›

Đề tài Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam

doc 95 trang nguyendu 5090
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • docde_tai_hoan_thien_quan_ly_von_dau_tu_xay_dung_co_ban_cua_bao.doc

Nội dung text: Đề tài Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam

  1. Mở đầu 1.Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Bảo Hiểm xã hội (BHXH) là một trong những chính sách xã hội của tất cả các nước trên thế giới, liên quan trực tiếp đến an toàn xã hội. Chính vì vậy, BHXH Việt Nam đã nhận được sự quan tâm của Đảng, của Chính phủ ngay từ những ngày đầu mới thành lập. Cho đến nay đã hình thành 61 cơ quan BHXH ở 61 tỉnh thành trong cả nước, phạm vi hoạt động của BHXH Việt Nam ngày càng được mở rộng, đem lại lợi ích không nhỏ cho an toàn xã hội của đất nước nói chung và cho người lao động nói riêng. Bên cạnh việc hoàn thiện các chính sách, BHXH Việt Nam ngày càng chú trọng tới công tác đầu tư xây dựng, bao gồm: sửa chữa và xây dựng mới trụ sở làm việc, mua sắm, lắp đặt trang thiết bị đảm bảo điều kiện làm việc tốt nhất cho cán bộ ngành BHXH. Trong thời gian vừa qua, công tác quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam vẫn còn kém, các nguyên nhân chủ yếu làm cho công tác quản lý vốn đầu tư XDCB kém là: Bố trí kế hoach vốn đầu tư XDCB phân tán, dàn trải, kéo dài, bộ máy quản lý vốn đàu tư XDCB không hiệu quả, năng lực yếu không đáp ứng được yêu cầu công việc, thêm vào đó do đặc thù của vốn đầu tư xây dựng cơ bản (Vốn đầu tư XDCB) rất lớn, thời gian đầu tư dài nên dễ dàng xảy ra tình trạng thất thoát vốn của nhà nước, vốn đầu tư XDCB của ngành BHXH cũng không nằm ngoài đặc thù này. Đây chính là nguyên nhân làm thất thoát vốn đầu tư XDCB của Nhà nước, làm ảnh hưởng đến chất lượng cũng như thời gian sử dụng của các công trình xây dựng cơ bản. Để hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB của ngành BHXH, BHXH Việt Nam đã soạn thảo một loạt các văn bản hướng dẫn quản lý và sử dụng vốn đầu tư XDCB như : Văn bản số: 480/BHXH-KHTC ngày 30/5/1997 về việc: quản lý đầu tư xây dựng cơ bản, Văn bản số: 1450/BHXH-KHTC
  2. ngày 03/11/1998 về việc Quản lý vốn XDCB bổ sung, Văn bản số: 1363/BHXH-KHTC ngày 10/7/2000 về việc: Triển khai công tác đầu tư XDCB năm 2000 Tuy nhiên, khi đưa vào triển khai thực hiện thì vẫn còn nhiều bất cập. Nhận thức được vấn đề này, cùng với mong muốn tìm hiểu và góp phần cung cấp thông tin lý luận và thực tiễn cho các nhà quản lý hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản của ngành Bảo hiểm xã hội, tác giả đã chọn đề tài: “Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam” mang ý nghĩa thực tiễn quan trọng. 2. Mục đích nghiên cứu của luận văn -Khái quát hoá những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý vốn đầu tư XDCB nói chung và quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam nói riêng. -Nghiên cứu thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam, để rút ra những tồn tại, đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam như: Tạo vốn, công tác giải ngân cấp vốn, kiểm tra kiểm soát việc sử dụng vốn đầu tư XDCB. Phạm vi nghiên cứu của luận văn chủ yếu nghiên cứu quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản của BHXH Việt Nam đối với các cơ quan trong ngành. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp : duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, thống kê, phân tích, hệ thống hoá, so sánh.
  3. 5. Những đóng góp của luận văn -Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về vốn đầu tư XDCB và quản lý vốn đầu tư XDCB. -Phân tích một cách hệ thống về thực trạng công tác quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam -Kiến nghị giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn sẽ được chia thành 3 chương: Chương 1 : Lý luận cơ bản về vốn đầu tư xây dựng cơ bản và quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản. Chương 2 : Thực trạng quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Chương 3 : Giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tư Xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam.
  4. Chương 1 Lý luận cơ bản về vốn đầu tư xây dựng cơ bản và quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.1 Vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.1.1Thực chất vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.1.1.1Đầu tư, đầu tư xây dựng cơ bản dự án đầu tư, vốn đầu tư Trong nền kinh tế thị trường, đầu tư được hiểu là việc bỏ vốn ra hôm nay để mong nhận được kết quả lớn hơn trong tương lai. Kết quả mang lại đó có thể là hiệu quả kinh tế xã hội. Đầu tư trên giác độ nền kinh tế là sự hy sinh giá trị hiện tại gắn với việc tạo ra các tài sản mới cho nền kinh tế quốc dân của một nước, hoặc một vùng, một tỉnh, thành phố các hoạt động mua bán, phân phối lại, chuyển giao tài sản giữa các cá nhân, các tổ chức không phải là đầu tư đối với nền kinh tế. Đầu tư có thể tiến hành theo những phương thức khác nhau: đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp. - Đầu tư trực tiếp: Theo phương thức này người bỏ vốn đầu tư sẽ trực tiếp tham gia quản lý trong quá trình đầu tư, quá trình quản lý kinh doanh khi đưa dự án vào khai thác, sử dụng sau này. Đầu tư trực tiếp có hai hình thức: + Đầu tư dịch chuyển: là hình thức đầu tư mà ở đó chỉ liên quan đến việc tăng hoặc giảm qui mô của từng nhà đầu tư cá biệt, nó không ảnh hưởng trực tiếp đến việc tăng hoặc giảm qui mô vốn trên toàn xã + Đầu tư phát triển: là hình thức đầu tư mà ở đó có liên quan đến sự tăng trưởng qui mô vốn của nhà đầu tư và qui mô vốn trên phạm vi toàn xã hội. Điển hình của đầu tư phát triển là đầu tư vào khu vực sản xuất, dịch vụ, đầu tư vào yếu tố con người và đầu tư vào cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội. Đó
  5. là quá trình chuyển hoá vốn bằng tiền thành vốn hiện vật để tạo nên những yếu tố cơ bản của sản xuất kinh doanh dịch vụ tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật, năng lực sản xuất kinh doanh mới thông qua việc mua sắm lắp đặt thiết bị, máy móc, xây dựng nhà cửa vật kiến trúc và tiến hành các công việc có liên quan đến sự phát huy tác dụng của các cơ sở vật chất kỹ thuật do hoạt động của nó tạo ra. - Đầu tư gián tiếp: là loại hình đầu tư trong đó người có tiền bỏ tiền ra cho vay hoặc mua các chứng chỉ có giá để hưởng lãi suất định trước (mua trái phiếu chính phủ, trái phiếu công trình, chứng khoán, trái khoán, gửi tiết kiệm ) hoặc lãi suất tùy thuộc vào kết quả hoạt động kinh doanh của công ty phát hành. Theo phương thức đầu tư này, người bỏ vốn đầu tư không trực tiếp tham gia quản lý và điều hành dự án Đầu tư gián tiếp không tạo ra tài sản mới cho nền kinh tế mà chỉ làm tăng giá trị tài chính của tổ chức, cá nhân đầu tư. Vì vậy, phương thức đầu tư này còn gọi là đầu tư tài chính. Hoạt động đầu tư là quá trình sử dụng vốn đầu tư nhằm duy trì những tiềm lực sẵn có, hoặc tạo thêm tiềm lực mới để mở rộng qui mô hoạt động của các ngành sản xuất, dịch vụ, kinh tế, xã hội nhằm tăng trưởng và phát triển nền kinh tế, nâng cao đời sống vật chất, văn hóa và tinh thần cho mọi thành viên trong xã hội. Đầu tư xây dựng cơ bản dẫn đến tích luỹ vốn, xây dựng thêm nhà cửa và mua sắm thiết bị có ích, làm tăng sản lượng tiềm năng của đất nước và về lâu dài đưa tới sự tăng truởng kinh tế. Như vậy đầu tư xây dựng cơ bản đóng vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng tới sản lượng và thu nhập. Khi tiếp cận với đầu tư XDCB, người ta thưòng muốn có một định nghĩa ngắn gọn. Để đáp ứng nhu cầu này, có rất nhiều định nghĩa khác nhau. Sau đây là mọtt số định nghĩa thông dụng: - Đầu tư XDCB của hiện tại là phần tăng thêm giá trị xây lắp do kết quả sản xuất trong thời kỳ đó mang lại.
  6. - Đầu tư XDCB là việc thực hiện những nhiệm vụ cụ thể của chính sách kinh tế thông qua chính sách đầu tư XDCB. - Đầu tư XDCB là một hoạt động kinh tế đem một khoản tiền đã được tích luỹ để sử dụng vào XDCB nhằm mục đích sinh lợi. - Đầu tư XDCB là sử dụng các nguồn vốn để tạo ra các sản phẩm xây dựng mới để từ đó kiếm thêm được một khoản tiền lớn hơn. Với bảng kê trên ta có thể kéo dài thêm vì đối với một chủ đề phong phú như vậy rất khó tóm gọn trong mấy dòng. Chắc chắn là đầu tư XDCB bao gồm tất cả các yếu tố dược nhấn mạnh trong các định nghĩa trên và ngoài ra còn nhiều yếu tố khác nữa. Từ những đặc điểm chung thống nhất có thể nêu một định nghĩa được nhiều người chấp nhận như sau: Đầu tư XDCB là một hoạt động kinh tế đưa các loại nguồn vốn để sử dụng vào xây dựng cơ bản nhằm mục đích sinh lợi. Dự án đầu tư: Mục tiêu của đầu tư có thể thực hiện được thông qua các dự án đầu tư. Theo quan điểm phổ biến hiện nay thì dự án đầu tư là một tập hợp những đề xuất có liên quan đến việc bỏ vốn để tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo những cơ sở vật chất nhất định nhằm đạt được sự tăng trưởng về số lượng hoặc duy trì cải tiến, nâng cao chất lượng của sản phẩm hoặc dịch vụ trong khoảng thời gian xác định.Một dự án đầu tư bao gồm bốn vấn đề chính sau đây: -Mục tiêu của dự án: Bao gồm mục tiêu trước mắt và mục tiêu lâu dài. Đó chính là sự tăng trưởng phát triển về số lượng, chất lượng sản phẩm dịch vụ hay các lợi ích kinh tế xã hội khác cho chủ đầu tư hoặc các chủ thể xã hội khác. -Các kết quả: Đó là các kết quả cụ thể, có thể định lượng được, được tạo ra từ các hoạt động khác nhau của dự án. Đây là đIều kiện cần thiết để thực hiện được các mục tiêu của dự án.
  7. -Các hoạt động của dự án: Là những nhiệm vụ hoặc hành động được thực hiện trong khuôn khổ dự án để tạo ra các kết quả nhất định. Những nhiệm vụ hoặc hành động này gắn với một thời gian biểu và trách nhiệm cụ thể của các bộ phận thực hiện sẽ tạo thành kế hoạch làm việc của dự án. -Các nguồn lực của dự án: Đó chính là các nguồn lực về vật chất, tài chính và con người cần thiết để tiến hành các hoạt động dự án. Các nguồn lực này được biểu hiện dưới dạng giá trị chính là vốn đầu tư của dự án Trình tự của dự án đầu tư là các bước hoặc các giai đoạn mà một dự án phải trải qua bắt đầu từ khi hình thành ý đồ về dự án đầu tư đến khi chấm dứt hoàn toàn các công việc của dự án. Trình tự này được biểu diễn dưới sơ đồ sau: Sơ đồ 1: Trình tự của dự án đầu tư ý đồ về dự án Chuẩn bị đầu tư đầu tư Thực hiện đầu tư ý đồ về dự án đầu Kết thúc xây tư mới dựng khai thác dự án Việc phân loại dự án đầu tư có ý nghĩa quan trọng trong quản lý dự án, đặc biệt là đối với các cơ quan quản lý Nhà nước. Tuỳ theo tính chất của dự án và quy mô đầu tư, dự án đầu tư trong nước được phân chia theo Nghị định 52/1999/CP ngày 8/7/1999 của Chính phủ về quy chế quản lý đầu tư và xây dựng. Theo đó người ta phân chia dự án đầu tư theo 3 nhóm A,B,C để phân cấp quản lý. Đặc trưng của mỗi nhóm được qui định cụ thể như sau:
  8. Bảng 1: Phân loại dự án đầu tư STT Loại dự án đầu tư Tổng mức vốn đầu tư I. Nhóm A 1. Các dự án thuộc phạm vi bảo vệ an ninh, quốc phòng có tính bảo mật Không kể mức quốc gia, có ý nghĩa chính trị - xã hội quan trọng, thành lập và xây dựng vốn. hạ tầng khu công nghiệp mới. 2. Các dự án: sản xuất chất độc hại, chất nổ không phụ thuộc vào quy mô Không kể mức vốn đầu tư. vốn đầu tư. 3. Các dự án: công nghiệp điện, khai thác dầu khí, chế biến dầu khí, hoá Trên 600 tỷ chất, phân bón, chế tạo máy (bao gồm cả mua và đóng tàu, lắp ráp ô tô), đồng xi măng, luyện kim, khai thác, chế biến khoáng sản; các dự án giao thông: cầu, cảng biển, cảng sông, sân bay, đường sắt, đường quốc lộ. 4. Các dự án: thuỷ lợi, giao thông (khác ở điểm I.3), cấp thoát nước và công Trên 400 tỷ trình hạ tầng kỹ thuật, kỹ thuật điện, sản xuất thiết bị thông tin, điện tử, đồng tin học, hoá dược, thiết bị y tế, công trình cơ khí khác, sản xuất vật liệu, bưu chính viễn thông, BOT trong nước, xây dựng khu nhà ở, đường giao thông nội thị thuộc các khu đô thị đã có quy hoạch chi tiết được duyệt. 5. Các dự án: hạ tầng kỹ thuật của khu đô thị mới; các dự án: công nghiệp Trên 300 tỷ nhẹ, sành, sứ, thuỷ tinh, in; vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, mua đồng sắm thiết bị xây dựng, sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, chế biến nông, lâm sản. 6. Các dự án: y tế, văn hoá, giáo dục, phát thanh, truyền hình, xây dựng dân Trên 200 tỷ dụng, kho tàng, du lịch, thể dục thể thao, nghiên cứu khoa học và các dự đồng án khác. II. Nhóm B 1. Các dự án: công nghiệp điện, dầu khí, hoá chất, phân bón, chế tạo máy Từ 30 đến 600 (bao gồm cả mua và đóng tàu, lắp ráp ô tô), xi măng, luyện kim, khai tỷ đồng thác, chế biến khoáng sản; các dự án giao thông: cầu, cảng biển, sân bay, đường sắt, đường quốc lộ. 2. Các dự án: thuỷ lợi, giao thông (khác ở điểm II.1), cấp thoát nước và Từ 20 đến 400 công trình hạ tầng kỹ thuật, kỹ thuật điện, sản xuất thiết bị thông tin, tỷ đồng điện tử, tin học, hoá dược, thiết bị y tế, công trình cơ khí khác, sản xuất vật liệu, bưu chính viễn thông, BOT trong nước, xây dựng khu nhà ở, trường phổ thông, đường giao thông nội thị thuộc các khu đô thị đã có quy hoạch chi tiết được duyệt. 3. Các dự án: hạ tầng kỹ thuật của khu đô thị mới; các dự án: công nghiệp Từ 15 đến 300 nhẹ, sành, sứ, thuỷ tinh, in; vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, thiết tỷ đồng bị xây dựng, sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, chế biến nông, lâm sản.
  9. 4. Các dự án: y tế, văn hoá, giáo dục, phát thanh, truyền hình, xây dựng dân Từ 7 đến 200 tỷ dụng, kho tàng, du lịch, thể dục thể thao, nghiên cứu khoa học và các dự đồng án khác. III. Nhóm C 1. Các dự án: công nghiệp điện, dầu khí, hoá chất, phân bón, chế tạo máy Dưới 30 tỷ đồng (bao gồm cả mua và đóng mới tàu, lắp ráp ô tô), xi măng, luyện kim, khai thác, chế biến khoáng sản; các dự án giao thông: cầu, cảng biển, sân bay, đường sắt, đường quốc lộ, các trường phổ thông nằm trong quy hoạch (không kể mức vốn). 2. Các dự án: thuỷ lợi, giao thông (khác ở điểm III.1), cấp thoát nước và Dưới 20 tỷ đồng công trình hạ tầng kỹ thuật, kỹ thuật điện, điện tử, tin học, hoá dược, thiết bị y tế, công trình cơ khí khác, sản xuất vật liệu, bưu chính viễn thông, BOT trong nước, xây dựng khu nhà ở, trường phổ thông, đường giao thông nội thị thuộc các khu đô thị đã có quy hoạch chi tiết được duyệt. 3. Các dự án: hạ tầng kỹ thuật của khu đô thị mới; các dự án: công nghiệp Dưới 15 tỷ đồng nhẹ, sành, sứ, thuỷ tinh, in; vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, thiết bị xây dựng, sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, chế biến nông, lâm sản. 4. Các dự án: y tế, văn hoá, giáo dục, phát thanh, truyền hình, xây dựng dân Dưới 7 tỷ đồng dụng, kho tàng, du lịch, thể dục thể thao, nghiên cứu khoa học và các dự án khác. Ghi chú: 1. Các dự án nhóm A về đường sắt, đường bộ phải được phân đoạn theo chiều dài đường, cấp đường, cầu, theo hướng dẫn của Bộ Giao thông vận tải sau khi thống nhất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư. 2. Các dự án xây dựng trụ sở, nhà làm việc của cơ quan nhà nước phải thực hiện theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Nguồn: Nghị định 52/1999/CP ngày 8/7/1999 của Chính phủ về quy chế quản lý đầu tư và xây dựng phân chia các quy mô dự án đầu tư Vốn đầu tư. Trong cơ chế thị trường, để khai thác và phát huy đầy đủ các nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, khái niệm vốn được mở rộng về phạm vi và có các đặc trưng cơ bản sau đây: -Vốn được biểu hiện bằng giá trị nghĩa là vốn phải đại diện cho một loại giá trị hàng hóa, dịch vụ, một loại giá trị hàng hóa nhất định. Vốn là đại diện về mặt giá trị cho những tài sản hoạt động được dùng vào mục đích
  10. đầu tư kinh doanh để sinh lời. Tài sản có nhiều loại: Hữu hình, vô hình, những tài sản nếu được giá trị hoá và đưa vào đầu tư thì được gọi là vốn đầu tư. - Vốn được biểu hiện bằng tiền, nhưng không phải tất cả mọi nguồn tiền đều là vốn. Tiền chỉ biến thành vốn khi nó được sử dụng vào mục đích đầu tư hoặc kinh doanh. Tiền tiêu dùng hằng ngày, tiền dự trữ không có khả năng sinh lời không phải là vốn. - Trong nền kinh tế thị trường, vốn là loại hàng hóa song nó là một loại hàng hóa đặc biệt. Nó có điểm giống các loại hàng hóa khác là có chủ sở hữu nhất định về vốn, người chủ sở hữu vốn chỉ chuyển quyền sử dụng vốn trong một thời gian nhất định. Chính nhờ sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng vốn đã làm cho vốn có khả năng lưu thông và sinh lời. - Vốn không chỉ là biểu hiện bằng tiền của các tài sản vật chất mà còn là của các dạng tiềm năng và lợi thế vô hình. Tiềm năng và lợi thế vô hình chính là một nguồn vốn to lớn, cần phải được huy động tích cực hơn nữa cho chu trình vận động của nền kinh tế. Nếu không "giá trị hóa" được nó, rõ ràng nó không thể trực tiếp phục vụ cho phát triển kinh tế mà còn chỉ là vốn ở dạng "tiềm năng" mà thôi. Do đặc điểm trên, vốn có thể phân thành 4 loại: - Vốn tài chính đây là khoản tiền còn lại của thu nhập sau khi đã sử dụng cho mục đích tiêu dùng thường xuyên. Nguồn vốn tài chính có thể được hình thành trong nước hoặc nước ngoài. Nguồn vốn tài chính được chia thành nguồn tiết kiệm của tư nhân và tiết kiệm của Chính phủ. - Vốn nhân lực là tài sản qúi giá nhất của một quốc gia, vì con người là động lực của sự phát triển. Con người không chỉ tàng trữ sức lao động mà còn là đối tượng hưởng lợi ích của kết quả đầu tư. Do đó phát triển nguồn lực phải kết hợp với kế hoạch hóa dân số. Nếu nhân lực tăng qúa nhanh sẽ là sức ép của giải quyết việc làm, đồng thời làm giảm hiệu quả đầu tư.
  11. - Tài nguyên thiên nhiên hầu hết các dạng, các loại thiên nhiên đều có giá. Đây là một nguồn vốn quan trọng của một quốc gia, cần khai thác, sử dụng một cách hợp lý. - Vốn vô hình nguồn vốn này được thể hiện qua khoa học và công nghệ như các sản phẩm sáng tạo của con người, các phát minh khoa học, kiểu dáng công nghệ và các nguồn vô hình khác như vị trí địa lý thuận lợi của một quốc gia, các ngành nghề truyền thống v.v Như vậy vốn đầu tư là tiền tích luỹ của xã hội, của các cơ sở sản xuất kinh doanh, dịch vụ, là tiền tiết kiệm của dân cư và vốn huy động từ các nguồn khác được đưa vào sử dụng trong quá trình táI sản xuất xã hội nhằm duy trì tiềm lực sẵn có và tạo tiềm lực mới cho nền sản xuất xã hội. 1.1.1.2 Vốn đầu tư xây dựng cơ bản. Đầu tư XDCB có vai trò quyết định trong việc tạo ra cơ sở vật chất, kỹ thuật cho xã hội, là nhân tố quyết định làm thay đổi cơ cấu kinh tế quốc dân mỗi nước, thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển nền kinh tế đất nước. Đặc trưng của xây dựng cơ bản là một ngành sản xuất vật chất đặc biệt có những đặc điểm riêng khác với những ngành sản xuất vật chất khác. Sản phẩm xây dựng cũng có đặc điểm riêng, khác với sản phẩm hàng hoá của các ngành sản xuất vật chất khác và vốn đầu tư xây dựng cơ bản cũng có những đặc trưng riêng khác với vốn kinh doanh của các ngành khác. Trong bất kỳ xã hội nào cũng đều phải có cơ sở vật chất kỹ thuật tương ứng, việc bảo đảm tính tương ứng này chính là nhiệm vụ của hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản. Như vậy muốn có nền kinh tế phát triển thì điều kiện trước tiên và cần thiết là phải tiến hành các hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản. Xây dựng cơ bản xét về bản chất nó là ngành sản xuất vật chất có chức năng tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định có tính chất sản xuất và phi sản xuất thông qua hình thức xây dựng mới, xây
  12. dựng lại hay hiện đại hoá và khôi phục lại tài sản đã có, vì thế để tiến hành được các hoạt động này thì cần phải có nguồn lực hay còn gọi là vốn. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản gọi tắt là vốn cơ bản là tổng chi phí bằng tiền để tái sản xuất tài sản cố định có tính chất sản xuất hoặc phi sản xuất. Theo điều 5 Điều lệ quản lý XDCB kèm theo Nghị định 385-HĐBT ngày 07/11/1990 thì: “ Vốn đầu tư XDCB là toàn bộ chi phí để đạt được mục đích đầu tư, bao gồm chi phí cho việc khảo sát, quy hoạch xây dựng, chuẩn bị đầu tư, chi phí về thiết kế và xây dựng, chi phí mua sắm và lắp đặt thiết bị và các chi phí khác ghi trong tổng dự toán. Cơ chế huy động, quản lý, sử dụng, hoàn trả vốn đầu tư XDCB Nguồn vốn đầu tư XDCB có thể tóm tắt bởi biểu thức sau: S = STN + SNN = (S1 +S2) + (S3 + S4 + S5) Trong đó: S = Tổng lượng vốn có thể huy động STN = Nguồn vốn trong nước. +S1 = Nguồn vốn đầu tư của Chính Phủ +S2 = Nguồn vốn đầu tư của tư nhân SNN = Nguồn vốn nước ngoài +S3 = Viện trợ hoàn lại của Chính Phủ và phi Chính Phủ. +S4 = Nguồn vốn vay của tư nhân của quốc gia khác +S5 = Nguồn vốn vay của tư nhân của quốc gia khác. Nhu cầu vốn đầu tư XDCB là rất lớn, cần có cơ chế để giải quyết nguồn huy động vốn trong điều kiện nền kinh tế còn thiếu vốn đầu tư. Phải kết hợp huy động vốn từ các nguồn vốn ngoài nước. Tự do hoá việc giao lưu các nguồn vốn trong quá trình đầu tư XDCB, kích thích sự hình thành thị
  13. trường vốn, đặc biệt là thị trường chứng khoán. Đối với cơ chế quản lý vốn đầu tư XDCB cần phải kiểm soát quá trình đầu tư XDCB bằng pháp luật. Hoàn chỉnh các cơ chế về vay vốn đầu tư, sử dụng vốn đầu tư, trả nợ và thu hồi vốn đầu tư. Trong việc giao vốn và bảo toàn vốn đầu tư cần giải quyết việc bảo toàn và phát triển vốn dưới cả hai hình thức giá trị lẫn hiện vật, phải gắn chế độ khấu hao nhanh để đẩy nhanh tố độ đổi mới kỹ thuật và công nghệ. Trong cơ chế huy động và quản lý các nguồn vốn đầu tư XDCB cần làm rõ những định hướng đầu tư chủ yếu theo từng loại nguồn vốn, đồng thời đề ra các định chế thu hồi vốn, quy rõ trách nhiệm cho các chủ đầu tư cũng như các cơ quan quản lý Nhà nước và Ngân hàng trong vấn đề cấp phát và thanh toán nguồn vốn đầu tư, mối quan hệ giữa các tổ chức tài chính và ngân hàng với chủ đầu tư. 1.1.2 Phân loại vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.1.2.1 Căn cứ vào nguồn hình thành vốn đầu tư XDCB Căn cứ vào nguồn hình thành vốn đầu tư XDCB bao gồm các nguồn sau: -Vốn ngân sách nhà nước -Vốn tín dụng đầu tư -Vốn đầu tư XDCB tự có của các đơn vị sản xuất kinh doanh dịch vụ thuộc mọi thành phần kinh tế -Vốn hợp tác liên doanh với nước ngoài -Vốn vay nước ngoài -Vốn ODA -Vốn huy động từ nhân dân 1.1.2.2 Căn cứ vào quy mô và tính chất của dự án đầu tư Theo điều lệ quản lý đầu tư và xây dựng, tuỳ thuộc vào tính chất và quy mô các dự án đầu tư được phân thành 3 nhóm A, B, C (Theo phụ lục
  14. của những điều sửa dổi bổ sung Điều lệ quản lý đầu tu và xây dựng theo nghị định 92/CP ngày 23/08/1997) 1.1.2.3 Căn cứ theo góc độ tái sản xuất tài sản cố định ở đây phân ra: -Vốn đầu tư xây dựng mới (Xây dựng, mua sắm tài sản cố định mới do nguồn vốn trích từ lợi nhuận) -Vốn đầu tư nâng cấp, cải tạo sửa chữa (Thay thế tài sản đã hết niên hạn sử dụng từ nguồn vốn khấu hao). ở đây có thể kết hợp với cải tạo và hiện đại hoá tài sản cố định 1.1.2.4 Căn cứ vào chủ đầu tư ở đây phân ra: -Chủ đầu tư là Nhà nước (ví dụ đầu tư cho các công trình cơ sở hạ tầng kinh tế và xã hội do vốn của Nhà nước) -Chủ đầu tư là các doanh nghiệp (quốc doanh và phi quốc doanh, độc lập và liên doanh, trong nước và ngoài nước). -Chủ đầu tư là các cá thể riêng lẻ. 1.1.2.5 Căn cứ vào cơ cấu đầu tư -Vốn đầu tư xây dựng cơ bản cho các ngành kinh tế (các ngành cấp I, cấp II, cấp III và cấp IV) -Vốn đầu tư xây dựng cơ bản cho các địa phương và vùng lãnh thổ -Vốn đầu tư xây dựng cơ bản theo các thành phần kinh tế. 1.1.2.6 Căn cứ theo thời đoạn kế hoạch -Vốn đầu tư XDCB ngắn hạn ( Dưới 5năm) -Vốn đầu tư xây dựng cơ bản trung hạn ( Từ 5 đến 10 năm) -Vốn đầu tư xây dựng cơ bản dài hạn ( Từ 10 năm trở lên)
  15. 1.2. Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.2.1 Quy trình quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.2.1.1 Quy trình đầu tư và xây dựng Quản lý đầu tư và xây dựng là quản lý Nhà nước về quá trình đầu tư và xây dựng từ bước xác định dự án đầu tư để thực hiện đầu tư và cả quá trình đưa dự án đưa vào khai thác, sử dụng đạt mục tiêu đã định. Đối với việc quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản cần phải theo dõi sát sao và nắm chắc được trình tự đầu tư và xây dựng. Trên cơ sở quy hoạch đã được phê duyệt trình tự thực hiện dự án đầu tư bao gồm 8 bước công việc, phân theo hai giai đoạn theo sơ đồ sau: Sơ đồ 2: Trình tự thực hiện dự án đầu tư Giai đoạn I Chuẩn bị đầu tư Nghiên cứu cơ Nghiên cứu dự án Nghiên cứu dự án Tự thẩm định hội đầu tư tiền khả thi khả thi dự án Giai đoạn II Thực hiện đầu tư Thiết kế, lập tổng Ký kết HĐ: xây Thi công XD, Chạy thử, nghiệm dự toán, dự toán dựng, thiết bị đào tạo cán bộ thu, quyết toán Đưa vào khai thác sử dụng Qua sơ đồ trên cho thấy: Nội dung công việc thực hiện ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư bao gồm:
  16. - Nghiên cứu về sự cần thiết phải đầu tư và quy mô đầu tư. - Tiến hành thăm dò, xem xét thị trường để xác định nhu cầu tiêu thụ; tìm nguồn cung ứng thiết bị, vật tư cho sản xuất, xem xét khả năng về nguồn vốn đầu tư và lựa chọn hình thức đầu tư. - Tiến hành điều tra, khảo sát và chọn địa điểm xây dựng. - Lập dự án đầu tư. - Gửi hồ sơ dự án và văn bản trình đến cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu tư, tổ chức cho vay vốn đầu tư và cơ quan có chức năng thẩm định dự án đầu tư. Nội dung công việc ở giai đoạn thực hiện dự án bao gồm: - Xin giao đất hoặc thuê đất theo quy định của Nhà nước (bao gồm cả mặt nước, mặt biển, thềm lục địa). - Chuẩn bị mặt bằng xây dựng. - Tuyển chọn tư vấn khảo sát, thiết kế, giám định kỹ thuật và chất lượng công trình. - Phê duyệt, thẩm định thiết kế và tổng dự toán, dự toán hạng mục công trình. - Tổ chức đấu thầu thi công xây lắp, cung ứng thiết bị. - Xin giấy phép xây dựng và giấy phép khai thác tài nguyên (nếu có). - Ký kết hợp đồng kinh tế với nhà thầu đã trúng thầu. - Thi công xây lắp công trình. - Kiểm tra, giám sát việc thực hiện các hợp đồng. Thực hiện đầy đủ các yêu cầu về trình tự nêu trên là cơ sở để khắc phục những khó khăn, tồn tại do đặc điểm riêng có của hoạt động đầu tư XDCB gây ra. Vì vậy, những quy định về trình tự, đầu tư xây dựng có ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến chất lượng công trình, chi phí xây dựng
  17. công trình trong quá trình thi công xây dựng và tác động của công trình sau khi hoàn thành xây dựng đưa vào sử dụng đối với nền kinh tế của vùng, của khu vực cũng như đối với cả nước. Do đó, việc chấp hành trình tự đầu tư và xây dựng có ảnh hưởng rất lớn vì có tính chất quyết định không những đối với chất lượng công trình, dự án đầu tư mà còn có thể gây ra những lãng phí, thất thoát, tạo sơ hở cho tham nhũng về vốn và tài sản trong hoạt động đầu tư, xây dựng. Từ đó làm tăng chi phí xây dựng công trình, dự án, hiệu quả đầu tư thấp. Như vậy, việc thực hiện nghiêm túc trình tự đầu tư và xây dựng là một đặc trưng cơ bản trong hoạt động đầu tư, có tác động trực tiếp và gián tiếp như những nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng lãng phí, thất thoát, tham nhũng trong hoạt động đầu tư. Vì vậy, ở mỗi giai đoạn của quá trình đầu tư cần phải có giải pháp quản lý thích hợp để ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực gây ra lãng phí, thất thoát, tham nhũng có thể xảy ra. 1.2.1.2 Quy trình quản lý vốn đầu tư XDCB. a) Quản lý vốn đầu tư XDCB ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư, lập dự toán đầu tư Trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, chủ đầu tư cần tập trung quản lý tổng chi phí của công trình xây dựng thể hiện bằng chỉ tiêu tổng mức đầu tư. Tổng mức đầu tư là tổng chi phí dự tính để thực hiện toàn bộ quá trình đầu tư và xây dựng, và là giới hạn chi phí tối đa của dự án được xác định trong quyết định đầu tư. Các chỉ tiêu chính dùng để xác định tổng mức đầu tư: - Chỉ tiêu suất vốn đầu tư xây dựng cơ bản. - Giá chuẩn của các công trình và hạng mục công trình xây dựng thông dụng. - Đơn giá dự toán tổng hợp. - Mặt bằng giá thiết bị của thị trường cung ứng máy móc thiết bị hoặc giá thiết bị tương tự đã được đầu tư.
  18. - Các chi phí khác tính theo tỷ lệ % quy định của Nhà nước (thuế, chi phí lập và thẩm định dự án đầu tư.v.v.) b) Quản lý vốn đầu tư XDCB ở giai đoạn thực hiện đầu tư. -Trong giai đoạn thực hiện đầu tư, quản lý vốn đầu tư XDCB tập trung vào việc quản lý giá xây dựng công trình được biểu thị bằng chỉ tiêu: Tổng dự toán công trình, dự toán hạng mục công trình và các loại công tác xây lắp riêng biệt. Tổng dự toán công trình là tổng mức chi phí cần thiết cho việc đầu tư xây dựng công trình thuộc dự án được tính toán cụ thể ở giai đoạn thiết kế kỹ thuật hoặc thiết kế kỹ thuật - thi công. Tổng dự toán công trình bao gồm: chi phí xây lắp (GXL), chi phí thiết bị (GTB) (gồm thiết bị công nghệ, các loại thiết bị phi tiêu chuẩn cần sản xuất gia công (nếu có) và các trang thiết bị khác phục vụ cho sản xuất, làm việc, sinh hoạt), chi phí khác (GK) và chi phí dự phòng (GDP) (bao gồm cả yếu tố trượt giá và chi phí tăng thêm do khối lượng phát sinh) Tổng dự toán công trình = GXL + GTB + GK + GDP Trong đó: GXL - Chi phí xây lắp công trình GTB - Chi phí mua sắm thiết bị. GK - Chi phí khác. GDP - Chi phí dự phòng. -Quản lý việc giải ngân vốn đầu tư XDCB theo tiến độ thi công công trình, đây là nhân tố quan trọng đảm bảo công trình thi công đúng tiến độ. -Theo dõi kiểm soát chi phí phát sinh trong qua trình thi công c) Quản lý vốn đầu tư XDCB ở giai đoạn kết thúc đưa dự án vào khai thác sử dụng. Nội dung công việc phải thực hiện khi kết thúc xây dựng bao gồm: - Nghiệm thu, bàn giao công trình.
  19. - Thực hiện việc kết thúc xây dựng công trình. - Vận hành công trình và hướng dẫn sử dụng công trình. - Bảo hành công trình. - Quyết toán vốn đầu tư. - Phê duyệt quyết toán. Tất cả các dự án đầu tư xây dựng sau khi hoàn thành được nghiệm thu, quyết toán đưa dự án vào khai thác sử dụng chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm quyết toán vốn đầu tư, hoàn tất các thủ tục thẩm tra trình cấp thẩm quyền phê duyệt quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành theo Quy chế quản lý đầu tư và xây dựng hiện hành của Nhà nước. Kết quả phê duyệt quyết toán vốn đầu tư công trình, dự án hoàn thành trong mọi hình thức: đấu thầu, hay chỉ định thầu, hoặc tự làm đều không được vượt tổng dự toán công trình và tổng mức đầu tư đã được người có thẩm quyền quyết định đầu tư phê duyệt. 1.2.2 Nội dung quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản 1.2.2.1 Những yêu cầu đặt ra trong quản lý vốn đầu tư XDCB. Công tác giải ngân vốn đầu tư XDCB phải tuân theo những nguyên tắc nhất định: -Việc giải ngân vốn đầu tư XDCB phải trên cơ sở thực hiện nghiêm chỉnh trình tự dự án đầu tư và xây dựng, nguyên tắc này đảm bảo tính kế hoạch và hiệu quả của vốn đầu tư XDCB -Phải đảm bảo đúng mục đích, đúng kế hoạch. Tức là chỉ được cấp vốn cho việc thực hiện đầu tư XDCB các dự án và việc giải ngân đó phải đảm bảo đúng kế hoạch đã được cơ quan có thẩm quyền xét duyệt. -Vốn đầu tư XDCB phải được thực hiện theo đúng mức độ thực tế hoàn thành kế hoạch trong phạm vi giá trị dự toán được duyệt. Điều này nhằm đảm bảo việc giải ngân đúng mục đích, đúng giá trị của công trình.
  20. -Việc giải ngân vốn đầu tư XDCB phải thực hiện việc kiểm tra kiểm soát bằng đồng tiền đối với các hoạt động sử dụng vốn đúng mục đích, có hiệu quả. Kiểm tra bằng đồng tiền bao trùm toàn bộ chu kỳ đầu tư bắt đầu từ giai đoạn kế hoạch hoá đầu tư và kết thúc bằng việc sử dụng Tài sản cố định đã được tạo ra và được thực hiện trên cơ sở các nguyên tắc giải ngân vốn đầu tư XDCB. Thực hiện nguyên tắc này nhằm thúc đẩy việc sử dụng vốn hợp lý, đúng mục đích, hoàn thành kế hoạch và đưa công trình vào sử dụng 1.2.2.2 Hệ thống căn cứ làm cơ sở cho hoạt động quản lý vốn đầu tư XDCB Đơn giá, định mức XDCB là những cơ sở quan trọng trong quản lý vốn đầu tư XDCB. Chúng là căn cứ để xây dựng dự toán, cấp phát thu hồi tạm ứng, thanh quyết toán công trình XDCB hoàn thành Đơn giá XDCB là chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật tổng hợp quy định chi phí cần thiết hợp lý trên cơ sở tính đúng, tính đủ các hao phí về vật liệu, nhân công và máy thi công để hoàn thành một đơn vị khối lượng công tác hoặc một kết cấu xây lắp tạo nên công trình Các đơn giá gồm 3 loại sau: -Đơn giá XDCB tổng hợp: Là đơn giá do cơ quan quản lý xây dựng ở Trung ương ban hành cho các loạI công tác hoặc kết cấu xây lắp, bộ phận nhà và công trình được xây dựng trên cơ sở định mức dự toán XDCB tổng hợp và đIều kiện sản xuất, cung ứng vật liệu trong từng vùng lớn. -Đơn giá XDCB khu vực thống nhất: Là đơn giá các công tác hoặc kết cấu xây lắp bình quân chung của các công trình xây dựng tạI các khu vực nhất định có đIều kiện sản xuất và cung ứng vật liệu xây dựng giống nhau hoặc tương tự như nhau mà giá vật liệu đến hiện trường xây lắp chênh lệch nhau không nhiều -Đơn giá XDCB cho các công trình riêng biệt: là đơn giá XDCB được xây dựng riêng cho từng công trình có yêu cầu kỹ thuật, điều kiện biện
  21. pháp thi công đặc biệt, cũng như đIều kiện sản xuất và cung ứng vật liệu xây dựng của khu vực đơn giá thống nhất. Công trình đặc biệt của cấp nào thì cấp đó ban hành đơn giá. Về nội dung của đơn giá XDCB là các khoản mục hình thành nên đơn giá bao gồm chi phí vật liệu, chi phí nhân công và chi phí máy thi công cho một đơn vị công tác hay kết cấu xây lắp. Trong đó: -Chi phí vật liệu là chi phí (tính đến hiện trường xây lắp) của các vật liệu chính, vật liệu phụ, vật liệu luôn chuyển, phụ tùng, bán thành phẩm cần thiết để tạo nên một đơn vị khối lượng công tác hoặc kết cấu xây lắp (không bao gồm các chi phí của vật liệu để tính trong chi phí chung và chi phí sử dụng máy thi công) -Chi phí nhân công là tổng các khoản chi phí được dùng để trả thù lao cho toàn bộ lực lượng lao động tham gia thực hiện dự án. Nó bao gồm cả quỹ tiền lương, tiền thưởng, các loại bảo hiểm, trợ cấp cho người lao động và các khoản chi phí liên quan tới việc phát triển, bồi dưỡng nhân lực. -Chi phí sử dụng máy thi công bao gồm các khoản chi để thuê các thiết bị từ bên ngoài và các khoản khấu hao, các chi phí bảo dưỡng, sửa chữa, các chi phí cho nhiên liệu, phụ tùng phục vụ quá trình làm việc của máy móc. Định mức là mức hao phí lao động trung bình tiên tiến cần thiết cho một đơn vị khối lượng công tác, một bộ phận công trình hay một nhóm công việc để người sản xuất hoàn thành khối lượng công tác, bộ phận công trình hay nhóm công việc theo thiết kế được duyệt và trong những điều kiện làm việc xác định. Đối với mỗi loại định mức được trình bày tóm tắt thành phần công việc, điều kiện kỹ thuật, điều kiện thi công được xác định đơn giá tính phù hợp để thực hiện công tác xây lắp đó. Định mức dự toán cho mỗi loại công việc bao gồm 3 nội dung:
  22. -Mức hao phí vật liệu: Quy định về số lượng vật liệu chính, phụ, các cấu kiện hoặc các chi tiết, vật liệu luân chuyển cần cho việc thực hiện và hoàn thành khối lượng công tác xây lắp -Mức hao phí lao động -Mức hao phí máy thi công 1.2.2.3. Các giá trị dự toán trong dự án đầu tư Hoạt động quản lý vốn đầu tư XDCB là hoạt động hết sức phức tạp, bao gồm nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau. Vì vậy để làm tốt công tác quản lý vốn đầu tư XDCB đòi hỏi phải có những phương pháp quản lý khoa học mà trong đó việc lập và thực hiện các kế hoạch tài chính là có tính chất bắt buộc. Các giá trị dự toán trong dự án đầu tư chính là cơ sở quan trọng để lập, triển khai các kế hoạch tài chính thực hiện công tác quản lý vốn đầu tư XDCB. Thông thường người ta cần lập một số loại dự toán sau: Dự toán vốn đầu tư XDCB công trình dùng để lập kế hoạch tài chính về nhu cầu vốn đầu tư theo các nguồn vốn. Vốn đầu tư XDCB công trình là toàn bộ hao phí lao động xã hội trung bình cần thiết mà chủ đầu tư bỏ ra để xây dựng công trình. Cụ thể nó chính là toàn bộ số vốn cần thiết phải bỏ ra, vốn đầu tư XDCB công trình bao gồm: +Vốn đầu tư xây lắp: Gồm các chi phí để xây lắp công trình và lắp đặt thiết bị vào công trình. +Vốn thiết bị: Gồm các chi phí mua sắm máy móc thiết bị sản xuất cho công trình +Vốn kiến thiết cơ bản khác: bao gồm toàn bộ các chi phí kiến thiết cơ bản khác được tính và không được tính vào giá trị công trình để đăng ký tài sản cố định.
  23. 1.2.2.4 Quản lý chi phí, tạm ứng và thanh toán khối lượng XDCB hoàn thành Như trên đã nêu, quản lý vốn đầu tư XDCB là một công việc hết sức phức tạp vì mỗi dự án đầu tư bao gồm nhiều công việc, hoạt động khác nhau. Nội dung các hoạt động lại cũng rất đa dạng. Quản lý vốn đầu tư XDCB phải được thực hiện đối với từng hoạt động hay từng hạng mục của dự án công trình. Công tác quản lý chi phí bao gồm: - Quản lý chi phí xây lắp: Cần kiểm tra, giám sát việc áp dụng các định mức, đơn giá đảm bảo đúng các qui định về thành phần công việc, yêu cầu kỹ thuật, điều kiện thi công và biện pháp thi công, đối với các qui định hướng dẫn điều chỉnh định mức, đơn giá dự toán và các chế độ trong quản lý XDCB của Nhà nước và địa phương, cần chú ý tới thời hạn hiệu lực của văn bản. -Quản lý chi phí thiết bị: Trước hết cần quản lý danh mục thiết bị, số lượng, chủng loại, công suất, các chỉ tiêu kỹ thuật đảm bảo đúng nội dung đầu tư thiết bị trong dự án đã được duyệt. Tiếp đó, cần giám sát, theo dõi chặt chẽ để đảm bảo rằng các máy moc, thiết bị này dược sử dụng đúng mục đích, được khai thác và tận dụng một cách có hiệu quả. Theo tiến độ của dự án, việc tiếp nhận và sử dụng vốn tạm ứng được thực hiện cho các đối tượng là khối lượng xây lắp thực hiện, chi phí thiết bị và các chi phí khác của dự án. Trường hợp dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đấu thầu thì đối tượng chính là dự án đầu tư. Ba trường hợp được quy định là: -Đối với các khối lượng xây lắp thực hiện đấu thầu: Việc tiếp nhận và sử dụng vốn tạm ứng căn cứ vào quyết định của cấp có thẩm quyền phê
  24. duyệt kết qủa đấu thầu, hợp đồng kinh tế giữa chủ đầu tư và đơn vị trúng thầu, giấy bảo lãnh thực hiện hợp đồng của đơen vị trúng thầu. -Đối với chi phí thiết bị: Vốn tạm ứng được sử dụng để trả tiền đặt cọc, mở L/C, thanh toán theo tiến độ đã được xác định trong hợp đồng -Đối với chi phí khác: Mức tạm ứng nhiều nhất không vượt quá kế hoạch vốn cả năm đã bố trí cho công việc khác Việc thanh toán khối lượng XDCB đã hoàn thành được xem xét trong các trường hợp sau: -Đối với khối lượng công tác xây lắp: Phải căn cứ vào định mức dự toán của từng loại công tác, mức giá vật liệu được công bố từng tháng của địa phương và những thay đổi giá ca máy hoặc tiền lương tại thời điểm thi công khối lượng công tác xây lắp đó để xác định đơn giá XDCB phù hợp với mặt bằng giá tại thời điểm đó hoặc dùng phương pháp bù trừ chênh lệch giá của khối lượng công tác xây lắp hoàn thành được thanh toán. -Đối với thanh toán thiết bị: Khối lượng thiết bị được thanh toán là khối lượng thiết bị đã nhập kho chủ đầu tư (đối với thiết bị không cần lắp), hoặc đã lắp đặt xong và được nghiệm thu (đối với thiết bị cần lắp đặt) và thoả mãn các đIều kiện để được nghiệm thu. -Thanh toán chi phí kiến thiết cơ bản khác: Việc thanh toán chi phí kiến thiết cơ bản khác được thực hiện khi có đủ các căn cứ chứng minh công việc đã được thực hiện. 1.2.2.5. Quyết toán vốn đầu tư công trình XDCB hoàn thành Việc quyết toán vốn đầu tư công trình XDCB hoàn thành có ý nghĩa quan trọng đối với công tác quản lý vốn đầu tư XDCB, thể hiện ở chỗ: -Việc xác định đầy đủ và chính xác tổng mức vốn đã đầu tư xây dựng công trình, vốn đầu tư chuyển thành tài sản cố định, tài sản lưu động hoặc chi phí không chuyển thành tài sản của công trình là cơ sở xác định trách
  25. nhiệm của chủ đầu tư, chủ quản đầu tư trong việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư XDCB -Qua quyết toán vốn đầu tư XDCB có thể xác định rõ được số lượng chất lượng, năng lực sản xuất và giá trị TSCĐ mới tăng do đầu tư mang lại để có kế hoạch huy động, sử dụng kịp thời và phát huy hiệu quả của công trình XDCB đã hoàn thành. -Thông qua việc quyết toán đánh giá kết quả quá trình đầu tư XDCB, các bên liên quan, đặc biệt là chủ đầu tư, có thể rút kinh nghiệm nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng và tăng cường công tác quản lý vốn đầu tư phù hợp với tình hình hiện nay. Phạm vi, đối tượng lập quyết toán bao gồm: -Tất cả các công trình đầu tư XDCB, không phân biệt quy mô, hình thức xây dựng, nguồn vốn đầu tư và cấp quản lý, khi hoàn thành đưa vào sản xuất, sử dụng chủ đầu tư có trách nhiệm quyết toán toàn bộ vốn đầu tư của công trình hoàn thành với cơ quan chủ quản đầu tư và cơ quan cấp phát hoặc cho vay vốn đầu tư XDCB công trình. -Nếu công trình được đầu tư bằng nhiều nguồn vốn thì chủ đầu tư phải tổng quyết toán toàn bộ công trình, trong đó quyết toán riêng theo cơ cấu từng nguồn vốn đã được sử dụng đầu tư xây dựng khi bắt đầu công việc chuẩn bị đầu tư, khởi công xây dựng và đưa vào sản xuất sử dụng -Trong quá trình xây dựng công trình, nếu từng hạng mục công trình hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng ngay từ khi kết thúc xây dựng từng hạng mục đó, chủ đầu tư phải xác định đầy đủ vốn đầu tư XDCB (kể cả các khoản phân bổ có thể tính được) thành tài sản mới tăng của hạng mục công trình đó, báo cáo với cơ quan chủ quản đầu tư, cơ quan cấp phát hoặc cho vay vốn đầu tư để làm căn cứ thanh toán bàn giao, hạch toán và quản lý sử dụng của đơn vị nhận tài sản. Sau khi công trình hoàn thành, chủ đầu tư phải quyết toán toàn bộ công trình.
  26. Nội dung quyết toán bao gồm: -Xác định tổng số vốn thực tế đã đầu tư cho công trình, bao gồm: chi phí xây lắp, chi phí mua sắm thiết bị và những chi phí kiến thiết cơ bản khác. -Xác định các khoản chi phí thiệt hại không tính vào giá trị công trình. -Xác định tổng số vốn đầu tư thực tế tính vào công trình đầu tư: số vốn này bằng tổng số vốn thực tế đầu tư xây dựng công trình trừ đi các khoản chi phí thiệt hại không tính vào giá trị công trình. -Xác định giá trị và phân loại TSCĐ, TSLĐ do đầu tư mang lại, trong đó: +Vốn đầu tư được coi là chuyển thành TSCĐ theo quy định của Nhà nước bao gồm: Chi phí xây lắp, chi phí mua sắm thiết bị và các chi phí kiến thiết cơ bản khác được tính vào giá trị công trình (phân bổ cho từng TSCĐ) +Tổng cộng giá trị của tất cả TSCĐ thuộc đối tượng nêu trên là giá trị TSCĐ của toàn bộ công trình. +Việc phân bổ vốn chi phí kiến thiết cơ bản khác ( kể cả chi phí chuẩn bị đầu tư) cho từng TSCĐ được thể hiện theo nguyên tắc: Các chi phí liên quan trực tiếp đến TSCĐ nào thì tính trực tiếp cho TSCĐ đó, các chi phí chung liên quan đến nhiều TSCĐ của công trình thì phân bổ theo tỷ lệ vốn của TSCĐ đó chiếm trong tổng số vốn đầu tư của công trình. -Xác định đầy đủ giá trị TSCĐ và TSLĐ của công trình XDCB đã chuyển giao cho đơn vị khác quản lý sử dụng để hạch toán giảm vốn đầu tư cho công trình và tăng vốn cho đơn vị sử dụng. -Để phù hợp với sự biến động của giá cả, khi kết thúc xây dựng đưa công trình vào sản xuất, sử dụng, việc quyết toán công trình phải được phản ánh theo hai giá: +Giá thực tế của vốn đầu tư XDCB đã sử dụng hàng năm
  27. +Giá quy đổi về thời điểm bàn giao đưa công trình vào sản xuất sử dụng (Việc tính quy đổi theo hướng dẫn của Bộ xây dựng) 1.3. Một số chỉ tiêu đánh giá trình độ quản lý vốn đầu tư XDCB và nhân tố ảnh hưởng tới quản lý vốn đầu tư XDCB 1.3.1 Một số chỉ tiêu đánh giá trình độ quản lý vốn đầu tư XDCB 1.3.1.1 Sử dụng vốn đầu tư đúng mục đích là tiêu chí định hướng đánh giá trình độ quản lý vốn đầu tư XDCB. Theo tiêu chí này, khi đánh giá việc sử dụng vốn đúng mục đích có thể sử dụng các chỉ tiêu định tính và định lượng sau đây: 1-Vốn đầu tư thực hiện theo kế hoạch: chỉ tiêu này là tỷ lệ % giữa lượng vốn đầu tư thực hiện so với mức vốn kế hoạch đã bố trí. 2- Mức độ thực hiện mục tiêu kế hoạch hiện vật và giá trị: chỉ tiêu này là tỷ lệ % so sánh giữa mức kế hoạch đạt được của từng mục tiêu so với mục tiêu kế hoạch. 3- Mức độ thực hiện mục tiêu (hiện vật và giá trị) theo nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội của Đảng và Nhà nước. Chỉ tiêu này căn cứ vào mục tiêu phấn đấu qui định trong các nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ. Cũng như hai chỉ tiêu trên, chỉ tiêu này được xác định bằng tỷ lệ % giữa chỉ tiêu thực hiện so với chỉ tiêu quy định trong các nghị quyết. 4- Đánh giá hoạt động đầu tư theo định hướng. Đây là chỉ tiêu định tính phản ánh việc thực hiện chủ trương đầu tư, hoặc định hướng đầu tư của Đảng và Nhà nước trong từng thời kỳ. 5- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế (cơ cấu kinh tế ngành, cơ cấu kinh tế lãnh thổ, cơ cấu quản lý ). Chỉ tiêu này được thể hiện bằng tỷ trọng % của từng thành phần riêng biệt trong tổng số các thành phần của toàn hệ thống của nền kinh tế.
  28. Những chỉ tiêu đánh giá đầu tư đúng mục đích, cũng là những chỉ tiêu đánh giá đầu tư có kết quả và hiệu quả, phản ánh việc sử dụng và quản lý vốn đầu tư trong quá trình hoạt động đầu tư ở mọi khâu, mọi nơi đều an toàn, sử dụng đúng nội dung, đúng địa chỉ. Như vậy, quản lý vốn trong hoạt động đầu tư Xây dụng cơ bản được đảm bảo. 1.3.1.2 Hệ số huy động tài sản cố định (TSCĐ) Hệ số huy động TSCĐ là tỷ lệ % so sánh giữa giá trị TSCĐ được hình thành từ vốn đầu tư trong năm so với tổng mức vốn đầu tư trong năm: Giá trị TSCĐ hoàn thành Hệ số huy động được huy động trong năm TSCĐ = Tổng mức vốn đầu tư trong năm Chỉ tiêu này còn gọi là: Hệ số huy động vốn đầu tư trong năm. Về bản chất, khi xác định hệ số này phải so sánh giữa TSCĐ hình thành trong năm từ tổng mức vốn đầu tư trong năm để đầu tư tạo ra tài sản đó. Do đặc điểm sản phẩm xây dựng có quy mô lớn, thời gian xây dựng dài nên trong thực tế có độ trễ về thời gian thực hiện đầu tư kể từ khi bỏ vốn, đầu tư đến khi hoàn thành, đưa dự án, công trình vào khai thác, sử dụng. Vì vậy chỉ tiêu này không phản ánh đúng hiệu quả đầu tư của năm bỏ vốn, mà là phản ánh hiệu quả đầu tư của vài năm trước đó. Do đó, khi sử dụng chỉ tiêu này để phân tích , đánh giá hiệu quả phải sử dụng theo cả dãy thời gian. Do đỗ trễ và tính liên tục của đầu tư qua các năm, hệ số huy động vốn đầu tư (TSCĐ) từng năm trong cả dãy hệ số liên tục của các năm được coi là chỉ tiêu đánh giá hiệu quả đầu tư của năm đó. Chỉ tiêu hệ số huy động TSCĐ (%) hàng năm là chỉ tiêu tương đối phản ánh mức độ quản lý và sử dụng vốn đầu tư được tập trung hay phân tán? Hệ số huy động TSCĐ cao phản ánh mức độ đầu tư được tập trung cao, thực hiện đầu tư dứt điểm, bám sát tiến độ xây dựng dự án, rút ngắn thời gian xây dựng, giảm chi phí quản lý trong thi công
  29. 1.3.1.3 Chỉ tiêu cơ cấu thành phần của vốn đầu tư Tổng mức vốn đầu tư gồm có 3 thành phần: xây lắp, thiết bị, và chi phí khác (vốn kiến thiết cơ bản khác). Chỉ tiêu cơ cấu thành phần vốn đầu tư là tỷ trọng (%) từng thành phần vốn đầu tư (vốn xây lắp, vốn thiết bị, chi phí khác) trong tổng mức vốn đầu tư. VĐT = VXL + VTB + VK Trong đó: VĐT: Tổng mức vốn đầu tư VXL: Vốn xây lắp VTB: Vốn thiết bị VK: Vốn kiến thiết cơ bản khác Sử dụng chỉ tiêu này để phân tích mức độ an toàn trong quản lý vốn đầu tư XDCB, xem xét tỷ trọng từng thành phần vốn đầu tư thực hiện (tỷ trọng xây lắp, tỷ trọng thiết bị, tỷ trọng chi phí khác) trong tổng vốn đầu tư. Qua đó phân tích xu hướng sử dụng vốn đầu tư của từng thành phần theo hướng tích cực hay tiêu cực để tìm nguyên nhân và giải pháp khắc phục. Theo xu hướng tích cực thì tỷ trọng thiết bị trong tổng vốn đầu tư ngày càng tăng, tỷ trọng vốn xây lắp, chi phí khác ngày càng giảm. Đó là xu thế có tính quy luật vì sự phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ. Tuy nhiên, trong thực tế còn có sự đột biến của các chính sách kinh tế - xã hội của Đảng, Nhà nước cũng làm ảnh hưởng đến sự thay đổi về cơ cấu thành phần vốn đầu tư cần được xem xét khi phân tích, đánh giá. 1.3.1.4 Chỉ tiêu đánh giá về hiệu quả kinh tế xã hội - Mức đóng góp cho ngân sách (các khoản nộp vào ngân sách như thuế doanh thu, thuế đất ) -Mức giá trị gia tăng của mỗi nhóm dân cư (Nâng cao mức sống của dân cư do thực hiện dự án)
  30. -Tăng thu và tiết kiệm ngoại tệ: Nó cho biết mức độ đóng góp vào cán cân thanh toán của đát nước nhờ có hoạt động đầu tư XDCB -Một số chỉ tiêu khác: +Tác động cải tạo môi trường +Nâng cao trình độ kỹ thuật của sản xuất, trình độ nghề nghiệp của người lao động +Những tác động về xã hội, chính trị, kinh tế, suất đầu tư, tổng lợi nhuận, thời gian thu hồi vốn đầu tư, tỷ suất lợi nhuận, điểm hoà vốn và nhiều chỉ tiêu bổ sung khác tuỳ theo mục tiêu, yêu cầu của sự đánh giá. 1.3.2 Nhân tố ảnh hưởng tới quản lý vốn đầu tư XDCB 1.3.2.1 Nhóm nhân tố bên ngoài a)Cơ chế quản lý đầu tư xây dựng Cơ chế quản lý đầu tư và xây dựng là các quy định của Nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền về các nội dung quản lý làm chế tài để quản lý hoạt động đầu tư và xây dựng. Nếu cơ chế quản lý đầu tư và xây dựng mang tính đồng bộ cao sẽ là nhân tố quan trọng thúc đẩy nhanh hoạt động đầu tư xây dựng, tiết kiệm trong việc quản lý vốn đầu tư cho XDCB, ngược lại nếu chủ trương đầu tư thường xuyên bị thay đổi sẽ gây ra những lãng phí to lớn đối với nguồn vốn đầu tư cho XDCB. Mặc dù Chính phủ và các Bộ, ngành đã có nhiều cố gắng nghiên cứu sửa đổi bổ sung các cơ chế chính sách cho phù hợp hơn trong điều kiện nền kinh tế thị trường song cơ chế, chính sách quản lý kinh tế nói chung, quản lý đầu tư và xây dựng nói riêng vẫn chưa theo kịp thực tế cuộc sống. b) Chiến lược phát triển kinh tế và chính sách kinh tế trong từng thời kỳ Đối với nước ta, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội là hệ thống quan điểm định hướng của Đảng, của Nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội theo
  31. ngành, theo vùng kinh tế trong từng giai đoạn. Tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam đến năm 2010 là tập trung vào hai nội dung cơ bản: Tạo ra tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để nhanh chóng đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp, tiến sát với trình độ tiên tiến của các nước trong khu vực và thế giới trong một vài thập kỷ tới. Cùng với chính sách kinh tế và pháp luật kinh tế, hoạt động đầu tư của Nhà nước nói chung và hoạt động đầu tư XDCB nói riêng là biện pháp kinh tế nhằm tạo môi trường và hành lang cho doanh nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh và hướng các hoạt động kinh tế của các doanh nghiệp đi theo qũy đạo của kế hoạch vĩ mô. c) Thị trường và sự cạnh tranh Trong nền kinh tế đa thành phần, các loại thị trường (thị trường vốn, thị trường đầu tư, thị trường tiêu thụ sản phẩm ) là một căn cứ hết sức quan trọng để nhà đầu tư quyết định đầu tư. Việc phân tích thị trường xác định mức cầu sản phẩm để quyết định đầu tư đòi hỏi phải được xem xét hết sức khoa học và bằng cả sự nhạy cảm trong kinh doanh để đi đến quyết định đầu tư. Trong hoạt động đầu tư XDCB, khi xem xét yếu tố thị trường không thể bỏ qua yếu tố cạnh tranh. Yếu tố này đòi hỏi nhà chủ đầu tư cân nhắc đầu tư dựa trên tình hình hiện tại của mình, đặc biệt là tình hình cạnh tranh trên thị trường đầu tư XDCB và dự đoán tình hình trong tương lai để quyết định có nên tiến hành đầu tư XDCB không, nếu có thì lựa chọn phương thức đầu tư nào để đầu tư có hiệu quả. d) Lợi tức vay vốn Đây là yếu tố ảnh hưởng tới chi phí đầu tư trực tiếp và chi phí cơ hội của một chủ đầu tư. Thông thường, để thực hiện hoạt động đầu tư XDCB, ngoài vốn tự có, chủ đầu tư phải vay vốn và đương nhiên phải trả lợi tức những khoản tiền vay. Vì vậy, chủ đầu tư không thể không tính đến yếu tố lãi suất tiền vay trong quyết định tiến hành hoạt động đầu tư XDCB.
  32. e) Sự tiến bộ của khoa học công nghệ Nó có thể là cơ hội và cũng có thể là nguy cơ đe dọa đối với một dự án đầu tư. Trong đầu tư, chủ đầu tư phải tính đến thành tựu của khoa học, công nghệ để xác định quy mô, cách thức đầu tư về trang thiết bị, quy trình kỹ thuật, công nghệ sản xuất sự tiến bộ của khoa học công nghệ cũng đòi hỏi nhà đầu tư dám chấp nhận sự mạo hiểm trong đầu tư nếu muốn đầu tư thành công. Đặc biệt trong đầu tư XDCB, sự tiến bộ của khoa học công nghệ đã làm tăng năng suất lao động, giúp cải tiến nhiều trong quá trình tổ chức thi công, rút ngắn thời gian hoàn thành công trình. Bên cạnh đó quá trình quản lý hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản đòi hỏi phức tạp hơn 1.3.2.2 Nhóm nhân tố bên trong a) Khả năng tài chính của chủ đầu tư Để đi đến quyết định đầu tư, chủ đầu tư không thể không tính đến khả năng tài chính để thực hiện đầu tư. Mỗi chủ đầu tư chỉ có nguồn tài chính để đầu tư ở giới hạn nhất định, chủ đầu tư không thể quyết định đầu tư thực hiện các dự án vượt xa khả năng tài chính của mình, đây là một yếu tố nội tại chi phối việc quyết định đầu tư. Do vậy, khi đưa ra một chính sách cơ chế quản lý đầu tư và xây dựng không thể chú ý đến các giải pháp quản lý và huy động vốn đầu tư cho dự án. Trong điều kiện của nước ta ở giai đoạn hiện nay, ảnh hưởng này có tác động không nhỏ đến hiệu quả kinh tế của dự án. b)Nhân tố con người Nhân tố con người là nhân tố vô cùng quan trọng đối với công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, bởi vì cho dù khi đã có cơ chế chính sách đúng, môi trường đầu tư thuận lợi nhưng năng lực quản lý đầu tư xây dựng yếu kém, luôn có xu hướng tìm kẽ hở trong chính sách để tham nhũng thì công tác quản lý vốn sẽ không đạt được hiệu quả mong muốn. Các biểu hiện của những hạn chế trong nhân tố con người đối với quản lý vốn đầu tư XDCB:
  33. -Quyết định đầu tư vội vàng thiếu chính xác Chất lượng công tác quy hoạch thấp, quy hoạch chưa thực sự đi trước một bước để làm căn cứ xác định địa điểm xây dựng cho dự án đầu tư, nên quyết định đầu tư thiếu chính xác. Vì thế không ít dự án khi xây dựng chưa có quy hoạch tổng thể nên các công trình phải dịch chuyển địa điểm gây tổn thất, lãng phí, hiệu quả đầu tư thấp. Hiện tượng khá phổ biến khác là nhiều cấp có thẩm quyền khi ra các quyết định liên quan đến chủ trương đầu tư như tổng dự toán, dự toán chi tiết thiếu chính xác nên đưa đến hiện tượng phổ biến là thường phải điều chỉnh bổ sung. -Bố trí công trình hàng năm quá phân tán làm lu mờ mục tiêu chiến lược: Bố trí kế hoạch quá phân tán, hàng năm số dự án, công trình đưa vào kế hoạch đầu tư quá lớn. Do vậy thời gian thi công bị kéo dài, hiệu quả thấp. Các công trình có khối lượng thực hiện quá lớn lại được bố trí kế hoạch năm sau thấp, nên kéo dài niên độ thực hiện kế hoạch của các dự án, công trình. c) Đặc điểm sản phẩm xây dựng Các sản phẩm xây dựng có những đặc điểm chủ yếu sau: -Sản phẩm xây dựng có tính chất cố định, nơi sản xuất gắn liền với nơi tiêu thụ sản phẩm, phụ thuộc trực tiếp vào điều kiện, địa chất, thủy văn, khí hậu. Chất lượng và giá cả (chi phí xây dựng) sản phẩm chịu ảnh hưởng trực tiếp của các điều kiện tự nhiên. Do vậy để giảm thiểu lãng phí, thất thoát do nguyên nhân khách quan bởi các tác động trên đòi hỏi trước khi xây dựng phải làm thật tốt công tác chuẩn bị đầu tư và chuẩn bị xây dựng, Đặc điểm này đòi hỏi cần có giải pháp tài chính để kiểm tra việc sử dụng và quản lý vốn đầu tư XDCB ngay từ khâu đầu tiên là xác định chủ trương đầu tư, lựa chọn địa điểm, điều tra khảo sát, thăm dò để dự án đầu tư đảm bảo tính khả thi cao.
  34. - Sản phẩm xây dựng có quy mô lớn, kết cấu phức tạp Sản phẩm xây dựng với tư cách là công trình xây dựng đã hoàn chỉnh mang tính chất là tài sản cố định , kết cấu của sản phẩm phức tạp, các bộ phận công trình có yêu cầu kỹ thuật khác nhau,đòi hỏi khối lượng vốn đầu tư , vật tư lao động, máy thi công nhiều khác nhau. Do vậy trong quản lý vốn trong hoạt động đầu tư XDCB phải nâng cao chất lượng công tác kế hoạch hoá vốn đầu tư, lập định mức kinh tế kỹ thuật và quản lý theo định mức. -Sản phẩm xây dựng có thời gian sử dụng lâu dài và chất lượng của nó có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả hoạt động của các ngành khác. -Sản phẩm xây dựng mang tính tổng hợp về kỹ thuật, kinh tế, xã hội, văn hoá nghệ thuật và quốc phòng. Đặc điểm này dễ dẫn đến phát sinh các mâu thuẫn, mất cân đối trong phối hợp đồng bộ giữa các khâu công tác trong quá trình chuẩn bị cũng như quá trình thi công. -Sản phẩm xây dựng có tính chất đơn chiếc, riêng lẻ Mỗi sản phẩm đều có thiết kế riêng theo yêu cầu của nhiệm vụ thiết kế. Mỗi công trình có yêu cầu riêng về công nghệ, về tiện nghi, về mỹ quan, về an toàn. Do đó khối lượng của mỗi công trình đều khác nhau, mặc dù về hình thức có thể giống nhau khi xây dựng trên những địa điểm khác nhau. 1.4. Tính tất yếu của việc hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB 1.4.1.Vai trò của việc hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB Thứ nhất: Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB đối với các dự án đầu tư để nâng cao hiệu quả đầu tư, tiết kiệm, đảm bảo chất lượng và tiến độ thi công. Dự án đầu tư như ta đã biết bao gồm một hệ thống nhiều công việc phức tạp trong đó có nhiều công việc mang tính đặc thù mà nhiều khi mọtt mình chủ đầu tư không thể đảm đương hết được. Phần lớn các dự án đầu tư được thực hiện bởi nhiều đơn vị, mỗi đơn vị đảm nhận mỗi công việc riêng dưới sự quản lý chung của chủ đầu tư. Do đó việc quản lý vốn đầu tư XDCB
  35. trở lên rất khó khăn. Làm thế nào đảm bảo sử dụng vốn đầu tư XDCB đúng mục đích tránh thất thoát (Điều này rất dễ xảy ra trong quá trình thực hiện dự án đầu tư XDCB do cả nguyên nhân khách quan và chủ quan), vừa đảm bảo tiến độ và chất lượng thi công, vừa đảm bảo tiết kiệm, nâng cao hiệu quả vốn đầu tư đặc biệt là trong điều kiện quy mô, số lượng dự án tăng, thiết bị công nghệ ngày càng hiện đại? Việc hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB chính là một trong những câu trả lời đúng đắn cho câu hỏi đó. Thứ hai: Hiện nay môi trưòng pháp lý về đầu tư và xây dựng ở nước ta còn chưa đầy đủ. Bộ luật xây dựng chưa được thông qua, hệ thống các văn bản pháp quy về xây dựng cơ bản chưa đầy đủ, trong khi lại có nhiều văn bản chông chéo nhau, thậm chí nội dung mâu thuẫn nhau, các thủ tục hành chính còn rườm rà ảnh hưởng đến công tác đầu tư và xây dựng Trong điều kiện môi trường pháp lý như vậy, việc thực hiện tốt các dự án đầu tư XDCB, vốn đầu tư mang lại hiệu quả kinh tế xã hội cao cho ngành và xã hội càng trở lên khó khăn gấp bôị, đòi hỏi phải hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB. Thứ ba: Xuất phát từ chính vai trò của vốn đầu tư XDCB là tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho xã hội, là nhân tố quyết định làm thay đổi cơ cấu kinh tế quốc dân, thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển nền kinh tế đất nước. Những vai trò đó chỉ có thể được thể hiện trong điều kiện có sự quản lý chặt chẽ ở tầm vĩ mô cũng như tầm vi mô, còn nếu buông lỏng quản lý thì vai trò đó lập tức sẽ bị thủ tiêu.Điều này đã được thực tế kiểm nghiệm không chỉ ở nước ta mà trên thế giới. Vì vậy hoàn thiện quản lý vốn đối với các dự án đầu tư XDCB vừa là một thực tiễn khách quan, vừa là một yêu cầu cấp bách. 1.4.2. Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản giúp định hướng hoạt động đầu tư XDCB Thử thách lớn nhất đối với Nhà nước ta là phải quản lý vốn đầu tư XDCB ra sao để giảm bớt cái giá phải trả về kinh tế mà vẫn đạt được mục tiêu đầu tư xây dựng như mong muốn. Nhà nước ta luôn luôn đổi mới về
  36. quản lý đầu tư xây dựng nhưng vẫn còn nhiều nhược điểm về cơ chế quản lý và phương thức hoạt động đầu tư XDCB. Những diễn biến hết sức phức tạp trong hoạt động đầu tư XDCB trong thời gian qua: Sự kiện Cầu Văn Thánh 2, quốc lộ 1 , tại hội nghị tổng kết Thanh tra Nhà nước năm 2002 kết luận: Có đến 97% các công trình đầu tư xây dựng cơ bản có thất thoát vốn do tham nhũng, làm sai nguyên tắc. Vì thế việc quản lý vốn đầu tư XDCB càng trỏ nên bức thiết hơn bao giờ hết, trước hết nền kinh tế đòi hỏi phải có Luật đầu tư XDCB làm cơ sở pháp lý cho quản lý Nhà nước đối với công tác quản lý vốn đầu tư XDCB trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB là một việc làm hết sức cần thiết, bắt nguồn từ việc đáp ứng yêu cầu thực hiện các chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước mà đặc biệt là thực hiện Chỉ thị số: 05/1998/CT-TTg ngày 22/01/1998 của Thủ tướng Chính Phủ về việc tăng cường công tác quản lý đầu tư và xây dựng.
  37. Chương 2 Thực trạng quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản của bảo hiểm xã hội việt nam 2.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội Việt Nam 2.1.1. Quá trình hình thành BHXH Việt nam 2.1.1.1 Giai đoạn trước năm 1995. Sau Cách mạng tháng 8 thành công, Đảng và Nhà nước ta đã sớm quan tâm và thực hiện chính sách Bảo hiểm xã hội (BHXH) đối với người lao động. Sắc lệnh số 54/SL ngày 03/11/1945 của Chủ tịch Chính phủ lâm thời. Sắc lệnh số 105/SL ngày 14/06/1946 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Sắc lệnh số 76/SL ngày 20/05/1950 về quy chế công chức. Sắc lệnh số 29/SL ngày 12/03/1947 của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hoà, sắc lệnh số 77/SL ngày 22/05/1950 về quy chế công nhân. Kể từ khi có sắc lệnh số 54/SL ngày 01/11/1945 đến năm 1995 (Giai đoạn trước khi thành lập BHXH Việt nam), việc tổ chức triển khai thực hiện các nhiệm vụ của BHXH Việt Nam do một số tổ chức tham gia thực hiện, đó là: Tổng công đoàn Việt nam (nay là Tổng liên đoàn Lao động Việt nam), Bộ nội vụ (trước đây), Bộ lao động thương binh và xã hội, Ngân hàng nhà nước Việt Nam. 2.1.1.2 Giai đoạn sau 1995 đến nay. Sự phát triển của nền kinh tế và cơ chế thị trường ở nước ta đã đặt ra một yêu cầu cấp thiết là phải thành lập một tổ chức chuyên môn để quản lý, phát triển quỹ BHXH và chế độ chính sách BHXH. Trong chiến lược ổn định và tăng trưởng kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước ta, tổ chức BHXH Việt Nam đã ra đời cũng nhằm đáp ứng yêu cầu này.Ngày26/09/1995 Thủ tướng ra Quyết Định số 606/TTg ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của BHXH Việt Nam.
  38. “BHXH Việt Nam được thành lập trên cơ sở thống nhất các tổ chức BHXH hiện nay ở Trung ương và địa phương do hệ thống lao động thương binh và xã hội và tổng liên đoàn lao động Việt nam đang quản lý để giúp Thủ tướng Chính Phủ chỉ đạo, quản lý Quỹ BHXH và thực hiện các chế độ chính sách BHXH theo pháp luật của Nhà nước. BHXH Việt Nam đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính Phủ, sự quản lý Nhà nước của Bộ lao động thương binh và xã hội, các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan và sự giám sát của tổ chức công đoàn” (Điều 1). Nhiệm vụ và quyền hạn của BHXH Việt nam được quy định tại điều 5 của Quyết định số 606/TTg ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của BHXH Việt Nam 2.1.2 Chức năng nhiệm vụ, vị trí của Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong nền kinh tế thị trường. 2.1.2.1 Chức năng hoạt động Bảo hiểm xã hội có các chức năng chủ yếu sau đây: -Chức năng san sẻ rủi ro: Khi cơ chế thị trường càng phát triển thì cạnh tranh càng mạnh mẽ và quyết liệt, rủi ro càng lớn do đó tất yếu cần đến vai trò của BHXH. Đương nhiên BHXH đòi hỏi các bên tham gia vào nền kinh tế, các thành phần kinh tế phải gánh vác trách nhiệm phân tán rủi ro một cách công bằng và thích hợp với khả năng kinh tế của mình. -Chức năng phân phối thu nhập: Để phân tán rủi ro được đến mức cao nhất, phải tổ chức nên một mạng lưới BHXH thống nhất, Chế độ BHXH không những là một tiêu chí quan trọng thể hiện trình độ phát triển của một xã hội mà còn là một cỗ máy điều tiết việc phân phối thu nhập của các bộ phận người lao động khác nhau trong xã hội. - Chức năng thúc đẩy nền kinh tế: Quỹ BHXH với khả năng tích tụ tập trung vốn của mình sẽ kiến tạo nguồn vốn đầu tư cho nền kinh tế – một trong những yếu tố quan trọng nhất tạo ra động lực phát triển của nền kinh tế.
  39. 2.1.2.2.Nhiệm vụ của Bảo hiểm xã hội Việt Nam Với những chức năng chủ yếu trên, tổ chức BHXH Việt Nam được thành lập với nhiệm vụ chủ yếu là tổ chức thu bảo hiểm xã hội thông qua việc cấp phát sổ BHXH cho từng người lao động, quản lý bảo toàn và tăng trưởng quỹ BHXH nhằm thực hiện chi trả lương hưu, các trợ cấp BHXH cho người lao động tham gia đóng BHXH trước mắt và lâu dài, tham gia quản lý nhà nước về sự nghiệp bảo hiểm xã hội. 2.1.2.3 Vị trí của BHXH Việt Nam trong nền kinh tế thị trường. Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ lớn, có thời gian tạm thời nhàn rỗi dài; vì vậy khi dùng quỹ BHXH để đầu tư, hoạt động kinh doanh - tức là cung ứng vốn vào nền kinh tế sẽ tạo ra những biến đổi về cung và cầu vốn trong nền kinh tế. Theo đó sẽ có tác động đến hướng vận động, chuyển dịch các nguồn tài chính trong nền kinh tế, tất yếu sẽ làm thay đổi các quỹ tiền tệ của các chủ thể khác theo các quy luật của các thị trường; góp phần kích thích, thúc đẩy nền kinh tế - xã hội phát triển tạo ra nhiều của cải vật chất và tinh thần nhằm phục vụ ngày càng tốt hơn nhu cầu đời sống và sinh hoạt của mọi người trong xã hội. 2.1.3.Cơ cấu tổ chức quản lý của Bảo hiểm xã hội Việt Nam BHXH Việt Nam đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính Phủ, sự quản lý Nhà nước của Bộ Lao động Thương binh- Xã hội và các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan dưới sự giám sát của tổ chức công đoàn. Cơ quan quản lý cao nhất của BHXH Việt Nam là Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam. Hội đồng này có nhiệm vụ chủ yếu là chỉ đạo và giám sát kiểm tra việc thu chi , quản lý quỹ, quyết định các biện pháp để bảo toàn và tăng trưởng giá trị quỹ BHXH thẩm tra quyết toán và thông qua dự toán hàng năm, kiến nghị với Chính Phủ và các cơ quan Nhà nước có liên quan
  40. bổ sung, sửa đổi các chế độ chính sách BHXH, giải quyết các khiếu nại của người tham gia BHXH, đề xuất bổ nhiệm, miễn nhiệm Tổng giám đốc, các phó tổng giám đốc BHXH Việt nam. Thành viên của hội đồng quản lý bao gồm: Đại diện có thẩm quyền của Bộ lao động Thương binh – Xã hội, Bộ tài chính, Tổng liên đoàn lao động Việt nam và Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. BHXH Việt Nam do Tổng giám đốc trực tiếp quản lý và điều hành theo chế độ thủ trưởng, giúp việc cho Tổng giám đốc có các Phó tổng giám đốc. BHXH Việt Nam được tổ chức theo hệ thống dọc từ Trung ương đến địa phương với cơ cấu sau: -ở Trung ương là BHXH Việt Nam -BHXH tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là tỉnh) -BHXH quận huyện, thị xã thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là huyện) BHXH tỉnh thực hiện các nhiệm vụ về BHXH trên địa bàn tỉnh theo qui định của Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. BHXH huyện có nhiệm vụ tiếp nhận đăng ký hưởng chế độ do BHXH tỉnh chuyển đến, thực hiện việc đôn đốc theo dõi nộp BHXH đối với người sử dụng lao động và người lao động trên địa bàn, tổ chức mạng lưới hoặc trực tiếp chi trả các chế độ BHXH cho người được hưởng trên địa bàn 2.1.4 Đặc điểm của Bảo hiểm xã hội Việt Nam Hoạt động BHXH là một loại hoạt động dịch vụ công, mang tính xã hội cao; lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Hoạt động BHXH là quá trình tổ chức, triển khai thực hiện các chế độ, chính sách BHXH của tổ chức quản lý sự nghiệp BHXH đối với người lao động tham gia và hưởng các chế độ BHXH. Là quá trình tổ chức thực hiện các nghiệp vụ thu BHXH đối với người sử dụng lao động và người lao động; giải quyết các chế độ,
  41. chính sách và chi BHXH cho người được hưởng; quản lý quỹ BHXH và thực hiện đầu tư bảo tồn và tăng trưởng quỹ BHXH -Sản phẩm xây dựng của Bảo hiểm xã hội Việt Nam phục vụ mục đích công ích. -Nguồn kinh phí chi thường xuyên và chi đầu tư xây dựng cơ bản cho các dự án đầu tư xây dựng của Bảo hiểm xã hội Việt Nam đều từ nguồn ngân sách Nhà nước cấp cho nên việc thu hồi vốn ít được xem xét nhưng quá trình triển khai và thực hiện dự án vẫn phải đảm bảo sao cho chi phí thấp nhất. -Sản phẩm xây dựng của BHXH Việt Nam trải dài trên 61 tỉnh thành phố. 2.2.Thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH VN 2.2.1.Kết quả thực hiện vốn đầu tư XDCB của BHXH VN 2.2.1.1Giới thiệu một số dự án đầu tư xây dựng nổi bật. Trong giai đoạn từ 1996 đến 2001 Ban kế hoạch tài chính đã chỉ đạo Phòng đầu tư XDCB phối hợp với Ban quản lý dự án các tỉnh thực hiện xây dựng xong và phê duyệt quyết toán được 189 công trình trụ sở làm việc với tổng số vốn đầu tư XDCB được BHXH Việt Nam phê duyệt quyết toán là: 129.600triệu đồng, trong đó: +Có 40 công trình trụ sở làm việc của BHXH các tỉnh. +148 công trình trụ sở làm việc cấp huyện và 1 trụ sở công nghệ thông tin của BHXH Việt Nam. Các dự án đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam được triển khai trên khắp cả 3 miền của đất nước, chúng ta phân tích 3 dự án nổi bật đại diện cho 3miền.
  42. Qua biểu số 1 trên cho thấy: -Công trình trụ sở công nghệ thông tin của BHXH Việt Nam có tổng mức đầu tư lớn nhất (10.755triệu đồng), tiếp đó là công trình trụ sở BHXH TP Hồ Chí Minh (8.700Triệu đồng), sau cùng là công trình trụ sở BHXH Nghệ An (6.400triệu đồng). Qua phân tích cho thấy: -Chênh lệch giữa phê duyệt quyết toán vốn đầu tư XDCB và Tổng mức đầu tư ban đầu của: +Công trình trụ sở công nghệ thông tin BHXH Việt Nam là thấp nhất: 122triệu đồng chiếm 1,13% tổng mức vốn đầu tư ban đầu. +Công trình trụ sở BHXH Nghệ An là: 80triệu đồng chiếm 1,25% tổng mức vốn đầu tư. +Công trình trụ sở BHXH TP Hồ Chí Minh là cao nhất: 435 triệu đồng chiếm 5% tổng mức vốn đầu tư. -Thời gian từ lúc khởi công xây dựng công trình đến khi công trình hoàn thành của: + Công trình trụ sở công nghệ thông tin BHXH Việt Nam là trung bình: 18 tháng + Công trình trụ sở BHXH Nghệ An là ngắn nhất: 16 tháng + Công trình trụ sở BHXH TP Hồ Chí Minh là dài nhất. Như vậy công tác quản lý vốn đầu tư XDCB của công trình trụ sở công nghệ thông tin của BHXH Việt Nam là tốt nhất, công trình trụ sở BHXH Nghệ An là trung bình và công trình trụ sở BHXH TP Hồ Chí Minh là yếu kém nhất. Sở dĩ có tình trạng trên là do: Công trình trụ sở công nghệ thông tin được BHXH Việt Nam coi là một công trình trọng điểm do Phó tổng giám đốc BHXH Việt Nam làm giám đốc dự án, địa điểm lại ngay giữa Hà Nội cho nên thường xuyên có sự kiểm tra đôn đốc của lãnh đạo BHXH Việt Nam, công tác giải ngân vốn
  43. được thực hiện rất nhanh chóng và thuận tiện từ trực tiếp Quỹ Hỗ trợ phát triển Hà Nội. Quá trình đấu thầu diễn ra công khai và đơn vị trúng thầu là đơn vị có uy tín đó là: Tổng công ty xây dựng Hà Nội, vì thế công trình được tổ chức thi công và đưa vào khai thác sử dụng đúng theo Quyết định của Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. Công trình từ lúc lập hồ sơ ban đầu đến khi kết thúc thi công bàn giao đưa vào sử dụng đã tuân thủ nghiêm túc tất cả các quy định về quản lý đầu tư của Chính Phủ và các Bộ quản lý, công trình đạt chất lượng cao, chế độ thanh toán được kiểm tra kiểm soát chặt chẽ, hợp pháp không để xảy ra lãng phí. Công trình BHXH TP Hồ Chí Minh do xa cách về mặt địa lý cho nên không có sự giám sát thường xuyên liên tục của lãnh đạo BHXH Việt Nam, đây là công trình có quy mô lớn nhưng qua kiểm tra thì Phòng đầu tư XDCB phát hiện: Ban quản lý dự án BHXH TP Hồ Chí Minh không tổ chức đấu thầu theo quy định của BHXH Việt Nam mà lại chọn thầu, đơn vị được chọn thi công không đủ uy tín và năng lực cho nên đã gây nhiều thất thoát lãng phí trong quá trình xây dựng, thêm vào đó là sự quản lý lỏng lẻo, thiếu tinh thần trách nhiệm, năng lực yếu của Ban quản lý dự án đã gây ra sự lãng phí cho công trình rất lớn. 2.2.1.2 Giá trị TSCĐ của BHXH VIệt Nam Đối với BHXH Việt Nam, giá trị Tài sản cố định hình thành chính là vốn đầu tư XDCB được BHXH Việt Nam phê duyệt quyết toán. Như vậy trong giai đoạn 1996-2001, giá trị tài sản cố định hình thành của Bảo hiểm xã hội Việt Nam trị giá: 129.600triệu đồng với hơn 189 công trình được hoàn thành trên khắp cả nước.
  44. Biểu đồ số 1: Giá trị TSCĐ của BHXH Việt Nam (giai đoạn 1996 -2001) Triệu đồng 40000 38880 35000 30000 25920 25920 25000 19440 20000 15000 12960 10000 6480 5000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Năm Qua biểu đồ số 1 cho thấy: Giá trị tài sản cố định của BHXH Việt Nam hình thành tăng nhanh qua các năm: Nếu như năm 1996 giá trị TSCĐ của BHXH Việt Nam mới chỉ có: 6.480triệu đồng thì đến năm 2001 tăng lên 38.880triệu đồng, gấp 6lần so với năm 1996. Sở dĩ có được kết quả như thế là do: -Bảo hiểm xã hội Việt Nam mới chính thức đi vào hoạt động từ 01/10/1995, cơ sở vật chất ban đầu hầu như không có, chủ yếu là đi thuê mượn. Ngay khi đi vào hoạt động, công việc được ưu tiên đầu tiên là tập trung xây dựng cơ sở vật chất, phần lớn các dự án xây dựng bắt đầu được triển khai từ năm 1996. -Sự ra đời của Quyết định số 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/01/1998 của Thủ tướng Chính Phủ về việc ban hành Quy chế quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Thông tư số 85/1998/TT-BTC ngày 25/06/1998 của Bộ tài chính hướng dẫn quy chế quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã cho phép BHXH Việt Nam được trích 50% số
  45. tiền sinh lời do hoạt động đầu tư tăng trưởng để bổ sung nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở vật chất toàn ngành -Sự ra đời của Quyết định số 100/2001/QĐ-TTg ngày 28/06/2001 của Thủ tướng Chính Phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng đã tạo điều kiện để BHXH Việt Nam chủ động kinh phí chi đầu tư xây dựng cơ bản. 2.2.1.3 Hệ số huy động tài sản cố định Hệ số huy động TSCĐ là tỷ lệ % so sánh giữa giá trị TSCĐ được hình thành từ vốn đầu tư trong năm so với tổng mức vốn đầu tư trong năm: Biểu số 2: Hệ số huy động TSCĐ của BHXH Việt Nam (giai đoạn 1996-2001) Đơn vị tính: Triệu đồng Chỉ tiêu 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1996-2001 Tổng mức đầu tư 21.600 32.400 38.880 45.000 43.200 59.800 240.880 ban đầu Tổng quyết toán 6.480 12.960 19.440 25.920 25.920 38.880 129.600 được phê duyệt Hệ số huy động 30 40 50 58 60 65 54 TSCĐ (%) Nguồn: Phòng đầu tư XDCB – Ban tài chính – BHXH Việt Nam Qua biểu số 2 cho thấy: Hệ số huy động tài sản cố định của Bảo hiểm xã hội Việt Nam tăng nhanh qua các năm. Nếu như năm 1996 hệ số huy động tài sản cố định của toàn ngành BHXH Việt Nam mới có: 30% thì đến năm 2001 tăng lên 65% gấp hơn 2lần so với năm 1999, điều này phản ánh mức độ quản lý và sử dụng vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam năm sau so với năm trước được tập trung, mức độ đầu tư được tập trung cao hơn, thực hiện đầu tư dứt điểm, bám sát tiến độ xây dựng dự án, rút ngắn thời gian xây dựng, giảm chi phí quản lý trong quá trình thi công xây dựng. Sở dĩ có được kết quả này là do:
  46. -Trình độ quản lý vốn đầu tư XDCB của các Ban quản lý dự án đã từng bước được nâng lên qua các năm. -BHXH Việt Nam đã đúc rút được nhiều kinh nghiệm trong quá trình tổ chức quản lý vốn đầu tư XDCB -Số người phụ trách công tác quản lý đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam đã được bổ sung và tăng lên hàng năm cả về số lượng và chất lượng Tuy nhiên hệ số huy động TSCĐ của BHXH Việt Nam trong các năm từ 1996 đến 1998 còn quá thấp. So với hệ số huy động tài sản cố định của các công trình do Trung ương quản lý dao động từ 0,49 đến 0,69, các công trình địa phương quản lý hệ số huy động TSCĐ dao động trên dưới 0,8 cũng trong giai đoạn từ 1996-2001 thì chúng ta thấy rằng: Hệ số huy động TSCĐ ở Bảo hiểm xã hội Việt Nam còn quá thấp so với mặt bằng chung trong cả nước. Sở dĩ có tình trạng này là do: Một số Ban quản lý dự án còn có tâm lý trông chờ, ỷ lại, cho rằng: Vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam chủ yếu do ngân sách Nhà nước cấp cho nên không có cơ chế thu hồi vốn đầu tư. Chính tâm lý này đã khiến cho một số Ban quản lý dự án không phát huy hết trách nhiệm được giao, chưa bám sát địa bàn được giao quản lý, chưa thực hiện đầy đủ chức năng nhiệm vụ, mặc dù những Ban quản lý dự án có suy nghĩ như thế không phải là nhiều song cần phải được chấn chỉnh kịp thời từ phía lãnh đạo Bảo hiểm xã hội Việt Nam.
  47. 2.2.1.4 Tổ chức lập và phân bổ dự toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Biểu số 3: Kết quả lập và phân bổ dự toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam giai đoạn (1996-2001) Đơn vị tính: Triệu đồng Chỉ tiêu 1996 1997 1998 1999 2000 2001 *Miền Bắc -Tổng vốn đầu tư 8.640 11.340 15.552 17.100 12.960 23.920 XDCB -Số dự án bố trí 4 5 6 16 13 26 -Bình quân vốn/dự án 2.160 2.268 2.592 1.068,7 996,9 920 *Miền trung -Tổng vốn đầu tư 3.240 5.508 6.610 7.200 12.960 13.156 XDCB -Số dự án bố trí 2 3 3 8 13 15 -Bình quân vốn/dự án 1.620 1.836 2.203 900 996,9 877,1 *Miền Nam -Tổng vốn đầu tư 9.720 15.552 16.718 20.700 17.280 22.724 XDCB -Số dự án bố trí 4 6 6 19 17 23 -Bình quân vốn/dự án 2.430 2.592 2.786 1.089,5 1016,5 988 Nguồn: Phòng đầu tư XDCB – Ban kế hoạch tài chính – BHXH VN Qua biểu số 3 cho thấy: Công tác lập và phân bổ dự toán vốn đầu tư XDCB hàng năm của BHXH Việt Nam phân tán, dàn trải, kéo dài, một số dự án chưa đủ điều kiện đã ghi kế hoạch, qua kiểm tra định kỳ của Phòng đầu tư XDCB cho thấy có khoảng 10% số dự án của các tỉnh miền Tây Nam Bộ chưa đủ điều kiện đã tiến hành lập dự toán. Trong điều kiện vốn đầu tư XDCB còn thiếu và quá ít so với nhu cầu XDCB của toàn thì việc bố trí quá nhiều công trình, dự án đã khiến cho vốn ứ đọng ở khâu xây dựng dở dang rất lớn thường là từ 30%-40% tổng vốn đầu tư, bên cạnh đó còn có tình
  48. trạng: Do những mối “quan hệ” rất nhiều dự án chưa đủ điều kiện đã được bố trí danh mục dự án bố trí đủ điều kiện để được cấp phát hết vốn trong khi các dự án khác lại thiếu vốn, điều này đã gây lãng phí vốn nghiêm trọng. Tổng số vốn đầu tư XDCB, bình quân vốn đầu tư XDCB/dự án của Miền Nam là cao nhất, sau đó là miền Bắc trung bình, miền Trung là thấp nhất. Như vậy quy mô của một dự án đầu tư XDCB của Miền Nam là lớn nhất, điều này phản ánh công tác quản lý vốn của các ban quản lý dự án khu vực miền Nam là kém nhất, qua kiểm tra thực tế cho thấy: Phần lớn các dự án đầu tư XDCB của Miền Nam đều có quy mô lớn vượt quá so với nhu cầu thực tế, nhiều dự án đã xây dựng xong nhưng không thể quyết toán. Trong giai đoạn từ 1996-1998 Miền Nam có tổng số 16 dự án được đầu tư với tổng số vốn đầu tư XDCB: 41.990triệu đồng đã thực hiện dựng xong nhưng chỉ có 10 dự án được đưa vào sử dụng và quyết toán xong, có 4dự án đó là: Trụ sở BHXH các tỉnh: Bến Tre, Vĩnh Long, Long An, Khánh Hoà đã đưa vào sử dụng nhưng chưa được quyết toán do còn thiếu nhiều thủ tục hồ sơ như: Quyết định của cấp có thẩm quyền công nhận đơn vị trúng thầu, hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu. Một hiện tượng khác cũng tương đối phổ biến là khi lập và phê duyệt tổng dự toán, dự toán không theo sát các định mức kinh tế kỹ thuật của Nhà nước đã ban hành không sát với thực tế từng khu vực, thoát ly giá cả thực tế trên thị trường trong từng thời kỳ dẫn đến phê duyệt tổng mức đầu tư quá chênh lệch so với thực tế. Điển hình như: Đơn vị tính: triệu đồng Tổng mức Tổng dự toán Tổng dự toán Tên dự án đầu tư do tư vấn lập qua thẩm định 1.Tru sở BHXH Bến Tre 1.200 1.050 985 2.Trụ sở BHXH Vĩnh Long 1.085 996 920 3. Trụ sở BHXH Long An 965 890 845 Nguồn: Theo số liệu Báo cáo Phòng đầu tư XDCB BHXH Việt Nam
  49. 2.2.2.Phân tích thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Sơ đồ 2: Hệ thống quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Chính Phủ Chính phủ Bộ Tài chính Bộ kế hoạch đầu tư Bhxh việt nam (Tổng giám đốc) Ban kế hoạch tài chính Phòng đầu tư xây dựng Các ban quản lý dự án Qua sơ đồ trên cho thấy: -Chính Phủ trực tiếp quản lý BHXH Việt Nam
  50. -Bộ kế hoạch đầu tư đưa ra kế hoạch phân bổ các dự án đầu tư trong kế hoạch hàng năm của BHXH Việt Nam. -Bộ Tài chính thực hiện việc cấp phát vốn, thanh quyết toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam. -BHXH Việt Nam là chủ quản đầu tư, có trách nhiệm quản lý về quy hoạch, kế hoạch đầu tư, quy mô đầu tư, quy trình, chất lượng hiệu quả và tiến độ đầu tư, quản lý tổng mức đầu tư, tổng dự toán và phê duyệt quyết toán đầu tư xây dựng trụ sở làm việc của cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam và trụ sở làm việc của BHXH các tỉnh, BHXH các huyện trên cơ sở kế hoạch phân bổ các dự án đầu tư XDCB trong năm của Bộ kế hoạch đầu tư giành cho BHXH Việt Nam. -Ban kế hoạch tài chính làm nhiệm vụ lập kế hoạch vốn hàng năm theo tiến độ và yêu cầu mà BHXH Việt Nam đề ra, làm việc với Quỹ Hỗ trợ phát triển về tình hình sử dụng vốn đầu tư XDCB từng Quý để tổng hợp báo cáo Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. -Phòng đầu tư XDCB phối hợp với Ban quản lý dự án các tỉnh thực hiện nhiệm vụ: Xác định nhu cầu đầu tư XDCB của BHXH các tỉnh và nguồn vốn đầu tư được cân đối; thống kê báo cáo với Ban kế hoạch tài chính để phân bổ giao chỉ tiêu kế hoạch đầu tư XDCB cho từng địa phương về số lượng công trình được đầu tư trong năm, tiến độ đầu tư và nguồn vốn được cân đối. -Ban quản lý dự án có những nhiệm vụ cụ thể: +Ký hợp đồng với tổ chức tư vấn xây dựng. +Trình Tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam phê duyệt các dự án đầu tư, thiết kế kỹ thuật, tổng dự toán, hồ sơ mời thầu, kết quả đấu thầu. +Tổ chức đấu thầu và ký hợp đồng thi công, mua sắm thiết bị với nhà thầu.
  51. +Lập hồ sơ xin cấp đất (hoặc mua đất) để xây dựng trụ sở, tổ chức thực hiện đền bù, giải phóng mặt bằng, xin giấy phép xây dựng. +Nghiệm thu khối lượng, thanh toán với các đơn vị ký hợp đồng; tổ chức nghiệm thu công trình, bàn giao công trình đưa vào sử dụng. +Lập báo cáo quyết toán công trình để trình Bảo hiểm xã hội Việt Nam kiểm tra, thẩm định và phê duyệt quyết toán. Sơ đồ 3: Quy trình quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Lập dự toán vốn đầu tư XDCB cấp phát theo tiến độ thi công công trình Theo dõi kiểm soát chi phí phát sinh trong quá trình thi công -Đánh giá hạch toán chi phí -Nghiệm thu công trình Sau khi xác định nhu cầu đầu tư của địa phương, BHXH các tỉnh căn cứ vào nguồn vốn đầu tư XDCB hàng năm mà BHXH Việt Nam giành cho
  52. các tỉnh để lập dự toán gửi Phòng đầu tư XDCB thuộc Ban tài chính để thẩm định. Sau khi thẩm định bản dự toán, Phòng đầu tư XDCB gửi lên Ban kế hoạch Tài chính để xem xét cân đối nguồn vốn đầu tư XDCB của toàn ngành và trình Tổng giám đốc BHXH Việt Nam ra quyết định phê duyệt dự toán. Ngay sau đó BHXH Việt Nam gửi văn bản thông báo kế hoạch vốn đầu tư XDCB cho Quỹ Hỗ trợ phát triển để có cơ sở thực hiện việc cấp phát theo tiến độ thi công công trình. Khi công trình triển khai, Ban quản lý dự án các tỉnh chịu trách nhiệm theo dõi kiểm soát chi phí phát sinh trong quá trình thi công để kịp thời báo cáo BHXH Việt Nam. Khi công trình hoàn thành, Phòng đầu tư XDCB sẽ đánh giá hạch toán chi phí qua hồ sơ do Ban quản lý dự án các tỉnh gửi lên và lập biên bản nghiệm thu công trình. Trong quy trình trên thì việc lập dự toán là quan trọng nhất, bởi vì việc lập dự toán là cơ sở để quản lý vốn đầu tư XDCB, là cơ sở để thực hiện việc giải ngân vốn đầu tư XDCB, việc lập dự toán chính xác sẽ tránh được tình trạng thất thoát lãng phí rất lớn. Song thực tế hiện nay tại BHXH Việt Nam, công tác này chưa được làm tốt do chưa quy định chế độ trách nhiệm cụ thể cho BHXH các tỉnh cho nên việc lập dự toán không dựa trên những cơ sở khoa học. Có những dự toán quá lớn so với nhu cầu thực tế như công trình trụ sở BHXH tỉnh Vĩnh Long lập dự toán lên đến: 5.100triệu đồng trong khi các công trình trụ sở BHXH các tỉnh khác cùng trên địa bàn chỉ có: 2.050triệu đồng. Cũng có những công trình lúc lập dự toán rất thấp nhưng chi phí phát sinh lại rất lớn như trụ sở BHXH tỉnh Long An lập dự toán chỉ có: 1.800triệu đồng nhưng riêng chi phí phát sinh lên đến: 900triệu đồng. Công tác quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam chỉ được làm tốt khi việc giải ngân theo kịp tiến độ thi công công trình. Thực tế trong thời gian qua việc giải ngân vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam mới chỉ đựoc làm tốt ở Miền bắc, Miền Trung và đặc biệt là miền Nam công tác này rất kém. Chẳng hạn công trình trụ sở BHXH tỉnh Trà Vinh được phê duyệt dự toán đầu tư ngày: 20/03/1999 nhưng công trình chỉ bắt đầu có thể
  53. khởi công vào ngày: 18/01/2000 do nguồn vốn dầu tư XDCB chưa được giải ngân, công trình này đến 20/08/2001 mới được hoàn thành với giá trị được phê duyệt quyết toán chỉ có: 1.795 triệu đồng, nguyên nhân chính của sự chậm trễ này là do công tác giải ngân vốn quá chậm. 2.2.2.1 Công tác tạo nguồn vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Công tác tạo nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam có những đặc điểm riêng khác với các ngành khác: - Nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản của Bảo hiẻm xã hội Việt Nam chủ yếu được thực hiện bằng nguồn vốn từ Ngân sách Nhà nước, kể từ năm 1998 có thêm nguồn vốn do đầu tư tăng trưởng Quỹ bảo hiểm xã hội nhàn rỗi mang lại theo Quyết định số: 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/1/1998 của Thủ tướng Chính Phủ ban hành Quy chế quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Thông tư số: 85/1998/TT-BTC ngày 25/06/1998 của Bộ Tài chính Hướng dẫn quy chế quản lý tài chính đối với bảo hiểm xã hội Việt Nam. -Công tác tạo nguồn vốn phục vụ đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam chủ yếu được thực hiện dựa trên nhu cầu đầu tư XDCB của toàn ngành Bảo hiểm xã hội từ Trung ương đến các quận huyện, sau khi nhận được báo cáo tổng hợp nhu cầu đầu tư từ các địa phương, cân đối nguồn vốn được ngân sách cấp hàng năm, Phòng đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam sẽ lập báo cáo và kế hoạch đầu tư chi tiết trình Tổng giám đốc BHXH Việt Nam phê duyệt đầu tư. Nguồn vốn đầu tư cho XDCB của Bảo hiểm xã hội Việt Nam thực tế triển khai trong giai đoạn 1996-2001 như sau:
  54. Qua biểu số 4 cho thấy: Nguồn vốn phục vụ công tác đầu tư XDCB của Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã được phê duyệt quyết toán có sự thay đổi rõ rệt qua từng năm. Tổng số vốn đầu tư cho XDCB đã được phê duyệt uyết toán của BHXH Việt Nam tăng nhanh qua các năm, nếu như năm 1996 tổng số vốn đầu tư cho XDCB đã được phê duyệt quyết toán của BHXH Việt Nam mới chỉ có: 6.480triệu đồng thì đến năm 2001 tăng lên 38.880triệu đồng gấp 6 lần so với năm 1996. Trong cơ cấu vốn đầu tư cho xây dựng cơ bản , vốn do ngân sách Nhà nước cấp hàng năm đã giảm rõ rệt, từ 100% vào các năm 1996 và 1997 thì đến năm 1998 chỉ còn 60%, bên cạnh đó thì lãi do đầu tư ( Nguồn vốn tăng trưởng do được phép đầu tư nguồn vốn nhàn rỗi mang lại và được để lại 50% đầu tư cho xây dựng cơ bản) lại tăng từ 0% trong năm 1996 tăng lên đến 60% vào năm 2001. Trong điều kiện nền kinh tế còn nhiều khó khăn, Ngân sách Nhà nước còn rất nhiều khoản phải chi thì việc Bảo hiểm xã hội Việt Nam ngày càng chủ động trong việc tạo nguồn vốn phục vụ đầu tư XDCB là một tín hiệu rất đáng mừng. Có được những kết quả như trên là do: -Cơ chế quản lý đầu tư xây dựng đã tạo điều kiện rất nhiều cho BHXH Việt Nam trong hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản thông qua sự ra đời của Quyết định số: 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/1/1998 của Thủ tướng Chính Phủ ban hành Quy chế quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Thông tư số: 85/1998/TT-BTC ngày 25/06/1998 của Bộ Tài chính Hướng dẫn quy chế quản lý tài chính đối với bảo hiểm xã hội Việt Nam. Chính từ sự thay đổi hợp lý đó đã dẫn đến nguồn vốn phục vụ cho đầu tư XDCB của Bảo hiểm xã hội không ngừng tăng lên qua từng năm. -Trình độ tổ chức quản lý của BHXH Việt Nam đã được nâng cao, năng suất lao động tăng lên rõ rệt.
  55. Biểu số 5 : Tổng hợp năng suất lao động của cán bộ BHXH Việt Nam Năm 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Chỉ tiêu Số cán bộ BHXH 3.400 3.500 3.600 3.800 4.086 4.264 VN(người) Số khách 824 886 889 922 930 950 hàng/cán bộ Số thu BHXH/cán 756 1.000 1.056 1.065 1.249 1.478 bộ(triệu đ/người) Nguồn: Trung tâm tư liệu thông tin Bảo hiểm xã hội Việt Nam Qua biểu số 5 cho thấy: Năng suất lao động của toàn ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã tăng lên rõ rệt: Năm 1996 bình quân một cán bộ của BHXH Việt nam phục vụ được 824 đối tượng tham gia bảo hiểm và số thu bảo hiểm bình quân 1 cán bộ bảo hiểm đạt: 756 triệu đồng. Đến năm 1997 con số này đã tăng lên là: 886 đối tượng tham gia bảo hiểm được phục vụ/1 cán bộ bảo hiểm và: 1.000triệu đồng/1 cán bộ bảo hiểm. Cho đến năm 2001 con số này đã là: 950 đối tượng tham gia bảo hiểm được phục vụ/1 cán bộ bảo hiểm và: 1.478 triệu đồng/ 1cán bộ bảo hiểm, gấp hơn 1,15lần về số đối tượng tham gia bảo hiểm được 1cán bộ BHXH Việt Nam phục vụ, gấp hơn 1,95 lần về số thu BHXH bình quan 1 cán bộ BHXH mang lại. Như vậy năng suất lao động của bảo hiểm xã hội Việt Nam tăng lên do nhiều yếu tố nhưng trong đó có vai trò quan trọng của đầu tư xây dựng cơ bản đã mang lai hiệu quả rõ rệt, làm cho năng suất lao động toàn ngành bảo hiểm không ngừng tăng lên và số người được tham gia bảo hiểm xã hội trong toàn xã hội cũng vì thế mà tăng lên, điều này mang lại hiệu quả kinh tế xã hội hết sức to lớn, không thể tính bằng tiền.
  56. 2.2.2.2 Công tác tổ chức thực hiện vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Công tác tổ chức thực hiện vốn đầu tư xây dựng cơ bản của Bảo hiểm xã hội Việt Nam có những đặc điểm riêng khác với các ngành khác: -Nguồn vốn phục vụ cho hoạt động đầu tư XDCB của Bảo hiểm xã hội Việt Nam được Bộ tài chính cấp thông qua hệ thống Quỹ hỗ trợ phát triển (Trước đây là Quỹ hỗ trợ đầu tư quốc gia), không phải thông qua kho bạc như các ngành khác. Cụ thể trong văn bản số: 112/QHTĐT-KT ngày 23/11/1998 của Quỹ hỗ trợ đầu tư quốc gia hướng dẫn mở tài khoản và hạch toán kế toán tiền gửi vốn bổ sung XDCB của BHXH Việt Nam. -Quyết toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam được thực hiện đối với từng dự án, không thực hiện quyết toán vốn đầu tư XDCB theo năm kế hoạch như đối với các dự án đầu tư XDCB của các doanh nghiệp khác. Sơ đồ 4: Phối hợp thực hiện giải ngân vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Quỹ Hỗ trợ phát triển BHXH Việt Nam Chi nhánh Các Ban quản lý Quỹ Hỗ trợ dự án phát triển Qua sơ đồ 4 cho thấy: Khi có nhu cầu chuyển tiền cho các Ban quản lý dự án, BHXH Việt Nam lập Uỷ nhiệm chi gửi đến Quỹ Hỗ trợ phát triển yêu cầu chuyển tiền cho các Ban quản lý dự án. Căn cứ Uỷ nhiệm chi do BHXH Việt Nam lập, Quỹ Hỗ trợ phát triển làm thủ tục chuyển tiền qua ngân hàng và lập giấy báo Nợ gửi BHXH Việt Nam. Khi nhận được thông
  57. báo kế hoạch đầu tư XDCB năm của BHXH Việt Nam gửi các Ban quản lý dự án đồng gửi Chi nhánh Quỹ Hỗ trợ phát triển, Chi nhánh Quỹ Hỗ trợ phát triển khẩn trương liên hệ với các Ban quản lý dự án đề nghi cung cấp các tài liệu ban đầu của dự án. Sau khi nhận đủ các tài liệu theo yêu cầu, Chi nhánh Quỹ kiểm tra tính hợp pháp, hợp lý của tài liệu, hướng dẫn Ban quản lý dự án mở tài khoản tiền gửi và tài khoản vốn cấp phát tại Chi nhánh Quỹ theo quy định. Công tác cấp phát vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam cho các Ban quản lý dự án chủ yếu thông qua các công việc: -Cấp phát vốn cho quy hoạch: Đó là toàn bộ những chi phí để thực hiện dự án. -Cấp phát vốn chuẩn bị đầu tư. -Cấp phát vốn thực hiện dự án đầu tư bao gồm: +Cấp phát vốn xây lắp: cấp phát thanh toán khối lượng xây lắp hoàn thành, cấp phát năm cuối của dự án (Hoặc hạng mục) và cấp phát lần cuối của dự án. +Cấp phát vốn thiết bị: Cấp phát vốn tạm ứng, Cấp phát vốn thanh toán thiết bị hoàn thành lắp đặt +Cấp phát vốn kiến thiết cơ bản khác Tình hình quản lý cấp phát vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam giai đoạn (1996-2001) được thể hiện trên biểu số 6
  58. Qua biểu số 6 cho thấy: Quá trình cấp phát vốn đầu tư XDCB cho các dự án đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam tăng nhanh qua các năm cả về số tương đối và tỷ lệ. Nếu như năm 1996, số cấp phát thực tế mới chỉ có: 8.000triệu đồng thì năm 2001 tăng lên 47.840triệu đồng gấp hơn 5lần so với năm 1996. Nếu như năm 1996 tỷ lệ cấp phát vốn thực tế so với kế hoạch mới chỉ đạt: 37% thì năm 2001 tăng lên 80% gấp hơn 2 lần so với năm 1996. Sở dĩ có được kết quả trên là do: -Việc cấp phát vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam được thực hiện trên cơ sở chấp hành nghiêm chỉnh trình tự đầu tư xây dựng, đúng mục đích, đúng kế hoạch, tức là chỉ được cấp vốn cho việc thực hiện đầu tư XDCB các dự án và việc cấp vốn đó đã đảm bảo đúng theo kế hoạch của BHXH Việt Nam. -Trong các năm 1996, 1997 toàn bộ vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam là từ nguồn Ngân sách Nhà nước cho nên việc cấp phát vốn hoàn toàn theo cơ chế “xin, cho”, tỷ lệ cấp phát thực tế so với kế hoạch rất thấp. Kể từ năm 1998 trong cơ cấu vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam ngoài vốn từ Ngân sách Nhà nước, còn có vốn từ lãi do đầu tư tăng trưởng mang lại và số vốn này chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng số vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam, chính điều này dẫn đến tỷ lệ cấp phát thực tế so với kế hoạch ngày càng cao, đó là do BHXH Việt Nam chủ động về nguồn vốn đầu tư XDCB khi được giữ lại lãi do đầu tư tăng trưởng để phục vụ cho hoạt động đầu tư XDCB Khi nguồn vốn phục vụ cho hoạt động đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam đã được giải ngân, việc tổ chức thực hiện như thế nào là một vấn đề rất đáng được quan tâm. Tình hình tổ chức thực hiện vốn đầu tư XDCB của Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong giai đoạn từ 1996 đến 2001.
  59. Biểu số 7 : Cơ cấu vốn đầu tư XDCB được phê duyệt quyết toán của BHXH Việt Nam (giai đoạn 1996-2001) Đơn vị tính: Triệu đồng 1996- STT Cơ cấu vốn 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2001 1 Vốn xây lắp 5.832 11.664 16.524 22.032 20.736 29.212 106.000 2 Vốn thiết bị 324 648 1.944 2.592 2.592 2.300 10.400 3 Vốn KTCB khác 324 648 972 1.296 2.592 7.368 13.200 4 Tổng vốn đầu tu 6.480 12.960 19.440 25.920 25.920 38.880 129.600 được phê duyệt Nguồn: Phòng đầu tư XDCB- Ban tài chính - BHXH Việt Nam Qua biểu số 7 cho thấy: Tỷ lệ vốn xây lắp trong tổng vốn đầu tư có xu hướng giảm. Năm 1996 tỷ lệ vốn xây lắp trong tổng vốn đầu tư là: 90%. đến năm 2000 giảm xuống còn 80% và đến năm 2001 giảm xuống còn 75%. Tỷ lệ vốn thiết bị trong tổng vốn đầu tư có xu hướng tăng. Năm 1996 tỷ lệ vốn thiết bị trong tổng vốn đầu tư XDCB là: 5% thì đến năm 2000 con số này đã là: 10% nhưng nhìn chung tỷ lệ vốn thiết bị trong tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản tương đối ổn định ở mức bình quân 8%. Có thực trạng này là do sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, hiện nay tất cả cán bộ viên chức nói chung và cán bộ viên chức ngành bảo hiểm nói riêng không thể làm việc tốt khi mà thiếu các thiết bị cơ bản phục vụ cho công việc như: Máy vi tính, các phần mềm ứng dụng, máy photocoppy, máy điều hoà nhiệt độ .Sẽ là vô nghĩa nếu chỉ chú trọng tập trung đầu tư xây lắp nên những công trình to lớn nhưng không có hoặc thiếu các trang thiết bị -Tỷ lệ vốn kiến thiết cơ bản khác trong tổng vốn đầu tư tương đối ổn định, từ năm 1996 đến năm 2001 đều ở con số 5%, riêng chỉ có năm 2000 là 10%. Sự ổn định về tỷ lệ của vốn KTCB khác ở thời kỳ 1996-1999 phản ánh trình độ tổ chức quản lý vốn đầu tư XDCB của các ban quản lý dự án là
  60. rất tốt, hầu như các khoản chi phí phát sinh là rất nhỏ, quá trình chấn chỉnh công tác quản lý trong lĩnh vực đầu tư và xây dựng đạt hiệu quả cao, vì vậy các khoản chi phí thuộc thành phần vốn này giảm. Riêng trong năm 2000 tỷ lệ tăng đột biến đạt 10%, là do: Các Ban quản lý dự án chưa có định mức chuẩn để lập dự toán cho các loại chi phí thuộc thành phần vốn này, nên cũng làm cho tỷ lệ vốn KTCB khác tăng lên chưa hợp lý. Biểu số 8: Các dự án đầu tư được phê duyệt dự toán của BHXH Việt Nam giai đoạn 1996-2001 Đơn vị tính: Triệu đồng Chỉ tiêu 1996 1997 1998 1999 2000 2001 96-2001 Tổng vốn đầu tư đề 30.850 45.000 51.840 57.690 54.000 72.920 312.300 nghị Tổng vốn đầu tư được 21.600 32.400 38.880 45.000 43.200 59.800 240.880 duyệt Chênh lệch 9.250 12.600 12.960 12.690 10.800 13.120 71.420 Tỉ lệ vốn đầu tư được 70 72 75 78 80 82 77 duyệt/ vốn đề nghị(%) Nguồn: Phòng đầu tư XDCB – Ban tài chính – BHXH Việt Nam Qua biểu số 8 cho thấy: Bình quân trong giai đoạn 1996-2001 Tổng vốn đầu tư được duyệt so với Tổng vốn đầu tư đề nghị đạt 77%, điều đó cũng có nghĩa là có: 23% số dự án trình lên Bảo hiểm xã hội Việt Nam nhưng không được phê duyệt dự toán đầu tư xây dựng, qua phân tích chúng ta nhận thấy: Trong thời kỳ 1996-1998 thì giá trị đầu tư được phê duyệt dự toán so với giá trị dự án đề nghị chỉ đạt bình quân: 73%, trong đó năm 1996 chỉ đạt 70%. Điều này phản ánh: trong giai đoạn 1996-1998 đặc biệt là năm 1996 giá trị các dự án được phê duyệt dự toán là rất thấp, chứng tỏ năng lực, hiệu quả làm việc của các Ban quản lý dự án là rất thấp, có nhiều dự án không mang tính khả thi hoặc tính khả thi rất thấp cho nên đã không được phê duyệt dự toán. Điều này cũng có thể được lý giải do:
  61. Năm 1996 là năm mới bắt đầu triển khai quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, phần lớn các cán bộ trong Ban quản lý dự án đều là kiêm nhiệm cho nên rất thiếu kinh nghiệm trong lĩnh vực đầu tư và xây dựng. 2.2.2.3 Công tác kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam Công tác kiểm tra kiểm soát giữ một vai trò hết sức quan trọng trong quá trình quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản. Biểu số 9: Kết quả kiểm tra kiểm soát hồ sơ dự toán, quyết toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam giai đoạn (1996-2001) Đơn vị tính: Triệu đồng Năm Loại hồ sơ Số hồ sơ Giá trị Giá trị Tỷ lệ kiểm tra giảm giảm 1996 -Dự toán 10 19.600 980 5% -Quyết toán 8 5.400 280,8 5,2% 1997 -Dự toán 12 28.000 1.624 5,8% -Quyết toán 10 8.900 534 6% 1998 -Dự toán 15 32.000 2.112 6,6% -Quyết toán 12 15.200 1.094,4 7,2% 1999 -Dự toán 32 40.800 3.060 7,5% -Quyết toán 20 20.200 1.575,6 7,8% 2000 -Dự toán 34 42.300 3.384 8% -Quyết toán 22 22.100 1.812,2 8,2% 2001 -Dự toán 40 52.000 4.472 8,6% -Quyết toán 36 36.000 3.240 9% Nguồn: Phòng đầu tư XDCB – Ban kế hoạch tài chính – BHXH VN Qua biểu 9 cho thấy: Công tác kiểm tra kiểm soát hồ sơ dự toán, quyết toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam ngày càng tốt hơn. Năm
  62. 1996 Phòng đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam mới chỉ kiểm tra kiểm soát được 10 hồ sơ dự toán với giá trị kiểm tra: 19.600triệu đồng, đến năm 2001 tăng lên 40hồ sơ với giá trị kiểm tra: 52.000triệu đồng, gấp 4lần về số hồ sơ được kiểm tra, gấp hơn 2,6lần về giá trị được kiểm tra so với năm 1996. Nếu như năm 1996 Phòng đầu tư XDCB mới chỉ kiểm tra được 8hồ sơ quyết toán với giá trị kiểm tra: 5.400triệu đồng thì năm 2001 tăng lên: 36hồ sơ với giá trị kiểm tra đạt: 36.000triệu đồng, tăng hơn 4lần về số hồ sơ, tăng hơn 6 lần về giá trị được kiểm tra. Qua quá trình kiểm tra, số sai sót được phát hiện ngày càng tăng thông qua: Giá trị giảm đối với hồ sơ quyết toán năm 1996 mới chỉ có: 280,8triệu đồng, tỷ lệ giảm là: 5,2% đến năm 2001 tăng lên 3.240triệu đồng với tỷ lệ: 9%, gấp hơn 11 lần so với năm 1996 về giá trị giảm, gấp hơn1,7 lần về tỷ lệ giảm. Điều đó phản ánh công tác kiểm tra kiểm soát vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam đã đạt được những kết quả rất tốt, nhưng bên cạnh đó cũng có điều đáng buồn và đáng lo ngại đó là: Tình trạng thất thoát vốn trong đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam ngày càng tăng về số lượng và lớn về giá trị. Sở dĩ có tình trạng trên là do: -Do cơ chế quản lý vốn đầu tư chưa phù hợp : Thực tế hiện nay tại Bảo hiểm xã hội Việt Nam tồn tại tình trạng: Các đơn vị xây dựng, chủ đầu tư, tư vấn, giám sát nghiệm thu công trình đều do một cơ quan chủ quản làm là Bảo hiểm xã hội Việt Nam, vì vậy chất lượng công trình khó có thể tốt được và tiền của Nhà nước rất dễ bị thất thoát các hành vi sai trái rất dễ được cho qua, an toàn của tài chính và xã hội sẽ không được bảo đảm. -Do số cán bộ làm công tác quản lý đầu tư xây dựng cơ bản còn quá mỏng: Hiện nay tại phòng đầu tư xây dựng cơ bản chỉ có: 10 cán bộ làm công tác quản lý đầu tư xây dựng cơ bản. -Các Ban Quản lý dự án ở địa phương chưa có nhiều kinh nghiệm làm công tác quản lý đầu tư nên còn nhiều lúng túng trong việc triển khai thực hiện công tác đầu tư.
  63. 2.2.2.4Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam a) Cơ chế chính sách quản lý đầu tư xây dựng của Nhà nước Trong điều 16 Quyết định số 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/01/1998 của Thủ tướng Chính Phủ về việc Ban hành Quy chế quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam có nói rõ: “Khi tiến hành đầu tư xây dựng bằng nguồn vốn do ngân sách Nhà nước cấp phát và nguồn vốn trích từ khoản lãi do đầu tư tăng trưởng Quỹ đem lại, Bảo hiểm xã hội Việt Nam phải thực hiện đúng các quy định hiện hành về quản lý đầu tư và xây dựng của Chính Phủ và các văn bản hướng dẫn của các Bộ, ngành về công tác quản lý đầu tư xây dựng cơ bản” *Những thuận lợi và khó khăn khi có sự thay đổi trong cơ chế chính sách quản lý đầu tư xây dựng mà Bảo hiểm xã hội Việt Nam gặp phải: -Những thuận lợi: +Trước năm 1998, tức là trước Quyết định số 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/1/1998 của Thủ tướng Chính Phủ thì vốn cho đầu tư xây dựng cơ bản của BHXH Việt Nam chỉ có nguồn duy nhất đó là ngân sách Nhà nước cấp dần hàng năm. Sau Quyết định số 20/1998/QĐ-TTg ngày 26/1/1998 của Thủ tướng Chính Phủ thì vốn cho đầu tư xây dựng ngoàI nguồn do ngân sách cấp dần hàng năm còn nguồn to lớn đó là được phép trích 50% số tiền sinh lời do hoạt động đầu tư tăng trưởng. Chính Quyết định này đã tạo đIều kiện rất lớn để BHXH Việt Nam có nguồn vốn XDCB rất lớn để đầu tư xây dựng cơ sở vật chất trong toàn ngành. +Trước khi văn bản số 112/QHTĐTPT-KT ngày 23/11/1998 của Quỹ hỗ trợ đầu tư quốc gia (nay là Quỹ hỗ trợ phát triển) về việc hướng dẫn mở tài khoản và hạch toán kế toán tiền gửi vốn bổ sung XDCB của BHXH Việt Nam ra đời, BHXH Việt Nam gặp rất nhiều khó khăn trong việc giải ngân cấp phát vốn đầu tư XDCB cho Ban quản lý dự án các tỉnh. Nhưng sau khi
  64. có văn bản trên, cùng với sự ra đời của văn bản số: 1581/HTPT/TDTW ngày 30/10/2000 của Quỹ Hỗ trợ phát triển về việc hướng dẫn cấp phát thanh toán vốn đầu tư bổ sung của BHXH Việt Nam, việc tiếp nhận cũng như cấp phát vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam gặp rất nhiều thuận lợi: thời gian rút ngắn rất nhiều, công tác hạch toán kế toán dễ dàng, đơn giản hơn trước rất nhiều. -Những khó khăn: Sự ra đời của Quyết định số 100/2001/QĐ-TTg ngày 28/06/2001 của Thủ tướng Chính Phủ về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Quy chế quản lý tài chính dối với BHXH Việt Nam, trong đó có sửa đổi điều 18: Về phần lời do đầu tư tăng trưởng để lại bổ sung nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở vật chất của toàn hệ thống BHXH Việt Nam đã gây ra nhiều khó khăn trong việc quản lý vốn đầu tư XDCB như: Toàn bộ công tác hạch toán kế toán vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam phải thay đổi, Có nhiều dự án dang chuẩn bị phê duyệt phải xem xét lại để cân đối nguồn vốn b)Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật cũng đã tác động to lớn đến lĩnh vực trang thiết bị phục vụ văn phòng, điều này tác động đến quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam. Trong cơ cấu vốn đầu tư XDCB, tỉ trọng vốn giành cho mua sắm thiết bị trong tổng số vốn đầu tư ngày càng tăng, như vậy so với việc quản lý vốn đầu tư XDCB chỉ chú trọng nhiều cho phần xây lắp như trước đây, bây giờ sẽ chú trọng hơn về phần mua sắm trang thiết bị, điều này là cơ sở quan trọng để đáp ứng mục tiêu hiện đại hoá cơ sở vật chất toàn ngành BHXH Việt Nam c)Trình độ tổ chức quản lý Trình độ tổ chức quản lý vốn đầu tư XDCB của BHXH Việt Nam được xem xét đánh giá qua biểu số 10, dựa trên số công trình xây dựng theo kế hoạch, số công trình hoàn thành, số công trình thực tế đưa vào sử dụng.