Đề tài Hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay

75 trang nguyendu 8540

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

de_tai_hoan_thien_cong_tac_quan_ly_thue_thu_nhap_ca_nhan_o_v.doc

Nội dung text: Đề tài Hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay

1 Lời Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong báo cáo chiến lược phát triển kinh tế- xã hội 2001- 2010 của Ban chấp hành Trung ương khóa VIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam viết “tiếp tục cải cách hệ thống thuế phù hợp với tình hình đất nước và cam kết quốc tế. Bổ sung hoàn thiện, đơn giản hóa các sắc thuế, từng bước áp dụng hệ thống thuế thống nhất, không phân biệt doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác nhau, doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. áp dụng thuế thu nhập cá nhân thống nhất và thuận lợi cho mọi đối tượng chịu thuế, bảo đảm công bằng xã hội và tạo động lực phát triển. Hiện đại hóa công tác thu thuế và tăng cường quản lý của nhà nước”. Thuế thu nhập cá nhân là một loại thuế trực thu tính trên phần thu nhập thực tế mà các cá nhân nhận được trong từng năm, từng tháng, từng lần phát sinh thu nhập. Tiến tới Việt Nam gia nhập vào WTO, do vậy tất cả các chính sách thuế hiện hành đều đã được thay đổi theo hướng giảm nghĩa vụ thuế. Chẳng hạn từ năm 2000 đến nay, thuế chuyển quyền sử dụng đất được giảm tới 25 lần, thuế trước bạ giảm 50%. Hiện nay ngành thuế cũng đã xóa bỏ trên 300 loại phí không cần thiết, một số loại như phí đường bộ, hàng hải giảm tới 30%-40%. Theo tính toán ban đầu, khi cắt giảm các loại thuế và chi phí này, Nhà nước bị thất thu trên 1.000 tỷ đồng. Hiện ngân sách Nhà nước phụ thuộc vào 3 khoản thu chủ yếu gồm xuất nhập khẩu chiếm 25% ngân sách, tương đương khoảng 60.000 tỷ đồng mỗi năm. Số thu từ xuất khẩu dầu thô cũng vào khoảng 25%. Như vậy còn khoảng 50% ngân sách Nhà nước là các khoản thu nội địa, nhưng khoản thu nội địa này cũng đang một ngày giảm do chính sách thuế liên tục được thay đổi để thực hiện theo cam kết. Tính đến thời điểm này đã có tớ trên 1.000 dòng thuế được cắt giảm. Chính vì thế để bù đắp cho sự giảm sút này Chính phủ cần quan tâm hơn đến thuế trực thu. Tuy nhiên, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp cũng nên giảm dần tới mức tương ứng với các nước trong khu vực nhằm khuyến khích hoạt động sản xuất kinh doanh. Vì vậy, chính phủ cần phải sớm có những biện pháp đối với thuế thu nhập cá nhân nhằm tận thu cho ngân sách từ loại thuế này. ở nước ta hiện nay, quản lý thuế nói chung và quản lý thuế thu nhập cá nhân nói riêng còn nhiều hạn chế kể từ việc ban hành pháp lệnh thuế đến tổ chức thực hiện cũng như thanh tra thuế. Nếu như chúng ta không sớm khắc phục những hạn chế này thì khi Việt Nam gia nhập vào WTO sẽ gặp phải rât nhiều bất lợi. Chính vì thế, công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam cần phải được hoàn thiện để đáp ứng những yêu cầu trong xu thế hội nhập và phát triển nhanh chóng hiện nay.
2 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Xuất phát từ thực tế của Việt Nam, trên giác độ quản lý để góp phần đẩy mạnh công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân và để chống lại nạn thất thu thuế thu nhập cá nhân và tăng ngân sách nhà nước, nên em đã chọn nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và phát triển thành công trình dự thi “giải thưởng sinh viên nghiên cứu khoa học”. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi của đề tài này em tập trung nghiên cứu về công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở nước ta từ năm 1990 đến nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu, trong đó chủ yếu là phương pháp phân tích và tổng hợp, các phương pháp định tính, định lượng và các công cụ thống kê, khảo sát thực tế. 5 Những đóng góp khoa học của đề tài - Hệ thống hoá các vấn đề lý thuyết về công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. - Trình bày thực trạng công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân của nước ta từ năm 1990 đến nay. - Đề xuất các giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở nước ta. 6. Kết cấu của luận văn Mục lục Mở đầu Chương 1: Những vấn đề cơ bản về công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân Chương 2: Thực trạng công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam Kết luận Danh mục tài liệu tham khảo
3 Chương 1 Những vấn đề cơ bản về công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân 1.1 Vai trò của thuế thu nhập cá nhân 1.1.1 Khái niệm thuế thu nhập cá nhân Thuế vừa là phạm trù kinh tế, vừa là phạm trù lịch sử. Lịch sử xã hội loài người đã chứng minh rằng thuế ra đời là một tất yếu khách quan, gắn với sự hình thành và phát triển của nhà nước. Để duy trì sự tồn tại đồng thời với việc thực hiện các chức năng của mình, nhà nước cần có nguồn vật chất để thực hiện những chỉ tiêu có tính chất xã hội. Bằng quyền lực chính trị, nhà nước thu một bộ phận của cải xã hội để có được nguồn vật chất đó. Quan hệ thu, nộp những nguồn vật chất này chính là thuế. Từ sự phân tích khái quát đó có thể cho thấy, thuế là một khoản thu của ngân sách nhà nước mang tính bắt buộc, không mang tính hoàn trả trực tiếp và được pháp luật quy định đối với các tổ chức kinh tế xã hội cũng như mọi thành viên trong xã hội . - Căn cứ theo đối tượng đánh thuế, nghĩa là thuế đánh trên cái gì, thuế được chia thành: + thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp + Thuế tài sản như thuế sử dụng tài sản nhà nước (thuế sử dụng đất nông nghiệp , thuế tài nguyên ), thuế chuyển nhượng tài sản ( thuế chuyển giao quyền sử dụng đất, thuê mua, bán các tài sản như nhà, xe cộ ). + Thuế tiêu dùng đánh vào hàng hóa, dịch vụ lưu thông trên thị trường trong nước và xuất nhập khẩu như thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt - Căn cứ theo tính chất chuyển giao của thuế thì thuế được chia thành hai loại là thuế trực thu và thuế gián thu: + Thuế gián thu là các thứ thuế mà người nộp thế gián tiếp nộp thuế cho người tiêu dùng, họ không phải là người chịu thuế. Đặc điểm cơ bản của thuế gián thu là được cấu thành trong giá cả hành hóa, dịch vụ để bán ra. ở đây có sự chuyển giao gánh nặng thuế từ người nộp thuế theo luật định sang người tiêu dùng qua cơ chế giá cả. ở nước ta, đó là các thứ thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
4 + Thuế trực thu là các thứ thuế trực tiếp huy động một phần thu nhập của các đối tượng có nghĩa vụ nộp thuế. Đặc điểm cơ bản của thuế trực thu là đối tượng nộp thuế và đối tượng chịu thuế là một. Nó đánh trực tiếp vào người nộp thuế, tức là người có thu nhập chịu thuế làm giảm phần thu nhập của họ. ở đây không có hiện tượng chuyển giao gánh nặng thuế cho người khác chịu. ở nước ta, đó là các thứ thuế như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế sử dụng đất nông nghiệp. Trong các loại thuế trực thu, thuế thu nhập cá nhân ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nguồn thu đối với ngân sách nhà nước. Khái niệm thuế thu nhập cá nhân : Bất kỳ một quốc gia nào có nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường đều coi thuế thu nhập cá nhân là một sắc thuế có tầm quan trọng lớn trong việc huy động nguồn thu cho ngân sách và thực hiện công bằng xã hội. Vậy ta có khái niệm về thuế thu nhập cá nhân như sau: “Thuế thu nhập cá nhân là một loại thuế trực thu đánh vào thu nhập thực nhận của các cá nhân trong một năm, từng tháng hoặc từng lần”. Thuế thu nhập cá nhân lần đầu tiên ra đời ở Anh (1841) sau đến Nhật (1887), Đức (1889), Mỹ (1913) và Mỹ trở thành quốc gia có tỷ suất thuế thu nhập cá nhân lớn nhất thế giới chiếm tới 35% - 60% tổng thu từ thuế vào ngân sách nhà nước. Trung Quốc, thuế thu nhập cá nhân ra đời từ năm 1941 nhưng đến năm 1955 mới trở thành một sắc thuế độc lập. ở Pháp, thuế thu nhập cá nhân ra đời năm 1961, Liên Xô năm 1922,Hàn Quốc năm 1974 và cho đến nay theo thống kê của ERNST& YOUNG tại “the global Excutive” hiện nay thế giới có hơn 136 nước áp dụng thuế thu nhập cá nhân. Thuế thu nhập cá nhân trên thế giới thông thường đánh vào cả cá nhân kinh doanh và cá nhân không kinh doanh. Thuế này được coi là loại thuế đặc biệt vì có lưu ý đến hoàn cảnh của các cá nhân có thu nhập phải nộp thuế thông qua việc xác định miễn, giảm thuế hoặc khoản miễn trừ đặc biệt . 1.1.2 Đặc điểm thuế thu nhập cá nhân + Thuế thu nhập cá nhân là một hình thức động viên mang tính bắt buộc trên nguyên tắc theo luật định. Phân phối khoản thu nhập qua thuế thu nhập cá nhân gắn với quyền lực, sức mạnh của Nhà nước.
5 + Thuế thu nhập cá nhân là khoản đóng góp không hoàn trả trực tiếp cho người nộp. Nó vận động một chiều, không phải là khoản thù lao mà người nộp thuế phải trả cho Nhà nước do được hưởng các dịch vụ Nhà nước cung cấp. + Thuế thu nhập cá nhân luôn gắn với chính sách xã hội của mỗi quốc gia. hầu hết các quốc gia đều gắn chính sách thuế thu nhập cá nhân với một số chính sách xã hội khác ( như phúc lợi công cộng, chăm sóc sức khỏe ). + Thuế thu nhập cá nhân là thuế trực thu. Do vậy, người nộp thuế cũng là người chịu thuế. + Thuế thu nhập cá nhân có diện thu thuế rất rộng, tất cả các cá nhân có thu nhập bao gồm: công dân nước sở tại và người nước ngoài cư trú thường xuyên hay không thường xuyên tại nước đó và hầu như tất cả số thu nhập có được của các cá nhân đều phải tính thuế không kể nguồn thu nhập phát sinh trong nước hay ngoài nước. Chính vì vậy, khả năng tạo nguồn thu cho ngân sách của thuế thu nhập cá nhân rất cao. + Việc đánh thuế thu nhập cá nhân thường áp dụng theo nguyên tắc thuế suất lũy tiến từng phần. Đặc điểm này xuất phát từ vai trò chủ yếu của thuế thu nhập cá nhân là điều tiết mạnh người có thu nhập cao, góp phần thực hiện công bằng xã hội. Do vậy, việc sử dụng thuế suất lũy tiến từng phần sẽ đáp ứng được nhu cầu đó vì phần thu nhập tăng thêm càng cao thì sẽ phải tính thuế suất càng cao. + Xét về góc độ kinh tế, thuế thu nhập cá nhân có tính trung lập cao hơn so với các loại thuế khác vì việc tăng hay giảm thuế thu nhập cá nhân hầu như không kéo theo những biến đổi về cơ cấu kinh tế 1.1.3 Vai trò của thuế thu nhập cá nhân Là một bộ phận của hệ thống thuế, thuế thu nhập cá nhân vừa mang các vai trò chủ yếu của thuế nói chung, vừa có các vai trò riêng mà các loại thuế khác không có được. 1.1.3.1 Đối với nền kinh tế- xã hội - Tạo lập nguồn tài chính cho ngân sách nhà nước. Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, trong đó thuế thu nhập cá nhân là một trong những bộ phận quan trọng cấu thành thuế nói chung nên cũng góp một phần quan trọng để tạo nguồn tài chính cho nhà nước. Thuế thu nhập cá nhân được tính với diện rộng, khả năng tạo nguồn thu cho ngân sách rất lớn. Bên cạnh đó, thuế thu nhập cá nhân tác động trực tiếp vào thu nhập của dân cư mà người dân của bất kỳ quốc gia nào cũng đều mong muốn và cố gắng có thu nhập ngày càng cao để nâng
6 cao đời sốngvật chất tinh thần. Thuế thu nhập cá nhân luôn có sự gia tăng nhanh chóng cùng với sự tăng lên của thu nhập bình quân đầu người. - Góp phần thực hiện công bằng xã hội Thực hiện công băng xã hội là một trong nhưng vai trò quan trọng của thuế nói chung, ngoài ra với thuế thu nhập cá nhân vùng với việc thực hiện biểu thuế luỹ tiến từng phần, thuế thu nhập cá nhân đã thực hiện được việc điều tiết thu nhập, đảm bảo công bằng trong xã hội. - Điều tiết thu nhập , tiêu dùng và tiết kiệm Thuế thu nhập cá nhân cũng có tác dụng điều tiết vĩ mô đối với nền kinh tế. Loại thuế này điều tiết trực tiếp thu nhập cá nhân nên một mặt tác động trực tiếp đến tiết kiệm, mặt khác làm cho khả năng thanh toán của các cá nhân bị giảm.Từ đó cầu hàng hoá, dịch vụ giảm sẽ tác động đến sản xuất. - Góp phần phát hiện thu nhập bất hợp pháp Thực tế đã chứng minh nhiều khoản thu nhập của một số cá nhân nhận được từ việc thực hiện các hành vi bất hợp pháp hoặc bằng cách lợi dụng những kẽ hở của pháp luật mà nhà nước không kiểm soát được như tham ô, nhận hối, buôn bán hàng quốc cấm, trốn tránh thuế , lừa đảo chiếm đoạt tài sản của nhà nước và công dân Những hành vi này ảnh hưởng rất xấu đến đời sống kinh tế–xã hội của mỗi quốc gia. Phải kết hợp hữu hiệu nhiều biện pháp để ngăn chặn và chống lại những hành vi trên, một trong số các biện pháp ngăn chặn đó thì phải kể đến vai trò của thuế thu nhập cá nhân. 1.1.3.2 Đối với hệ thống thuế - Góp phần khắc phục nhược điểm của một số loại thuế khác Một số thuế gián thu như thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt đều có nhược điểm là có tính luỹ thoái và ảnh hưởng đến người nghèo nhiều hơn người giàu vì khi tiêu thụ cùng một lượng hàng hoá mọi người không phân biệt giàu nghèo và đều phải chịu thuế như nhau. Nếu tính thuế thu nhập cá nhân theo phương pháp luỹ tiến từng phần sẽ góp phần khắc phục được nhược điểm này - Góp phần hạn chế sự thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp Trong doanh nghiệp thường tồn tại cả thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân. Giữa hai loại thuế này luôn luôn tồn tại mối quan hệ gắn bó với nhau. Thuế thu nhập cá nhân còn góp phần khắc phục sự thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp khi có sự thông đồng giữa các doanh nghiệp hay giữa doanh nghiệp với cá nhân. Trong trường hợp doanh nghiệp kê khai cao hơn thực tế những chi phí phải trả
7 cho các cá nhân để làm giảm thu nhập tính thuế của doanh nghiệp hòng trốn thuế thu nhập doanh nghiệp thì các cá nhân nhận được những khoản trả nói trên sẽ phải nộp thêm thuế thu nhập cá nhân đối với phần thu nhập nhận được kê khai tăng thêm đó. Thu nhập của doanh nghiệp tăng thường kéo theo sự tăng lên của thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp. Tóm lại, Thuế thu nhập cá nhân đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, vì công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân còn nhiều hạn chế nên những vai trò này vẫn chưa thực sự được phát huy ở những nước chậm phát triển. 1.2 Nội dung công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân 1.2.1 khái niệm công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân Quản lý thuế thu nhập cá nhân là sự tác động có chủ đích của các cơ quan chức năng trong bộ máy nhà nước đối với quá trình tính và thu thuế thu nhập cá nhân để thay đổi quá trình này nhằm tạo nguồn thu cho ngân sách và đạt được các mục tiêu nhà nước đặt ra. Công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân nhằm đạt được các mục tiêu cơ bản sau: - Tăng cường tập trung, huy động đầy đủ và kịp thời số thu cho ngân sách nhà nước trên cơ sở không ngừng nuôi dưỡng và phát triển nguồn thu. Thuế thu nhập cá nhân chiếm tỉ trọng chủ yếu trong số thu ngân sách nhà nước ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Vì vậy, làm tốt công tác quản lý thuế thu nhập nói chung và thuế thu nhập cá nhân nói riêng sẽ có tác dụng lớn trong việc tập trung, huy động đầy đủ và kịp thời số thu cho ngân sách nhà nước. Bên cạnh đó, thuế thu nhập cá nhân tác động trực tiếp đến thu nhập của các cá nhân, có thể làm giảm nỗ lực làm việc và gây nên các phản ứng ngay lập tức từ phía chịu thuế như hành vi trốn thuế Để tăng cường và ổn định số thu ngân sách nhà nước trong tương lai, công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân cũng cần được chú ý để duy trì và phát triển cơ sở tạo nguồn thu thuế thu nhập của các cá nhân. - Góp phần tăng cường ý thức chấp hành pháp luật cho các tổ chức kinh tế và dân cư Trong nền kinh tế thị trường, nhà nước thông qua công cụ luật pháp để tác động vào nền kinh tế ở tầm vĩ mô. ý thức chấp hành luật pháp của các tổ chức kinh tế và dân cư sẽ có ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện những tác động này. Qua công tác tổ chức thực hiện và thanh tra việc chấp hành các luật thuế nói chung và thuế thu nhập cá nhân nói riêng, cùng với việc tăng cường tính pháp chế của chính sách thuế
8 này, ý thức chấp hành chính sách thuế sẽ được nâng cao, từ đó tạo thói quen “sống và làm việc theo pháp luật” ở các nước phát triển, thu nhập trung bình của người dân cao nên thuế thu nhập cá nhân đã trở nên vô cùng quen thuộc. Do là thuế trực thu nên tác động của thuế thu nhập cá nhân mang tính trực tiếp, đối tượng chịu thuế có thể cảm nhận được ngay. Họ biết mình phải nộp thuế và dần trở nên quen thuộc với việc này. Từ đó, người dân sẽ nhận thức được rõ hơn về nghĩa vụ nộp thuế của mình. Chính vì vậy, họ sẽ có ý thức rõ ràng hơn về tính pháp chế của chính sách thuế, từ đó nâng cao ý thức chấp hành chính sách này. Còn ở các nước đang phát triển, do thu nhập dân cư còn thấp nên thuế thu nhập cá nhân là vấn đề còn mới mẻ với khá nhiều người. Người dân vẫn phải nộp thuế nhưng có cảm nhận ít hơn về tác động của thuế, thậm chí không biết gì đến thuế vì chủ yếu là thuế gián thu. Người dân mua hàng hóa, dịch vụ với giá cả đã có thuế trong đó. Do đó, ý thức về nghĩa vụ nộp thuế cho nhà nước nhìn chung là thấp hơn. - Phát huy tốt nhất vai trò của thuế thu nhập cá nhân trong nền kinh tế. Các vai trò của thuế thu nhập cá nhân như đã nêu ở phần 1.1.3. Tuy nhiên việc phát huy những vai trò đó không thể tự nó đạt được mà để có kết quả thì việc thực hiện đó phải thông qua những nội dung công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. 1.2.2 Nội dung công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân Công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân là một phần quan trọng của quản lý tài chính Nhà nước, Công tác này cần được nhìn nhận ở tầm vĩ mô và phải bao gồm toàn bộ các công việc thuộc các lĩnh vực lập pháp và hành pháp, tư pháp về thu. Nội dung của công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân bao gồm : 1.2.2.1 Ban hành chính sách thuế thu nhập cá nhân Đây là công việc thuộc lĩnh vực lập pháp. Việc ban hành chính sách thuế thu nhập cá nhân sẽ tạo ra những quy định pháp luật làm cơ sở để tính và thu thuế thu nhập cá nhân. Đồng thời, ban hành chính sách cũng đưa ra những căn cứ để kiểm tra, thanh tra, và áp dụng các chế tài đối với quá trình tính và thu này. Để mỗi công dân đều sống và làm việc theo pháp luật thì chính sách thuế thu nhập cá nhân cần được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cơ bản như sau: Trước hết, việc xây dựng các văn bản pháp luật và chính sách thuế cần đảm bảo tính đơn giản, rõ ràng và chặt chẽ.Vì loại thuế thu nhập cá nhân khá phức tạp nên nguyên tắc này cần được đảm bảo để hạn chêa hành vi trốn thuế của các đối tượng nộp thuế. Thứ hai, quy định trong chính sách thuế thu nhập cá nhân phải đảm bảo được yêu cầu đặt ra trong việc huy động nguồn thu cho ngân sách nhà nước, đồng thời phù hợp
9 với điều kiện kinh tế - xã hội và đảm bảo tính công bằng đối với cả người nộp thuế và xã hội. Thứ ba, quy định trong chính sách thuế thu nhập cá nhân cũng cần đảm bảo tính công bằng đối với người nộp thuế và xã hội. Thuế thu nhập cá nhân đóng vai trò phân phối lại thu nhập trong xã hội, giảm bớt sự cách biệt quá lớn về mức sống giữa các cá nhân trong xã hội nhưng cũng cần động viên sự phấn đấu làm việc của người lao động. Các quy định phải đảm bảo cho thu nhập thực tế sau khi nộp thuế của các đối tượng nộp thuế tương xứng với công sức lao động và sự đóng góp của họ. Ngoài yêu cầu cơ bản trên, để đảm bảo chính sách thuế thu nhập cá nhân phát huy hiệu quả cần chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho quá trình triển khai thực hiện, bao gồm: Phát triển mạnh hệ thống thanh toán qua ngân hàng, không dùng tiền mặt bằng các phương pháp bắt buộc và khuyến khích tự nguyện; cải tiến và hoàn thiện chế độ kế toán, thống kê, thông tin, báo cáo để tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân, đặc biệt đối với cá nhân, hộ gia đình tự doanh; Phát triển hệ thống dịch vụ kế toán, tư vấn, kê khai thuế chuyên nghiệp; Tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế với các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức cá nhân có liên quan. Nâng cao vai trò và thẩm quyền của cơ quan thuế trong việc kiểm tra, kiểm soát, thanh tra thuế, cưỡng chế thuế; Tăng cường tuyên truyền, vận động sâu rộng về chính sách thuế thu nhập cá nhân (TNCN), xây dựng cơ chế tiếp thu ý kiến thông tin phản hồi từ người nộp thuế; Tăng cường hợp tác, tranh thủ trợ giúp kỹ thuật của các tổ chức tài chính, tiền tệ quốc tế để xây dựng chính sách thuế TNCN theo các tiêu chuẩn hiện đại và đảm bảo phù hợp thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, việc xây dựng một sắc thuế thu nhập cá nhân hoàn chỉnh, có thể thỏa mãn đầy đủ các nguyên tắc trên là một điều hết sức khó khăn. Chính vì vậy, mỗi quốc gia khi xây dựng Luật thuế thu nhập cá nhân cho nước mình cần phải căn cứ vào tình hình thực tế, hiệu quả và chi phí kinh tế để quyết định xem cần chú trọng vào vấn đề nào hơn. Những nội dung cơ bản của chính sách thuế thu nhập cá nhân : a. Đối tượng nộp thuế Thuế thu nhập cá nhân thuộc loại thuế trực thu nên đối tượng chịu thuế cũng đồng thời là đối tượng nộp thuế. Xác định đối tượng nộp thuế là một trong những nội dung quan trọng của thuế thu nhập cá nhân, từ đó mới có thể vận dụng cách tính thuế cho phù hợp. Khi tiến hành xác định đối tượng nộp thuế, người ta thường dựa vào hai tiêu thức là “nơi cư trú” và “nguồn phát sinh thu nhập”. Theo tiêu thức “nơi cư trú", một cá nhân được xác định là cư trú ở một nước phải nộp thuế tại đó đối với mọi khoản thu nhập phát sinh từ khắp nơi trên thế giới , còn
10 một cá nhân được xác định là không cư trú ở một nước chỉ phải nộp thuế cho phần thu nhập phát sinh tại nước đó. Theo tiêu thức “nguồn phát sinh thu nhập” lại quy định: một cá nhân phải nộp thuế thu nhập cá nhân ở một nước đối với mọi khoản thu nhập của cá nhân phát sinh tại nước đó. Hiện nay, đa số các nước tính thuế thu nhập cá nhân theo tiêu thức “nơi cư trú”. Tuy nhiên, khái niệm thế nào là một cá nhân cư trú tại một nước lại được định nghĩa khác nhau trong luật thuế thu nhập cá nhân của các nước. Rất có nhiều nước quy định cá nhân cư trú là người định cư tại nước đó hoặc những người đến nước đó không thường xuyên nhưng tổng số ngày ở tại nước đó vượt quá 183 ngày trong một năm (năm dương lịch hay năm tài chính). Tuy nhiên, một số nước lại đưa ra những định nghĩa về cá nhân cư trú cụ thể hơn và có điểm khác với định nghĩa nêu trên. Ví dụ như Nhât Bản đưa ra một định nghĩa tương đối phức tạp, trong đó có 3 khái niệm khác nhau là cá nhân cư trú thường xuyên, cá nhân cư trú không thường xuyên và cá nhân không cư trú. Cụ thể là : + Cá nhân cư trú thường xuyên là cá nhân định cư thường xuyên ở Nhật Bản liên tục trong vòng 5 năm . + Cá nhân cư trú không thường xuyên là cá nhân không có ý định cư trú thường xuyên tại Nhật nhưng có nơI thường trú ở Nhật từ 1 năm trở lên và không được quá 5 năm . + Cá nhân không cư trú là cá nhân không có nơi định cư tại Nhật Bản và sống tại Nhật Bản ít hơn 1 năm . Các cá nhân nước ngoài đến Nhật Bản sẽ được coi là có nơi cư trú tại Nhật Bản trừ khi các hợp đồng lao động hoặc các giấy tờ khác chỉ rõ rằng họ sẽ ở lại Nhật Bản ít hơn một năm. Các cá nhân cư trú thường xuyên bị tính thuế trên thu nhập từ mọi nguồn ; các cá nhân cư trú không thường xuyên bị tính thuế trên thu nhập có nguồn gốc từ nước ngoài nhưng được trả tại Nhât Bản hoặc chuyển đến Nhật Bản. Các cá nhân không cư trú chỉ phải nộp thuế đối với thu nhập có nguồn gốc từ Nhật Bản. ở Pháp, một người được coi là cư trú tại Pháp nếu coi Pháp là nơi ở chính, hành nghề chính hay có các trung tâm quyền lợi đặt Pháp hoặc thường xuyên có mặt ở Pháp trên 6 tháng trong 1 năm hoặc Pháp là nơi mang lại phần lớn thu nhập.
11 Luật thuế thu nhập cá nhân của Mỹ lại quy định: cá nhân cư trú là công dân Mỹ và những người cư trú ở Mỹ tối thiểu 330 ngày đêm. Đối với Hàn Quốc, cá nhân cư trú là người có nhà ở hoặc nơi cư trú tại Hàn Quốc trong thời hạn một năm trở lên. Thụy Điện quy định mọi công dân Thụy Điển và người nước ngoài đang cư trú tại Thụy Điển có thu nhập từ bất kỳ đâu, đều là đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân, trừ trường hợp người Thụy Điển ở nước ngoài trên 6 tháng. Luật thuế thu nhập cá nhân Việt Nam quy định, công dân Việt Nam ở trong nước hoặc đi lao động, công tác ở nước ngoài; cá nhân khác định cư không thời hạn ở Việt Nam, người nước ngoài ở Việt Nam từ 183 ngày trong 12 tháng liên tục được coi là cư trú ở Việt Nam là đối tượng nộp thuế thu đối với mọi khoản thu nhập chịu thuế. Sự phân biệt cư trú hay không cư trú của một đối tượng nộp thuế là rất quan trọng để xác định đối tượng nộp thuế đó phải nộp thuế ở mức độ nào. Như vậy, có thể thấy tùy vào chính sách và trình độ quản lý của từng nước mà mỗi nước sẽ đưa ra các định nghĩa sao cho phù hợp với tình hình của mình. Việc xác định đối tượng nộp thuế căn cứ vào tiêu thức “nguồn phát sinh thu nhập” được hầu hết các nước áp dụng để tính thuế các khoản thu nhập phát sinh tại nước đó của những cá nhân không cư trú. Có rất ít nước áp dụng duy nhất tiêu thức này khi xác định đối tượng nộp thuế. Cách tính thuế theo nguồn phát sinh thu nhập chỉ thích hớp với những nước có nhiều người nước ngoài đến làm việc và đầu tư, còn công dân nước đó ít đi làm hay đầu tư ở nước ngoài. Luật Pháp quy định, công dân Pháp và những người tạm trú từ sáu tháng trở lên tại nước này (bất luận quốc tịch nào) có chức nghiệp và lợi ích kinh tế tại Pháp đều phải kê khai và đóng thuế. Theo luật Đức, cư dân thường trú và dân nước ngoài không thường trú có nguồn thu nhập tại Đức đều phải nộp thuế thu nhập cá nhân . Hàn Quốc quy định đối tượng nộp thuế là toàn bộ các cá nhân là người cư trú hoặc không ở Hàn Quốc. Trong đó, người không cư trú ở Hàn Quốc là người có thời hạn ở Hàn Quốc dưới 1 năm và chỉ phải nộp thuế thu nhập với thu nhập phát sinh ở Hàn Quốc. ở Hồng Kông, mọi cá nhân không phân biệt “ cư trú” hay “không cư trú” chỉ phải nộp thuế thu nhập cá nhân tại Hông Kông đối với các khoản thu nhập phát sinh tại nước này.
12 Trung Quốc thi đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân là những người có thu nhập trên 1500 nhân dân tệ (ba triệu đồng Việt Nam) mới phải đóng thuế thu nhập cá nhân. Việt Nam quy định đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân bao gồm : 1. Công dân Việt Nam ở trong nước hoặc đi công tác, lao động ở nước ngoài có thu nhập; 2. Cá nhân là người không mang quốc tịch Việt Nam nhưng định cư không thời hạn tại Việt Nam có thu nhập (sau đây gọi là cá nhân khác định cư tại Việt Nam) 3. Người nước ngoài làm việc tại Việt Nam kể cả người nước ngoài không sinh sống tại Việt Nam nhưng có thu nhập tại Việt Nam . b. Đối tượng tính thuế Việc xác định đối tượng tính thuế là một trong những vấn đề quan trọng hàng đầu được đề cập đến trong chính sách thuế thu nhập cá nhân của các nước. Căn cứ vào đó, người ta có thể thấy rằng loại thuế thu nhập cá nhân mà từng nước cụ thể áp dụng có công bằng không, thuế này tạo được nguồn thu như thế nào cho ngân sách nước đó. Đối tượng tính thuế ở đây là một số khoản thu nhập nằm trong diện tính thuế thu nhập cá nhân theo quy định trong chính sách thuế thu nhập cá nhân của từng quốc gia. Để tính được thuế thu nhập cá nhân phải nộp trước tiên phải xác định được những khoản thu nhập nào là đối tượng tính thuế và tính toán thu nhập đó như thế nào. Sau đó, căn cứ vào một số quy định khác trong chính sách thuế như các khoản miễn giảm, khấu trừ cơ quan thuế xác định được thu nhập tính thuế, từ thu nhập tính thuế và thuế suất sẽ xác định được thuế phải nộp. Trước hết, chúng ta cần xác định một khái niệm cho thuật ngữ “thu nhập”. Cho đến nay, hầu hết các đạo luật về thuế thu nhập cá nhân ở các nước thường chỉ quy định những khoản thu nhập nào phải tính thuế. Tuy nhiên, trên thực tế cũng tồn tại một số quan niệm về thu nhập như sau: + Thu nhập là giá trị nhận được của một pháp nhân hay thể nhân nào đó trong một khoảng thời gian nhất định không phân biệt nguồn gốc phát sinh. + Giá trị đó có thể được biểu hiện dưới hình thức tiền tệ hay các giá trị vật chất, phi vật chất nhưng có thước đo chung là tiền tệ. + Thu nhập được hình thành thông qua quá trình phân phối lần đầu và phân phối lại thu nhập quốc dân.
13 Từ những quan niệm trên, có thể nói rằng thu nhập cá nhân là giá trị một cá nhân kiếm được trong một khoảng thời gian (thường là một năm) sau khi đã khấu trừ đi các chi phí để tạo ra thu nhập đó. Điều thực sự cần làm đối với ngành thuế mỗi nước là phải xác định đối tượng tính thuế từ thu nhập sao cho người nộp thuế chấp nhận và để luật thuế có tính khả thi cao. Có như vậy mới đảm bảo được mục tiêu kinh tế, xã hội trong việc thu thuế thu nhập cá nhân. * Thu nhập được phân loại theo những tiêu thức nhất định để xác định đối tượng tính thuế: - Theo thời gian, người ta chia thu nhập thành thu nhập thường xuyên và không thường xuyên. - Theo nguồn tạo ra thu nhập, người ta chia thành thu nhập từ lao động, thu nhập từ đầu tư, thu nhập khác. + Thu nhập từ lao động: là khoản thu nhập thường xuyên nhận được dưới dạng thu nhập từ kinh doanh, hành nghề tự do như tiền lương, tiền công hoặc các khoản thù lao khác mà cá nhân nhận được trong quá trình lao động. + Thu nhập từ đầu tư: lãi cổ phần, lãi cho vay, tiền bản quyền + Thu nhập khác: lãi từ chuyển nhượng tài sản, thu nhập từ quà biếu, quà tặng , tiền nhuận bút, trúng xổ số Theo chủ thể hưởng thu nhập, người ta chia thu nhập thành: thu nhập công ty, thu nhập cá nhân, thu nhập chính phủ Không phải nước nào cũng đưa tất cả các nguồn thu nhập ở trên vào diện thu nhậo tính thuế. Việc quy định khoản thu nhập nào phải tính thuế , khoản nào không phải tính thuế, mức độ cao hay thấp phụ thuộc vào quan điểm của mỗi chính phủ, vào mục tiêu điều tiết thu nhập cũng như các mục tiêu kinh tế, chính trị xã hội khác của mỗi quốc gia trong từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Ngày nay, hầu hết các nước áp dụng thuế thu nhập cá nhân đều tính thuế trên thu nhập từ lao động. Đối với các khoản thu nhập từ đầu tư và thu nhập khác thì tùy tưng nước trong từng hoàn cảnh cụ thể sẽ có những quy định riêng. Chính vì thế, với hai loại thu nhập này có thể gặp trường hợp: tuy cùng là một khoản thu nhập nhưng có thể phải tính thuế ở nước này mà không phải tính thuế ở nước khác hoặc trong cùng một nước nhưng lại phải tính thuế với mức độ khác nhau ở những thời điểm khác nhau. * Những nguyên tắc khấu trừ để xác định thu nhập tính thuế:
14 Một trong những nguyên tắc cơ bản khi tính thuế thu nhập cá nhân là đối tượng tính thuế phải là thu nhập do người đóng thuế toàn quyền sử dụng theo quy định của pháp luật. Điều đó cũng có nghĩa là đối tượng tính thuế là thu nhập đã khấu trừ đi các khoản chi phí cần thiết để tạo ra thu nhập đó với một số giới hạn nhất định. Tùy theo đặc điểm kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia mà người ta quy định những khoản khấu trừ phù hợp. Tuy nhiên, về cơ bản có một nguyên tắc chung: Tất cả các chi phí trực tiếp liên quan đến việc tạo ra thu nhập cá nhân đều được khấu trừ để xác định thu nhập thực nhận được, sau đó trừ tiếp một số khoản mang tính chất xã - hội trước khi tính thuế. Các khoản khấu trừ có tính chất kinh tế để xác định thu nhập. Cá nhân có các khoản thu sẽ phải trả những khoản chi phí này. Do vậy, sẽ có một khoản tiền trong các khoản thu của cá nhân mà người ta chỉ tạm thời sở hữu chứ không được toàn quyền sử dụng tương ứng với chi phí này. Khoản tiền này sẽ nhanh chóng được chuyển quyển sở hữu cho người khác khi người đó chi trả các chi phí trên. Thật vậy, các chi phí để tạo ra thu nhập cần được khấu trừ để xác định thu nhập của mỗi cá nhân. - Đối với thu nhập từ các hoạt động thương mại, công nghiệp, dịch vụ của các hộ kinh doanh cá thể không thuộc diện tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Nguyên tắc khấu trừ là tất cả các chi phí cần thiết và liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ để tạo ra thu nhập mà người nộp thuế đã thực hiện bao gồm: lương công nhân, chi phí thuê mướn, tiền trợ cấp, chi phí mua vật tư, nguyên liệu, chi phí bảo hiểm, các chi phí về dịch vụ được cung cấp từ bên ngoài, khấu hao máy móc, thiết bị, nhà xưởng, vật kiến trúc và một vài chi chi phí phân bổ chung Quy định chung để khấu trừ các phí tổn này là chi phí đã thực sự chi trả và cần thiết liên quan trực tiếp đến quá trình tạo ra thu nhập. Trong thực tế, rất khó xác định ranh giới được khấu trừ hay không được khấu trừ nên thông thường phải có những khống chế hoặc giới hạn tối đa rất tỷ mỉ, chặt chẽ thì mới có thể quản lý được. Về nguyên tắc một cá nhân cần phải có các chứng từ hợp lệ để chứng minh được các chi phi mà mình phải bỏ ra liên quan trực tiếp đến việc tạo ra thu nhập. Tuy nhiên, quản lý được chi phí thực tế rất khó. Nhiều trường hợp, cá nhân không có đủ chứng từ hợp lệ để chứng minh chi phí mình bỏ ra, do đó, có những trường hợp Nhà nước sẽ khoán một chi phí định mức cho cá nhân theo một số tiêu chuẩn nhất định. - Đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công, hưu trí, trợ cấp xã hội và các khoản tương tự.
15 Với thu nhập loại này, người ta cho phép trừ ra khỏi thu nhập một mức nào đó gọi là chi phí nghề nghiệp bao gôm: + Các khoản đóng góp xã hội: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm tuổi già + Các khoản chi phí nghề nghiệp được khấu trừ theo quy định : có thể tính chung theo một tỷ lệ khoán (ví dụ khoảng 10% hoăc 15%) hoặc theo chi tiêu thực tế nếu có các chứng từ hợp lệ chứng minh. Một số nghề đặc biệt do tính chất nghề nghiệp sẽ được khấu trừ một mức phù hợp, cao hơn mức bình thường trước khi tập hợp vào tổng thu nhập tính thuế như : ca sĩ, nhà báo, nhạc công - Đối với thu nhập từ lãi cổ phần, lãi cho vay, lãi tiền gửi Đối tượng tính thuế là số lãi thu được trừ bớt chi phí, thường là chi phí mua các chứng khoán có giá. - Đối với thu nhập từ thừa kế Đây là khoản thu nhập tính thuế có tính chất đặc biệt do người thừa kế phải chịu trách nhiệm cả về những nợ nần của người quá cố. Do đó, đối tượng tính thuế là số chênh lệch dương giữa tài sản thừa kế và các khoản nợ của người thừa kế, ngoài ra còn được trừ thêm một khoản không phảI tính thuế tùy theo quan hệ thừa kế là trực hệ, quan hệ vợ chồng hay quan hệ khác. Các khoản chi tiêu mang tính chất xã hội, khoa học, những thu nhập mang tính chất trợ cấp xã hội, giúp những người có hoàn cảnh khó khăn, người già không nơi nương tựa, người tàn tật. Đây là một trong những đặc điểm của thuế thu nhập cá nhân là có quan tâm đến sinh hoạt của đối tượng nộp thuế và tính thuế theo khả năng. Điều này cũng cho thấy thu nhập cá nhân luôn gắn với các chính sách xã hội. Những khoản chi cá nhân thường được xem xét để khấu trừ khi xác định đối tượng nộp thuế là: - Những chi phí đặc biệt bao gồm: chi phí có tính chất tiêu dùng như bảo hiểm y tế, các khoản đóng góp bắt buộc theo luật định như tiên nuôI dưỡng bố mẹ, tiền đóng góp bảo hiểm xã hội Các khoản chi này có thể được khấu trừ không hạn chế hoặc có giới hạn cho từng khoản tùy theo chính sách xã hội của mỗi quốc gia. Các khoản được khấu trừ có giới hạn thường là các khoản chi phòng xa như khoản đóng góp bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội. - Các khoản trả có tính chất lương như trợ cấp ốm đau, lương hưu, trợ cấp tai nạn lao động, trợ cấp thất nghiệp được chi trả từ quỹ bảo hiểm xã hội . Đây là
16 những khoản được tính vào chi phí kinh doanh nên chưa phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, về nguyên tắc thì với người nhận chúng phải là khoản thu nhập tính thuế . Tuy nhiên, do chúng là đối tượng của chính sách xã hội nên nhiêu nước không thu thuế đối với các khoản thu nhập này. - Các khoản phúc lợi xã hội như những chi phí bắt buộc bao gồm những khoản về thuốc chũa bệnh, sử chữa nhà cửa, thiên tai, dịch họa hoặc chi phí của người tàn tật Thu nhập được sử dụng cho các khoản chi phí này thường được miễn thuế thu nhập. Sở dĩ như vậy là để bảo đảm bảo có sự bình đẳng với những người không phải chi những khoản chi phí này. - Các khoản chi phí cá nhân khác nhằm tái tạo sức lao động, chi phí đảm bảo điều kiện sống tối thiểu của cá nhân. - Các khoản chi phí nuôi con, mangtính chất gánh nặng gia đình cũng được quy định thành một khoản khấu trừ tùy theo quan điểm của Nhà nước cần khuyến khích gia đình đông con hay không. Dù được phép khấu trừ nhưng thông thường cũng chỉ theo một mức đồng loạt cho từng đầu trẻ em, không đảm bảo được sự công bằng giữa người có thu nhập thấp và người có thu nhập cao. Tất cả các khoản chi phí trên thường được các nước quy định một giới hạn khấu trừ cụ thể gọi là suất miễn thu. c. Các phương pháp tính thuế thu nhập cá nhân Thông thường, thuế thu nhập cá nhân được chia làm hai loại riêng biệt: thuế thu nhập cá nhân theo khoản và thuế thu nhập cá nhân tổng hợp. * Thuế thu nhập cá nhân theo khoản : Đó là thuế thu nhập cá nhân được xác định theo từng nguồn thu nhập . ứng với mỗi nguồn thu nhập khác nhau. Do đó, tổng số thuế phải nộp chính là tổng số thuế thu nhập mà họ phải nộp theo từng nguồn. Thuế thu nhập cá nhân theo khoản tồn tại với hai nguyên tắc: tính thuế độc lập và có phân biệt thuế suất với các loại thu nhập khác nhau. Từ đó, nó cho phép điều chỉnh tăng giảm mức đóng góp về thuế tùy theo nguồn gốc thu nhập, có sự phù hợp giữa kỹ thuật tính thuế với đặc điểm của mỗi loại thu nhập. * Thuế thu nhập cá nhân tổng hợp : Đó là loại thuế được tính trên tổng thu nhập tương ứng với tổng số các khoản thu nhập cộng lại. Thông thường, theo cách tính này, người có thu nhập cao phải nộp thuế nhiều hơn người có thu nhập thấp.
17 Căn cứ để xác định thuế thu nhập cá nhân phải nộp là thu nhập tính thuế và thuế suất. Thuế suất thuế thu nhập cá nhân có thể tính bằng một tỷ lệ phần trăm nhất định hoặc được xác định theo thuế suất lũy tiến từng phần, lũy tiến toàn phần hay lũy thoái tùy theo quan điểm về mục đích sử dụng thuế thu nhập cá nhân của mỗi quốc gia. Do đó, phù hợp với mỗi đặc trưng của thuế suất, thuế thu nhập cá nhân lại được tính theo một phương pháp riêng, bao gồm: - Phương pháp tính thuế theo tỷ lệ: theo phương pháp này , thuế được tính theo thuế suất tỷ lệ. Mức thu quy định bằng một tủ lệ phần trăm của cơ sở thuế và không thay đổi theo quy mô của cơ sở đó. Loại thuế suất này được sử dụng phổ biến trong nhiều sắc thuế đang áp dụng trên thế giới. - Phương pháp tính thuế theo lũy tiến từng phần: thuế suất được dùng trong phương pháp này là thuế suất lũy tiến từng phần: thuế suất tăng dần theo từng phần tăng lên của cơ sở thuế. Với các sắc thuế áp dụng loại thuế suất này, cơ sở thuế được chia thành nhiều bậc theo mức độ tăng dần. ứng với mỗi phần tăng lên trong từng bậc thuế đó là một mức thuế suất biên. Số thuế mà đối tượng phải nộp bằng tổng số thuế tính theo từng bậc. Việc tính toán và kiểm tra loại thuế này nhìn chung khá phức tạp nhưng cách tính này đảm bảo số thuế phải nộp tăng dần, không bị đột biến cùng với tốc độ tăng của cơ sở thuế , đảm bảo tính công bằng theo chiều dọc cao và có tác dụng lớn trong việc điều tiết thu nhập. Chính vì vậy, thuế thu nhập cá nhân ở rất nhiều nước áp dụng thuế suất lũy tiến từng phần. - Phương pháp tính thuế lũy tiến toàn phần: theo phương pháp này, biểu thuế cũng bao gồm nhiều bậc ứng với mỗi mức tăng lên của thuế suất nhưng toàn bộ cơ sở thuế được áp dụng một thuế suất chung tương ứng. Thuế suất lũy tiến toàn phần cho phép xác định số thuế phải nộp khá đơn giản và nhanh chóng. Tuy vậy, cách tính này có nhược điểm là gây ra sự thay đổi có tính chất đột biến về tổng số thuế phải nộp của các đối tượng nộp thuế. Mặc dù giá trị của cơ sở thuế có thể thay đổi không đáng kể nhưng người chịu thuế lại phải nôp một thuế suất tương ứng tăng lên cho toàn bộ cơ sở thuế. Do đó, số thuế phải nộp tăng cao. Sự tăng thuế này dễ dẫn đến phản ứng từ phía đối tượng nộp thuế, làm giảm vai trò của thuế. - Phương pháp tính thuế với thuế suất lũy thoái: thuế suất được áp dụng trong phương pháp này là thuế suất lũy thoái. Đây là loại thuế có tính chất ngược lại với thuế suất lũy tiến, tức là mức thuế suất giảm dần trong khi cơ sở thuế lại tăng dần. Nói chung, thuế suất lũy thoái không được áp dụng phổ biến. Trong nội dung thuế thu nhập cá nhân, đối với thu nhập từ lao động thì hầu hết các nước áp dụng hệ thống đa thuế suất, với cơ chế thuế suất lũy tiến từng phần. Tuy
18 nhiên, có một số nước không thu thuế thu nhập cá nhân đối với tiền lương, tiền công như Bruney. Một số nước khác như Iceland chỉ áp dụng một thuế suất cố định đối với mọi khoản thu nhập là 39% . Đối với thu nhập từ đầu tư như lãi cổ phần , lãi cho vay, tiền bản quyền , ở nhiều nước thuế suất thường quy định mức 10%, 15%, 20% hoặc 25%. Trong trường hợp chủ sở hữu bất động sản là người nước ngoài thì tùy theo Hiệp định ký kết giữa các nước mà quy định mức thuế cụ thể khác nhau. Nhiều nước cũng quy định tính thuế suất riêng cho một số khoản thu nhập mang tính chất không thường xuyên ( thặng dư tài sản, quà biếu, quà tặng ) theo một mức nhất định. Số lượng thuế suất trong biểu thuế của các nước cũng rất khác nhau. Có nước chỉ áp dụng hai thuế suất như Thủy Điển. Tuy nhiên, phần lớn các nước áp dụng ba hay sáu mức thuế suất như Nhật Bản (5 mức thuế suất), Hàn Quốc (6 mức thuế suất) Bên cạnh đó, cũng có một số nước áp dụng nhiều thuế suất như Ai Cập (23 mức thuế suất). Hiện nay, trong việc tính thuế thu nhập cá nhân thường có hai dạng quy định: + Dạng 1: áp dụng mức khởi điểm tính thuế. + Dạng 2: Không áp dụng mức khởi điểm tính thuế. Theo cách tính thuế này, hầu hết các cá nhân có thu nhập đều phải nộp thuế. Nhìn chung, những nước không áp dụng mức khởi điểm lại áp dụng cơ chế suất miễn thu. d. Đơn vị tính thuế Cá nhân có thu nhập hoặc là hộ gia đình thường là đơn vị tính thuế. Vì thuế thu nhập cá nhân ảnh hưởng đến hoàn cảnh gia đình của người nộp thuế nên cần phân biệt cá nhân có gia đình với cá nhân độc thân khi tính thuế. Với cá nhân độc thân, nhiều người cho rằng cần phải tính thuế cao hơn cá nhân có gia đình vì họ chỉ phải chi phí cho bản thân họ. Nhưng có người lại cho rằng nên tính thuế thấp hơn đối với những người này vì họ đã chịu thiệt thòi do không được hưởng hạnh phúc gia đình. Nói tóm lại, mỗi đơn vị tính thuế đều có những ưu nhược điểm khác nhau. Tính thuế thu nhập cá nhân trên thu nhập thực tế của từng cá nhân có ưu điểm là đơn giản, dễ làm, thu kịp thời cho ngân sách nhưng lại có nhược điểm là chưa đảm bảo được yêu cầu phân phối lại thu nhập quốc dân qua thuế, chưa đáp ứng được tính công bằng xã hội.
19 Các nước như: Anh, Nhật, Thụy Điển, áo, Đan Mạch đã tính thuế thu nhập cá nhân trên thu nhập của từng cá nhân. Ngược lại, ở các nước Mỹ, Pháp, Hà Lan lại sử dụng thu nhập của các hộ gia đình để tính thuế thu nhập cá nhân. Cách tính thuế này sẽ đảm bảo công bằng hơn về đạo đức xã hội nhưng mất tính kịp thời trong động viên thuế cho nhà nước vì trong một gia đình, mỗi cá nhân thường có việc làm và nguồn thu nhập khác nhau, do đó việc thống kê theo dõi từng nguồn thu nhập rồi đối chiếu với nơi phát sinh là rất phức tạp. e.Thời gian tính thuế Việc xác định thời gian tính thuế là vấn đề hết sức quan trọng trong quá trình xây dựng và thực hiện luật thuế bởi vì thời điểm tính thuế phỉ là thời điểm thuận lợi cho công tác quản lý thu cũng như việc kê khai và nộp thuế của người dân và phải chịu đảm bảo giá trị của đồng tiền nộp thuế trước tình trạng lạm phát, đảm bảo việc chi tiêu theo kế hoạch của nhà nước, tránh được việc chiếm đoạt tiền thuế. Thông thường, các nước xác định mức thuế phải nộp từng năm. Ưu điểm của việc sử dụng khoảng thời gian năm là đảm bảo nguồn thu nhập thường xuyên của chính phủ để trang trải các chi phí vì các kế hoạch kinh tế -xã hội của chính phủ được đặt ra và thực hiện trong từng năm. Dự kiến nguồn thu ngân sách cũng được đặt ra hàng năm. Đây là khoảng thời gian hợp lý cho các cơ quan, tổ chức và cá nhân trên cơ sở hệ thống kế toán ở các doanh nghiệp đơn vị kinh tế hạch toán, quyết toán. g. Về miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân Các nước cũng có quy định về vấn đề này tùy theo trình độ phát triển kinh tế – xã hội của từng quốc gia. Ví dụ như Mỹ quy định “suất miễn giảm thu nhập” cho người nộp thuế trong trường hợp này phải chứng minh được rằng mình phải cung cấp quá nửa sự hỗ trợ cho cá nhân ăn theo thì sẽ được miễn thu 2350 USD/năm. Mức này được xác định theo tỷ lệ lạm phát từng năm có sự điều chỉnh. 1.2.2.2 Công tác tổ chức thực hiện chính sách thuế thu nhập cá nhân Sau khi đã được phê chuẩn và ban hành, chính sách thuế thu nhập cá nhân được tổ chức thực hiện. Đây là khâu đóng vai trò quan trọng nhất quyết định hiệu quả của việc sử dụng công cụ thuế. Nhờ việc tổ chức thực hiện chính sách thuế và quá trình tính, thu thuế mới diễn ra trong thực tế, đồng thời cá quy định về quá trình này mới đến được với mọi người dân thông qua tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế. Nội dung tổ chức thực hiện chính sách thuế thu nhập cá nhân bao gồm:
20 - Tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế Ngoài những quy định trong văn bản pháp quy có được hoàn hảo hay không thì sự thành công trong việc thực hiện các chính sách thuế còn phụ thuộc rất lớn vào sự hiểu biết sâu sắc và ý thức chấp hành nghiêm túc của cán bộ thuế cũng như người nộp thuế. Để nội dung của chính sách thuế đến với mọi người dân trong xã hội, cơ quan thuế cần phải tiến hành công tác tuyên truyền, phổ biến về chính sách thuế. Công tác này cần phải được thực hiện trước hết từ cán bộ thuế, sau đó tới mọi người dân. Để thành công trong tuyên truyền, phổ biến thuế thì các cơ quan thuế có thể thông qua phương tiện thông tin đại chúng, phát hành các ấn phẩm, tờ rơi, áp phích, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về thuế thu nhập cá nhân + Đối với cán bộ thuế: Việc tập huấn nghiệp vụ về một chính sách thuế nào đó cho các cán bộ ngành thuế, nhất là cán bộ cơ sở thường được tiến hành ngay sau khi Nhà nước ban hành một chính sách thuế mới hoặc sửa đổi bổ sung một chính sách thuế đã có. Thông qua tập huấn, các cán bộ thuế có thể nắm chắc được các chính sách thuế từ mục đích, ý nghĩa đến nội dung cụ thể, đủ khả năng chuyên môn và làm tròn nhiệm vụ một tuyên truyền viên giỏi về thuế . + Đối với mọi người dân trong xã hội: công tác tuyên truyền phổ biến về nghĩa vụ thuế và nội dung của các chính sách thuế đến mọi tầng lớp dân cư cần phải được tiến hành đều đặn, thường xuyên. - Tiến hành Tổ chức quản lý thu thuế Đây là nội dung rất quan trọng trong công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Muốn thực hiện tốt công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân, cần phải xây dựng một đội ngũ cán bộ thuế chuyên trách được đào tạo chuyên sâu trong công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân. Đội ngũ này cần phải được tổ chức một cách thống nhất, đồng bộ và có khoa học. Nếu làm được điều này, chúng ta sẽ vừa tiết kiệm được chi phí cho công tác quản lý thu thuế đồng thời vẫn đảm bảo thực hiện tốt công tác này. Những nội dung của công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân bao gồm: Quản lý đối tượng nộp thuế Đây là khâu đặc biệt quan trọng đối với công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân. Quản lý tốt đối tượng nộp thuế sẽ đảm bảo phần lớn hiệu quả của công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Trong công tác quản lý đối tượng nộp thuế, chúng ta chưa biết chính xác ai là những đối tượng phải nộp thuế trước khi kê khai thu nhập của họ . Do đó, cần giám sát thu nhập của tất cả các đối tượng lao động, từ đó chúng ta có thể xác định được đối tượng nào phải nộp thuế và nộp thuế bao nhiêu. Hàng năm, cơ quan
21 thuế phải tiến hành đăng ký đối tượng nộp thuế. Phương thức thủ công và quản lý bằng mạng vi tính là hai phương thức đăng ký đối tượng nộp thuế thường được áp dụng. Vì đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân ở đây nhiều và không tập trung nên phương thức quản lý bằng mạng vi tính thích hợp với công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Theo phương thức này thì cơ quan quản lý thuế cần phải tiến hành cấp mã số thuế cho các đối tượng nộp thuế và cơ quan chi trả thu nhập thống nhất trong phạm vi cả nước. Mỗi đối tượng nộp thuế được gắn với một mã số duy nhất. Mọi thông tin cần thiết về đối tượng nộp thuế được nạp vào máy vi tính với một file riêng mà tên file là mã số của đối tượng nộp thuế. Khi cần kiểm tra một đối tượng nộp thuế, cơ quan quản lý chỉ cần mở file theo mã số của đối tượng đó, nhờ đó mà tránh được tình trạng bỏ sót các đối tượng nộp thuế đồng thời cũng đảm bảo sự nhanh gọn cho cơ quan thuế trong công tác quản lý thu thuế. Các các tính thuế và nộp thuế: - Thông qua cơ quan ủy nhiệm thu hay cơ quan chi trả thu nhập tính thuế cho các đối tượng nộp thuế làm việc trong đơn vị mình và có thu nhập do đơn vị mình chi trả. Sau khi tính thuế và khấu trừ thuế của đối tượng nộp thuế, cơ quan chi trả thu nhập sẽ tiến hành khấu trừ phần thuế phải nộp ra khỏi thu nhập trước thuế của đối tượng nộp thuế để đem nộp cho cơ quan thuế. Cơ quan chi trả thu nhập sẽ được hưởng một khoản tiền theo tỉ lệ trên số thuế thu được và nộp cho cơ quan thuế. - Đối tượng nộp thuế sẽ trực tiếp kê khai thu nhập của mình và tự tính mức thuế mình phải nộp. Sau đó, các đối tượng nộp thuế sẽ đến nộp tờ khai cho cơ quan thuế và tiến hành nộp khoản thuế cho cơ quan thuế hay cơ quan có chức năng thu thuế. Cơ quan thuế sẽ có nhiệm vụ ghi lại tất cả các khoản thuế mà các đối tượng nộp thuế phải nộp, để từ đó có thể giám sát và kiểm tra khi cần thiết. Đồng thời đó cũng là cơ sở để đảm bảo sự minh bạch trong công tác thu nộp thuế, cả cho đối tượng nộp thuế và cơ quan thuế cũng như cơ quan ủy nhiệm thu. 1.2.2.3 Thanh tra thuế thu nhập cá nhân Đây là một nội dung quan trọng của công tác quản lý thuế. Thanh tra thuế được thực hiện bởi cơ quan thanh tra chuyên ngành thuế. Đối tượng thanh tra thuế là các tổ chức kinh tế và cá nhân có nghĩa vụ nộp thuế thu nhập cá nhân cho Nhà nước và bao gồm cả các đơn vị thuộc ngành thuế. Mục tiêu thanh tra thuế là phát hiện và xử lý các trường hợp sai trái nhằm giảm bớt những tổn thất cho Nhà nước và đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Đồng thời cũng qua quá trình thanh tra, cơ quan thuế có thể phát hiện những thiếu sót, bất cập trong văn bản pháp luật thuế và quá trình tổ chức thực hiện, từ đó tìm ra những hướng giải quyết nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Thanh tra thuế được thực hiện dưới cá hình thức và phương pháp khác nhau.
22  Hình thức thanh tra : - Các hình thức thanh tra xét theo thời gian tiến hành thanh tra: + Hình thức thanh tra thường xuyên được thực hiện mang tính định kỳ, không phụ thuộc vào việc có xảy ra vụ việc hay không trong các đối tượng nộp thuế và các cơ quan quản lý thuế. + Thanh tra đột xuất là hình thức thanh tra mang tính bất thường và đối tượng thanh tra không được biết trước. Hình thức này được tiến hành khi có những vụ việc xảy ra từ phía các đối tượng nộp thuế hoặc trong các cơ quan thuế để có biện pháp xử lý. - Các hình thức thanh tra xét theo phạm vi và nội dung : + Thanh tra toàn diện : Được tiến hành với tất cả các nội dung thanh tra thuế, hoặc với tất cả đối tượng thanh tra. Hình thức này thường được áp dụng để phục vụ cho những nghiên cứu cải tiến lớn về hệ thống thuế. + Thanh tra có trọng điểm : Được tiến hành chỉ với một số nội dung, một số đối tượng. Người ta thường chọn ra các đối tượng điển hình và tổ chức thanh tra , từ đó rút ra các kết luận chung cho toàn hệ thống.  Phương pháp thanh tra thuế Tùy theo mục đích, yêu cầu và đối tượng thanh tra mà người ta áp dụng phương pháp thanh tra thuế thích hợp. Một số phương pháp sau thường được áp dụng: - Phương pháp kiểm tra, đối chiếu. - Phương pháp phân tổ, thu nhập các thông tin về sự việc. Trên thực tế, người ta cũng có thể kết hợp cả hai phương pháp này trong trường hợp cần thiết. 1.2.2.4 Tổ chức bộ máy quản lý thuế thu nhập cá nhân. Nhà nước xây dựng bộ máy quản lý thuế để quản lý thuế thu nhập cá nhân cũng như các sắc thuế khác. Tùy thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế-xã hội của từng nước, bộ máy quản lý thuế cũng được xây dựng một cách tương ứng. Nhìn tổng thể trong phạm vi nền kinh tế quốc dân, cơ quan thuế ở các nước trên thế giới đều được tổ chức thành một hệ thống bao gồm nhiều cấp. Tại nhiều nước, hệ thống đó không hoàn toàn phù hợp với hệ thống chính quyền Nhà nước và bao gồm: cơ quan thuế trung ương, cơ quan thuế cấp tỉnh, thành phố và cơ quan thuế cấp quận, huyện như Trung Quốc, Việt Nam Ngoài ra, ở một số quốc gia thì hệ thống ngành thuế còn được tổ chức theo các dạng khác. ở từng cấp, bộ máy cơ quan thuế có thể được tổ chức theo các mô hình sau:
23 Mô hình tổ chức theo sắc thuế Trong mô hình này, các phòng ban riêng biệt được thành lập để quản lý một số loại thuế cụ thể. Do vậy, mỗi phòng ban phải thực hiện tất cả các chức năng, nghiệp vụ để quản lý các loại thuế được phân công. Có thể nói, đây là “mô hình quản lý khép kín” đối với mỗi loại thuế. Mô hình tổ chức theo chức năng Theo mô hình này, người ta tổ chức các phòng ban chức năng riêng rẽ trong một cơ quan thuế. Mối phòng ban thực hiện một công việc nghiệp vụ cụ thể có liên quan đến tất cả các sắc thuế như phòng xử lý tờ khai thuế, phòng tính thuế, phòng kiểm tra đối tượng nộp thuế Mô hình tổ chức theo đối tượng nộp thuế Theo mô hình này, đối tượng nộp thuế được chia thành các nhóm, dựa trên quy mô hoạt động, hình thức sở hữu hoặc ngành kinh tế Mỗi phòng ban chịu trách nhiệm quản lý cung cấp những thông tin đầy đủ về từng nhóm đối tượng nộp thuế. Mỗi nước sẽ lựa chọn một mô hình cụ thể tùy theo điều kiện kinh tế-xã hội để đảm bảo thực hiện tốt công tác quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu kịp thờicho ngân sách nhà nước và đảm bảo công bằng, bình đẳng trong xã hội. Có những nước có thể lựa chọn kiểu mô hình pha trộn giữa các kiểu trên. 1.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Mỗi nhân tố đều có thể ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực tới công tác này tùy theo tính chất và trạng thái của nhân tố đó. Nhiệm vụ của các cơ quan chức năng trong bộ máy nhà nước là phải tìm cách hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực cũng như phát huy những ảnh hưởng tích cực nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. 1.3.1 Quan điểm của tầng lớp lãnh đạo nhà nước Quan điểm của tầng lớp lãnh đạo có ảnh hưởng trước hết tới các chính sách thuế thu nhập cá nhân, sau đó là tới quá trình thực hiện và các công việc khác thuộc phạm vi quản lý sắc thuế này. Pháp luật thể hiện quan điểm của giai cấp thông trị. Luật thuế nói chung và thuế thu nhập nói riêng cũng không ngoại lệ. Một ví dụ cho điều này là sự đánh đổi giữa công bằng và hiệu quả kinh tế. Nhìn chung, trong quá trình thực hiện công bằng, xã hội phải chịu sự giảm sút của những hoạt động đang đạt hiệu quả kinh tế. Trong khi cố gắng chuyển một phần thu nhập của cá nhân X có thu nhập cao sang cho cá nhân Y có thu nhập thấp hơn, hiệu quả kinh tế sẽ giảm sút do những lý do sau:
24 - Cá nhân X đang tiến hành những hoạt động mang lại hiệu quả kinh tế còn cá nhân Y thì không. Khi cá nhân X phải nộp thuế thu nhập với thuế suất lũy tiến, anh ta sẽ lựa chọn giữa đi làm và nghỉ ngơi để tối đa hóa lợi ích của mình. Thuế suất lũy tiến đối với thuế thu nhập đã làm cho lợi ích do một giờ đi làm mang lại (có thể đo bằng tiền lương được trả cho giờ làm đó trừ đi thuế thu nhập phải nộp) ngày càng nhỏ đi còn lợi ích của một giờ nghỉ ngơi vẫn không đổi. Vô hình chung, anh ta sẽ được giảm giờ làm, tăng nghỉ ngơi để tối đa hóa lợi ích của mình. - Bên cạnh đó, với thu nhập nhận được tăng thêm từ cá nhân X, cá nhân Y sẽ không thực hiện được những hoạt động kinh tế mang lại hiệu quả cao như vậy. Một nhà nước chú trọng công bằng hơn hiệu quả kinh tế sẽ có chính sách điều tiết mạnh vào người có thu nhập cao, mức thuế suất sẽ tăng rất nhanh theo lượng thu nhập tăng thêm. Điều này thông thường sẽ làm giảm nỗ lực làm việc của cá nhân có thu nhập cao. Nhìn chung, hiệu quả kinh tế sẽ giảm. Ngược lại, nhà nước chú trong hiệu quả kinh tế hơn thì Thuế thu nhập sẽ điều tiết ít vào những người có thu nhập cao, tạo điều kiện cho họ hăng háI làm việc, tạo thêm thu nhập cho xã hội. Mặt khác, mức độ quan tâm của tầng lớp lãnh đạo tới công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân cũng có ảnh hưởng nhiều tới công tác này. 1.3.2 Cơ sở vật chất của ngành thuế Nhân tố này có ảnh hưởng mạnh mẽ tới công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Những quy định trong chính sách về diện thu thuế ( rộng hay hẹp ), phương thức kê khai, nộp thuế, quyết toán thuế phụ thuộc rất nhiều vào khả năng đáp ứng của ngành thuế. Khả năng này lại phụ thuộc rất lớn vào cơ sở vật chất của ngành thuế. Cũng như vậy, một hệ thống thu thuế được kết nối bằng mạng nội bộ sẽ là một nhân tố rất hữu ích cho cơ quan thuế trong việc quản lý thu thuế hiệu quả, chính xác, kịp thời và tiết kiệm chi phí. Việc xây dựng mạng thông tin nội bộ để quản lý cơ sở dữ liệu sẽ đòi hỏi những chi phí bước đầu tương đối lớn, nhưng xét về dài hạn thì điều này sẽ tiết kiệm chi phí hơn rất nhiều so với việc quản lý dữ liệu theo kiểu thủ công. 1.3.3 Trình độ và phẩm chất đạo đức của đội ngũ lãnh đạo cán bộ thuế Trình độ đội ngũ cán bộ thuế đóng vai trò rất quan trọng trong công tác quản lý thuế, đặc biệt là thuế thu nhập cá nhân. Nhân tố này tác động vào tất cả các nội dung của công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân, từ ban hành chính sách, tổ chức thực hiện chính sách tới thanh tra thuế, tổ chức bộ máy quản lý thuế. Để có thể ban hành những chính sách thuế đúng đắn, đáp ứng được yêu cầu của những thay đổi kinh tế xã hội và đảm bảo được những mục tiêu của công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân thì đội ngũ cán bộ thuế cấp cao- ở tầm hoạch định chính sách- cần phải có trình độ cao về vấn đề thực tế cũng như cơ bản liên quan đến thuế.
25 1.3.4 Phương thức thanh toán chủ yếu trong dân cư Phương thức thanh toán chủ yếu trong dân cư ảnh hưởng lớn tới khâu quản lý thu thuế và thanh tra thuế. Quản lý thuế thu nhập cá nhân khó khăn và phức tạp chủ yếu ở khâu quản lý thu nhập của các đối tượng. Nếu như các khoản thu nhập được thanh toán qua hệ thống ngân hàng dưới hình thức tài khoản séc cá nhân thì sẽ rất thuận tiện cho cơ quan thuế trong việc giám sát. Bên cạnh đó, nếu phương thức thanh toán trong dân cư chủ yếu thông qua ngân hàng thì nhà nước có thể áp dụng phương pháp thu thuế thu nhập cá nhân thông qua hệ thống ngân hàng. Điều này vừa giúp giảm bớt công việc và chi phí cho cơ quan thuế, vừa kiểm soát chặt chẽ hơn thu nhập của đối tượng nộp thuế. Chính vì vậy, sự phát triển của hệ thống ngân hàng đi kèm với việc phát triển hình thức thanh toán qua tài khoản sẽ là một điều kiện tất yếu để có thể thực hiện tốt công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. 1.3.5 Tính nghiêm minh của luật pháp Cơ quan luật pháp làm việc có hiệu quả, luật pháp được thực hiện nghiêm minh sẽ đảm bảo việc vi phạm luật giảm đi. Các đối tượng nộp thuế cũng như cơ quan thu thuế cũng sẽ thực hiện nghiêm túc hơn các quy định trong luật thuế bởi họ biết rằng khi vi phạm họ sẽ không tránh khỏi những hình phạt nếu bị phát hiện. Như vậy, công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân sẽ đạt được hiệu quả. 1.3.6 Tình hình kinh tế và mức sống của người dân Hiệu quả của công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân phụ thuộc không nhỏ vào mức độ phát triển kinh tế và đời sống của dân cư. Cùng một đơn vị thu thuế trên một khu vực, số đối tượng nộp thuế thu nhập nhiều sẽ giảm bớt chi phí trên một đồng thuế thu được, ngược lại có ít đối tượng nộp thuế và số thuế thu được ít thì chi phí cho một đồng thuế thu được sẽ cao. Sự phát triển kinh tế sẽ đồng hành với sự phát triển của cơ sở hạ tầng phục vụ cho công tác quản lý nói chung và công tác quản lý thuế nói riêng, khi cơ sở hạ tầng tốt thì khả năng quản lý thuế cũng sẽ được đơn giản và hiệu quả hơn. 1.3.7 ý thức chấp hành pháp luật thuế của đối tượng nộp thuế ý thức chấp hành pháp luật nói chung và pháp luật thuế nói riêng tỉ lệ thuận với ý thức và trách nhiệm nộp thuế. Khi người dân có ý thức chấp hành luật thuế tốt, họ sẽ tự giác trong kê khai, nộp thuế. Hành vi trốn thuế sẽ ít xảy ra. Chính vì vậy, công tác quản lý thu thuế và thanh tra thuế sẽ gặp nhiều thuận lợi và đạt kết quả tốt hơn. Tóm lại ý thức chấp hành pháp luật thuế của đối tượng nộp thuế cũng ảnh hưởng một phần tới công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân.
26 Chương 2 Thực trạng công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay 2.1 Khái quát về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay 2.1.1 Quan điểm và đường lối chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về sự phát triển thuế thu nhập cá nhân Sau khi thống nhất đa nước, cùng với quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế theo định hướng thị trường có sự quản lý của nhà nước và chủ trương mở cửa nền kinh tế, khuyến khích đầu tư nước ngoài, nền kinh tế đã từng bước phát triển vững chắc, đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao. Trước bối cảnh đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế và những sự biến đổi lớn của điều kiện kinh tế-xã hội ở nước ta hiện nay, việc ban hành luật thuế Thu nhập cá nhân ở nước ta là hết sức cần thiết và có vai trò quan trọng về nhiều mặt: cụ thể như sau: Góp phần xây dựng cơ cấu hệ thống chính sách thuế cân đối, đồng bộ và hiện đại, đảm bảo tính ổn định, phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện kinh tế-xã hội nước ta. Đảm bảo nguồn thu ổn định lâu dài cho ngân sách Nhà nước. Góp phần thực hiện công bằng xã hội và có tác động tích cực trong điều tiết kinh tế vĩ mô. Có vai trò quan trọng trong việc nắm bắt thông tin và kiểm soát thu nhập cá nhân phục vụ cho công tác hoạch định và điều hành các chính sách phát triển kinh tế- xã hội. Góp phần thúc đẩy cải cách hành chính và đẩy mạnh quá trình hiện đại hóa hệ thống thuế ở nước ta. Theo quan điểm cải cách hệ thống thuế trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2001-2004 đã được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng thông qua: “Tiếp tục cải cách hệ thống thuế phù hợp với tình hình đất nước và các cam kết quốc tế. Bổ sung, hoàn thiện, đơn giản hóa các sắc thuế, từng bước áp dụng hệ thống thuế thống nhất, không phân biệt doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác nhau, doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đâu tư nước ngoài. áp dụng thuế thu nhập cá nhân thống nhất và thuận lợi cho mọi đối tượng chịu thuế, đảm bảo công bằng xã hội và tạo động lực phát triển. Hiện đại hóa công tác thu thuế và tăng cường quản lý của Nhà nước”. Theo đó việc thiết kế dự án Luật thuế Thu nhập cá nhân được thực hiện theo các bước quan điểm định hướng sau đây:
27 - Xây dựng môi trường pháp lý thống nhất về thuế thu nhập cá nhân áp dụng đối với mọi đối tượng thuộc mọi thành phần kinh tế. - Tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội thông qua việc quy định mức thu phù hợp với cấu trúc phân bổ thu nhập và mức thu nhập của các tầng lớp dân cư, đảm bảo yêu cầu động viên nguồn thu cho ngân sách nhà nước, điều tiết thu nhập một cách hợp lý, khuyến khích làm giàu hợp pháp và tránh gây ra tác động tiêu cực đến nỗ lực lao động của các tầng lớp dân cư. - Bảo đảm công bằng xã hội thông qua việc quy định đối tượng chịu thuế bao quát mọi khoản thu nhập và mọi cá nhân có thu nhập kết hợp với việc quy định các khoản khấu trừ , miễn giảm một cách hợp lý, phù hợp với điều kiện kinh tế-xã hội đất nước qua từng thời kỳ. - Phù hợp với tình hình kinh tế-xã hội của đất nước và thông lệ quốc tế cũng như các cam kết quốc tế và Việt Nam đã ký kết và tham gia; qua đó đảm bảo phát huy vai trò thuế thu nhập cá nhân đối với nền kinh tế-xã hội cũng như góp phần thúc đẩyquá trình hội nhập kinh tế quốc tế. - Tạo điệu kiện thuận lợi cho mọi đối tượng nộp thuế thông qua các quy định đơn giản, dễ hiểu dễ áp dụng về kê khai nộp thuế, quyết toán thuế với những biện pháp khuyến khích hợp lý nhằm tiết kiệm thời gian và giảm chi phí cho đối tượng nộp. - Góp phần thúc đẩy cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thuế thông qua việc đa dạng hóa các phương pháp kê khai, nộp thuế với những biện pháp khuyến khích hợp lý và các giải pháp phù hợp với từng loại thu nhập nhằm nâng cao hiệu quả và tiết kiệm chi phí quản lý thu thuế. Trong điều kiện kinh tế-xã hội nước ta trước bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay và trong những năm tới, luật thuế Thu nhập cá nhân phải đảm bảo các mục tiêu, yêu cầu cơ bản sau đây: Thứ nhất, Góp phần cải cách cơ cấu nguồn thu ngân sách, đảm bảo tính cân đối, ổn định lâu dài. Tổng số thu thuế đối với thu nhập cá nhân đến năm 2004 đạt khoảng 10.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 1,4% GDP (6,7% tổng số thu ngân sách từ thuế, phí và lệ phí). Để đảm bảo một cấu trúc các nguồn thu hợp lý và ổn định, theo tính toán sơ bộ, cần huy động tối thiểu khoảng 1,5-2% GDP (7-10% tổng số thu ngân sách từ thuế, phí và lệ phí) từ thuế thu nhập cá nhân vào năm 2010 và cao hơn trong những năm tiếp theo. Mức động viên này là hợp lý dựa trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế- xã hội 2001- 2010 và yêu cầu tăng nguồn thu để bù đắp các khoản hụt thu từ thuế nhập khẩu và từ các doanh nghiệp nhà nước do yêu cầu hộp nhập kinh tế quốc tế và đổi mới hệ thống
28 doanh nghiệp Nhà nước. Đồng thời, việc nâng cao tỷ trọng thuế thu nhập cá nhân trong tổng số nguồn thu ngân sách từ thuế, phí cũng đáp ứng yêu cầu ổn định dài hạn của một hệ thống thuế hiện đại ở Việt Nam, trong đó thuế thu nhập cá nhân trở thành một trong ba sắc thuê chính của hệ thống thuế, bao gồm thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân. Thứ hai, yêu cầu công bằng để phát triển, khuyến khích làm giàu hợp pháp Việc thiết kế Luật thuế Thu nhập cá nhân phải đảm bảo yêu cầu công bằng để tạo động lực cho quá trình phát triển và khuyến khích làm giàu hợp pháp theo chủ trương của Đảng và Nhà nước. Trong đó, cần có các quy định pháp lý công bằng, hợp lý về nghĩa vụ thuế giữa các đối tượng, các loại hình thu nhập, các tỷ lệ tiết kiệm-đầu tư-tiêu dùng, lựa chọn nghề nghiệp và nỗ lực lao động trong xã hội; qua đó khuyến khích các cá nhân thuộc mọi khu vực kinh tế và mọi tầng lớp dân cư làm giàu hợp pháp, góp phần thúc đẩy sản xuất- xã hội phát triển. Thứ ba, yêu cầu cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thu thuế Đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thu thuế là một trong những yêu cầu cơ bản của Luật thuế Thu nhập cá nhân ở nước ta trong thời gian tới. Đối với một nền kinh tế chuyển đổi như Việt Nam, yêu cầu cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thuế đang đặt ra như là một nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của ngành tài chính nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế và tránh những tác động ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư nói riêng và toàn bộ nền kinh tế nói chung. Luật thuế Thu nhập cá nhân phải đảm bảo tính đơn giản, minh bạch, rõ ràng trong quy trình thủ tục kê khai, nộp thuế và quản lý hành chính thuế, từng bước áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho cả đối tượng nộp thuế và cơ quan thuế; qua đó góp phần thúc đẩy quá trình cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thu thuế. Đây cũng là những yêu cầu cơ bản của quá trình quốc tế hóa hệ thống chính sách thuế trong điều kiện hội nhập kinh tế ở nước ta hiện nay và trong những năm tới. Để đáp ứng các mục tiêu, yêu cầu nêu trên, đảm bảo phù hợp với trào lưu cải cách thuế ở các nước trên thế giới và điều kiện kinh tế-xã hội đất nước trong giai đoạn mới, định hướng thiết kế chính sách thuế thu nhập cá nhân trong giai đoạn mới cần tập trung vào những vấn đề sau: - Mở rộng phạm vi đối tượng chịu thuế và thu nhập chịu thuế kết hợp đồng thời với việc quy định các khoản miễn giảm, khấu trừ một cách hợp lý, đảm bảo các yêu cầu động viên nguồn thu cho ngân sách nhà nước và tính công bằng của chính sách thuế.
29 - Xây dựng một cấu trúc bậc thuế và thuế suất phù hợp với cấu trúc phân bố thu nhập và mức thu nhập của các tầng lớp dân cư, đảm bảo các yêu cầu động viên nguồn thu cho ngân sách nhà nước và tính hiệu quả của chính sách thuế, phù hợp với khả năng nộp thuế của đối tượng nộp thuế và đảm bảo không ảnh hưởng lớn đến các hoạt động sản xuất-xã hội. - Đa dạng hóa và nâng cao hiệu quả các phương pháp kê khai, thu nộp thuế với những biện pháp khuyến khích hợp lý và các giải pháp phù hợp nhằm tăng cường tính khả thi của chính sách thuế, góp phần nâng cao hiệu quả và thúc đẩy hiện đại hóa công tác quản lý thu thuế. 2.2 Thực trạng công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay 2.2.1 Ban hành chính sách thuế Chính sách thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay được thể hiện thông qua một hệ thống các văn bản mà đầu tiên là “Pháp lệnh về thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao” do ủy ban thường vụ quốc hội ban hành. Sau đó, chính phủ ban hành nghị định chi tiết việc thi hành pháp lệnh này. Bộ tài chính ban hành thông tư hướng dẫn thi hành nghị định trên của chính phủ. Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao ở Việt Nam từ khi ra đời đến nay đã trải qua 6 lần sửa đổi. Đó là những lần sửa đổi vào các năm 1992, năm 1994, năm 1997, năm 1999, năm 2001 và gần đây nhất là năm 2004. Nội dung của pháp lệnh ngày càng được hoàn thiện cho phù hợp với tình hình cụ thể trong từng giai đoạn. Dưới đây là những nội dung cơ bản của chính sách thuế thu nhập cá nhân khi mới ra đời và các lần sửa đổi, bổ sung. 2.2.1.1 Chính sách thuế thu nhập cá nhân năm 1990 Căn cứ Nghị quyết Quốc hội khóa VIII, kỳ họp thứ 6 ngày 28/12/1989 về việc ủy quyền cho Hội đồng nhà nước quy định một số thuế mới bằng hình thức pháp lệnh, ngày 4/9/1990, Văn phòng Quốc hội và Hội đồng nhà nước đã công bố dự thảo Pháp lệnh thuế thu nhập, lấy ý kiến rộng rãi của nhân dân trước khi ban hành. Sau khi tiếp thu ý kiến đóng góp của nhân dânm ngày 27/12/1990, Hội đồng nhà nước đã ban hành pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao có hiệu lực thi hành từ ngày 1/4/1991 nhằm triển khai việc thực hiện đồng bộ hệ thống thuế mới và động viên một phần thu nhập của người có thu nhập cao. Trong tình hình khi đó, ở Việt Nam chưa có đủ điều kiện tính thuế thu nhập tổng hợp cao của những người trong từng hộ gia đình. Vì vậy, trước mắt thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao chỉ áp dụng đối với một số khoản thu nhập khá rõ ràng mà nhà nước có thể quản lý,
30 nắm chắc được tài liệu để tính thuế. Thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao được ban hành nhằm động viên một phần thu nhập của người có thu nhập cao, góp phần thực hiện công bằng xã hội và tăng thu cho ngân sách nhà nước. Nội dung cơ bản của chính sách như sau: - Đối tượng nộp thuế: Đối tượng nộp thuế bao gồm công dân Việt Nam và người nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam vượt quá khởi điểm tính thuế thu nhập. - Đối tượng tính thuế: Đối tượng tính thuế được chia thành hai loại: thu nhập thường xuyên và thu nhập không thường xuyên. + Thu nhập thường xuyên dưới hình thức: tiền lương, tiền công, các khoản phụ cấp và tiền thưởng có tính chất tiền lương, tiền công từ trên 500.000đ/tháng/người đối với người Việt Nam hoặc từ trên 2.400.000đ/tháng/người đối với người nước ngoài. + Thu nhập không thường xuyên dưới hình thức: tiền hoặc hiện vật của người định cư ở nước ngoài gửi về, thu nhập về chuyển giao công nghệ, thu nhập không thường xuyên khác về thiết kế kỹ thuật xây dựng, về thiết kế công nghiệp và về dịch vụ khác từ trên 1.500.000đ/lần; riêng thu nhập trúng xổ số từ trên 10.000.000đ/lần.Các khoản thu nhập không thường xuyên bằng tiền và hiện vật do người định cư ở nước ngoài gửi về mặc dù vẫn thuộc thu nhập không thường xuyên tính thuế theo quy định của pháp lệnh nhưng tạm thời chưa thu thuế thu nhập. - Thu nhập không tính thuế Thuế thu nhập cá nhân không áp dụng với các khoản tiền công tác phí, bồi dưỡng làm ca, nóng, độc hại, nguy hiểm, tiền phụ cấp khu vực ở vùng núi và hải đảo theo chế độ Nhà nước quy định; tiền thưởng về cải tiến kỹ thuật, sáng chế phát minh; Tiền trợ cấp xã hội, trợ cấp hưu trí, trợ cấp thôi việc, trợ cấp điều động về cơ sở sản xuất; Lợi tức của chủ hộ kinh doanh cá thể thuộc diện chịu thuế lợi tức theo quy định của Luật thuế lợi tức; tiền thu về nhượng bán tài sản cố định thuộc sở hữu cá nhân; thu nhập thừa kế tài sản bằng tiền hoặc bằng hiện vật; thu nhập được miễn thuế thu nhập ghi trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc tham gia. - Biểu thuế Biểu thuế thu nhập đối với thu nhập thường xuyên được xây dựng thành 2 biểu riêng, phù hợp với nguồn thu nhập, mức sinh hoạt có sự khác nhau giữa người nước ngoài và người Việt Nam. Tuy mỗi biểu đều có 6 bậc, với cùng thuế suất từ 0% đến 50% theo lũy tiến từng phần nhưng mức khởi điểm tính thuế trong từng biểu thuế khác nhau:
31 + Đối với người Việt Nam thì khởi điểm tính thuế mới đối với thu nhập thường xuyên là trên 500.000đồng/tháng; và khởi điểm tính thuế thu nhập đối với thu nhập không thường xuyên là 1.500.000đồng/lần. Trong pháp lệnh thuế thu nhập cũng có quy định thuế suất ổn định với thu nhập không thường xuyên thuộc diện tính thuế từ dịch vụ chuyển giao công nghệ và trúng xổ số. Biểu 2.1: Biểu thuế đối với thu nhập thường xuyên dành cho công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam năm 1990 Đơn vị tính: 1.000 đồng Bậc Thu nhập bình quân tháng/người Thuế suất (%) 1 Đến 500 0 2 Trên 500 đến 1000 10 3 Trên 1000 đến 1500 20 4 Trên 1500 đến 2500 30 5 Trên 2500 đến 3500 40 6 Trên 3500 50 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 1990). Đối với cá nhân có thu nhập bình quân trên 5.000.000 đồng/tháng thì ngoài việc chịu thuế suất tối đa ghi trong biểu thuế trên còn phải chịu thuế suất bổ sung 30% cho phần thu nhập vượt trên 5.000.000 đồng. + Đối với người nước ngoài thì khởi điểm tính thuế mới đối với thu nhập thường xuyên tại Việt Nam lá 2.400.000đồng/tháng. Biểu 2.2 Biểu thuế đối với thu nhập thường xuyên dành cho người nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam năm 1990 Đơn vị tính: 1.000 đồng Bậc Thu nhập bình quân tháng/người Thuế suất (%) 1 Đến 2.400 0 2 Trên 2.400 đến 7.200 10 3 Trên 7200 đến 16.800 20 4 Trên 16.800 đến 33.600 30 5 Trên 33.600 đến 48.000 40 6 Trên 48.000 50 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 1990)
32 Biểu 2.3 Biểu thuế lũy tiến từng phần đối với thu nhập không thường xuyên được quy định như sau: Đơn vị: 1.000 đồng Bậc Thu nhập mỗi lần phát sinh Thuế suất (%) 1 Đến 1.500 0 2 Trên 1.500 đến 3.000 5 3 Trên 3.000 đến 7.500 10 4 Trên 7500 đến 15.000 15 5 Trên 15.000 đến 22.500 20 6 Trên 22.500 30 Riêng đối với thu nhập về chuyển giao công nghệ trên 1.500.000 đ/lần được tính theo tỷ lệ thống nhất 5%; thu nhập trúng thưởng xổ số trên 10.000.000 đ/lần được tính theo tỷ lệ thống nhất 10%. Thu nhập bằng hiện vật hoặc bằng ngoại tệ thì phải quy đổi ra tiền Việt Nam để làm căn cứ tính thuế. Hiện vật được tính theo giá thị trường lúc phát sinh thu nhập bằng hiện vật. Ngoại tệ được tính theo tỷ giá mua vào của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm có thu nhập bằng ngoại tệ. Đối với ngoại tệ chưa được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tỷ giá thì được tính theo tỷ giá do Bộ trưởng Tài chính quy định. - Kê khai, nộp, quyết toán thuế Thuế thu nhập đối với thu nhập thường xuyên tính theo năm, kê khai và tạm nộp hàng tháng. Cuối năm hoặc hết hạn hợp đồng trong năm, phải tính toán lại và thanh toán với cơ quan thuế chậm nhất không quá ngày 28 tháng 2 năm sau hoặc sau ba mươi ngày, kể từ ngày hết hạn hợp đồng. Thuế thu nhập đối với khoản thu nhập không thường xuyên nộp theo từng lần, từng đợt. Người nộp thuế thu nhập phải thực hiện kê khai, nộp thuế đầy đủ, đúng thời hạn theo chế độ do Bộ tài chính quy định. Bộ tài chính tổ chức việc thu thuế thu nhập và có quyền ủy nhiệm cho cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, gọi chung là tổ chức, thực hiện việc khấu trừ thuế thu nhập trước khi chi trả thu nhập. Tổ chức được ủy nhiệm khấu trừ thuế thu nhập được hưởng từ 0,5% đến 1% số tiền thuế đã nộp vào ngân sách Nhà nươc theo quy định của Bộ Tài chính.
33 Tổ chức được ủy nhiệm khấu trừ thuế thu nhập có trách nhiêm: + Kê khai đầy đủ với cơ quan thuế số người trong đơn vị thuộc đối tượng nộp thuế, các khoản thu nhập thường xuyên và không thường xuyên phải chịu thuế; + Giữ sổ sách, chứng từ kế toán có liên quan đến thu nhập tính thuế của những người có thu nhập do đơn vị chi trả và xuất trình khi cơ quan thuế yêu cầu; + Nhận tờ khai của người nộp thuế và nộp cho cơ quan thuế; + Khấu trừ, thông báo số thuế thu nhập phải nộp của từng người và nộp vào ngân sách Nhà nước theo quy định. Cơ quan thuế có nhiệm vụ, quyền hạn sau đây: + Hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc việc kê khai tính thuế, nộp thuế thu nhập; + Lập sổ thuế, thu thuế thu nhập và cấp biên lai thu thuế; + Lập biên bản và xử phạt hành chính theo thẩm quyền hoặc đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các vi phạm Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao; + Xem xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo về thuế thu nhập. Trong quá trình thực hiện, để góp phần thực hiện công bằng xã hội, động viên một phần thu nhập của cá nhân có thu nhập cao cho ngân sách Nhà nước; pháp lênh pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân đã được điều chỉnh lại nhiều lần. Lần sửa đổi thứ nhất vào năm 1992. 2.2.1.2 Nội dung sửa đổi chính sách Thuế thu nhập cá nhân vào năm 1992 Đây là thời điểm pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao được sửa đổi lần thứ nhất. Những điểm sửa đổi lần này là: điều chỉnh mức khởi điểm tính thuế đối với người Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam từ 500.000 đồng/tháng lên 650.000đồng/tháng, thêm một bậc thuế suất là 60% đối với thu nhập trên 6.300.000 đồng. Đối với người nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam, khởi điểm tính thuế được nâng từ 2.400.000 đồng lên 3.000.000 đồng. 2.2.1.3 Nội dung sửa đổi chính sách Thuế thu nhập cá nhân vào năm 1994 Để pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao phù hợp với thực tế hơn ngày 19/5/1994, ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao sửa đổi. Pháp lệnh này có một số điểm khác biệt so với pháp lệnh năm 1990 như sau:
34 - Về đối tượng nộp thuế +Bao gồm cả công dân Việt Nam đi công tác, lao động ở nước ngoài. + Bổ sung thêm tiêu chuẩn cư trú và không cư trú: Người nước ngoài được coi là cư trú tại Việt Nam nếu ở Việt Nam từ 183 ngày trở lên tính cho 12 tháng kể từ khi đến Việt Nam, được coi là không cư trú nếu ở tại Việt Nam dưới 183 ngày. - Về thu nhập tính thuế và không tính thuế +Thu nhập tính thuế: Thu nhập thường xuyên tính thuế là tổng số tiền thu được của từng cá nhân bình quân tháng trong năm trên 1.200.000 đồng đối với công dân Việt Nam và các cá nhân khác định cư tại Việt Nam, trên 5.000.000 đồng đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài. Riêng người nước ngoài được coi là không cư trú tại Việt Nam (có thời gian cư trú từ 30 đến dưới 183 ngày), thu nhập thường xuyên tính thuế là tổng số thu nhập do làm việc tại Việt Nam. Nhằm khuyến khích nhân dân tham gia vào các hình thức đầu tư trong xã hội như gửi tiền vào ngân hàng, gửi tiết kiệm mua tín phiếu, trái phiếu, kỳ phiếu, cổ phiếu nhằm huy động mọi nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư trong hoàn cảnh nền kinh tế đang thiếu vốn phục vụ cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hoá. Các khoản thu nhập như: lãi tiền gửi ngân hàng, lãi gửi tiết kiệm, lãi mua tín phiếu, trái phiếu, kỳ phiếu, cổ phiếu tạm thời chưa tính thuế thu nhập. +Thu nhập không thuộc diện chịu thuế Bổ sung thêm trường hợp thu nhập phát sinh tại Việt Nam của người nước ngoài được coi là không cư trú tại Việt Nam dưới 30 ngày. - Biểu thuế áp dụng 2 biểu thuế: 1 biểu thuế cho người Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam, 1 biểu cho người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài, cụ thể: + Đối với thu nhập thường xuyên Biểu thuế lũy tiến từng phần đối với công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam: trong biểu thuế thì sự chênh lệch thu nhập tính thuế trong các bậc và giữa bậc cao với bậc thấp có sự thay đổi. Chênh lệch thu nhập tính thuế trong bậc 3 đã tăng lên 1,5 lần (3000/2000) so với 1,46 lần (1900/1300) vào năm 1992 trong khi ở
35 các bậc khác đều giảm. Chênh lệch thu nhập tính thuế giữa bậc cao nhất và bậc thấp nhất đã giảm xuống nhiều từ hơn 9,6 lần năm 1992 xuống 6,6 lần năm 1994. Sau khi đã nộp thuế thu nhập theo quy định tại biểu thuế lũy tiến, nếu phần thu nhập còn lại bình quân trên 5.000.000 đồng với thuế suất bổ sung là 30% Biểu thuế lũy tiến từng phần với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài: bậc 3 tăng lên. Đặc biệt chênh lệch giữa thu nhập tính thuế cao nhất và thu nhập tính thuế thấp nhất đã giảm xuống còn 14 lần (năm 1990 và 1992 là 20 lần). +Đối với thu nhập không thường xuyên Biểu 2.4 Biểu thuế đối với thu nhập không thường xuyên năm 1994 Đơn vị tính: 1000 đồng. Bậc Thu nhập mỗi lần phát sinh Thuế suất (%) 1 Đến 2.000 0 2 Trên 2.000 đến 4.000 5 3 Trên 4.000 đến 10.000 10 4 Trên 10.000 đến 20.000 15 5 Trên 20.000 đến 30.000 20 6 Trên 30.000 30 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 1994) Riêng đối với thu nhập về chuyển giao công nghệ trên 2.000.000 đồng/lần được tính theo tỷ lệ thống nhất 5% trên tổng số thu nhập, thu nhập về trúng xổ số trên 12.500.000 đồng/lần được tính theo tỷ lệ thống nhất 10% trên tổng thu nhập, thu nhập từ quà biếu, quà tặng từ nước ngoài chuyển về trên 2.000.000 đồng/lần được tính theo tỷ lệ thống nhất 5% trên tổng số thu nhập. 2.2.1.4 Nội dung sửa đổi chính sách Thuế thu nhập cá nhân năm 1997 Năm 1997, pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân lại được sửa đổi một lần nữa để phù hợp với sự tăng lên về thu nhập bình quân của dân cư cũng như khắc phục một số điểm bất lợi trong pháp lệnh năm 1994. Ngày 6/2/1997 ủy ban thường vụ Quốc hội thông qua pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao đã sửa đổi một số điều của pháp lệnh thuế thu nhập của người có thu nhập cao ra ngày 15 tháng 9 năm 1994 có một số điểm mới như sau: - Thu nhập không thường xuyên dưới các hình thức: + Quà biếu, quà tặng bằng hiện vật từ nước ngoài chuyển về;
36 + Chuyển giao công nghệ, bản quyền sử dụng sáng chế, nhãn hiệu, bí quyết kỹ thuật, thiết kế kỹ thuật xây dựng, thiết kế công nghiệp và dịch vụ khác; trừ trường hợp biếu, tặng. + Trúng thưởng xổ số. - Thu nhập thường xuyên chịu thuế: Quy định tại pháp lệnh này là tổng số tiền thu được của từng cá nhân bình quân tháng trong năm trên 2.000.000 đồng đối với công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam; trên 5.000.000 đồng đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài. Riêng người nước ngoài được coi là không cư trú tại Việt Nam, thu nhập thường xuyên chịu thuế là tổng số thu nhập do làm việc tại Việt Nam. Người nước ngoài được coi là cư trú tại Việt Nam nếu ở tại Việt Nam từ 183 ngày trở lên tính cho 12 tháng kể từ khi đến Việt Nam; được coi là không cư trú nêu ở tại Việt Nam dưới 183 ngày. - Biểu thuế Biểu 2.5 Biểu thuế đối với công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam Đơn vị tính: 1000 đồng Bậc Thu nhập bình quân tháng/người Thuế suất (%) 1 Đến 2000 0 2 Trên 2000 đến 3000 10 3 Trên 3000 đến 4000 20 4 Trên 4000 đến 6000 30 5 Trên 6000 đến 8000 40 6 Trên 8000 đến 10.000 50 7 Trên 10.000 60 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 1997) Đối với các cá nhân, sau khi đã nộp thuế thu nhập theo quy định tại Biểu thuế này, nếu phần thu nhập còn lại bình quân trên 8.000.000 đồng/tháng thì thu bổ sung 30% số vượt trên 8.000.000 đồng. 2.2.1.5 Nội dung sửa đổi chính sách Thuế thu nhập cá nhân năm 1999 Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao lại được sửa đổi một lần nữa nhằm điều chỉnh mức phù hợp hơn với thu nhập thường xuyên của người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài,
37 đồng thời khắc phục một số hạn chế trong pháp lệnh trước. Nội dung sửa đổi cụ thể như sau: + Thu nhập thường xuyên chịu thuế như đã quy định của Pháp lệnh này là tổng số tiền thu được của từng cá nhân bình quân tháng trong năm trên 2.000.000 đồng đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài. Riêng người nước ngoài được coi là không cư trú tại Việt Nam, thu nhập thường xuyên chịu thuế là tổng số thu nhập do làm việc tại Việt Nam. + Đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài: Biểu 2.6: Biểu thuế đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài: Đơn vị tính:1000 đồng. Bậc Thu nhập bình quân tháng/người Thuế suât(%) 1 Đến 8.000 0 2 Trên 8.000 đến 20000 10 3 Trên 20000 đến 50000 20 4 Trên 50000 đến 80000 30 5 Trên 80000 đến 120000 40 6 Trên 120000 50 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 1999) 2.2.1.6 Nội dung sửa đổi chính sách Thuế thu nhập cá nhân năm 2001 Ngày 19/5/2001, ủy ban thường vụ quốc hội khóa X thông qua pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao với một vài bổ sung nhằm phát huy tốt hơn vai trò của thuế thu nhập cá nhân và phù hợp hơn với các quy định của quốc tế trong điều kiện Việt Nam đang đàm phán để gia nhập WTO. + Bổ sung “tiền nộp bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế từ tiền lương, tiền công theo quy định của Pháp luật” vào các khoản thu nhập không tính thuế thu nhập. + Cùng với sự tăng lên của mức sống thì biểu thuế suất mới cũng xuất hiên: Đối với công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam, biểu thuế thu nhập không thường xuyên như sau:
38 Biểu 2.7 Biểu thuế đối với thu nhập không thường xuyên năm 2001 Đơn vị tính: 1000 đồng. Bậc Thu nhập mỗi lần phát sinh Thuế suất (%) 1 Đến 3000 0 2 Trên 3000 đến 6000 10 3 Trên 6000 đến 9000 20 4 Trên 9000 đến 12000 30 5 Trên 12000 đến 15000 40 6 Trên 15000 50 (Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 2001) Đối với các cá nhân sau khi đã nộp thuế thu nhập theo quy định tại biểu thuế này, nếu phần thu nhập còn lại bình quân trên 15.000.000 đồng/tháng thì nộp bổ sung 30% số vượt trên 15.000.000 đồng. Đối với người nước ngoài được coi là không cư trú tại Việt Nam, thuế suất áp dụng là 25% thay vì 10% tổng số thu nhập như trước đây. 2.2.1.7 Nội dung cơ bản trong pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 2004 Trong pháp lệnh sửa đổi gần nhất của pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân thì đã sửa đổi toàn diện 4 vấn đề: + Nâng mức khởi điểm tính thuế từ 3 triệu/tháng lên 5 triệu đồng/tháng; giãn cách các mức thu nhập tính thuế lên 10 triệu đồng so với 3 triệu đồng như pháp lệnh cũ. + Bỏ mức thuế suất cao nhất là 50% + Bỏ quy định thu thuế đối với thu nhập từ quà biếu, quà tặng bằng hiện vật từ nước ngoài chuyển về. + Pháp lệnh cũng có quy định về việc cho phép khấu trừ 25% thu nhập trước khi tính thuế đối với ca sỹ, nghệ sỹ xiếc, múa, cầu thủ bóng đá, vận động viên chuyên nghiệp để giảm mức điều tiết, tạo điều kiện cho các đối tượng này tự tham gia bảo hiểm. + Tạm thời chưa thu thuế đối với các khoản thu nhập về lãi tiền gửi ngân hàng, lãi tiền gửi tiết kiệm, lãi mua tín phiếu, trái phiếu, kỳ phiếu, cổ phiếu. + Thu nhập thường xuyên chịu thuế là tổng số tiền thu được của từng cá nhân bình quân tháng trong năm trên 5 triệu đồng đối với công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam: trên 8 triệu đồng đối với người nước ngoài cư trú tại Việt
39 Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam; trên 8 triệu đồng đối với người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam lao động, công tác ở nước ngoài. 2.2.2 Công tác tổ chức thực hiện chính sách thuế ở Việt Nam hiện nay, việc kê khai nộp thuế thu nhập được thực hiện theo nguyên tắc khấu trừ tại nguồn, đối với một số người hành nghề tự do và có thu nhập từ nhiều nguồn khác nhau, cơ quan thuế có thể áp dụng phương pháp tự kê khai. Hiện nay, việc quy định mã số thuế cho từng đối tượng nộp thuế vẫn chưa được thực hiện đầy đủ, do vậy công tác quản lý thu nhập của đối tượng nộp thuế gặp rất nhiều khó khăn. Nhiều người có thu nhập trên mức khởi điểm tính thuế, có nộp thuế cho cơ quan thuế nhưng không có mã số thuế, do đó cơ quan thuế sau này không thể xác định được các thông tin cụ thể về đối tượng nộp thuế. Các đơn vị chi trả thu nhập nộp thuế lên cho cơ quan thuế bao nhiêu thì cơ quan thuế biết bấy nhiêu. Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao quy định hai loại thu nhập với hai biểu thuế là thu nhập thường xuyên và thu nhập không thường xuyên, nên trong mỗi cách quản lý thu đối với các đối tượng nộp thuế của từng loại thu nhập cũng có những đặc điểm riêng biệt. Quy trình quản lý thu của cơ quan thuế áp dụng đối với hai loại thu nhập này được nhìn nhận dưới các góc độ như sau: 2.2.2.1 Quản lý kê khai, nộp thuế - Đối với thu nhập thường xuyên: + Kê khai và nộp thuế thông qua cơ quan chi trả thu nhập Đối với cơ quan chi trả thu nhập, việc kê khai, tạm nộp thuế hàng tháng được thực hiện như sau: * Thực hiện khấu trừ thuế theo biểu thuế lũy tiến từng phần đối với khoản chi trả thu nhập cho cá nhân thuộc sự quản lý của cơ quan chi trả thu nhập; * Thực hiện khấu trừ 10% trên tổng thu nhập đối với các khoản chi trả cho cá nhân có thu nhập từ 500.000đồng/lần trở lên mà khoản thu nhập này có được từ các hoạt động đại lý hưởng hoa hồng, môi giới : tiền nhuận bút; * Đối với cá nhân là công dân Việt Nam và cá nhân khác định cư tại Việt Nam thuộc đối tượng được khấu trừ 25% thu nhập khi xác định thu nhập tính thuế thì thu nhập làm căn cứ khấu trừ 10% là khoản thu nhập đã trừ 25%. Thực tế hiện nay, số đối tượng có các khoản thu nhập dạng này ít khi được cơ quan chi trả thu nhập thực hiện khấu trừ. Một phần là do cơ quan thuế chưa bao quát hết tới số đối tượng này cũng như các hình thức thu nhập này. Do vậy, các biện pháp
40 cụ thể để có thể yêu cầu đối với các đơn vị chi trả thu nhập khấu trừ 10% là chưa có, việc khấu trừ hầu như chưa thực hiện. Ví dụ như thu nhập của các ca sỹ, diễn viên, các hợp đồng dài hạn, các hình thức dạy thêm chưa được cơ quan quản lý thuế quản lý. Nguyên tắc quản lý khấu trừ 10% trên các khoản thu nhập này vẫn chỉ là trên giấy tờ, còn trong thực tế vẫn chưa được thực hiện. + Kê khai, nộp thuế tại cơ quan thuế Hàng tháng, cá nhân nộp tờ khai thuế thu nhập cá nhân cho cơ quan thuế. Trường hợp cá nhân xác định thu nhập ổn định hàng tháng trong tờ khai thuế đầu năm thì tháng đầu tiên nộp tờ khai, các tháng tiếp sau không cần nộp tờ khai này mà nộp thuế hàng tháng theo thời hạn quy định, trừ trường hợp có sự thay đổi về thu nhập. Số đối tượng nộp thuế chủ yếu là các đơn vị do Cục thuế quản lý. Các đơn vị này thường là các doanh nghiệp liên doanh hay doanh nghiệp nước ngoài hoặc các doanh nghiệp Nhà nước có quy mô lớn. Trong khoảng 400.000 người nộp thuế thu nhập cá nhân thì số đối tượng nộp thuế ở các doanh nghiệp chiếm một phần quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay thì số đối tượng lao động ở doanh nghiệp này chưa được quản lý một cách đầy đủ. Do các đơn vị khi tuyển thêm nhân viên thì không thông báo cho cơ quan thuế nên cơ quan thuế đã không thu đủ đối với tất cả đối tượng có mức thu nhập đến mức tính thuế. Hiện nay theo quy định về mức lương hiện hành của Nhà nước thì số đối tượng thuộc khu vực hành chính sự nghiệp gần như không có một ai có mức thu nhập thuộc diện nộp thuế thu nhập cá nhân. Số đối tượng nộp thuế chủ yếu là các đối tượng làm việc ở các văn phòng đại diện nước ngoài. Theo phòng quản lý xuất nhập cảnh thì hàng năm có khoang 20.000 người nước ngoài xuất nhập cảnh vào Thành Phố Hồ Chí Minh thuộc diện phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Điều này cũng xảy ra ở Hà Nội, việc chưa quản lý đối với đối tượng này đã làm giảm đáng kể phần nào nguồn thu từ thuế thu nhập cá nhân. - Đối với thu nhập không thường xuyên: Thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập không thường xuyên nộp cho từng lần phát sinh thu nhập. Cơ quan chi trả thu nhập thực hiện khấu trừ tiền thuế và cấp biên lai thuế khi chi trả cho người có thu nhập. Tuy nhiên, do chưa có các hình thức quản lý thu nhập có hiệu quả nên các khoản thu từ thu nhập không thường xuyên chủ yếu là các lần trúng thưởng xổ số, và một số trường hợp gửi quà từ nước ngoài về. Tóm lại, số thuế thu từ thu nhập không thường xuyên chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số thu từ thuế thu nhập cá nhân.
41 2.2.2.2 Quản lý quá trình quyết toán Quyết toán thuế đối với thu nhập thường xuyên được thực hiện theo năm dương lịch. Cuối năm hoặc sau khi hết hạn hợp đồng, cơ quan chi trả thu nhập, cá nhân tổng hợp tất cả các nguồn thu nhập, t hu nhập chịu thuế trong năm thực hiện kê khai thuế thu nhập và nộp tờ khai quyết toán. Quyết toán thuế tại cơ quan thuế áp dụng đối với cá nhân trong năm có thu nhập từ hai nơi trở lên, cá nhân đăng ký nộp thuế tại cơ quan thuế và các trường hợp khác. Thủ tục quyết toán thuế như sau: - Quyết toán tại cơ quan chi trả thu nhập + Cá nhân thuộc đối tượng quyết toán thuế tại cơ quan chi trả thu nhập lập giấy ủy quyền quyết toán thuế thu nhập cá nhân và nộp cho cơ quan chi trả thu nhập vào tháng 1 của năm sau quyết toán hoặc trước khi kết thúc hợp đồng. + Trên cơ sở tờ khai quyết toán thuế, cơ quan chi trả thu nhập phải nộp số thuế còn thiếu vào Ngân sách Nhà nước chậm nhất không quá ngày 10 tháng 3 năm dương lịch. - Quyết toán tại cơ quan thuế Cá nhân thuộc đối tượng quyết toán thuế tại cơ quan thuế phải nộp tờ khai quyết toán thuế năm cho cơ quan thuế như sau: + Cá nhân có thu nhập phát sinh ở nơi khác thì được lựa chọn nộp tờ khai quyết toán thuế năm cho cơ quan thuế địa phương hoặc nơi thu nhập phát sinh nhiều nhất. + Cá nhân không làm việc tiếp ở cơ quan nào thì nộp tờ khai quyết toán thuế năm tại cơ quan thuế nơi làm việc cuối cùng của năm quyết toán. Trường hợp có số thuế nộp thừa thì sẽ được thoái trả tiền thuế theo hướng dẫn như sau: + Cá nhân lập hồ sơ xin thoái trả thuế + Sau khi nhận đủ hồ sơ, cơ quan thuế kiểm tra số liệu, xác định số thuế được thoái trả và ra quyết định thoái trả tiền thuế cho đối tượng, đồng thời gửi cơ quan Kho bạc làm thủ tục thoái trả cho cá nhân. Mặc dù có những quy định về quyết toán thuế, nhưng trên thực tế thì cơ quan thuế vẫn chưa thực hiện việc quyết toán cho từng đối tượng nộp thuế. Chính vì vậy, công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam còn khá nhiều hạn chế.
42 2.2.3 Xử lý các trường hợp vi phạm về kê khai và nộp thuế 2.2.3.1 Thanh tra thuế Thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay công tác thanh tra thuế thu nhập cá nhân ít được quan tâm thực hiện. Do vậy, đã gây nên những hậu quả nghiêm trọng như việc thất thoát hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm tiền thuế giá trị gia tăng, thuế xuất nhập khẩu và bản thân thuế thu nhập cá nhân. 2.2.3.2 Xử lý các trường hợp vi phạm về kê khai và nộp thuế Hiện nay do mức xử lý vi phạt còn tương đối cao nên trong thực tế rất khó xử phạt. Hơn nữa, do công tác kiểm tra của cơ quan thuế đối với việc kê khai và nộp thuế thu nhập cá nhân chưa được thường xuyên và chặt chẽ, do vậy việc phát hiện ra các trường hợp vi phạm còn ít. 2.2.4 Tổ chức bộ máy quản lý thuế Ngày 7/8/1990, hội đồng Bộ trưởng đã ban hành nghị định số 218-HĐBT về việc thành lập ngành thuế nhà nước, hợp nhất 3 hệ thống tổ chức: Thu quốc danh, thuế công thương nghiệp, thuế nông nghiệp. Ngành Thuế nhà nước được tổ chức qua 3 cấp từ tổng cục thuế, cục thuế đến chi cục thuế, được xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm và sự phân công cụ thể hợp lý giữa cơ quan thuế ngành dọc cấp trên và chính quyền từng cấp trong tổ chức lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nghiêm chỉnh chính sách chế độ thuế chung cả nước và trên địa bàn lãnh thổ theo nguyên tắc song hành lãnh đạo. Sau một thời gian hoạt động, do nhận thấy những hạn chế trong hệ thống thuế nhà nước và để phù hợp với tình hình mới, Thủ tướng chính phủ đã ký Quyết định số 218/2003/QĐ-TTg quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Thuế trực thuộc Bộ tài chính ngày 28/10/2003. Đồng thời, Bộ tài chính và Tổng cục thuế đã ban hành các văn bản hướng dẫn QĐ 218/2003 và cơ bản hoàn thành việc triển khai tổ chức theo QĐ 218/2003/QĐ-Tg. Theo quyết định số 218/2003/QĐ-TTg, bộ máy ngành thuế được tổ chức lại theo nguyên tắc: + Xác định đầy đủ nhiệm vụ quản lý thuế. + Tăng cường quyền hạn và chức năng quản lý của cơ quan thuế + Tổ chức bộ máy hợp lý theo hướng cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thuế.
43 Hình 2.1 Cơ cấu tổ chức của ngành thuế Bộ tài chính Tổng cục thuế Gồm 13 ban, 3 trung tâm và văn phòng Tổng Cục Thuế Cục Thuế Gồm 12 phòng chức năng với cục thuế: Hà nội và TPHCM Gồm 18 phòng chức năng với các cục thuế khác Chi Cục thuế Gồm các tổ đội Tổng cục thuế - Chức năng: Tổng cục Thuế là tổ chức trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với các khoản thu nội địa, bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác của ngân sách nhà nước (sau đây gọi chung là Thuế) theo quy định của Pháp luật - Nhiệm vụ cơ bản: +Trình Bộ trưởng Bộ Tài chính các văn bản quy phạm pháp luật quy định về quản lý thu thuế và đề xuất ý kiến để xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về thuế. + Tổ chức thực hiện các luật, pháp lệnh thuế + Hướng dẫn nghiệp vụ về thuế, tuyên truyền, giáo dục, vận động tổ chức và cá nhân thực hiện nghiêm chỉnh nghĩa vụ nộp thuế theo đúng quy định của Pháp luật. + Thanh tra, kiểm soát các công việc trong quá trình thu thuế và quyết định xử phạt, lập hồ sơ đề nghị khởi tố các tổ chức và cá nhân vi phạm pháp luật. + Quản lý hồ sơ, tài liệu, ấn chỉ thuế, lưu giữ và sử dụng số liệu, tài liệu mà cơ sở kinh doanh và đối tượng khác cung cấp theo chế độ quy định; + Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức thuế theo quy định của Pháp luật. - Cơ cấu tổ chức Tổng cục Thuế được tổ chức theo nguyên tắc tập trung, thống nhất thành hệ thống dọc từ trung ương đến địa phương, theo đơn vị hành chính. Tổng cục thuế có tư cách pháp nhân, được sử dụng con dấu hình quốc huy. Cục thuế tỉnh, Chi cục thuế huyện có tư cách pháp nhân, có con dấu riêng.
44 Cục thuế trực thuộc tổng cục thuế Cục thuế tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi tắt là cục thuế) là tổ chức trực thuộc Tổng cục Thuế, có chức năng tổ chức thực hiện thu thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác của ngân sách Nhà nước trên địa bàn quản lý theo quy định của pháp luật. Cục thuế có nhiệm vụ cơ bản là chỉ đạo, hướng dẫn và triển khai thực hiện thống nhất các văn bản quy phạm pháp luật về thuế, quy trình nghiệp vụ quản lý thuế trên địa bàn, phối hợp chặt chẽ với các ngành, cơ quan đơn vị liên quan để thực hiện nhiệm vụ được giao. Chi cục thuế trực thuộc cục thuế Chi cục thuế đặt tại các quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là đơn vị trực thuộc cục thuế, có chức năng quản lý thu thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác của ngân sách nhà nước trên địa bàn theo đúng quy định của pháp luật. Chi cục thuế tổ chức triển khai thực hiện thống nhất các văn bản quy phạm pháp luật và thực hiện công tác tuyên truyền về thuế.ngoài ra chi cục thuế còn có nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra kiểm soát việc kê khai thuế, hoàn thuế, miễn giảm thuế, nộp thuế, quyết toán thuế và chấp hành chính sách 2.3 Đánh giá thực trạng công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay 2.3.1 Những thành tựu đạt được Sau 16 năm, thuế thu nhập cá nhân đã trải qua 6 lần sửa đổi, bổ sung và từng bước khẳng định được vai trò vốn có. Công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân cũng đã từng bước được cải thiện cho phù hợp với tình hình mới và đã đạt được một số thành tựu đáng kể. Các chính sách thuế đối với thu nhập cá nhân (TNCN) ở nước ta nhìn chung phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội đất nước, đã góp phần quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu cho ngân sách, kiểm soát thu nhập của cá nhân, phân phối lại thu nhập, thực hiện công bằng xã hội cũng như bước đầu tạo thói quen và góp phần nâng cao nhận thức của các đối tượng nộp thuế về trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ nộp thuế cho ngân sách nhà nước (NSNN). Đến nay, khoảng hơn 300 nghìn người nộp thuế TNCN (trong đó khoảng 90 nghìn người nước ngoài), gần 100 nghìn tổ chức thực hiện khấu trừ thuế thu nhập tại nguồn, cá nhân đăng ký mã số thuế vào khoảng 3,4 triệu cá nhân, hộ kinh doanh cá thể và đạt được một số thành tựu đáng kể.
45 - Huy động ngày càng nhiều thu nhập của cá nhân có thu nhập cao cho nhà nước: Qua 6 lần sửa đổi pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân để bắt kịp với những thay đổi của đời sống kinh tế xã hội. Ngành thuế Việt Nam đã tiến hành tổ chức thực hiện pháp lệnh, qua đó đã đem lại những kết quả bước đầu như sau: Biểu 2.8 Kết quả thu thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao ở Việt Nam từ năm 1991- 2005 Số thu thuế % thuế TNCN trên tổng Năm Tổng thu thuế, phí TNCN thu thuế, phí 1991 62 9844 0.63 1992 153 18815 0.81 1993 184 29232 0.63 1994 326 37585 0.86 1995 510 48090 1.06 1996 1100 57050 1.93 1997 1300 67120 1.94 1998 1780 68461 2.60 1999 1540 70063 2.2 2000 1975 76190 2.1 2001 2105 78475 2.6 2002 2338 80208 2.9 2003 2951 124101 2.37 2004 3253 104935 3.1 2005 4400 102326 4.3 (Nguồn: Bộ Tài Chính) Như vậy, số thu thuế thu nhập cá nhân có xu hướng chung là tăng đều qua các năm. Riêng năm 1999, số thu thuế thu nhập cá nhân giảm đi do một số nguyên nhân như: tăng mức khởi điểm tính thuế đối với thu nhập tính thuế của người nước ngoài cư trú tại Việt Nam và công dân Việt Nam đi học tập, công tác ở nước ngoài. Năm 1991, khi pháp lệnh mới ra đời và đi vào thực hiện thì số thu mới chỉ là 62 tỷ đồng chiếm 0,63% tổng thu thuế, phí, con số này vẫn ở mức thấp. Tuy nhiên, qua các năm số thu tăng dần, trong đó có năm 1996 tăng đột biến về số thu từ thuế thu nhập cá nhân, tăng từ 510 tỷ đồng năm 1995 lên 1100 tỷ đồng năm 1996, điều này thể hiện tính hiệu quả của công tác quản lý thu thuế thu nhập cá nhân dần được cải thiện hay cũng thể hiện ý thức chấp hành của người dân đã có tiến bộ hơn so với trước. Đến