn vào thời điểm phát hành trên được chuyển sổ vào đợt phát hành 19/1/2004 lãi suất 8,2% (phát hành bằng đồng Việt Nam không chuyển khoản). Đợt phát hành trái phiếu 19/1/2004 hạch toán như sau: Khi phát hành mới Nợ TK 501 Có TK 901.13.01.xxx Khi thanh toán đúng hạn Gốc Nợ TK 901.13.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.13.01.xxx ( 1 năm ) Nợ TK 612.13.02.xxx (2năm ) Có TK 501
47 Trái phiếu chuyển sổ hạch toán như sau: Gốc Nợ TK 901.13.11.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.13.11.xxx (1 năm ) Nợ TK 612.13.12.xxx (2 năm ) Có TK 501 Trái phiếu Chính phủ đợt 2 phát hành bằng tiền Việt Nam từ 15/4/2004 đến 15/6/2004 theo QĐ 28/2004/QĐ- BTC thời hạn 5 năm, thanh toán lãi hàng năm (8,5%), thanh toán gốc khi đủ 5 năm. Trái phiếu vô danh thanh toán tại các KB trên cả nước. Trái phiếu ghi danh thanh toán tại nơi phát hành. Trái phiếu Chính phủ đợt 2 phát hành bằng tiền USD: lãi suất 3,5%/năm thời hạn 5 năm lãi lĩnh hàng năm. Đủ 5 năm thanh toán gốc.Trái phiếu vô danh + ghi danh thanh toán tại nơi phát hành. Đợt phát hành trái phiếu 19/1/2004 hạch toán như sau: Khi phát hành mới Nợ TK 501 Có TK 901.13.01.xxx Khi thanh toán đúng hạn Gốc Nợ TK 901.13.01.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.13.01.xxx ( 1 năm ) Nợ TK 612.13.02.xxx (2năm ) Có TK 501 Trái phiếu chuyển sổ hạch toán như sau:
48 Gốc Nợ TK 901.13.11.xxx Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.13.11.xxx (1 năm ) Nợ TK 612.13.12.xxx (2 năm ) Có TK 501 Phát hành trái phiếu bằng tiền Việt Nam hạch toán như sau: Nợ TK 501 Có TK 901.14 Khi thanh toán đúng hạn Gốc Nợ TK 901.14 Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.14 Có TK 501 Phát hành trái phiếu bằng tiền USD hạch toán như sau: Nợ TK 521 Có TK 901.15 Khi thanh toán đúng hạn Gốc Nợ TK 901.15 Có TK 501 Lãi Nợ TK 612.15 Có TK 501
49 SƠ ĐỒ 2.1 HẠCH TOÁN PHÁT HÀNH THANH TOÁN TRÁI PHIẾU CHÍNH PHỦ Tài khoản 901.xxx Tài khoản 501 Thu tiền bán TP=TM (1) Tài khoản 901.xxx Tài khoản 501 Thanh toán TP trước hạn Với điều kiện có lãi (2) Tài khoản 612.xxx Tài khoản 501 Tài khoản 901.xxx Thanh toán gốc TP đúng hạn (3) Tài khoản 612.xxx Thanh toán lãi TP đúng hạn (4) Tài khoản 501 Tài khoản 909.xxx Thanh toán gốc TP quá hạn (5) Tài khoản 612.xxx,909.xxx Thanh toán lãi TP quá hạn (6)
50  Về cơ sở vật chất Qua gần 15 năm xây dựng và trưởng thành. Hệ thống KBNN đã không ngừng củng cố về mọi mặt. Cùng với sự phát triển, lớn mạnh của hệ thống KBNN, cơ sở vật chất KBNN Hà Nội đã phát triển không ngừng, đến nay cơ sở vật chất đã ổn định; 100% đơn vị Kho bạc trực thuộc có trụ sở giao dịch cơ bản an toàn; hệ thống máy móc thiết bị hiện đại trong đó thiết bị tin học mới được nâng cấp; hệ thống máy tính đã được nối mạng đến KBNN quận huyện, nhằm đáp ứng đẩy đủ các thông tin nhanh nhất phục vụ cho việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổng hợp số liệu báo cáo cho KBNN cấp trên. 2.3 Thực trạng phát hành trái phiếu Chính phủ ở KBNN Hà Nội Tổ chức huy động các nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong xã hội để đáp ứng nhu cầu chi đầu tư phát triển kinh tế và bù đắp thiếu hụt NSNN, góp phần hạn chế lạm phát và đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược góp phần quan trọng việc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của hệ thống KBNN trong thời gian vừa qua và những năm sắp tới. Qua gần 15 năm hoạt động và phát triển, công tác huy động vốn cho đầu tư phát triển dưới hình thức phát hành trái phiếu Chính phủ của KBNN Hà Nội đã đạt được một số kết quả nhất định, song cũng có không ít những khó khăn trở ngại kể cả về cơ chế nghiệp vụ cũng như việc tổ chức triển khai thực hiện cần được đánh giá, tổng kết và đồng thời xác định rõ vị trí vai trò của KBNN trong công tác huy động vốn và mục tiêu của công tác này. Để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, KBNN được Nhà nước giao nhiệm vụ thường xuyên phát hành các đợt tín phiếu, trái phiếu kho bạc để huy động vốn cho NSNN và cho đầu tư phát triển. Nhìn chung các hình thức huy động vốn ngày càng phong phú và đa dạng hơn, thời hạn thanh toán dài hơn và lãi xuất huy động có xu hướng giảm dần. Cùng với việc phát hành tín phiếu, trái phiếu huy động cho NSNN, KBNN Hà Nội thực hiện nhiệm vụ phát hành trái phiếu huy động vốn cho đầu tư các công trình trọng điểm của nền kinh tế.
51 2.3.1 Phát hành tín phiếu Kho bạc Năm 1991, tín phiếu kho bạc đầu tiên được phát hành, KBNN Hà Nội được KBNN Trung ương giao cho bán tín phiếu đường dây tải điện 500 KV Nam - Bắc được bảo đảm giá trị theo giá vàng với thời hạn 1 năm, 2 năm và 3 năm trên địa bàn toàn tỉnh. Do tổ chức tốt công tác phát hành nên kết quả của đợt phát hành đã huy động cho NSNN : 55,729 tỷ đồng. Để từng bước thể chế hoá công tác huy động vốn, ngày 26/7/1994, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 72/CP về việc phát hành trái phiếu Chính phủ. Từ tháng 4 năm 1995, Kho bạc Nhà nước dừng phát hành tín phiếu Kho bạc kỳ hạn 6 tháng, chuyển sang hình thức phát hành các loại trái phiếu Kho bạc kỳ hạn 1 năm trở lên. đây là một bước tiến quan trọng trong quá trình đổi mới và hoàn thiện cơ chế huy động vốn qua hệ thống Kho bạc Nhà nước. Thời gian huy động vốn dài hơn đã góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cho Ngân sách Nhà nước. Vì thời gian huy động vốn ngắn chưa thật phù hợp với thời gian thi công thực tế và khả năng hoàn trả vốn của các công trình Nhà nước đầu tư. Do đó việc phát hành tín phiếu ngắn hạn tạo ra một gánh nặng trả nợ lớn cho NSNN vào ngày đáo hạn. Bảng 2.2: Doanh số phát hành trái phiếu của KBNN Hà Nội 2001 - 2003 Đơn vị tính: Tỷ đồng Chỉ tiêu Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 - Kế hoạch giao 1.200 1300 900 - Thực hiện 760 445 491 - Đạt tỷ lệ % 63% 34% 55% Nguồn: Báo cáo quyết toán của KBNN Hà Nội 2001 - 2003 Việc huy động vốn dưới hình thức phát hành trái phiếu Kho bạc có nhiều ưu thế hơn so với các hình thức huy động khác. Do đó từ năm 1999 đến nay, công tác huy động vốn qua phát hành trái phiếu KBNN tiếp tục được đẩy mạnh hơn.
52 - Năm 1999: Thực hiện Quyết định số 05/1999/QĐ-BTC, ngày 25/04/1999 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu, kỳ hạn 2 năm lãi suất 7%/năm. Hà Nội được giao kế hoạch huy động 2000 tỷ đồng, đã thực hiện 807 tỷ đồng, bằng 40% kế hoạch. - Năm 2000: Thực hiện Quyết định số 28/2000/QĐ-BTC, ngày 25/02/2000 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu, kỳ hạn 2 năm lãi suất 7%/năm. Hà Nội được giao kế hoạch huy động 1400 tỷ đồng, đã thực hiện 598 tỷ đồng, bằng 42% kế hoạch. - Năm 2001: Thực hiện Quyết định số 21/2001/QĐ-BTC, ngày 28/03/2001 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu, kỳ hạn 2 năm lãi suất 6,8%/năm. Hà Nội được giao kế hoạch huy động 1200 tỷ đồng, đã thực hiện 760 tỷ đồng, bằng 63% kế hoạch. - Năm 2002: Thực hiện Quyết định số 03/2002/QĐ-BTC, ngày 15/01/2002 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu kho bạc, kỳ hạn 2 năm lãi suất 7,1%/năm. Hà Nội được giao kế hoạch huy động 1300 tỷ đồng, đã thực hiện 445 tỷ đồng, bằng 34% kế hoạch. - Năm 2003: Thực hiện Quyết định số 04/2003/QĐ-BTC, ngày 15/01/2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu kho bạc, kỳ hạn 2 năm lãi suất 8,2%/năm và Quyết định số 74/2003/QĐ-BTC, ngày 28/05/2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu kho bạc, kỳ hạn 2 năm lãi suất 8,4%/năm. Hà Nội được giao kế hoạch huy động 900 tỷ đồng, đã thực hiện 491 tỷ đồng, bằng 55% kế hoạch. 2.3.2 Phát hành trái phiếu Chính phủ (trái phiếu công trình) Cùng với việc phát hành trái phiếu để huy động vốn cho ngân sách Nhà nước, Kho bạc Nhà nước đã thực hiện nhiệm vụ phát hành trái phiếu huy động vốn đầu tư cho các công trình trọng điểm của nền kinh tế. Ngày 24/9/2003, Bộ chính trị đã ban hành chỉ thị số 28-CT/TW và Uỷ ban thường vụ Quốc hội ban hành nghị quyết số 414/2003/NQ- UBTVQH; Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 182/2003/QĐ-TTg về việc phát hành trái phiếu Chính phủ để đầu tư một số công trình giao thông thuỷ lợi quan trọng
53 của đất nước giai đoạn 2003 – 2010 như: Dự án đường Hồ Chí Minh, vành đai biên giới phía Bắc, Hành lang Côn Minh- Hải phòng, các công trình thuỷ lợi, thuỷ điệnẶ Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ , Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 155 và Quyết định 156/QĐ- BTC ngày 24/9/2003 về việc phát hành trái phiếu Chính phủ bằng VND và bằng ngoại tệ đợt I/ 2003 và công văn 10498/TC ngày 9/10/2003 về việc giao chỉ tiêu vận động mua trái phiếu cho Thành phố Hà Nội. Ngày 13/10/2003, UBND Thành phố đã ban hành Quyết định 6085/QĐ- UB giao chỉ tiêu vận động mua Trái phiếu Chính phủ cho các quận huyện thuộc Thành phố Hà Nội. Trong 2 tháng (từ ngày 15/10/2003 đến 15/12/2003) Thành phố Hà Nội tổ chức phát hành Trái phiếu đã hoàn thành vượt mức chỉ tiêu vận động được giao, chỉ trong 18 ngày từ 15/10 – 2/11/2003 Thành phố Hà Nội đã huy động được 80,5 tỷ đồng/ 80 tỷ đồng kế hoạch giao. Đến ngày 15/12/2003, kết thúc đợt I phát hành trái phiếu Chính phủ, số thu Trái phiếu Chính phủ trên địa bàn qua Kho bạc NN Hà Nội là 164,7 tỷ đồng đạt 205,8% kế hoạch và 17,708 triệu USD đạt 177,08% kế hoạch đã đóng góp được 17,2% tổng số thu của cả nước. Số thu trái phiếu đợt này tập trung chủ yếu thu vận động từ khối dân cư và cán bộ công chức trong các doanh nghiệp, các đơn vị hành chính sự nghiệp, lực lượng vũ trang nhân dân. Năm 2004 Bộ tài chính quyết định phát hành trái phiếu Chính phủ đợt II để bổ sung cho một số công trình giao thông, thuỷ lợi quan trọng của đất nước nhằm đẩy mạnh việc phát triển kinh tế xã hội, cải thiện đời sống nhân dân, đảm bảo quốc phòng an ninh. Đợt II/2004, thành phố Hà Nội được giao chỉ tiêu huy động Trái phiếu Chính phủ là 116 tỷ đồng và 10 triệu USD. Trong 2 tháng (từ ngày 15/4 – 15/6/2004) Thành phố Hà Nội tổ chức phát hành Trái phiếu Chính phủ đã hoàn thành vượt mức chỉ tiêu huy động được giao, chỉ trong 13 ngày ( từ ngày 15/4 – 28/4) đã huy động được 10,8 triệu USD/10 triệu USD và sau 1 tháng ( từ ngày 15/4 – 18/5 ) đã huy động được 117
54 tỷ đồng/116 tỷ đồng. Đến ngày 15/6/2004, kết thúc đợt II /2004 phát hành Trái phiếu Chính phủ, số thu Trái phiếu Chính phủ trên địa bàn qua Kho bạc NN Hà Nội là 195 tỷ đồng/ 116 tỷ đồng đạt 168% kế hoạch và 22,3 triệu USD/10 triệu USD đạt 223 % kế hoạch được giao. Kết thúc đợt phát hành Trái phiếu Chính phủ, Kho bạc NN Hà Nội vẫn tiếp tục triển khai phát hành Trái phiếu Kho bạc loại 2 năm với 1 khối lượng công việc còn rất lớn. Số thu Trái phiếu Kho bạc đến 16/6 mới đạt 439 tỷ đồng/700 tỷ đồng kế hoạch giao. Toàn bộ khoản vay từ trái phiếu Chính phủ được tập trung vào kho bạc Nhà nước để sử dụng cho các công trình và giải ngân theo tiến độ thực hiện công trình. Không sử dụng nguồn vốn phát hành trái phiếu công trình để thanh toán vốn ngân sách Nhà nước. Mức phát hành và thời điểm phát hành hàng năm được căn cứ vào nhu cầu vốn và tiến độ thực hiện của các công trình. KBNN Hà Nội phát hành trái phiếu Chính phủ theo phương thức bán lẻ huy động đến từng cá nhân của các tổ chức kinh tế, các cơ quan đoàn thể, lực lượng vũ trang, khối các ban ngành trong tỉnh, cộng đồng dân cư. Có chế độ chính sách khen thưởng kịp thời đến các Tổ chức, đơn vị, cá nhân tham gia tích cực đợt vận động mua TPCP. 2.3.3 Công trái Xây dựng tổ quốc Năm 1999, thực hiện Nghị quyết của Quốc hội và Chính phủ về việc phát hành công trái xây dựng Tổ quốc để huy động nguồn vốn đầu tư cho thuỷ lợi và xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa, trước mắt là 1000 xã nghèo đặc biệt khó khăn. Kho bạc Nhà nước được Bộ Tài chính giao nhiệm vụ tổ chức phát hành công trái xây dựng tổ quốc đến mọi đối tượng dân cư, các cơ quan, đơn vị và các doanh nghiệp trên địa bàn cả nước. Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã tuyên truyền vận động các tầng lớp dân cư, sau gần 2 tháng huy động số công trái phát hành được 200 tỷ đạt 120 % so với kế hoạch giao( kế hoạch giao 166 tỷ). Công trái xây dựng Tổ quốc được bảo đảm giá trị theo chỉ số trượt giá công bố hàng năm, kỳ hạn 5 năm, lãi xuất năm 1999 là 10%. Song song với đợt phát hành Trái phiếu Chính phủ, từ ngày19/5/2004 Kho
55 bạc NN Hà Nội triển khai thanh toán Công trái Xây dựng Tổ quốc phát hành 1999. Ban Giám đốc Kho bạc NN Hà Nội đã chỉ đạo kịp thời các bộ phận nghiệp vụ như: - Tổ chức tập huấn cho cán bộ làm công tác thanh toán công trái Xây dựng Tổ quốc. - Báo cáo Kho bạc Nhà Nước để tháo gỡ những vướng mắc phát sinh trong công tác thanh toán công trái. - Thông báo lịch và hướng dẫn thủ tục đối với khách hàng thanh toán công trái khối lượng lớn( các tổ chức tín dụng, các Tổng công ty lớn) vừa thanh toán công trái phát hành tại Kho bạc NN Hà Nội vừa thanh toán công trái phát hành tại các địa phương khác. Kết quả,sau chưa đầy 1 tháng (19/5 – 16/6) đã thanh toán được tổng số tiền là 2.589,9 tỷ đồng, Kho bạc NN Hà Nội luôn đảm bảo nguồn đáp ứng yêu cầu thanh toán. 2.3.4 Công trái giáo dục Thực hiện mục tiêu xoá bỏ trường lớp tạm trên phạm vi cả nước Chính phủ đã có Nghị định số 28/2003/NĐ-CP, ngày 31/03/2003 về việc “Quy định việc phát hành công trái Xây dựng Tổ quốc năm 2003 - Công trái Giáo dục”, chỉ thị số 07/2003/CT-TTG, ngày 03/04/2003 của Thủ tướng Chính phủ “Về việc triển khai phát hành Công trái Giáo dục năm 2003”, Bộ Tài chính đã có Thông tư số 30/2003/TT-BTC ngày 15/04/2003 ỎHướng dẫn thực hiện một số điểm của Nghị định số 28/2003/NĐ-CP, ngày 31/03/2003 của Chính Phủ, quy định việc phát hành công trái xây dựng Tổ quốc năm 2003- Công trái Giáo dục, Chỉ thị số 05/2003/CT-BTC, ngày 09/04/2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính “Về việc tổ chức triển khai và hưởng ứng cuộc vận động mua Công trái Giáo dục năm 2003” và chỉ thị số 511/KB-CT , ngày 17/04/2003 của Tổng Giám đốc Kho bạc Nhà nước “về việc tổ chức phát hành Công trái Giáo dục”. Trên địa bàn Hà Nội đã tổ chức triển khai kịp thời và đạt kết quả vượt mức kế hoạch giao. Kết quả phát hành Công trái Giáo dục tại Hà Nội
56 từ 05/05/2003 đến 18/05/2003 như sau: Bảng 2.3: Doanh số phát hành công trái 2003 Đơn vị: Tỷ đồng Chỉ tiêu Kế hoạch Thực hiện Đạt tỷ lệ % Công trái Giáo dục 33 14,8 44% Nguồn: Báo cáo quyết toán của KBNN Hà Nội 2003 Như vậy so với kế hoạch Trung ương giao, Hà nội đạt 44%. Nguồn vốn huy động từ phát hành công trái giáo dục được tập trung về Ngân sách trung ương (qua Kho bạc Nhà nước) để hỗ trợ cho các địa phương có khó khăn, được ưu tiên bố trí cho các dự án ở các xã có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn, các xã nghèo ở miền núi phía bắc, Tây nguyên, miền trungẶ Nguồn vốn này được đầu tư để thực hiện Chương trình kiên cố hoá trường, lớp học được ghi trong quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt các danh mục được duyệt, không được dùng cho các mục tiêu khác. Từ những kết quả huy động vốn nói trên chứng tỏ nguồn thu từ huy động vốn qua KBNN đã góp phần quan trọng vào việc bù đắp bội chi NSNN và bổ sung nguồn vốn đầu tư cho các công trình trọng điểm kinh tế của Nhà nước, số lượng phát hành trái phiếu hàng năm tăng lên tương đối nhanh, tốc độ tăng năm sau so với năm trước rất đáng kể. Cơ cấu kỳ hạn và lãi suất trái phiếu KBNN đã được điều chỉnh linh hoạt theo cơ chế thị trường đã tạo điều kiện cho KBNN huy động tốt nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế. Phương thức phát hành và thanh toán trái phiếu đã từng bước được KBNN trung ương cải tiến và hoàn thiện như Kho bạc đã phát hành trái phiếu không ghi tên người mua, có in sẵn mệnh giá, trả lãi định kỳ và được thanh toán trong cả nước đã làm cho người mua trái phiếu yên tâm khi bỏ số tiền nhàn rỗi của mình vào đầu tư cho việc mua trái phiếu, nó đã làm cho nguồn thu từ việc bán trái phiếu KBNN tăng lên nhanh chóng. 2.3.5 Trái phiếu đấu thầu qua Ngân hàng Nhà nước Trái phiếu đấu thầu qua Ngân hàng Nhà nước( được thực hiện tại Kho bạc Nhà nước trung ương). Từ giữa năm 1995, Kho bạc Nhà nước đã phối hợp với
57 Ngân hàng Nhà nước thành lập và đưa vào hoạt động thị trường đấu thầu trái phiếu Kho bạc, tạo thêm một kênh huy động vốn mới cho ngân sách Nhà nước, đồng thời góp phần thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Với vai trò là tổ chức đại lý đấu thầu, thanh toán trái phiếu Chính phủ cho Bộ Tài chính, từ năm 1995 đến nay, NHNN đã tổ chức thành công hàng trăm phiên đấu thầu TPCP. Đặc biệt năm 2002 và 2003 TPCP phát hành qua Ngân hàng Nhà nước đã đạt được kết qua khích lệ với khối lượng huy động ngày một tăng. Cụ thể năm 2002 phát hành 8.410 tỷ đồng và năm 2003 phát hành 15.901 tỷ đồng và 9 triệu USD. Trong đó đối với trái phiếu bằng đồng Việt nam, tổng khối lượng trúng thầu của các Ngân hàng Thương mại Nhà nước năm 2002 là 7.527 tỷ đồng và năm 2003 là 14.963 tỷ đồng tương ứng chiếm 99,1% và 99,6% tổng khối lượng trái phiếu phát hành. Các Ngân hàng thương mại cổ phần tham gia đấu thầu rất hạn chế (năm 2002 có 2 ngân hàng thương mại tham gia, năm 2003 có 4 Ngân hàng thương mại tham gia). Các Ngân hàng thương mại đã căn cứ vào chỉ tiêu hoạt động tín dụng được cho phép và mức độ huy động vốn của nhà nước, dùng nguồn vốn nhàn rỗi của mình đầu tư vào trái phiếu. Mặt khác, các ngân hàng đã thực sự quan tâm đến việc đầu tư vào trái phiếu Kho bạc vì đây là hình thức đầu tư an toàn, có lãi. Hơn nữa khi có nhu cầu về vốn, trái phiếu kho bạc có thể sử dụng linh hoạt tại các nghiệp vụ thị trường mở, cho vay có đảm bảo bằng cầm cố giấy tờ có giá, chiết khấu, tái chiết khấu giấy tờ có giá và cho vay qua đêm với ngân hàng nhà nước để đảm bảo đủ khả năng thanh toán. Đối với các chi nhánh Ngân hàng nước ngoài, Ngân hàng liên doanh, do bị hạn chế về huy động đồng tiền của dân cư và chưa chú trọng đến đầu tư vào TPCP nên trong thời gian qua việc tham gia của các Ngân hàng này là không đáng kể. Các công ty bảo hiểm là các thành viên tham gia tích cực trong các năm với khối lượng trúng thầu đạt 10% - 20% khối lượng phát hành nhưng trong những năm gần đây các thành viên này chuyển sang đầu tư vào TPCP trung , dài hạn và đầu tư vào các loại hình khác nên không tham gia vào thị trường đấu thầu trái phiếu kho bạc. Các Ngân hàng thương mại đã bám sát tình hình thị trường và đưa ra mức lãi suất đấu thầu phù hợp. Việc Bộ Tài chính đưa ra khung lãi suất chỉ đạo trong từng thời kỳ và uỷ quyền cho KBNN Trung ương, Ban đấu thầu quyết định lãi suất trong từng phiên đã tạo ra sự chủ động trong việc xét thầu.
58 Lãi suất trúng thầu được hình thành thông qua đấu thầu đã phản ánh sát hơn quy luật cung cầu của thị trường tiền tệ. Khi vốn khả dụng của các ngân hàng thương mại dư thừa nhiều, lãi suất trái phiếu Kho bạc thấp và ngược lại, khi vốn khả dụng khan hiếm lãi suất trái phiếu kho bạc tăng. Việc phát hành trái phiếu đấu thầu qua Ngân hàng Nhà nước có nhiều ưu thế: có khả năng huy động một khối lượng vốn lớn trong thời gian ngắn, lãi xuất thấp hơn hình thức bán lẻ trái phiếu trực tiếp cho công chúng; mặt khác, nghiệp vụ quản lý phát hành và thanh toán tương đối đơn giản, thuận lợi cho cả người phát hành và các nhà đầu tư. 2.4 Những kết quả đạt được và những hạn chế của công tác phát hành trái phiếu Chính phủ tại Hà Nội 2.4.1 Những kết quả đạt được Trong nền kinh tế chuyển đổi sang cơ chế thị trường, trái phiếu chính phủ được coi là một công cụ huy động vốn có hiệu quả, đã đáp ứng tương đối kịp thời các nhu cầu chi của NSNN cho đầu tư phát triển. Điều này càng có ý nghĩa quan trọng trong điều kiện NSNN của ta chưa ổn định và số thiếu hụt hàng năm còn tương đối lớn (trên dưới 3.5%GDP). Tỷ lệ bù đắp bội chi NSNN bằng nguồn vốn huy động trong nước bình quân qua các thời kỳ như sau: Năm 1991-1992 là 28,2%; Năm 1995-1997 là 67,1%; Năm 1998-1999 là 79,4%. Tổng hợp kết quả huy động vốn cho NSNN dưới hình thức bán trái phiếu Chính phủ của KBNN Hà Nội trong 5 năm qua (1999 đến năm 2003) với tổng số tiền thu về cho NSNN sử dụng là: 3.101 tỷ đồng. (trong đó thu từ phát hành trái phiếu là 2887 tỷ đồng; thu từ phát hành công trái 214 tỷ đồng). 2.4.2 Những hạn chế khi huy động vốn qua KBNN tại Hà Nội Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc phát hành trái phiếu chính phủ trong những năm vừa qua cũng đã bộc lộ không ít những hạn chế cần được tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện như sau: Trong quá trình tổ chức công tác huy động vốn cho đầu tư của Nhà nước trên địa bàn, KBNN Hà Nội đã chủ động phối hợp với các ngành, các đơn vị hữu