Đề tài Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nies vào Việt Nam

Nội dung text: Đề tài Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nies vào Việt Nam

1. Trường Đại học Kinh tế quốc dân Bộ môn Kinh tế Đầu tư  Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Đề tài: Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nies vào Việt Nam Giáo viên hướng dẫn : Thầy Nguyễn Hồng Minh Sinh viên : Trương Bá Đông Lớp : Kinh tế Đầu tư 41C Sinh viên : vũ trung dũng Lớp : tđh 2- k44 Hà Nội -3/2003
2. Lời nói đầu Đầu tư trực tiếp nước ngoài hiện nay đang diễn ra trên quy mô toàn cầu với khối lượng và nhịp độ chu chuyển ngày càng lớn. Bên cạnh việc phát huy nguồn lực trong nước, tận dụng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài được coi là một sự thông minh để rút ngắn thời gian tích lũy vốn ban đầu, tạo nên tiền đề vững chắc, cho phát triển kinh tế, đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển. Chính vì lẽ đó mà FDI được coi như “chiếc chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa thịnh vượng cho các quốc gia. Việt Nam cũng không thể đứng ngoài trước luồng xoáy của sự vận động kinh tế thế giới đang diễn ra từng ngày, từng giờ này. Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam ban hành năm 1987 đánh dấu bước khởi đầu quá trình mở cửa nền kinh tế, đa dạng hóa, đa phương hóa các quan hệ kinh tế đối ngoại, kết hợp chặt chẽ việc phát huy có hiệu quả các nguồn lực trong nước với việc thu hút tối đa các nguồn lực bên ngoài cho chiến lược phát triển kinh tế. Trong những năm gần đây, tốc độ thu hút FDI của Việt Nam đã giảm xuống một cách đáng lo ngại, một trong những nguyên nhân cơ bản của hiện tượng này là cuộc khủng hoảng kinh tế khu vực đã làm cho tốc độ đầu tư của các nước NIEs Đông á vào Việt Nam giảm xuống đáng kể. Ngay từ những năm đầu của quá trình thực hiện thu hút FDI, các nước và lãnh thổ NIEs là những đối tác đầu tư mạnh nhất cả về số dự án đầu tư cũng như về quy mô vốn đầu tư trong số 72 nước lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Sự giảm sút đầu tư trực tiếp của NIEs đã có tác động xấu đến quá trình thu hút và sử dụng vốn FDI tại Việt Nam, năm 2002 các nền kinh tế nói chung đã phần nào phục hồi trở lại, do đó Việt Nam cần phải có các giải pháp để tiếp tục thu hút đầu tư nhiều hơn nữa của các nước này.
3. Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về đầu tư nước ngoài I. Đầu tư và đầu tư nước ngoài. 1. Khái niệm. Cho đến nay, đầu tư không phải là một khái niệm mới đối với nhiều người, nhất là đối với những người hoạt động trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, thuật ngữ này lại được hiểu rẩt khác nhau. Có người cho rằng đầu tư là phải bỏ một cái gì đó vào một việc nhất định để thu lại một lợi ích trong tương lai. Nhưng cũng có người lại quan niệm đầu tư là các hoạt động sản xuất kinh doanh để thu lợi nhuận. Thậm chí thuật ngữ này thường được sử dụng rộng rãi, như câu cửa miệng để nói lên chi phí về thời gian, sức lực và tiền bạc vào mọi hoạt động của con người trong cuộc sống. Vậy đầu tư theo đúng nghĩa của nó là gì? Những đặc trưng nào quyết định một hoạt động được gọi là đầu tư? Mặc dù vẫn còn có khá nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này, nhưng có thể đưa ra một khái niệm cơ bản về đầu tư được nhiều người thừa nhận, đó là “đầu tư là việc sử dụng một lượng tài sản nhất định như vốn, công nghệ, đất đai, vào một hoạt động kinh tế cụ thể nhằm tạo ra một hoặc nhiều sản phẩm cho xã hội để thu lợi nhuận”. Người bỏ ra một số lượng tài sản được gọi là nhà đầu tư hay chủ đầu tư. Chủ đầu tư có thể là các tổ chức, cá nhân và cũng có thể là nhà nước. Có hai đặc trưng quan trọng để phân biệt một hoạt động được gọi là đầu tư hay không, đó là: tính sinh lãi và độ rủi ro của công cuộc đầu tư. Thực vậy, người ta không thể bỏ ra một lượng tài sản mà lại không dự tính thu được giá trị cao hơn giá trị ban đầu. Tuy nhiên, nếu mọi hoạt động đầu tư nào cũng sinh lãi thì trong xã hội thì ai cũng muốn trở thành nhà đầu tư. Chính hai thuộc tính này đã sàng lọc các nhà đầu tư và thúc đẩy sản xuất – xã hội phát triển. Qua hai đặc trưng trên cho thấy, rõ ràng mục đích của hoạt động đầu tư là lợi nhuận. Vì thế, cần hiểu rằng bất kỳ sự chi phí nào về thời gian, sức lực và tiền bạc vào một hoạt động nào đó mà không có mục đích thu lợi nhuận thì không thuộc về khái niệm về đầu tư.
4. 2. Đầu tư nước ngoài. 2.1. Khái niệm: Đầu tư nước ngoài là sự dịch chuyển tài sản như vốn, công nghệ, kỹ năng quản lý từ nước này sang nước khác để kinh doanh nhằm thu lợi nhuận cao trên phạm vi toàn cầu. 2.2. Các hình thức đầu tư nước ngoài. a. Theo tính chất quản lý: Đầu tư trực tiếp (FDI-Foreign Direct Investment) và đầu tư gián tiếp (PFI-Portfolio Foreign Investment). Đầu tư gián tiếp thường do Chính phủ các nước, tổ chức quốc tế và các tổ chức phi chính phủ của một nước cho một nước khác (thường là nước đang phát triển) vay vốn dưới nhiều hình thức viện trợ hoàn lại và không hoàn lại. Theo loại hình này bên nhận vốn có toàn quyền quyết định việc sử dụng vốn như thế nào để đạt được kết quả cao nhất, còn bên cho vay hoặc viện trợ không chịu rủi ro và hiệu quả vốn vay. Loại hình đầu tư này thường kèm theo điều kiện ràng buộc về kinh tế hay chính trị cho nước nhận vốn. Do vậy hình thức đầu tư này không chiếm tỷ trọng lớn trong vốn đầu tư quốc tế, nó thường chỉ dùng cho các nước đang phát triển có nhu cầu cấp thiết về vốn. Đầu tư trực tiếp nước ngoài là hình thức mà trong đó các tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư sang nước khác và trực tiếp quản lý hoặc tham gia quá trình sử dụng và thu hồi số vốn đầu tư bỏ ra. FDI được thực hiện theo hai kênh chủ yếu: đầu tư mới (greenfield investment-GI) và mua lại&sát nhập (Mergers and Acquisitions-M&A). Đầu tư mới là các chủ đầu tư thực hiện đầu tư ở nước ngoài thông qua việc xây dựng các doanh nghiệp mới. Đây là kênh đầu tư truyền thống của FDI và cũng là kênh đầu tư chủ yếu để các nhà đầu tư ở các nước phát triển đầu tư vào các nước đang phát triển. Ngược lại, không giống như GI, M&A là các chủ đầu tư tiến hành đầu tư thông qua việc mua lại và sát nhập các doanh nghiệp hiện có ở nước ngoài. Kênh đầu tư này được thực hiện ở các nước phát triển, các nước mới công nghiệp hóa và rất phổ biến trong những năm gần đây. ở Việt Nam, FDI được chủ yếu thực hiện theo kênh GI.
5. FDI nói chung là việc các thương gia đưa vốn, công nghệ và kỹ năng quản lý ra nước ngoài và khống chế nguồn vốn đầu tư trong quá trình phát triển sản xuất kinh doanh theo lĩnh vực đầu tư đó. Xuất phát từ nhu cầu truy tìm lợi nhuận cao và giành được tiếng nói hiệu quả trong sản xuất kinh doanh, các nhà đầu tư tiến hành đầu tư sang nước khác mà ở đó tập trung nhiều điều kiện thuận lợi hơn so với việc đầu tư trong nước như tranh đoạt thị trường ở nước sở tại, tranh thủ các ưu đãi về đầu tư, tận dụng nguồn nhân công rẻ, khai thác tài nguyên thiên nhiên từ đó tối đa hóa lợi nhuận trên cùng một đồng vốn bỏ ra. Đối với các nước đang phát triển thì vấn đề vốn là hết sức cần thiết cho sự phát triển kinh tế - xã hội, trong khi đó việc huy động nguồn vốn trong nước không phải là dễ dàng, lại càng không thể chỉ dựa vào sự giàu có về tài nguyên thiên nhiên để tiến hành tích lũy tư bản, do đó vòng luẩn quẩn của sự nghèo đói chỉ được phá vỡ khi các nước này mở của để thu hút đầu tư nước ngoài. FDI được xem là chất xúc tác không thể thiếu nhằm làm cho nền kinh tế có được sự tăng trưởng cao. Tuy nhiên, việc thu hút FDI sẽ gặp không ít khó khăn khi các nước đang phát triển có cơ sở hạ tầng còn yếu kém, luật pháp còn nhiều cản trở Do đó các quốc gia sẽ phải cải thiện môi trường đầu tư thông thoáng hơn nữa tạo sự hấp dẫn hơn nữa để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. b. Theo chiến lược đầu tư: Đầu tư mới và Mua lại & Sát nhập - Đầu tư mới (Greenfield Investment): Là việc các chủ đầu tư thực hiện đầu tư mới ở nước ngoài thông qua việc xây dựng các doanh nghiệp mới. Đây là kênh đầu tư truyền thống của FDI và cũng là kênh chủ yếu để các nhà đầu tư các nước phát triển đầu tư vào nước đang phát triển. - Mua lại và sát nhập (Mergers and Accquistions): Là hình thức khi các chủ đầu tư thông qua việc mua lại và sát nhập các doanh nghiệp hiện có ở nước ngoài. Kênh này chủ yếu ở các nước phát triển NICs (Các nước công nghiệp mới). c. Đầu tư theo chiều dọc và đầu tư theo chiều ngang. - Đầu tư theo chiều dọc (Vertical Intergration – Tích hợp dọc): Các nhà đầu tư đi chuyên sâu vào một hoặc một vài mặt hàng. ở các loại mặt hàng này các nhà đầu tư sản xuất từ A đến Z. Đây là hình thức khi nhà đầu tư thực hiện đầu tư ra nước ngoài
6. với mục đích khai thác nguồn nhiên liệu tự nhiên và các yếu tố đầu vào rẻ (lao động, đất đai, ). Ưu điểm: Lợi nhuận cao vì lấy được ở tất cả các khâu nhưng rủi ro cao, thị trường không rộng. - Đầu tư theo chiều ngang (Horizontal Intergration – Tích hợp ngang): Nhà đầu tư mở rộng và thôn tính thị trường nước ngoài cùng một loại sản phẩm có lợi thế cạnh tranh ở nước ngoài, hình thức này thường dẫn đến độc quyền. Theo hình thức này, nhà đầu tư tổ chức kinh doanh nhiều nhóm sản phẩm và hàng hóa trên phạm vi rộng. Hình thức này có ưu điểm rủi ro thấp nhưng lợi nhuận không cao. Hình 1: Cơ cấu vốn đầu tư quốc tế. Vốn đầu tư quốc tế Đầu tư của doanh Trợ giúp phát triển chính nghiệp và tư nhân thức của Chính phủ hoặc tổ chức Quốc tế (ODA) Đầu tư trực tiếp - Đầu tư tài chính - Tín dụng ưu đãi nước ngoài (FDI) - Tín dụng thương - Hỗ trợ (cán mại cân thanh toán, dự án, phi dự án) Đầu tư gián tiếp Quan hệ qua lại Phát triển nền kinh tế của một quốc gia
7. 3. Các hình thức của đầu tư trực tiếp nước ngoài. Theo luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam được Quốc Hội thông qua ngày 29/12/1987 và nhiều lần sửa đổi bổ sung cùng với một số lớn các văn bản hướng dẫn thi hành đã quy định: Các tổ chức, cá nhân nước ngoài được đầu tư vào Việt Nam dưới các hình thức: * Hợp đồng hợp tác kinh doanh * Doanh nghiệp liên doanh * Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài 3.1. Hợp đồng hợp tác kinh doanh. Hợp đồng hợp tác kinh doanh là văn bản ký kết giữa hai hay nhiều bên (gọi là các bên hợp doanh) quy định trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh cho mỗi bên để tiến hành đầu tư kinh doanh tại Việt Nam mà không thành lập pháp nhân mới. Hợp đồng hợp tác kinh doanh phải có sự tham gia hay bên hợp doanh là nước ngoài, hợp đồng này khác với các loại hợp đồng khác đó là nó phân chia kết quả kinh doanh và trách nhiệm cho các bên cụ thể được ghi trong hợp đồng, không áp dụng đối với hợp đồng thương mại, hợp đồng giao nhận sản phẩm, mua thiết bị trả chậm và các hợp đồng khác không phân chia lợi nhuận. Nội dung chính của hợp đồng này bao gồm: - Quốc tịch, địa chỉ, đại diện có thẩm quyền của các bên hợp doanh - Mục tiêu và phạm vi kinh doanh - Sản phẩm chủ yếu, tỷ lệ xuất khẩu và tiêu thụ sản phẩm trong nước - Quyền và nghĩa vụ của các bên hợp doanh - Đóng góp của các bên hợp doanh, phân chia kết quả kinh doanh, tiến độ thực hiện hợp đồng Trong quá trình kinh doanh các bên hợp doanh các bên hợp doanh được phép thỏa thuận thành lập ban điều phối để theo dõi giám sát công việc thực hiện hợp đồng, nhưng ban điều phối không phải là đại diện pháp lý cho các bên hợp doanh. Mỗi bên hợp doanh phải chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của mình trước pháp luật và có các nghiã vụ tài chính không giống nhau. Bên Việt Nam chịu sự điều chỉnh của
8. pháp luật Việt Nam theo luật doanh nghiệp mới ban hành. Bên nước ngoài chịu sự điều chỉnh của luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Trong quá trình hoạt động các bên hợp doanh được quyền chuyển nhượng vốn cho các đối tượng khác những cũng phải ưu tiên cho các đối tượng đang hợp tác. Ưu điểm: - Phát huy được năng lực sản xuất, người lao động có thêm việc làm, có thêm sản phẩm và thu nhập, công nhân và kỹ sư có có hội làm quen và học tập kinh nghiệm của họ. - Là hình thức sản xuất theo hợp đồng phân chia sản phẩm, phía Việt Nam không chịu rủi ro. Nhược điểm: Hình thức này chỉ nhận được kỹ thuật trung bình, ở trình độ thấp so với nước ngoài, đòi hỏi hàm lượng lao động sống cao, chủ yếu nhà đầu tư khai thác lao động trẻ. 3.2. Doanh nghiệp liên doanh. Doanh nghiệp liên doanh là doanh nghiệp do hai hay nhiều bên hợp tác thành lập tại Việt Nam trên cơ sở hợp đồng liên doanh hoặc Hiệp định ký giữa Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Chính phủ nước ngoài hoặc là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hợp tác với doanh nghiệp Việt Nam hoặc do doanh nghiệp liên doanh hợp tác với nhà đầu tư nước ngoài trên cơ sở hợp đồng kinh doanh. Hợp đồng liên doanh là văn bản ký kết giữa các bên Việt Nam với các bên nước ngoài để thành lập doanh nghiệp liên doanh tại Việt Nam. Doanh nghiệp liên doanh có sự sở hữu hỗn hợp giữa bên Việt Nam và bên nước ngoài, được thành lập theo hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn có tư cách pháp nhân mang quốc tịch Việt Nam, do đó phải tuân theo các quy định của pháp luật Việt Nam, chịu trách nhiệm trong phạm vi vốn đóng góp đối với các khoản nợ và các nghĩa vụ tài chính khác. Vốn góp của bên nước ngoài và bên Việt Nam được gọi là vốn pháp định, theo quy định của Việt Nam thì tổng vốn pháp định phải lớn hơn hoặc bằng 30% tổng vốn đầu tư. Vốn góp của nước ngoài do các bên tự thỏa thuận nhưng không được thấp hơn 30% vốn pháp định, tất cả quy định này được ghi cụ thể trong điều lệ của công ty.
9. Ưu điểm: - Nhập được kỹ thuật công nghệ tiên tiến của nước ngoài để nâng cao chất lượng sản phẩm, đổi mới thế hệ sản phẩm, tăng thêm năng lực sản xuất trong nước. - áp dụng được kinh nghiệm quản lý tiên tiến của nước ngoài, nâng cao trình độ quản lý của nước chủ nhà, đào tạo bồi dưỡng nhân tài. - Nhà đầu tư nước ngoài quan tâm hơn đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, tạo điều kiện tốt để bảo vệ vốn đầu tư, tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm, đưa sản phẩm ra thị trường thế giới trong thời gian liên doanh và sau liên doanh, tiết kiệm vốn đầu tư. - Xí nghiệp liên doanh góp vốn chịu sự quản lý, kiểm tra của các cơ quan cấp trên tất cả các mặt hoạt động sản xuất, lưu thông, tài chính, kế hoạch. - Nước chủ nhà vừa tận dụng được các khoản đầu tư, vừa khai thác được lợi thế trong nước (nguồn tài nguyên, lao động). Hình thức liên doanh đem lại cho nước chủ nhà không chỉ ở sự giàu có về tư liệu sản xuất mà còn ở sự lớn khôn nhanh chóng của người lao động. Nhờ sức mạnh liên doanh quốc tế đã nhanh chóng gắn nền kinh tế trong nước lại với thị trường thế giới. Kết quả là nền kinh tế không bị khép kín trong phạm vi quốcd gia, sự liên doanh hợp tác quốc tế ngày càng phát triển càng trở thành động lực cho nền kinh tế trong nước. Nhược điểm: Doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài là một hình thức kinh tế hỗn hợp giữa các bên có chế độ chính trị khác nhau nên dễ dẫn đến mâu thuẫn nội bộ tranh chấp quyền lợi. Phía trong nước mà năng lực yếu kém thì liên doanh không tồn tại lâu dài. 3.3. Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Đây là hình thức doanh nghiệp được thành lập tại nước sở tại, có tư cách pháp nhân riêng theo luật của nước sở tại với 100% vốn của đối tác nước ngoài. Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài do phía nước ngoài toàn quyền quản lý, điều hành doanh nghiệp, tự do tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh trong phạm vi pháp luật nước chủ nhà quy định. Ưu điểm:
10. - Dùng hình thức này sẽ không nguy hiểm và không chịu rủi ro, nó làm tăng thêm một số sản phẩm và lợi nhuận mà nhà nước không phải bỏ vốn và điều hành doanh nghiệp. Nó chỉ là hợp đồng cho thuê, nhà đầu tư đi thuê không thể trở thành sở hữu tài sản. Quyền sở hữu vẫn là của nước sở tại. - Vì không phải chia sẻ quyền sở hữu và lợi nhuận nên hình thức này có ưu điểm là nhà đầu tư nước ngoài rất tích cực đầu tư, thiết bị, công nghệ mới, tích cực đào tạo nâng cao tay nghề cho người lao động, cán bộ quản lý xí nghiệp. Nhược điểm: Sự kiểm tra, kiểm soát đối với doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài bị hạn chế. Nguồn nguyên liệu, vật liệu của doanh nghiệp nằm ngoài hệ thống cân đối quốc gia. 3.4. Hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao. * Hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT): là văn bản ký kết giữa Cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam và nhà đầu tư nước ngoài để xây dựng kinh doanh công trình kết cấu hạ tầng kỹ thuật (như cầu đường, sân bay, bến cảng, tại Việt Nam) trong một khoảng thời gian nhất định. Với hình thức này, các chủ đầu tư chịu trách nhiệm tiến hành xây dựng và kinh doanh công trình trong một thời gian để thu hồi đủ vốn đầu tư và có lợi nhuận hợp lý. Sau khi dự án kết thúc, toàn bộ công trình sẽ được chuyển giao cho nước chủ nhà mà không thu bất cứ khoản tiền nào. * Hợp đồng xây dựng - chuyển giao - kinh doanh (BTO): với hình thức này, sau khi xây dựng xong, nhà đầu tư chuyển giao công trình cho nước chủ nhà. Chính phủ nước chủ nhà giành cho nhà đầu tư quyền kinh doanh công trình đó trong thời gian nhất định để thu hồi đủ vốn đầu tư và có lợi nhuận hợp lý. * Hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT): với hình thức này, sau khi xây dựng xong, chủ đầu tư chuyển giao công trình cho nước chủ nhà. Nước chủ nhà sẽ tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện dự án khác để thu hồi đủ vốn đầu tư. Ưu điểm: Các nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm về giá trị sử dụng và độ an toàn đối với công trình của mình trong một khoảng thời gian do hợp đồng quy định sau khi chuyển giao. Ưu điểm cơ bản của hợp đồng này là nhà đầu tư sẽ tiêu thụ một khối lượng lớn
11. thiết bị tại nước ngoài theo các ưu đãi, còn bên nước sở tại thì sẽ được cả công trình hoàn chỉnh mà không cần phải bỏ vốn ra quá lớn ban đầu. Do không phải bỏ vốn đầu tư ban đầu nên việc xây dựng các công trình này sẽ không gây hậu quả cho nền tài chính quốc gia. Bù lại, nhà đầu tư nước ngoài được hưởng nhiều ưu đãi về thuế, tạo thuận lợi về thủ tục được chính phủ bảo hộ vốn đầu tư và các quyền lợi hợp pháp khác. Nhược điểm: Dự án BOT, BTO, BT có mức độ rủi ro khá cao đòi hỏi phải xây dựng một hệ thống pháp lý hoàn thiện và hợp lý để áp dụng cụ thể hình thức này. 3.5. Hình thức khu chế xuất, khu công nghiệp và khu công nghệ cao. Khu chế xuất, khu công nghiệp và khu công nghệ cao là khu tập trung các doanh nghiệp chuyên sản xuất sản phẩm công nghiệp, sản phẩm dùng để xuất khẩu, sản phẩm công nghệ cao và các hoạt động dịch vụ phục vụ cho hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp này, có ranh giới địa lý xác định và không có dân cư sinh sống. Thông thường các nước đang phát triển muốn thu hút được FDI thì phải đảm bảo các yếu tố cần thiết cho môi trường đầu tư như môi trường pháp lý, cơ sở hạ tầng Ưu điểm của hình thức này: Thuận lợi về vị trí giao thông vận tải, thông tin liên lạc, tiếp cận thị trường. Nơi đây có cơ sở hạ tầng tốt, lao động dồi dào, thời gian thuê hợp lý và môi trường pháp lý thuận lợi, nhất quán. II. Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài đối với các nước đang phát triển. 1. Một số mô hình về đầu tư nước ngoài. 1.1. Mô hình MacDougall – Kempt. Mục tiêu của mô hình chỉ ra rằng, khi thực hiện đầu tư nước ngoài, năng suất cận biên của việc sử dụng vốn giữa các nước chủ nhà có xu hướng cân bằng. Kết quả là các nguồn lực kinh tế được sử dụng có hiệu quả, tổng sản phẩm gia tăng và đem lại sự giàu có cho nước tham gia đầu tư. Mô hình được xây dựng dựa trên giả định như sau: + Nền kinh tế thế giới được thực hiện bởi nước đầu tư và nước chủ nhà, trong đó nước đầu tư có sự dư thừa vốn còn nước chủ nhà lại khan hiếm về vốn đầu tư.
12. + Năng suất cận biên của vốn đầu tư giảm dần và điều kiện cạnh tranh của 2 nước là hoàn hảo, giá cá của vốn đầu tư được quy định bởi luật này. Mô hình MacDougall – Kempt m M U d P E W e T D O1 S Q O2 Trong đó: O1M: Năng suất cận biên ở nước đầu tư. O2m: Năng suất cận biên ở nước chủ nhà O1O2 : Tổng vốn đầu tư của cả hai nước. O1Q: Tổng vốn đầu tư của nướcđầu tư. O2Q: Tổng vốn đầu tư của nước chủ nhà. * Trước khi có đầu tư trực tiếp nước ngoài. Nước đi đầu tư sản xuất được tổng sản phẩm là O1MTQ và của nước nhận đầu tư là O2mUQ. Giá cả sử dụng vốn ở nước nhận đầu tư là QT thấp hơn ở nước chủ nhà là QU, do đó vốn đầu tư sẽ chảy từ nước đi đầu tư sang nước tiếp nhận đầu tư (Q > S) cho đến khi năng suất cận biên của hai nước là bằng nhau: SP = O1E = O2e Tổng sản phẩm của hai nước là: O1MTQ + O2MUQ
13. * Sau khi có đầu tư trực tiếp nước ngoài: Tổng sản phẩm của nước đi đầu tư là O 1MPS và của nước tiếp nhận đầu tư là O2SPm. Lợi ích thu được từ hoạt động đầu tư nước ngoài: - Tổng sản phẩm của hai nước sau khi có đầu tư nước ngoài là (O 1MPS + O2mPS) và có sản lượng tăng thêm là PUTV. Như vậy kết quả là đầu tư nước ngoài đã góp phần làm tăng sản lượng thế giới. - Mặc dù sản lượng của nước đi đầu tư giảm xuống một khoản là SPNQ nhưng điều đó không có nghĩa làm giảm thu nhập quốc dân, trái lại còn cao hơn trước khi thực hiện đầu tư. Bởi vì nguồn thu nhập gia tăng được gia tăng từ nước chủ nhà: (Tổng nguồn thu nhập này = Giá cả sử dụng vốn x Tổng vốn đầu tư ở nước chủ nhà - SPQW) Tương tự thu nhập của nước chủ nhà cũng tăng thêm một lượng bằng PWU. Một phần tăng của nước chủ nhà trả cho nước đi đầu tư SPWQ. Như vậy, đầu tư nước ngoài không chỉ làm tăng sản lượng của thế giới mà còn đem lại lợi ích cho cả nước đầu tư và nước chủ nhà. 1.2. Mô hình “Vòng luẩn quẩn” của NUSKSE. Đối với nước đang phát triển thì nguồn vốn đầu tư được hình thành từ hai nguồn chính đó là: Vốn trong nước và Vốn nước ngoài. Nếu xét trong nội bộ nền kinh tế có thể thấy: Thu nhập bình Tích lũy vốn quân thấP thấp Năng lực sản Thiếu vốn cho xuất thấp đầu tư Mô hình vòng luẩn quẩn của các nước đang phát triển
14. Tiết kiệm ở các nước đang phát triển là không đáng tin cậy. Thật vậy, khi nền kinh tế chưa có sự tham gia của người nước ngoài thì nguồn tiết kiệm được hình thành bởi: Sd =Sg + Sc + Sh Trong đó: - Sd : là tiết kiệm trong nước - Sg : là tiết kiệm của khu vực Chính phủ - Sc : là tiết kiệm từ các công ty - Sh : là tiết kiệm của các hộ gia đình Trên thực tế cho thấy rằng, ở các nước đang phát triển thì nguồn thu chủ yếu của Chính phủ là thuế, thuế ở các nước này mặc dù có tỷ lệ đánh thuế cao nhưng do dung lượng nền kinh tế nhỏ nên ngân sách thu được từ thuế nhỏ. Bên cạnh đó do nhu cầu phát triển của đất nước ngày càng cao nên chi tiêu của Chính phủ tại các nước đang phát triển ngày càng lớn, trợ cấp người dân ngày càng tăng nhằm cải thiện đời sống và hàng năm Chính phủ lại phải trả một khoản nợ lớn cho nước ngoài. Như vậy, ta có thể kết luận rằng, tiết kiệm từ khu vực Chính phủ của các nước đang phát triển là thấp không thể tạo ra động lực để phát triển kinh tế đât nước. Mặt khác, các công ty ở các nước đang phát triển hoạt động kém hiệu quả. Các doanh nghiệp nhà nước thường lấy hiệu quả kinh tế làm mục tiêu chủ yếu, cơ chế hoạt động kém linh hoạt, còn phải phụ thuộc nhiều vào Chính phủ. Còn các doanh nghiệp ngoài quốc doanh có xu hướng ngày càng tăng lên về số lượng, nhưng trong giai đoạn đầu các công ty này hoạt động mang tính chất đơn lẻ, chưa thực sự sôi động do đó lợi nhuận thu được chưa đáng là bao. Như vậy, tiết kiệm từ các công ty của các nước đang phát triển cũng rất thấp. Xét đến khu vực hộ gia đình, thu nhập bình quân đầu người tại các nước đang phát triển thấp hơn nhiều so với các nước phát triển và so với mặt bằng chung của thế giới. Đại bộ phận thu nhập của họ chỉ đủ để đáp ứng các nhu cầu trong cuộc sống hàng ngày, do đó phần dành cho tiết kiệm của các hộ gia đình thấp và việc huyđộng là rất khó khăn.
15. Từ mô hình trên ta có thể thấy rằng thu nhập thấp đã gây ra ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế: Khi thu nhập thấp, khả năng tiêu dùng thấp dẫn đến thị trường tiêu thụ không hấp dẫn, tốc độ chu chuyển hàng hóa chậm do đó sẽ không khuyến khích các nhà đầu tư bỏ vốn ra để đầu tư do lợi nhuận thu được thấp. Nền kinh tế hoạt động trì trệ và năng lực sản xuất giảm xuống làm cho tích lũy tư bản ở các nước này chưa đủ để phát triển những ngành sản xuất thiết yếu. Cứ như vậy đến lượt mình năng lực sản xuất giảm làm cho thu nhập của người lao động cũng thấp, cái vòng luẩn quẩn của sự nghèo đói cứ thế tiếp tục. Tất cả tình trạng trên, phần lớn là do thiếu vốn đầu tư. Theo NUSKSE, để giải quyết vấn đề này, các nước đang phát triển nên mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài. Đây là giải pháp mang tính thực tiễn nhất, giúp các nước này có một lượng vốn lớn đáp ứng đủ nhu cầu khan hiếm vốn đầu tư. Vốn đầu tư nước ngoài đóng vai trò như một “cú huých” phá vỡ vòng luẩn quẩn của sự nghèo đói. Và NUSKSE cho rằng: nguồn vốn đầu tư trực tiếp và vốn đầu tư gián tiếp đều rất quan trọng, trong đó nguồn vốn ODA tạo ra được một lượng vốn lớn nhưng nó làm tăng áp lực về chính trị đo đó được sử dụng để xây dựng cơ sở hạ tầng, nâng cao đời sống nhân dân và chỉ nên sử dụng trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa, còn nguồn vốn FDI giúp cho các nước đang phát triển tiếp cận với nền kinh tế hiện đại thông qua sự chuyển giao khoa học công nghệ, trình độ kỹ thuật và nó có thể sử dụng trong suốt quá trình phát triển đất nước. Học thuyết của NUSKSE đang được sự ủng hộ của các nhà kinh tế học hiện đại và được một số nước đang phát triển áp dụng thành công. 2. Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài. Trong thời đại và bối cảnh thế giới hiện nay, trên cơ sở đem lại lợi ích cho cả hai bên, vai trò của hoạt động FDI được hiểu là do sự tác động đồng thời của bản thân hoạt động đầu tư đối với cả nước đi đầu tư và nước tiếp nhận đầu tư. Bài viết này chủ yếu đề cập tới vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài đối với các nước đang phát triển khi ở vị trí của nước nhận đầu tư và các nước phát triển cũng như đang phát triển khi ở vị trí nước đầu tư. 2.1. Đối với nước đi đầu tư.
16. Thứ nhất, nước đi đầu tư có thể tận dụng được lợi thế so sánh của nước nhận đầu tư. Đối với các nước đi đầu tư, họ nhận thấy tỷ suất lợi nhuận đầu tư ở trong nước có xu hướng ngày càng giảm, kèm theo hiện tượng thừa tương đối tư bản. Bằng đầu tư ra nước ngoài, họ tận dụng được lợi thế về chi phí sản xuất thấp của nước nhận đầu tư (do giá lao động rẻ, chi phí khai thác nguyên vật liệu tại chỗ thấp bởi các nước nhận đầu tư là các nước đang phát triển, thường có nguồn tài nguyên phong phú, nhưng do có hạn chế về vốn và công nghệ nên chưa được khai thác, tiềm năng còn rất lớn) để hạ giá thành sản phẩm, giảm chi phí vận chuyển đối với việc sản xuất hàng thay thế nhập khẩu của nước nhận đầu tư, nhờ đó mà nâng cao hiệu quả của vốn đầu tư. Thứ hai, kéo dài chu kỳ sống của sản phẩm thông qua chuyển giao công nghệ. Thông qua đầu tư trực tiếp, các công ty của các nước phát triển chuyển được một phần các sản phẩm công nghiệp (phần lớn là các máy móc thiết bị) ở giai đoạn cuối của chu kỳ sống của chúng sang nước nhận đầu tư để tiếp tục sử dụng chúng như là sản phẩm mới ở các nước này hoậc ít ra cũng như các sản phẩm đang có nhu cầu trên thị trường nước nhận đầu tư, nhờ đó mà tiếp tục duy trì được việc sử dụng các sản phẩm này, tạo thêm lợi nhuận cho các nhà đầu tư. Với sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật như ngày nay thì bất cứ một trung tâm kỹ thuật tiên tiến nào cũng cần phải luôn luôn có thị trường tiêu thụ công nghệ loại hai, có như vậy mới đảm bảo thường xuyên thay đổi công nghệ, kỹ thuật mới. Thứ ba, thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài, các nhà đầu tư có thể mở rộng thị trường, tránh được hàng rào bảo hộ mậu dịch của nước nhận đầu tư khi xuất khẩu sản phẩm là máy móc thiết bị sang đây (để góp vốn) và xuất khẩu sản phẩm tại đây sang các nước khác (do chính sách ưu đãi của các nước nhận đầu tư nhằm khuyến khích đầu tư trực tiếp nước ngoài, chuyển giao công nghệ và sản xuất hàng xuất khẩu của các cơ sở có vốn đầu tư nước ngoài), nhờ đó mà giảm được giá thành sản phẩm, tăng sức cạnh tranh với hàng nhập từ các nước. Thứ tư, đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ khuyến khích xuất khẩu của nước đi đầu tư. Cùng với việc đem vốn đi đầu tư sản xuất ở các nước khác và nhập khẩu sản phẩm đó về nước với một số lượng lớn sẽ làm cho đồng nội tệ tăng. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái của đồng nội tệ so với đồng ngoại tệ có xu hướng giảm
17. dần. Sự giảm tỷ giá hối đoái này sẽ có tác dụng khuyến khích các nhà sản xuất trong nước tăng cường xuất khẩu, nhờ đó tăng thu ngoại tệ cho đất nước. 2.2. Đối với nước nhận đầu tư. Thứ nhất, FDI là một trong những nguồn vốn quan trọng để bù đắp sự thiếu hụt vốn đầu tư góp phần tạo ra động lực cho sự tăng trưởng và phát triển. Đối với các nước đang phát triển, việc tiếp nhận số lượng lớn vốn đầu từ nước ngoài sẽ vừa tác động đến tổng cầu, vừa tác động đến tổng cung của nền kinh tế. Về mặt cầu, vì đầu tư là một bộ phận lớn và hay thay đổi chủ chi tiêu nên những thay đổi bất thường về đầu tư có ảnh hưởng lớn đến sản lượng và thu nhập về mặt ngắn hạn. Về mặt cung, khi thành quả của đầu tư phát huy tác dụng, các năng lực mới đi vào hoạt động thì tổng cung đặc biệt là tổng cung dài hạn tăng lên, kéo theo sản lượng tiềm năng tăng theo, do đó giá cả sản phẩm giảm xuống. Sản lượng tăng, giá cả giảm cho phép tăng tiêu dùng. Tăng tiêu dùng đến lượt mình lại kích thích sản xuất hơn nữa. Sản xuất phát triển là nguồn gốc cơ bản để tăng tích lũy, phát triển kinh tế - xã hội, tăng thu nhập cho người lao động, nâng cao đời sống cho mọi thành viên trong xã hội. Thứ hai, đầu tư sẽ tác động đến tốc độ tăng trưởng kinh tế. Theo mô hình của NUSKSE, đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ góp phần phá vỡ cái “vòng luẩn quẩn” của các nước đang phát triển. Bởi chính cái vòng luẩn quẩn đó đã làm hạn chế quy mô đầu tư và đổi mới kỹ thuật trong điều kiện nền khoa học kỹ thuật cũng như lực lượng sản xuất trên thế giới đang phát triển mạnh mẽ. Đồng thời qua đó cho chúng ta thấy chỉ có “mở cửa” ra bên ngoài mới tận dụng được tối đa lợi thế so sánh của nước mình để từ đó phát huy và tăng cường nội lực của mình. Các nước NICs trong gần 30 năm qua nhờ nhận được trên 50 tỷ USD đầu tư nước ngoài cho phát triển kinh tế cùng với một chính sách kinh tế năng động và có hiệu quả đã trở thành những con rồng Châu á . Thứ ba, đầu tư sẽ làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới cho thấy, con đường tất yếu có thể tăng trưởng nhanh với tốc độ mong muốn (9-10%) là tăng cường đầu tư nhằm tạo ra sự phát triển nhanh ở khu vực công nghiệp và dịch vụ. Đầu tư sẽ góp phần giải quyết những mất cân đối về phát triển giữa các vùng lãnh thổ, đưa những vùng kém phát triển thoát khỏi tình trạng nghèo
18. đói. Phát huy tối đa những lợi thế so sánh về tài nguyên, địa lý, kinh tế, chính trị, Cơ cấu ngành, cơ cấu công nghệ, cơ cấu sản phẩm và lao động, cơ cấu lãnh thổ sẽ được thay đổi theo chiều hướng ngày càng đáp ứng tốt hớn các nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Thứ tư, đầu tư sẽ làm tăng cường khả năng khoa học công nghệ của quốc gia. Thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài, các công ty (chủ yếu là các công ty đa quốc gia) đã chuyển giao công nghệ từ nước mình hoặc từ nước khác sang nước nhận đầu tư. Mặc dù còn nhiều hạn chế do những yếu tố khách quan và chủ quan chi phối, song điều không thể phủ nhận được là chính nhờ sự chuyển giao này mà các nước chủ nhà nhận được những kỹ thuật tiên tiến (trong đó có những công nghệ không thể mua được bằng quan hệ thương mại đơn thuần) cùng với nó là kinh nghiệm quản lý, đội ngũ lao động được đào tạo, rèn luyện về nhiều mặt (trình độ kỹ thuật, phương pháp làm việc, kỷ luật lao động ). III. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến đầu tư trực tiếp nước ngoài. 1. Nhân tố chính trị Đối với nhân tố chính trị, đây là vấn đề được quan tâm đầu tiên của các nhà đầu tư nước ngoài khi có ý định đầu tư vào một nước mà đối với họ còn nhiều khác biệt. Khi đó một đất nước với sự ổn định và nhất quán về chính trị cũng như an ninh và trật tự xã hội được đảm bảo sẽ bước đầu gây chọ được tâm lý yên tâm tìm kiếm cơ hội làm ăn cũng như có thể định cư lâu dài. Môi trường chính trị ổn định là điều kiện tiên quyết để kéo theo sự ổn định của các nhân tố khác như kinh tế, xã hội. Đó cũng chính là lý do tại sao các nhà đầu tư khi tiến hành đầu tư vào một nước lại coi trọng yếu tố chính trị đến vậy. 2. Nhân tố kinh tế. Đối với nhân tố kinh tế, bất cứ quốc gia nào dù giàu hay nghèo, phát triển hoặc đang phát triển đều cần nguồn vốn nước ngoài để phát triển kinh tế trong nước tùy theo các mức độ khác nhau. Những nước có nền kinh tế năng động, tốc độ tăng trưởng cao, cán cân thương mại và thanh toán ổn định, chỉ số lạm phát thấp, cơ cấu kinh tế phù hợp thì khả năng thu hút vốn đầu tư sẽ cao.
19. Ngoài ra, đối với các nhà đầu tư thì một quốc gia có lợi thế về vị trí địa lý, thuận lợi cho lưu thông thương mại, sẽ tạo ra được sự hấp dẫn lớn hơn. Nó sẽ làm giảm chi phí vận chuyển cũng như khả năng tiếp cận thị trường lớn hơn, rộng hơn. Còn tài nguyên thiên nhiên, đối với những nước đang phát triển thì đây là một trong những lợi thế so sánh của họ. Bởi nó còn chứa đựng nhiều tiềm năng do việc khan hiếm vốn và công nghệ nên việc khai thác và sử dụng còn hạn chế, đặc biệt là những tài nguyên như dầu mỏ, khí đốt đó là những nguồn sinh lời hấp dẫn thu hút nhiều mối qua tâm của các tập đoàn đầu tư lớn trên thế giới. 3. Nhân tố văn hóa - xã hội. Môi trường văn hóa – xã hội ở nước nhận đầu tư cũng là một vấn đề được các nhà đầu tư rất chú ý và coi trọng. Hiểu được phong tục tập quán, thói quen, sở thích tiêu dùng của người dân nước nhận đầu tư sẽ giúp cho nhà đầu tư thuận lợi trong việc triển khai và thực hiện một dự án đầu tư. Thông thường mục đích đầu tư là nhằm có chỗ đứng hoặc chiếm lĩnh thị trường của nước sở tại với kỳ vọng vào sức tiêu thụ tiềm năng của nó. Chính vì vậy, mà trong cùng một quốc gia, vùng hay miền nào có sức tiêu dùng lớn, thu nhập bình quân đầu người đi kèm với thị hiếu tiêu dùng tăng thì sẽ thu hút được nhiều dự án đầu tư hơn. Ngoài ra để đảm bảo cho hoạt động đầu tư được hiện thực hóa và đi vào hoạt động đòi hỏi quốc gia tiếp nhận đầu tư phải đảm bảo một cơ sở hạ tầng đủ để đáp ứng tốt nhất các nhu cầu đầu tư kể từ lúc bắt đầu triển khai, xây dựng dự án cho đến giai đoạn sản xuất kinh doanh khi dự án đi vào hoạt động. Đó là cơ sở hạ tầng công cộng như giao thông, liên lạc các dịch vụ đảm bảo cho sinh hoạt và sản xuất như điện, nước cũng như cácdịch vụ phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh như ngân hàng - tài chính. Bên cạnh đó nước sở tại cũng cần quan tâm đến việc trang bị một cơ sở hạ tầng xã hội tốt, đào tạo đội ngũ chuyên môn có tay nghề, nâng cao trình độ nhận thức cũng như trình độ dân trí của người dân, luôn ổn định tình hình trật tự an ninh - xã hội, có như vậy mới tạo nên sức hấp dẫn lớn đối với các nhà đầu tư nước ngoài. 4. Nhân tố pháp lý.
20. Pháp luật và bộ máy hành pháp có liên quan đến việc chi phối hoạt động của nhà đầu tư ngay từ khi bắt đầu tìm kiếm cơ hội đầu tư cho đến khi dự án kết thúc thời hạn hoạt động. Đây là yếu tố có tác động trực tiếp cũng như gián tiếp đến hoạt động đầu tư. Nếu môi trường pháp lý và bộ máy vận hành nó tạo nên sự thông thoáng, cởi mở và phù hợp với thông lệ quốc tế, cũng như sức hấp dẫn và đảm bảo lợi ích lâu dài cho các nhà đầu tư thì cùng với các yếu tố khác, tất cả sẽ tạo nên một môi trường đầu tư có sức thu hút mạnh đối với các nhà đầu tư nước ngoài. IV. Xu hướng vận động dòng vốn FDI hiện nay trên thế giới. 1. Sự vận chuyển của dòng vốn FDI hiện nay. * Từ khi xuất hiện lần đầu tiên trên thế giới vào khoảng thế kỷ thứ 19 đến nay, hoạt động đầu tư nước ngoài có những biến đổi sâu sắc. Xu hướng chung là ngày càng tăng lên về số lượng, quy mô, hình thức, thị trường, lĩnh vực đầu tư và thể hiện vị trí, vai trò ngày càng to lớn trong các quan hệ kinh tế quốc tế. Biểu đồ:
21. Tổng số vốn lưu chuyển quốc tế trong những năm gần đây tăng mạnh, khoảng 20- 30% một năm, nhưng chủ yếu tập trung vào các nước công nghiệp phát triển. Điều đó phản ánh xu thế quốc tế hóa đời sống kinh tế phát triển mạnh mẽ, các nước ngày càng phụ thuộclẫn nhau và tham gia tích cực hơn vào các quá trình liên kết và hợp tác quốc tế. Những năm 70, vốn đầu tư trực tiếp trên toàn thế giới tăng trung bình hàng năm đạt khoảng 25 tỷ USD, đến thời kỳ 1980-1985 đã tăng lên gấp hai lần, đạt khoảng 50 tỷ USD. Số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trên toàn thế giới năm 1986 là 78 tỷ USD, năm 1987 là 133 tỷ, 1989 là 195 tỷ. Từ năm 1990-1993 số lượng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trên toàn thế giới hầu như không tăng, chỉ dừng ở mức trên dưới 200 tỷ. Tăng mạnh nhất là năm 1997 đạt 252 tỷ, từ đó do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính khu vực Châu á nên dòng vốn này giảm dần đến tận năm 2000 mới có dấu hiệu hồi phục. Cho đến năm 2002 đã tăng lên nhưng với tốc độ chậm. * FDI Đông á đã tăng trở lại, FDI tại châu Mỹ và Caribe bắt đầu tăng nhanh. Trái ngược với các dự báo, năm 1999 FDI vào các nước Đông á đã tăng trở lại đạt 93 tỷ USD tương đương 11% và tập trung chủ yếu vào các nước công nghiệp hóa (các nước này tăng gần 70%). Trong khi đó FDI vào 3 trong số 5 nước chịu khủng hoảng nặng nề nhất là Indonexia, Philippin và Thái Lan lại giảm xuống. Còn những nước khác tại Đông Nam á, những nước có thu nhập thấp và lâu nay vẫn phụ thuộc vào nguồn FDI tiếp tục lâm vào tình trạng khó khăn, do hoạt động đầu tư bị chững lại do cuộc khủng hoảng tài chính – tiền tệ. Trong năm 1999, FDI vào Châu Mỹ La Tinh và vùng biển Caribe đạt 90 tỷ USD, đây là mức cao nhất từ trước đến nay của khu vực này, tăng hơn 23% so với năm 1998. * FDI vào Trung và Đông âu tăng chậm, Châu Mỹ tiếp tục là khu vực nhận FDI ít nhất thế giới. Năm 2000 là năm thứ 3 FDI vào Trung và Đông âu tăng liên tục đạt 23 tỷ USD. Tuy nhiên khu vực này vẫn chỉ nhận được chưa đầy 3% FDI toàn thế giới. Mặc dù FDI của Châu Phi đã có đôi chút cải thiện tăng từ 8 tỷ năm 2001 lên đến 10 tỷ năm 2002, nhưng hiệu năng của nền kinh tế vn còn mờ nhạt. Tuy nhiên, đây cũng là bước tiến triển đáng mừng của FDI vào Châu phi vì nó được duy trì ở mức cao hơn
22. so với những năm đầu của thập kỷ 90 do những cố gắng bền bỉ của nhiều nước nhằm cải thiện môi trường kinh doanh. Các hoạt động sáp nhập và thôn tính (Mergers and Acquisitions) diễn ra sôi nổi - động lực chính của là sóng FDI tăng gần đây. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự bùng nổ làn sóng FDI là do xu hướng M&A tạo nên các công ty lớn hơn với sức cạnh tranh rất cao. Điều đó cho thấy, mối quan hệ chặt chẽ giữa FDI với chiến lược toàn cầu hóa của các công ty xuyên quốc gia. Giá trị các vụ Sáp nhập và Mua lại xuyên quốc gia chiếm hơn 80% tổng giá trị FDI trên thế giới trong năm 2002. Và đó là nguồn FDI chủ yếu đối với các nước phát triển. Còn đối với các nước đang phát triển thì nguồn vốn FDI mới vẫn chiếm tỷ trọng lớn hơn. * Các công ty xuyên quốc gia đang chi phối hoạt động FDI trên toàn cầu. Một đặc trưng của FDI hiện nay là có sự tham gia ngày càng nhiều của các công ty xuyên quốc gia. Các công ty xuyên quốc gia. Các công ty xuyên quốc gia thường dựa vào chiến lược phát triển cạnh tranh độc quyền và lợi thế của họ ở các nước đang phát triển để tiến hành hoạt động FDI . Các công ty xuyên quốc gia kiểm soát 90% vốn FDI trên thế giới. Toàn cầu hóa cũng là một nguyên nhân thúc đẩy FDI của các công ty xuyên quốc gia, nó làm tăng thêm khả năng tương tác quốc tế và tính cạnh tranh của các chủ đầu tư và nó cũng là đối tượng cạnh tranh chủ yếu của các nước đang phát triển, sự ảnh hưởng của các công ty xuyên quốc gia được thể hiện ở sự gia tăng về lượng vốn FDI trên thế giới. Điều này đặt ra cho các nước đang phát triển một vấn đề khó là cần chú trọng vào thu hút FDI của các công ty xuyên quốc gia. Theo dự đoán của các nhà kinh tế, 5 năm đầu của thế kỷ XXI, đầu tư quốc tế sẽ tiếp tục tăng vượt tốc độ tăng trưởng của Kinh tế thế giới và tốc độ của Thương Mại Quốc tế, quy mô đầu tư quốc tế sẽ vượt quá 1000 tỷ USD/năm và sẽ vận động theo những xu hướng sau đây: - FDI sẽ tiếp tục được tập trung vào các nước phát triển. - Sáp nhập sẽ là hình thức đầu tư chủ yếu.
23. - FDI tập trung vào các ngành kinh tế mới đó là: Tin học, công nghệ thông tin và công nghệ sinh học dẫn đến tình trạng các ngành sản xuất mới phát triển mạnh mẽ, còn các ngành sản xuất truyền thống sẽ bị sáp nhập thành các công ty cực lớn hoặc được tổ chức lại. Dòng vốn FDI ở các nước đang phát triển như sau: + Châu á vẫn là khu vực quan trọng và năng động nhất trong việc thu hút đầu tư nước ngoài, nhưng cơ cấu trong nội bộ FDI có thể thay đổi. + Một số nước đang phát triển quay trở lại đầu tư sang các nước đã và đang là nhà đầu lớn nhất của các nước này. 2. Kinh nghiệm của các nước NIEs trong thu hút FDI. Bài học đối với Việt Nam. Trong số các nước và lãnh thổ công nghiệp mới (NICs), nổi bật lên là các nước và lãnh thổ NIEs Đông á, mới đây còn là những nước và lãnh thổ nghèo, điểm xuất phát thấp. Vậy mà, sau ba thập kỷ đã vượt lên trở thành những nền kinh tế năng động đầy sức hấp dẫn và đang thách thức các nước công nghiệp phát triển. Một đóng góp quan trọng vào sự phát triển này đó là nguồn vốn FDI. Giữa Việt Nam và NIEs có nhiều điểm tương đồng về điều kiện kinh tế - xã hội, điều kiện tự nhiên. Mặt khác, Việt Nam hiện nay có nhiều nét giống với các nước NIEs những năm 50 – 60. 2.1. Những nét tương đồng về kinh tế giữa Việt Nam và NIEs. * Tương đồng về trình độ phát triển kinh tế - Về cơ cấu kinh tế: Cho đến nay, nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu GDP của Việt Nam, tỷ lệ dân cư sống ở nông thôn còn rất lớn chiếm tới 80% dân số cả nước và 70% lực lượng lao động xã hội. Hàng hóa nông - lâm - thủy sản còn chiếm gần 50% kim ngạch xuất khẩu. Cơ cấu này cũng từng tồn tại ở Hàn Quốc và Đài Loan những năm cuối thập kỷ 50 đầu thập kỷ 60. - Về trình độ kỹ thuật công nghệ: Nhìn chung trình độ kỹ thuật công nghệ của Việt Nam hiện nay về cơ bản giống với NIEs ở giai đoạn đầu Công nghiệp hóa, chủ yếu dựa vào công nghệ sử dụng nhiều lao động. Các cơ sở sản xuất xuất khẩu trình độ
24. chỉ dừng lại ở hình thức gia công. Chính sự yếu kém của trình độ kỹ thuật, công nghệ nên tỷ trọng hàng công nghiệp trong xuất khẩu còn thấp, phần lớn là xuất khẩu dầu thô và than đá. * Tương đồng về cơ chế kinh tế. - Cùng xây dựng và phát triển nền kinh tế theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Thực tế chính phủ các nước và lãnh thổ NIEs đều phát triển công nghiệp theo các kế hoạch 4 hoặc 5 năm (trừ Hồng Kông) và mỗi kế hoạch này thể hiện một phần mục tiêu chiến lược dài hạn, chính phủ quản lý việc thực hiện các kế hoạch này thông qua các biện pháp như cấp giấy phép kinh doanh - Đều chủ trương xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần nhằm thực hiện mục tiêu hàng đầu là giải phóng sức sản xuất, huy động tối đa mọi nguồn lực trong và ngoài nước để phát triển kinh tế. * Tương đồng về môi trường quốc tế. - Môi trường quốc tế hiện nay so với 3 thập kỷ trước các nước NIEs Đông á có những thay đổi lớn, nhưng nhìn chung những xu hướng cơ bản của nền kinh tế thế giới bắt đầu hình thành từ thời gian đó đến nay vẫn tiếp tục phát triển. - Xu thế quốc tế hóa nguồn vốn, từ những năm 60 trở đi đối với các nước đang phát triển việc thu hút nguồn vốn này ngày càng thuận lợi. - Cả Việt Nam và NIEs Đông á hiện nay có khả năng đuổi bắt công nghệ hiện đại, phát triển những công nghệ có hàm lượng khoa học - kỹ thuật cao để từng bước rút ngắn khoảng cách chênh lệch về công nghệ so với các nước phát triển. - Thị trường thế giới ngày càng được mở rộng theo xu hướng tự do hóa và trong điều kiện chung này các nước đều xây dựng nền kinh tế mở, từ đó cho phép Việt Nam và các nước NIEs Đông á thực hiện chiến lược hướng ra xuất khẩu nhằm tối đa khai thác lợi thế so sánh của mình trong phân công lao động quốc tế. 2.2. Kinh nghiệm của các nước NIEs Đông á trong việc thu hút FDI. Cùng với những yếu tố tự nhiên và xã hội thuận lợi, chính sách thu hút và sử dụng FDI một cách khôn khéo, NIEs Đông á đã rất thành công trong lĩnh vực này. Là
25. nước đi sauViệt Nam có thể nghiên cứu, vận dụng những bài học thành công và chưa thành công của NIEs trong việc thu hút FDI: * Phải xây dựng được mô hình kinh tế cụ thể cho cả quá trình phát triển trong đó có mô hình, chiến lược và các chính sách thu hút FDI. Trong những năm đầu, Hàn Quốc đã khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài đưa vốn và công nghệ sử dụng nhiều lao động, đến năm 1988 do tiền lương công nhân tăng lên đã làm cho một số ngành công nghiệp giảm vốn đầu tư nước ngoài. Hàn Quốc chuyển sang tăng cường thu hút FDI sử dụng vốn và công nghệ kỹ thuật cao, sau đó đến năm 1992 thì chuyển sang tự do hóa đầu tư. Qua đó ta thấy rằng, trước hết phải có kế hoạch thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài trong suốt thời gian dài, đồng thời luôn phải có các chiến lược cụ thể cho từng giai đoạn phù hợp với điều kiện hoàn cảnh trong nước. * Nâng cao vai trò kiểm soát FDI của Chính phủ. Chính phủ luôn phải khẳng định vai trò chủ đạo của mình trong việc thu hút FDI. Ngoại trừ Hồng Kông, còn lại chính phủ Hàn Quốc, Singapore và Đài Loan đều thể hiện vai trò chủ đạo to lớn của mình trong chiến lược phát triển kinh tế nói chung và trong hoạt động FDI nói riêng. Các nhà đầu tư nước ngoài tại Hàn Quốc công nhận rằng họ đang phải đối đầu với một hệ thống hành chính “cứng rắn” và hoạt động có hiệu quả. Các chính phủ này chỉ chấp nhận các dự án đầu tư khi nào khả năng thắng lợi là tương đối chắc chắn rõ ràng. Các hoạt động FDI được kiểm soát và điều tiết theo cách thức phù hợp với lợi ích quốc gia. * Cải thiện môi trường đầu tư ngày càng thông thoáng hơn. - Tạo môi trường ổn định chính trị trong nước. Có thể nói rằng, chính quyền các nước và lãnh thổ NIEs đã tạo được môi trường chính trị ổn định trong hơn hai thập kỷ qua, làm yên lòng các nhà đầu tư. Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy, nhiều nước có nguồn tài nguyên dồi dào, thị trường rộng lớn song lại gặp khó khăn trong việc thu hút đầu tư nước ngoài do có xung đột chính trị đã không đảm bảo được độ an toàn vốn đầu tư và các tài sản khác của nhà đầu tư nước ngoài cũng như hoạt động kinh tế trong nước không thuận lợi.
26. - Hoàn thiện môi trường pháp lý phục vụ cho thu hút FDI. Kinh nghiệm quý báu trong việc tạo dựng môi trường pháp lý hoàn thiện của NIEs là: + Nhất quán trong việc thu hút FDI. NIEs đã có những thay đổi cơ bản trong luật đầu tư nước ngoài từ những ngày mới ban đầu phát hành và ngày càng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư. Chẳng hạn, để khuyến khích đầu tư nước ngoài, chính phủ Hàn Quốc đã sửa đổi Luật đầu tư mở rộng hơn phạm vi đầu tư và cho các nhà đầu tư nước ngoài các quyền lợi ưu đãi hơn, Đài Loan đã có các quy định cụ thể đối với các nhà đầu tư Hoa Kiều, loại bỏ hầu hết những hạn chế khác nghiệt đối với đầu tư nước ngoài. + Giành nhiều ưu đãi cho các nhà đầu tư nước ngoài. Các nước và Lẫnh thổ NIEs có cùng chung một quan điểm, coi FDI là một bộ phận cấu thành của nền kinh tế mà hết sức cần thiết, không thể thiếu đối với quá trình tăng trưởng và phát triển. Các nhà đầu tư có quyền bình đẳng trước pháp luật trong việc tìm kiếm lợi nhuận từ hoạt động đầu tư. NIEs không những không dành nhiều ưu đãi cho các nhà đầu tư nước ngoài mà còn có nhiều chế độ khuyến khích đối với các xí nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu. Đồng thời giải quyết mềm dẻo các tranh chấp xảy ra trong hoạt động FDI. + Mở rộng các lĩnh vực khuyến khích đầu tư cho các nhà đầu tư nước ngoài trong các ngành. Trước đây, Hàn Quốc quy định, FDI chỉ được phép tham gia vào khoảng một nửa trong số các ngành công nghiệp của Quốc gia, thì đến nay lĩnh vực này đã được mở rộng hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Trừ một số ngành quan trọng như quốc phòng, thì hiện nay 90% các ngành của hầu hết các quốc gia đều đã có sự tham gia rộng rãi của FDI. * Mời gọi nhà đầu tư quốc tế. Bên cạnh việc tạo dựng môi trường đầu tư thì các nước và lãnh thổ NIEs còn chủ động trong việc mời gọi đầu tư nước ngoài bằng cách mở rộng và duy trì tốt các mối quan hệ giữa các nước, tăng cường tuyên truyền các thông tin cơ bản và cần thiết về đất nước họ, đồng thời mở ra các cuộc hội thảo quốc tế về đầu tư. Như vậy, NIEs đã làm cho các nhà đầu tư biết đến mình và chủ động trong việc mời gọi chứ không phải chỉ chờ đợi các nhà đầu tư tự tìm đến.
27. Các nước và lãnh thổ NIEs ngày nay, khi mà trình độ phát triển kinh tế đã đạt ở mức độ cao, họ tiến hành thu hút FDI thông qua hình thức thực hiện mở rộng tự do hóa đầu tư nước ngoài. Những bài học trên đây của NIEs là rất quan trọng và hữu ích cho Việt Nam trên chặng đường phát triển kinh tế nói chung và trong quá trình thu hút FDI nói riêng. Tuy nhiên, không thể nói rằng Việt Nam sẽ áp dụng một cách tương tự các kinh nghiệm này mà phải học hỏi và vận dụng một cách thích hợp với hoàn cảnh đất nước, hợp với tình hình thế giới và trong từng giai đoạn cụ thể cũng khác nhau. Chương 2: Thực trạng đầu tư Trực tiếp nước ngoài của Hàn Quốc vào Việt Nam I. Thực trạng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. 1. Đánh giá khái quát. Từ sau ngày thống nhất đất nước, Việt Nam cần rất nhiều sự trợ giúp của nước ngoài để khôi phục kinh tế. Trong khi tích lũy nội bộ trong nước là rất thấp, khả năng đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước là yếu thì sự hỗ trợ của nước ngoài là hết sức cần thiết. Kể từ năm 1987, năm Luật Đầu tư nước ngoài của Việt Nam được chính thức ra đời, hoạt động đầu tư nước ngoài đã đem lại cho chúng ta một lượng vốn đáng kể phục vụ cho công cuộc xây dựng đất nước. Chủ trương hợp tác đầu tư với nước ngoài nhằm tranh thủ vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý và thị trường xuất khẩu phục vụ sự nghiệp CNH-HĐH đã được xác định và cụ thể hoá trong các văn kiện của Đảng trong thời kỳ đổi mới. Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam ban hành từ cuối năm 1987 đã mở đầu cho việc thu hút và sử dụng nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (ĐTNN) theo phương châm đa dạng hoá, đa phương hoá các quan hệ kinh tế đối ngoại; góp phần thực hiện chủ trương phát huy nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế. ĐTNN đã đạt được những thành tựu quan trọng, đóng góp ngày càng lớn vào phát triển kinh tế-xã hội của nước ta.
28. a. Tình hình cấp Giấy phép đầu tư. - Kể từ khi ban hành Luật Đầu tư nước ngoài đến hết tháng 12 năm 2002, đã có 3.524 dự án ĐTNN được cấp GPĐT với số vốn đăng ký đạt khoảng 39,032 tỷ USD, trong đó, thời kỳ 1988-1990 có 219 dự án với số vốn đăng ký đạt 1,6 tỷ USD; thời kỳ 1991-1995 có 1.398 dự án với số vốn đăng ký đạt 16,24 tỷ USD; thời kỳ 1996 - 2000 có 1.648 dự án với số vốn đăng ký đạt 20,8 tỷ USD, 2 năm 2001 - 2002 là . - Tính chung từ năm 1988 đến nay, đã có trên 500 dự án ĐTNN tăng vốn với quy mô vốn tăng thêm đạt khoảng 6 tỷ USD, nâng tổng vốn cấp mới và đăng ký bổ sung từ năm 1988 đến nay đạt khoảng 44,6 tỷ USD. Trừ các dự án hết hạn, giải thể trước thời hạn và cộng thêm khoảng 40 dự án được tách ra từ các dự án đã cấp phép, hiện còn 2.628 dự án hiệu lực, với số vốn đăng ký đạt 36,3 tỷ USD. Riêng thời kỳ 1996-2000 có trên 300 dự án ĐTNN tăng vốn mở rộng kinh doanh, với số vốn tăng thêm đạt 3,85 tỷ USD, gấp 1,8 lần quy mô tăng vốn của 5 năm trước (5 năm 1991- 1995 là 2,10 tỷ USD). - Đánh giá riêng về số dự án được cấp GPĐT thời kỳ 1996-2000, mặc dù tăng 15,7% về số dự án và 27,6% về vốn đăng ký so với thời kỳ 1991-1995, nhưng do một số hạn chế của môi trường kinh doanh trong nước cùng ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế khu vực và do sự cạnh tranh giữa các nước về thu hút vốn ĐTNN ngày càng trở nên gay gắt nên nhịp tăng vốn ĐTNN vào Việt Nam từ năm 1997 đến năm 1999 liên tục giảm sút. So với năm trước, vốn đăng ký cấp mới năm 1997 giảm 49%, năm 1998 giảm 16%, năm 1999 giảm 59%. ĐTNN có dấu hiệu phục hồi trong năm 2000 và 2001 (so với năm 1999, số dự án tăng 11% và số vốn đăng ký tăng 25,8%), nhưng còn chưa vững chắc vì riêng 2 dự án trong chương trình khí Nam Côn Sơn là gần 1,1 tỷ USD, chiếm 56% vốn đăng ký và vốn cấp mới của năm 2000 chỉ bằng 23% của năm cao nhất là năm 1996. 2. Tình hình thực hiện dự án. a. Tình hình thực hiện vốn đầu tư.
29. Với tổng vốn ĐTNN thực hiện từ năm 1988 đến nay đạt khoảng 20 tỷ USD (gồm cả vốn thực hiện của các dự án hết hạn hoặc giải thể trước thời hạn); trong đó vốn bên ngoài đưa vào (gồm vốn góp và vốn vay) khoảng 17,7 tỷ USD, chiếm gần 90% tổng vốn thực hiện, các dự án ĐTNN đã bổ sung nguồn vốn quan trọng cho đầu tư phát triển. Trong đó, vốn thực hiện thời kỳ 1988-1990 không đáng kể, khoảng 0,20 tỷ USD; vốn thực hiện thời kỳ 1991-1995 khoảng 7,15 tỷ USD, gồm phần vốn góp của Bên Việt Nam trên 1 tỷ USD (chủ yếu là giá trị quyền sử dụng đất) và vốn nước ngoài đưa vào khoảng 6,1 tỷ USD (gồm góp vốn pháp định 3,5 tỷ USD và vốn vay nước ngoài 2,6 tỷ USD). Thời kỳ 1996-2000: vốn thực hiện đạt 12,8 tỷ USD, gần bằng dự kiến kế hoạch đặt ra (13 tỷ USD) mặc dù có ảnh hưởng tiêu cực của khủng hoảng kinh tế khu vực) và tăng 80% so với 5 năm trước; trong đó, vốn góp của Bên Việt Nam 1,2 tỷ USD và vốn từ nước ngoài đạt 11,6 tỷ USD (gồm góp vốn pháp định gần 6,38 tỷ USD và vốn vay nước ngoài 5,3 tỷ USD). Tuy nhiên, so với năm trước, vốn thực hiện năm 1998 giảm 40%, năm 1999 giảm 19% và năm 2000 cũng chỉ tăng có 2%. Điều đó có ảnh hưởng đến nguồn vốn đầu tư xã hội và tốc độ tăng trưởng kinh tế hiện tại và những năm sau. - Các dự án ĐTNN chủ yếu vay nước ngoài hoặc vay từ công ty mẹ của bên nước ngoài do nguồn vốn tín dụng trong nước còn hạn chế, và chủ trương chung là ưu tiên dành cho các dự án trong nước vay. Tỷ trọng vốn vay nước ngoài trong tổng vốn đầu tư thực hiện có xu hướng tăng dần trong những năm gần đây, từ mức 39,5% năm 1996, tăng lên 43,2% năm 1998 và 56,5% trong năm 2000 và chiều hướng tăng này còn có khả năng tiếp tục trong thời gian tới. (Thông thường, trong tính toán của các chủ dự án, vốn vay chiếm khoảng 70% tổng vốn đầu tư (điều này cũng phù hợp với thông lệ ở các nước). Tuy nhiên, phải quan tâm nhiều hơn đến xu hướng này, bởi lẽ tuy Nhà nước ta không có trách nhiệm trả các khoản nợ này, song một mặt đây là khoản nợ quốc gia của nước ta và mặt khác, tuyệt đại bộ phận bên Việt Nam trong các liên doanh là doanh nghiệp Nhà nước. b. Triển khai dự án. Tính đến hết năm 2000, trong số 2628 dự án đầu tư còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký trên 36,3 tỷ USD:
30. - Có 1.292 dự án (chiếm 49% tổng số dự án còn hiệu lực) đã sản xuất có doanh thu; trong đó, giai đoạn 1991-1995 có 473 dự án với vốn đăng ký là 5 tỷ USD; giai đoạn 1996-2000, có 819 dự án với vốn đăng ký là 14,09 tỷ USD, tăng 73% so với giai đoạn 1991-1995. Riêng năm 2000 đã có 126 dự án với vốn đăng ký khoảng 1,7 tỷ USD hoàn thành xây dựng cơ bản và đi vào sản xuất kinh doanh. Kể từ khi thi hành Luật ĐTNN tới nay, các dự án trên đã đạt tổng doanh thu gần 26 tỷ USD (không kể dầu khí), trong đó, năm 2000, đạt 6,5 tỷ USD; xuất khẩu 11,8 tỷ USD, nộp ngân sách gần 1,8 tỷ USD và hiện chiếm tới 13,3% GDP cả nước. Nhờ có những quyết sách hỗ trợ kịp thời của Chính phủ, của các Bộ ngành, nhiều doanh nghiệp ĐTNN đã khắc phục khó khăn vượt qua khủng hoảng; các chỉ tiêu doanh thu, xuất khẩu tăng bình quân trên 20% năm và không chỉ ngăn được việc dãn lao động mà còn tạo thêm nhiều việc làm mới. - Có 833 dự án (chiếm khoảng 32% số dự án còn hiệu lực) với số vốn đăng ký khoảng 11,6 tỷ USD đang trong quá trình xây dựng cơ bản, dự kiến sẽ đi vào hoạt động trong các năm 2001 và 2002. - Ngoài ra còn có 503 dự án hiện đang làm thủ tục hành chính hoặc chưa triển khai (chiếm 19% số dự án còn hiệu lực) với vốn đăng ký khoảng 6 tỷ USD; trong đó có khoảng 60 dự án đã đề nghị được tạm hoãn, giãn tiến độ triển khai với tổng vốn đăng ký khoảng 3,6 tỷ USD. c. Điều chỉnh Giấy phép đầu tư. Trong quá trình triển khai, hầu hết các dự án ĐTNN đều xin điều chỉnh GPĐT với các nội dung như điều chỉnh mục tiêu dự án, tăng vốn, thay đổi đối tác, thay đổi chế độ ưu đãi , trong đó việc điều chỉnh tăng vốn pháp định, vốn đầu tư để mở rộng sản xuất là phổ biến. Tính đến nay đã có trên 500 dự án với 1130 lượt dự án được điều chỉnh tăng vốn đầu tư với tổng số vốn tăng thêm khoảng 6 tỷ USD, chiếm tới 16% tổng vốn đăng ký (cấp mới và vốn bổ sung) của các dự án còn hiệu lực. Đây là xu hướng tích cực vì chất lượng nguồn vốn này cao hơn và thực hiện nhanh hơn nhiều so với vốn
31. đầu tư cấp mới, do các doanh nghiệp sau khi triển khai dự án thành công mới xin phép đầu tư tăng công suất, mở rộng nhà máy. Nhiều doanh nghiệp sử dụng chính lợi nhuận thu được tại Việt Nam để tái đầu tư. Nhiều dự án số vốn điều chỉnh tăng thêm lớn hơn cả số vốn đăng ký ban đầu hoặc điều chỉnh tăng vốn đầu tư nhiều lần d. Rút Giấy phép đầu tư, giải thể trước thời hạn. - Tính đến hết năm 2000, đã có 32 dự án kết thúc đúng thời hạn với tổng vốn đăng ký gần 300 triệu USD, vốn thực tế đã thực hiện là 264 triệu USD. Các dự án kết thúc đúng thời hạn chủ yếu là các dự án đầu tư trong những lĩnh vực đặc thù như trục vớt tàu đắm, thăm dò và khai thác dầu, khí, nuôi trồng thuỷ sản - Cũng tính đến hết năm 2000, đã có 642 dự án bị giải thể trước thời hạn với số vốn đăng ký khoảng 8 tỷ USD và số vốn đã được thực hiện là 2,1 tỷ USD (chiếm 26% vốn đăng ký); trong đó thời kỳ 1996-2000 có 406 dự án giải thể và vốn đăng ký là 6,56 tỷ USD, tăng 69% về số dự án và bằng 4,3 lần về vốn giải thể so với 5 năm trước (thời kỳ 1991-1995 có 236 dự án phải giải thể, vốn đăng ký 1,5 tỷ USD). Trong thời kỳ 1996-2000, các dự án giải thể tập trung nhiều vào lĩnh vực công nghiệp và xây dựng (chiếm 50% số dự án giải thể), nhưng số vốn đăng ký bị giải thể lại tập trung vào lĩnh vực dịch vụ (với 3,88 tỉ USD, chiếm 58% số vốn bị giải thể). Đồng thời, trong các dự án giải thể, tỉ lệ lớn nhất là các liên doanh (chiếm 70% về dự án và 68% về vốn giải thể) trong khi tỷ lệ này ở các dự án 100% vốn nước ngoài chỉ chiếm 21% và ở các hợp doanh chỉ chiếm 9%. Nguyên nhân việc số dự án giải thể thời kỳ này tăng lên, một mặt, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế khu vực, do môi trường kinh doanh ở Việt Nam còn nhiều mặt kém thuận lợi, do Việt Nam có sự điều chỉnh định hướng thu hút ĐTNN trong một số lĩnh vực, ở đó nhấn mạnh mục tiêu hướng về xuất khẩu thay vì thay thế nhập khẩu, thay đổi chính sách thuế, tăng yêu cầu nội địa hoá làm cho dự án hoạt động khó khăn hơn; nhưng mặt khác còn do phần lớn các dự án giải thể thời kỳ này đã được cấp GPĐT giai đoạn từ năm 1995 trở về trước, trong đó, có những dự án ngay trong quá trình thẩm định, tuy đã có những ý kiến phân vân về
32. tính khả thi (lựa chọn đối tác không phù hợp, dựa trên những dự báo không chính xác về cung và cầu ) nhưng vẫn được cấp GPĐT do các lý do khác nhau, không loại trừ sự cả nể của các cơ quan có thẩm quyền. Chương 3: Một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút hơn nữa đầu tư nước ngoài của Hàn Quốc vào Việt Nam I. Mục tiêu và định hướng thu hút FDI của Việt Nam. Chủ trương chung là tạo điều kiện thuận lợi để khu vực có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi, hướng vào mục tiêu phát triển các sản phẩm xuất khẩu tăng khả năng cạnh tranh và xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế – xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm việc làm, cải thiện môi trường kinh tế và pháp lý đẻ thu hút mạnh đầu tư nước ngoài. Trong những năm tới, nhu cầu về vốn đầu tư và phát triển nhằm thực hiện các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế – xã hội đặt ra là rất lớn. Do đó Việt Nam cần phải có biện pháp tích cực hơn để thu hút đầu tư nước ngoài. Mục tiêu của kế hoạch 5 năm (2001-2005) là: - Phấn đấu đạt nhịp độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm tối thiểu 7%, tích cực tạo điều kiện thực hiện mức tăng trưởng cao hơn và có bước chuẩn bị cho những năm tiếp theo. - Phát triển các ngành công nghiệp, đặc biệt chú trọng công nghiệp cơ khí chính xác, điện tử, công nghệ thông tin, công nghệ lọc dầu, công nghệ luyện kim . Tốc độ bình quân năm đạt từ 14% – 15%. Để đáp ứng mục tiêu tăng trưởng trên, theo tính toán ban đầu, nhu cầu các nguồn vốn cho đầu tư phát triển trong giai đoạn 2001 - 2005 dự báo khoảng 56 - 60 tỷ USD (theo giá năm 2000) với mức tăng trưởng bình quân 8-10% năm. Trong đó nguồn vốn huy động trong nước dự kiến từ 34 đến 36 tỷ USD (chiếm 60-61% tổng
33. vốn đầu tư toàn xã hội); nguồn vốn từ bên ngoài chiếm khoảng 22 đến 24 tỷ USD (chiếm khoảng 39-40% tổng vốn đầu tư toàn xã hội). Vì vậy, bên cạnh việc huy động cao nhất nguồn vốn đầu tư trong nước, phát huy nội lực, ngay từ bây giờ trong bối cảnh toàn cầu hóa, khu vực hóa nền kinh tế thế giới Việt Nam phải xây dựng và thực hiện một hệ thống giải pháp đồng bộ nhằm thu hút mạnh mẽ và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn FDI với yêu cầu phải gắn FDI với kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế xã hội 2001 - 2005 và mục tiêu chiến lược đến năm 2010; gắn với quy hoạch, chuyển đổi cơ cấu, phát huy lợi thế so sánh, nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả. II. Bối cảnh tình hình. 1. Những thuận lợi căn bản. - Tình hình kinh tế - xã hội tiếp tục ổn định và phát triển. Đặc biệt, những thành tựu to lớn và rất quan trọng của 15 năm đổi mới đã làm cho thế và lực của ta mạnh lên, cơ sở vật chất, kỹ thuật của nền kinh tế được tăng cường. Sự phát triển của nền kinh tế trong môi trường chính trị – xã hội cơ bản ổn định, môi trường hợp tác, liên kết quốc tế có nhiều thuận lợi cùng với những tiềm năng lớn về tài nguyên, lao động của đất nước sẽ tạo điều kiện thuận lợi để tiếp tục phát huy nội lực và lợi thế so sánh, tranh thủ các nguồn ngoại lực, trong đó có đầu tư nước ngoài để phục vụ cho sự nghiệp CNH-HĐH đất nước. - Môi trường kinh doanh nói chung và môi trường đầu tư nói riêng không ngừng được cải thiện, công tác quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài đã rút ra được nhiều bài học kinh nghiệm và dần đi vào nề nếp, đội ngũ cán bộ trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài ngày một trưởng thành. - Xu hướng toàn cầu hóa nền kinh tế đang gia tăng mạnh cùng sự phát triển nhảy vọt của cách mạng khoa học và công nghệ, nhất là công nghệ thông tin đã thúc đẩy sự hình thành nền kinh tế trí thức, tạo nên sự dịch chuyển mạnh cơ cấu kinh tế quốc tế và gia tăng các dòng chuyển tiền trên thế giới. Mặt khác, kinh tế thế giới đã phục hồi và tăng trưởng trở lại. Thời gian tới, Châu á - Thái Bình Dương tiếp tục là khu
34. vực phát triển năng động của thế giới. Trong bối cảnh đó, nước ta cũng có những cơ hội thuận lợi để tăng cường thu hút thêm nguồn vốn đầu tư nước ngoài. 2. Những khó khăn và thách thức. - Nền kinh tế phát triển chưa vững chắc, hiệu quả và sức cạnh tranh thấp. Nhịp độ tăng trưởng kinh tế 5 năm qua chậm dần. Năm 2002 có chiều hướng tăng lên nhưng chưa đạt mức tăng trưởng cao như 5 năm đầu thập niên 90. Cơ cấu kinh tế dịch chuyển chậm, tích lũy nội bộ nền kinh tế còn thấp, các cân đối vĩ mô còn thiếu vững chắc. - Môi trường kinh doanh, đầu tư còn nhiều hạn chế, nhu cầu thị trường tăng chậm, dung lượng thị trường nhỏ và sứ mua trong nước còn rất thấp. Trong khi cung về nhiều sản phẩm trước mắt đã bão hòa; hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật còn nhiều thiếu thốn, các yếu tố thị trường chưa được xác lập đầy đủ. Quản lý nhà nước về Đầu tư nước ngoài còn bất cập, đặc biệt là thủ tục hành chính còn nhiều phiền hà, tình trạng chấp hành chưa nghiêm luật pháp chính sách, hiện tượng tham nhũng chưa bị chặn đứng. - Cạnh tranh trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài trên thế giới trên thế giới và trong khu vực diễn ra ngày càng gay gắt. Hiện nay, ba phần tư vốn đầu tư nước ngoài trên thế giới là đầu tư lẫn nhau giữa các nước công nghiệp phát triển do sự tăng cường liên kết giữa các công ty đa quốc gia của Mỹ, Nhật, Tây Âu. Một phần tư số vốn đầu tư còn lại chảy vào các nước đang phát triển, nhưng chủ yếu bị thu hút vào các nước công nghiệp mới (NICs) hoặc vào các thị trường đầu tư lớn như Trung Quốc, ấn Độ, Brazin, Mêhicô Trong bối cảnh đó, các nước đang phát triển, nhất là các nước trong khu vực như Trung Quốc, ASEAN đã và đang cải thiện mạnh môi trường thu hút ĐTNN nhằm vượt lên trên các nước khác, coi đó là giải pháp chiến lược phục hồi và phát triển kinh tế. Chính điều này tạo nên sức cạnh tranh mạnh và là thách thức to lớn đối với Việt Nam, nhất là trong bối cảnh hiện nay môi trường đầu tư tại Việt Nam so với chung quanh đang bị đánh giá là mất dần tính cạnh tranh và độ rủi ro trong kinh doanh là cao hơn các nước trong khu vực.
35. III. Một số giải pháp tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp nước nước ngoài của Hàn Quốc vào Việt Nam trong thời gian tới. 1. Chính sách đầu tư nước ngoài. Do nhận thức được tầm quan trọng của đầu tư nước ngoài đối với sự tăng trưởng sự tăng trưởng phát triển, nhiều nước đã sử dụng các chính sách khácnhau để thu hút nguồn vốn này. Những chính sách cơ bản thường được nhiều nước sử dụng là: sở hữu và đảm bảo đầu tư: lĩnh vực và định hướng đầu tư, khuyến khích tài chính, kiểm soát ngoại hối, phê duyệt và quản lý đầu tư. Mức độ thông thoáng, hợp lý và hấp dẫn của các chính sách này có ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài. 1.1. Sở hữu và đảm bảo đầu tư. Trong quá trình thu hút vốn đầu tư nước ngoài, nước nhận đầu tư, nhất là nước đang phát triển, luôn đứng trước một vấn đề về điều chỉnh tỷ lệ sở hữu vốn đầu tư giữa trong nước và ngoài nước. Một mặt Việt Nam rất muốn thu hút được nhiều vốn đầu tư nước ngoài, nhưng mặt khác lại không muốn tỷ lệ sở hữu vốn nước ngoài quá lớn so với đầu tư trong nước, đặc biệt tình trạng này xảy ra trong các lĩnh vực đầu tư nhạy cảm và có triển vọng thu lợi nhuận cao. Mục đích chủ yếu của chính sách sở hữu đối với đầu tư nước ngoài là: chủ động kiểm soát các hoạt động của các nhà đầu tư nước ngoài; điều chỉnh hài hòa lợi ích giữa đầu tư nước ngoài và đầu tư trong nước. Làm điều kiện để khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư theo định hướng phát triển của nước chủ nhà. Đối với nước nhận đầu tư như Việt Nam khống chế mức sở hữu vốn đầu tư của nước ngoài là một biện pháp quan trọng để hạn chế sự can thiệp của họ vào nền kinh tế – xã hội của nước chủ nhà. Mặt khác, nếu sở hữu của nước ngoài quá cao so với sở hữu của các nhà đầu tư trong nước thì người bản sứ ít nhận được lợi ích từ đầu tư nước ngoài. Chính sách sở hữu có ảnh hưởng lớn đến việc lựa chọn hình thức đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài thì hình thức đầu tư 100% vốn nước ngoài rất khó thực hiện. Trái
36. lại hình thức đầu tư liên doanh sẽ là chủ yếu trong các hình thức đầu tư nước ngoài ở nước chủ nhà. Đây là đặc trưng phổ biến trong chính sách đầu tư nước ngoài ở các nước đang phát triển. Trong quá trình thực hiện chính sách sở hữu vốn đầu tư nước ngoài thường nảy sinh nhiều bất đồng giữa mục tiêu của nước chủ nhà với mục tiêu của nước chủ nhà với mục tiêu của các nhà đầu tư nước ngoài. Trong khi nước chủ nhà muốn các nhà đầu tư chọn các hình thức đầu tư đáp ứng được tối đa nhu cầu của mình thì các nhà đầu tư lại căn cứ vào tính hiệu quả để lựa chọn cho hình thức đầu tư của họ. Trong nhiều trường hợp, giữa hai mục tiêu này không gặp nhau và hậu quả là nước chủ nhà không tạo được sự hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài. Đảm bảo an toàn tài sản cho các nhà đầu tư nước ngoài luôn chiếm vị trí quan trọng hàng đầu trong các chính sách đầu tư nước ngoài của nước chủ nhà. Hầu hết trong luật pháp về đầu tư nước ngoài của các nước đều quy định rất rõ sẽ đảm bảo không quốc hữu hóa tài sản hợp pháp của các nhà đầu tư. chính sách của nước. Chính sách này nhằm tạo lòng tin cho các nhà đầu tư nướcngoài. Để thực hiện thực hiện chính sách trên, nước chủ nhà thường ký các hiệp định đảm bảo đầu tư (investment guarantee agreement – IGA) với các nước đầu tư. Hiệp định này bao gồm các nội dung cơ bản về không quốc hóa, tịch thu tài sản của cácnhà đầu tư nước ngoài; bồi thường đầy đủ và nhanh chóng những thiệt hài về tài sản cho các nhà đầu tư trong trường hợp tài sản của họ bị trưng dụng vào mục đích công, cho phép các nhà đầu tư nướcngoài được tự do chuyển lợi nhuận, vốn đầu tư và các tài sản hợp pháp khác ra khỏi biên giới. 1.2. Lĩnh vực và định hướng thu hút đầu tư. Định hướng chung là khuyến khích mạnh mẽ việc thu hút việc thu hút đầu tư nước ngoài vào các ngành công nghiệp chế biến xuất khẩu và công nghệ cao, công nghiệp cơ khí, điện tử, dầu khí, những ngành ta có thế mạnh về tài nguyên, nguyên liệu và lao động.
37. - Trong lĩnh vực nông – lâm nghiệp cần khuyến khích và có chính sách ưu đãi thỏa đáng đối với các dự án môi trường, chế biến các sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp gắn với việc phát triển các vùng nguyên liệu để phục vụ xuất khẩu và tiêu dùng trong nước; chú trọng các dự án ứng dụng công nghệ sinh học sản xuất các loại giống mới có chất lượng và hiệu quả kinh tế cao; khuyến khích các dự án cơ khí phục vụ nông nghiệp, các dự án phục vụ nông nghiệp. - Trong lĩnh vực công nghiệp, việc thu hút đầu tư nước ngoài vừa hướng vào những ngành sử dụng nhiều lao động, vừa chú trọng những ngành, lĩnh vực có công nghệ hiện đại, công nghệ cao (tin học, sinh học, vật liệu mới, tự động hóa, dầu khí ) Một số định hướng cụ thể: + Tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài trong các lĩnh vực quan trọng: tìm kiếm thăm dò và khai thác dầu khí và phát triển các cơ sở công nghiệp hạ nguồn dầu khí. + Thăm dò, khai thác tài nguyên khoáng sản Việt Nam; đầu tư sản xuất phôi thép, hoàn nguyên quặng, cán thép lá, thép hợp kim, thép hình, sắp xốp, + Sản xuất linh kiện, phụ tùng, lốp, ôtô, xe máy; sản xuất, lắp ráp thiết bị xe máy thi công xây dựng, thiết bị kỹ thuật cho ngành vận tải; thiết bị phụ tùng máy nông nghiệp và thiết bị cho các ngành công nghiệp khác; + Phát triển nguyên liệu hoá chất cơ bản, vật liệu mới (chất dẻo, sợi tổng hợp, polyme, ); các chất hoạt động bề mặt (LAS, LAB, ), chất bảo vệ thực vật, nguyên liệu nhựa (PE, PS, PP, PVC2), Methanol, Ethylen, các loại phân DAP, UH, Kali. + Các dự án may mặc-da giầy xuất khẩu; sản xuất nguyên liệu, phụ kiện cho ngành may mặc, da giầy; chú trọng các dự án kéo sợi, dệt, in hoa, nhuộm; các dự án sản xuất công cụ, gia cụ, đồ dùng gia đình + Các dự án điện tử, điện gia dụng chú trọng vào sản xuất linh kiện điện, điện tử, màn hình vi tính; thiết bị, phần mềm tin học, điện tử công nghiệp, điện tử y tế phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu; các dự án điện gia dụng xuất khẩu trên 80%.
38. + Các dự án sản xuất các loại dược phẩm thay thế hàng nhập khẩu; khuyến khích các dự án sản xuất nguyên liệu thuốc kháng sinh, nguyên liệu hóa dược; sản xuất thiết bị y tế, dịch truyền. 1.3. Khuyến khích tài chính. Trong chính sách khuyến khích thu hút đầu tư nước ngoài của các nước, các khuyến khích về tài chính luôn chiếm vị trị quan trọng và luôn được nước chủ nhà coi là những “củ cà rốt” để hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài. Các khuyến khích về tài chính thường bao gồm các mức thuế, thời gian miễn giảm thuế, ưu đãi tín dụng, lệ phí và quy định thời gian khấu hao. Đây là những công cụ quan trọng không chỉ tạo nên sự hấp dẫn cho cácnhà đầu tư nước ngoài mà còn hướng dẫn họ đầu tư theo định hướng phát triển của nước chủ nhà. Mức độ hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài phụ thuộc rất lớn vào việc quy định mức thuế đầu tư đối với họ. Nếu các mức thuế đầu tư thấp và hợp lý sẽ góp phần giảm được chi chí đầu tư, nhờ đó tăng được cơ hội thu được lợi nhuận cao. Mặt khác, cơ cấu thuế đầu tư còn ảnh hưởng đến việc lựa chọn đối tượng, định hướng, quy mô và hình thức đầu tư. Để khuyến khích đầu tư nước ngoài theo định hướng phát triển của nước chủ nhà, các lĩnh vực, định hướng, hình thức đầu tư ưu tiên thường được áp dụng mức thuế suất thấp. - Giảm dần tỷ lệ kết hối ngoại tệ để tiến tới xóa bỏ việc kết hối bắt buộc khi có điều kiện; từng bước thực hiện mục tiêu tự do hóa chuyểnđổi ngoại tệ dối với các giao dịch vãng lai. Có chính sách bổ sung đảm bảo việc bán ngoại tệ cho các doanh nghiệp ĐTNN đã thực hiện nghĩa vụ kết hối để đáp ứng nhu cầu hợp lý của doanh nghiệp. Ban hành văn bản hỗ trợ và đảm bảo cân đối ngoại tệ đối với các dự án cơ sở hạ tầng và dự án quan trọng đầu tư theo chương trình của Chính phủ. - Nghiên cứu ban hành mức lãi suất trần hợp lý đối với khoản vay nước ngoài của các doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp ĐTTN) để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp vay vốn thực hiện dự án. Xây dựng, hoàn thiện các quy định về đảm bảo vay vốn, cầm cố, thế chấp, bảo lãnh đẻ doanh nghiệp ĐTNN có thể vay vốn của các
39. ngân hàng trong nước và tổ chức quốc tế; từng bước nới lỏng hạn chế áp dụng đối với ngân hàng nước ngoài nhận tiền gửi bằng tiền đồng Việt Nam. - Các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài được tiếp cận thị trường vốn, được vay tín dụng, kể cả trung và dài hạn tại các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam tùy thuộc vào hiệu quả kinh tế, khả năng trả nợ của dự án và có thể đảm bảo bằng tài sản của các công ty mẹ ở nước ngoài; được phép thí điểm phát hành cổ phiếu ở thị trường trong và ngoài nước để thu hút thêm vốn đầu tư. Phát triển mạnh thị trường vốn để các doanh nghiệp Việt Nam có thể góp vốn đầu tư bằng các nguồn huy động dài hạn như trái phiếu, cổ phiếu - Xây dựng Quy chế quản lý hoạt động tài chính của doanh nghiệp ĐTNN, ban hành các chuẩn mực kế toán, kiểm toán phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động của doanh nghiệp; đồng thời đảm bảo sự quản lý của Nhà nước đối với hoạt động tài chính của doanh nghiệp. 1.4. Quản lý ngoại hối Việc nới lỏng chính sách kiểm soát ngoại hối của các nước phát triển đã đầy mạnh các công ty của họ đầu tư ra nước ngoài. Đối với các nước nhận đầu tư, chính sách kiểm soát ngoại hối thường bao gồm các quy định về mở tài khoản ngoại tệ, chuyển đổi giữa các đồng ngoại tệ và bản tệ, chuyển ngoại tệ ra ngoài lãnh thổ và tỷ giá hối đoái. Đối với nhiều nước việc mở tài khoản ngoại tệ của các doanh nghiệp nước ngoài tại các ngân hàng nước chủ nhà phải được phép của cơ quan quản lý tiền tệ của nước này. Nếu cơ quan chức năng nước chủ nhà không quản lý được các tài sản ngoại tệ của các nhà đầu tư nước ngoài trên lãnh thổ của mình thì hiện tượng không kiểm soát được dòng tiền vào ra lãnh thổ là điều khó tránh khỏi. Vì thế, nước chủ nhà cần phải quy định cụ thể các điều kiện được mở tài khoản ngoại tệ tại cho các nhà đầu tư nước ngoài. 1.5. Phê duyệt và quản lý dự án đầu tư.
40. Trong quá trình hình thành và triển khai dự án đầu tư, các nhà đầu tư nước ngoài phải chịu sự kiểm soát của nước chủ nhà thông qua các chính sách phê duyệt và quản lý dự án đầu tư. Các chính sách này bao gồm các quy định về: cơ quan quản lý đầu tư nước ngoài; quy trình thẩm định dự án và cấp giấy phép đầu tư; quản lý dự án đầu tư nước ngoài sau khi được cấp phép. Quy trình thẩm định dự án đầu tư là các bước thực hiện đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án đầu tư nước ngoài để phê duyệt cấp giấy phép đầu tư hoặc có cho phép đầu tư hay không. Các khía cạnh thường được xem xét đánh giá là mục tiêu dự án, thị trường, nguyên vật liệu, địa điểm, công nghệ, tài chính, môi trường, nói chung là các nội dung của dự án. Mỗi khía cạnh cơ bản của dự án thường do một cơ quan chức năng thẩm định. Thông thường, một dự án được phê duyệt phải được thực hiện qua một số bước nhất định và nhiều cơ quan chức năng tham gia. Qua thực tế cho thấy, công việc thẩm định dự án thường kéo dài hơn thời gian quy định. Một dự án được phê duyệt phải có sự đồng ý của đa số ý kiến từ các Bộ, ngành hữu quan. Trong nhiều trường hợp chỉ cần tắc một khâu là dự án không được phê duyệt hoặc bị ngâm lại. Hiện tượng này đã làm nản lòng các nhà đầu tư nước ngoài. Bởi vậy, để khắc phục tình trạng trên, một số nước đã áp dụng chính sách một cửa (one door policy) trong thẩm định dự án đầu tư nước ngoài. Chính sách này quy định việc thẩm định dự án đầu tư nước ngoài được tập trung vào một cơ quan chức năng (một đầu mối), tại đây, các công việc thẩm định dự án được thực hiện từ các chuyên gia lấy từ các Bộ, ngành hữu quan. Ưu điểm nổi bật của chính sách này là ở chỗ các chuyên gia thẩm định được chuyên môn hóa cao, thẩm định cùng một đầu mối nên họ không những có trình độ chuyên môn thành thạo để nâng cao chất lượng thẩm định dự án mà còn phối hợp kịp thời để giải quyết những bất đồng giữa các cơ quan chức năng trong quá trình thẩm định. 2. Một số biện pháp thu hút đầu tư nước ngoài của NIEs vào Việt Nam. 2.1. Thống nhất nhận thức, xây dựng chiến lược và nâng cao chất lượng quy hoạch thu hút đầu tư nướcngoài.
41. - Khu vực ĐTNN là bộ phận hữu cơ của nền kinh tế, có vai trò quan trọng đối với sự nghiệp CNH-HĐH đất nước. Để thống nhất quan điểm, nhận thức, định hướng phát triển làm cơ sở cho việc xây dựng chiến lược, quy hoạch về sử dụng ĐTNN thời gian tới và cải thiện mạnh mẽ môi trường ĐTNN tại Việt nam, đề nghị Chính phủ có Nghị Quyết về ĐTNN cho 5 năm 2001-2005. -Trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2001-2010, cần xây dựng chiến lược thu hút và sử dụng có hiệu quả vốn ĐTNN; trong đó bao quát chiến lược ngành và lĩnh vực, chiến lược đối tác cụ thể; xử lý quan hệ giữa vốn trong nước và vốn nước ngoài; bảo hộ sản xuất và hội nhập, mở cửa; vấn đề hợp tác đầu tư của các thành phần kinh tế; quan hệ giữa thu hút ĐTNN hướng về xuất khẩu và thay thế nhập khẩu - Cần gấp rút xây dựng quy hoạch ĐTNN như là một bộ phận trong quy hoạch tổng thể các nguồn lực chung của cả nước; phải gắn chặt với quy hoạch ngành, lãnh thổ, từng sản phẩm chủ yếu, kết hợp ngay từ đầu với an ninh, quốc phòng. Trong quy hoạch cần khuyến khích mạnh mẽ ĐTNN vào các ngành công nghiệp chế biến xuất khẩu và công nghệ cao, công nghiệp cơ khí, điện tử, năng lượng, những ngành ta có thế mạnh về nguyên liệu và lao động nhằm góp phần tích cực làm biến đổi cơ cấu kinh tế và phân công lao động xã hội. Xây dựng danh mục các dự án gọi vốn ĐTNN quốc gia cho thời kỳ 2001-2005; trong đó xác định rõ sản phẩm, công suất, tiến độ, trình độ công nghệ, thị trường tiêu thụ, địa bàn thực hiện dự án, các chính sách khuyến khích, ưu đãi Kiến nghị: - Giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị quyết về ĐTNN 5 năm 2001-2005; xây dựng định hướng chiến lược, quy hoạch thu hút ĐTNN cho thời kỳ tới; chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành xây dựng danh mục dự án quốc gia gọi vốn ĐTNN trình Chính phủ.
42. - Giao các Bộ, ngành, địa phương xây dựng danh mục dự án kêu gọi ĐTNN của ngành, địa phương mình, hoàn thành quy hoạch ngành, sản phẩm chủ yếu trong năm 2001. 2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến hoạt động ĐTNN. - Xây dựng hệ thống pháp luật hấp dẫn, thông thoáng, rõ ràng, ổn định và mang tính cạnh tranh cao so với các nước trong khu vực. Triển khai việc nghiên cứu để tiến tới xây dựng một Bộ Luật đầu tư chung cho cả đầu tư trong nước và ĐTNN. Hoàn chỉnh hệ thống pháp lý chung về kinh tế để tạo lập môi trường kinh doanh ổn định, bình đẳng; sớm ban hành Luật về kinh doanh bất động sản, Luật Hải quan, Luật cạnh tranh và chống độc quyền, - Sửa đổi thuế thu nhập cá nhân đối với người lao động Việt Nam làm việc trong các doanh nghiệp ĐTNN; xây dựng chính sách thuế khuyến khích sản xuất phụ tùng, linh kiện, nâng cao tỷ lệ nội địa hoá. Hoàn chỉnh hệ thống thuế xuất nhập khẩu, thuế VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt. Hoàn thiện các quy định về hợp đồng kinh tế, sở hữu trí tuệ, cải tiến hệ thống tín dụng, bảo lãnh đầu tư, phá sản đối với các doanh nghiệp ĐTNN. - Đa dạng hoá các hình thức ĐTNN để khai thác thêm các kênh thu hút đầu tư mới; cho phép các tập đoàn lớn có nhiều dự án ở Việt nam thành lập các công ty quản lý vốn (holding company); đẩy nhanh việc thí điểm cổ phần hoá doanh nghiệp ĐTNN, ban hành danh mục lĩnh vực cho phép nhà ĐTNN được mua cổ phần của doanh nghiệp Việt Nam; thành lập một số mô hình khu kinh tế mở. - Ban hành các chính sách ưu đãi và đẩy mạnh hoạt động đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam để sử dụng có hiệu quả nguồn lực, thúc đẩy xuất khẩu hàng hoá và lao động; tranh thủ ưu đãi của Khu vực đầu tư ASEAN. - Chủ động xử lý các vấn đề pháp lý về ĐTNN liên quan đến việc thực hiện các cam kết của nước ta trong lộ trình hội nhập kinh tế (Hiệp định thương mại Việt-Mỹ, Khu vực đầu tư ASEAN, ). Kiến nghị:
43. - Giao cho Bộ kế hoạch và Đầu tư triển khai, nghiên cứu Bộ luật đầu tư chung; trình Chính phủ đề án cổ phần hoá các doanh nghiệp ĐTNN. - Giao Bộ Tài chính hoàn chỉnh đề án liên quan đến thuế, kinh doanh bất động sản, hướng dẫn phá sản đối với doanh nghiệp ĐTNN. - Giao Bộ Thương mại hoàn chỉnh văn bản Luật cạnh tranh chống độc quyền. - Giao Bộ Tư pháp làm đầu mối rà soát các văn bản cần ban hành, sửa đổi cho phù hợp với các Điều ước quốc tế Việt nam đã ký. 3. Đổi mới và triển khai hiệu quả các chính sách về ĐTNN 3.1. Tiếp tục thực hiện lộ trình giảm chi phí đầu tư. Quyết định 53/1999/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là bước đi đầu tiên thực hiện lộ trình tiến tới một mặt bằng thống nhất giá phí dịch vụ đối với doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp ĐTNN theo tinh thần Nghị quyết Trung ương lần thứ IV. Thực hiện chủ trương này, xin kiến nghị Chính phủ: - Tiếp tục điều chỉnh một bước giá, phí các hàng hóa, dịch vụ để sau một thời gian, về cơ bản áp dụng một mặt bằng giá, phí thống nhất cho các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp ĐTNN. Trước hết, trong năm 2001 thống nhất giá, phí đăng kiểm phương tiện cơ giới, phí cảng biển, phí quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tiếp tục lộ trình giảm giá cước viễn thông, giá vé máy bay nội địa căn cứ tình hình kinh tế chung, tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp liên quan. Kiên quyết không ban hành thêm các loại giá, phí mới với sự phân biệt giữa các doanh nghiệp ĐTNN và doanh nghiệp trong nước. - Ban hành khung giá thống nhất về tiền đền bù giải toả mặt bằng. - Trong năm 2001, Tổng Công ty Điện lực Việt Nam thanh toán dứt điểm, hợp lý các công trình điện ngoài hàng rào do các chủ đầu tư đã ứng vốn xây dựng. 3.2. Sửa đổi một số chính sách để tạo thuận lợi hơn cho hoạt động ĐTNN.
44. a. Đất đai. - Soát xét lại giá cho thuê đất, miễn giảm tiền thuê đất trong một số năm đầu để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp; giải quyết dứt điểm vấn đề đền bù, giải phóng mặt bằng đang gây ách tắc đối với việc triển khai dự án. Giá cả đền bù, giải phóng mặt bằng phải hợp lý, không phân biệt đối xử với dự án ĐTNN và trong nước để tránh đẩy giá thuê đất thực tế lên cao. Cần sớm chấm dứt cơ chế các doanh nghiệp Việt Nam góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất, chuyển sang thực hiện chế độ Nhà nước cho thuê đất. - Ngân hàng Nhà nước cùng với Bộ Tư pháp, Tổng cục địa chính ban hành các văn bản hướng dẫn việc thế chấp giá trị quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam; nghiên cứu khả năng cho phép các dự án lớn và dự án xây dựng cơ sở hạ tầng được thế chấp quyền sử dụng đất ở tổ chức tài chính nước ngoài. b. Tài chính, tín dụng, ngoại hối. - Giảm dần tỷ lệ kết hối ngoại tệ để tiến tới xóa bỏ việc kết hối bắt buộc khi có điều kiện; từng bước thực hiện mục tiêu tự do hóa chuyển đổi ngoại tệ đối với các giao dịch vãng lai. Có chính sách bổ sung đảm bảo việc bán ngoại tệ cho các doanh nghiệp ĐTNN đã thực hiện nghĩa vụ kết hối để đáp ứng nhu cầu hợp lý của doanh nghiệp. - Nghiên cứu ban hành mức lãi suất trần hợp lý đối với khoản vay nước ngoài của các doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp ĐTNN). Xây dựng, hoàn thiện các quy định về bảo đảm vay vốn, cầm cố, thế chấp, bảo lãnh để doanh nghiệp ĐTNN có thể vay vốn của các ngân hàng trong, ngoài nước và các tổ chức quốc tế; từng bước nới lỏng hạn chế áp dụng đối với ngân hàng nước ngoài nhận tiền gửi bằng tiền đồng Việt Nam. - Các doanh nghiệp ĐTNN được tiếp cận thị trường vốn; được vay tín dụng, kể cả trung và dài hạn tại các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam tuỳ thuộc vào hiệu quả kinh tế, khả năng trả nợ của dự án và có thể bảo đảm bằng tài sản của các
45. công ty mẹ ở nước ngoài. Thí điểm việc phát hành cổ phiếu, trái phiếu ở thị trường trong và ngoài nước để thu hút thêm vốn đầu tư. - Phát triển mạnh thị trường vốn để các doanh nghiệp Việt Nam có thể góp vốn đầu tư bằng các nguồn huy động dài hạn như: trái phiếu, cổ phiếu. Tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp ĐTNN có đủ điều kiện được niêm yết tại Trung tâm giao dịch chứng khoán. Tổ chức vận hành an toàn, hiệu quả thị trường chứng khoán, bảo hiểm; từng bước mở rộng quy mô và phạm vi hoạt động, kể cả thu hút ĐTNN. Từng bước mở rộng thị trường bất động sản cho người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài tham gia đầu tư. Khuyến khích các nhà ĐTNN tham gia phát triển các loại thị trường dịch vụ khoa học, công nghệ, sản phẩm trí tuệ, các dịch vụ tư vấn phục vụ kinh doanh. Tiếp tục cải cách hệ thống thuế phù hợp tình hình đất nước và các cam kết quốc tế, từng bước áp dụng hệ thống thuế thống nhất. Xin kiến nghị - Giao Ngân hàng Nhà nước sớm có văn bản hướng dẫn về quản lý ngoại hối đối với doanh nghiệp ĐTNN theo hướng không mở rộng đối tượng kết hối, và bảo đảm cân đối ngoai tệ đối với các dự án cơ sở hạ tầng, dự án quan trọng đầu tư theo chương trình Chính phủ được xác định trong GPĐT. - Giao Bộ tài chính ban hành Quy chế về hoạt động của các quỹ đầu tư; ban hành Quy chế quản lý hoạt động tài chính của doanh nghiệp ĐTNN; ban hành các chuẩn mực kế toán, kiểm toán phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, quản lý được hoạt động tài chính của doanh nghiệp. - Sớm ban hành quy định về thành lập cơ quan đăng ký quốc gia về các giao dịch có bảo đảm (Đề án Bộ Tư pháp đã trình). c. Xử lý linh hoạt các hình thức đầu tư. - Ngoài các dự án không cấp phép đầu tư, các dự án do yêu cầu an ninh, quốc phòng, giữ gìn bản sắc dân tộc về văn hoá, thuần phong, mỹ tục và những dự án
46. quốc kế dân sinh quan trọng, cần mở rộng danh mục các dự án cho phép nhà ĐTNN được chủ động lựa chọn hình thức đầu tư xuất phát từ hiệu quả sản xuất kinh doanh; xử lý linh hoạt việc cho phép các liên doanh trong một số trường hợp được chuyển đổi hình thức đầu tư sang doanh nghiệp 100% vốn trong nước hoặc 100% vốn nước ngoài. - Đối với các liên doanh hiện nay hoặc trong tương lai gần làm ăn có lãi và những liên doanh quan trọng cần phải duy trì, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn, giải quyết dứt điểm các vấn đề phát sinh, cho doanh nghiệp Việt Nam vay tín dụng nâng dần tỷ lệ góp vốn, tăng cường cán bộ có năng lực cho các doanh nghiệp liên doanh. Đề nghị Chính phủ sớm xem xét thông qua đề án xử lý các hình thức đầu tư, chuyển đổi doanh nghiệp liên doanh sang hình thức 100% vốn nước ngoài. (Đề án Bộ Kế hoạch và đầu tư đã trình tháng 8-1999). 3.3. Bổ sung các chính sách ưu đãi có sức hấp dẫn cao đối với những lĩnh vực, địa bàn cần thu hút ĐTNN. - Thực hiện chính sách thuế khuyến khích các dự án công nghệ cao, sản xuất thiết bị điện tử, viễn thông, cơ khí chế tạo, công nghiệp sản xuất phụ tùng, linh kiện; khuyến khích đẩy nhanh chương trình nội địa hoá, chuyển giao công nghệ; sử dụng các sản phẩm trung gian phục vụ xuất khẩu. - Bổ sung các ưu đãi cao hơn đối với các dự án chế biến nông, lâm, thủy sản; đầu tư vào nông thôn và các địa bàn khó khăn, các dự án phát triển hạ tầng kỹ thuật và xã hội. Có chính sách hỗ trợ cần thiết để hình thành các vùng nguyên liệu tập trung, đáp ứng nhu cầu của công nghiệp chế biến xuất khẩu. - Sử dụng các đòn bẩy kinh tế để khuyến khích ĐTNN hướng mạnh vào xuất khẩu (khuyến khích chế biến sâu, sử dụng nguyên vật liệu sẵn có trong nước, tạo giá trị gia tăng cao) và khai thác thị trường xuất khẩu mới, sản phẩm xuất khẩu mới. Sửa đổi theo hướng thu hẹp danh mục dự án phải đảm bảo xuất khẩu 80% sản phẩm trở lên.
47. - Đối với một số dự án đặc biệt quan trọng, cần xử lý đặc cách và có chính sách hỗ trợ hợp lý trong khuôn khổ những cam kết theo lộ trình hội nhập. Kiến nghị: Giao Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với các Bộ chuyên ngành xây dựng các chính sách ưu đãi trên. 3.4. Tăng cường thu hút ĐTNN vào các Khu công nghiệp, khu chế xuất. - Xem xét chặt chẽ việc thành lập các KCN mới khi hội đủ điều kiện; rà soát các KCN đã có quyết định thành lập để dừng hoặc giãn tiến độ xây dựng những KCN không đủ yếu tố khả thi. áp dụng mô hình KCN với quy mô khác nhau, chú trọng các KCN vừa và nhỏ, các cụm công nghiệp phục vụ nông nghiệp, nông thôn và để giãn các nhà máy tại các thành phố lớn. Tăng cường thu hút ĐTNN lấp đầy các KCN còn triển khai chậm, có phương án sử dụng đất tiết kiệm ở các KCN có tỷ lệ cho thuê đất cao. - Nghiên cứu tách riêng việc Nhà nước cho thuê đất nguyên thổ với việc kinh doanh cơ sở hạ tầng của doanh nghiệp phát triển KCN để ngăn tình trạng đầu cơ đất. - Rà soát chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng để xác định hợp lý giá cho thuê lại đất trong các KCN để tránh đẩy giá cho thuê đất lên cao làm tăng chi phí đầu tư của các doanh nghiệp. - Bảo đảm hỗ trợ các công trình hạ tầng kỹ thuật (đường, điện, nước, thông tin liên lạc) đến tận hàng rào các KCN; ưu đãi ở mức cao nhất các dự án phát triển hạ tầng xã hội đồng bộ với KCN (nhà ở cho công nhân, trường học, trường dạy nghề, cơ sở chữa khám chữa bệnh, thương mại và các dịch vụ đời sống của các thành phần kinh tế). - Hoàn thiện bộ máy quản lý, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý Nhà nước theo hướng đơn giản thủ tục hành chính. Nghiên cứu việc thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp kinh doanh cơ sở hạ tầng. Kiến nghị:
48. - Giao Tổng cục địa chính hoàn thiện văn bản hướng dẫn việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các doanh nghiệp để tạo thuận lợi cho việc thế chấp, cầm cố giá trị quyền sử dụng đất và tài sản trên đất để vay ngân hàng. - Giao Bộ KHĐT nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Quy chế KCN, KCX, KCNC phù hợp với tình hình mới theo hướng tạo điều kiện thuận lợi nhất cho nhà đầu tư; thu hẹp khoảng cách và tiến tới thống nhất cơ chế, chính sách đối với đầu tư trong nước và ĐTNN trong các KCN. 4. Nâng cao hiệu quả quản lý và hiệu lực điều hành của Nhà nước trong lĩnh vực ĐTNN. 4.1. Tập trung cao độ công tác quản lý, điều hành để tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ các dự án ĐTNN hoạt động có hiệu quả. Giải quyết kịp thời các vấn đề vướng mắc phát sinh giúp các doanh nghiệp triển khai dự án thuận lợi; khuyến khích đầu tư chiều sâu, mở rộng sản xuất. - Đối với các dự án chưa thực hiện, cần rà soát lại tính khả thi của dự án và liên hệ với nhà ĐTNN để nắm dự định, năng lực thực sự của họ. Nếu dự án không thể tiếp tục triển khai được thì nên sớm xử lý rút giấy phép đầu tư để có thể quy hoạch đất dự án vào việc khác hoặc kêu gọi nhà ĐTNN khác đầu tư vào dự án. Cần tính đến lợi ích chính đáng của các nhà ĐTNN khi thanh lý, giải thể dự án ĐTNN. Nếu dự án có thể tiếp tục triển khai, nhưng chủ đầu tư có khó khăn tạm thời về huy động vốn hoặc về thị trường tiêu thụ sản phẩm thì có thể xem xét cho phép dãn, hoãn tiến độ trong một khoảng thời gian nhất định. - Đối với những dự án mới bắt đầu triển khai hoặc đang xây dựng cơ bản thì cần hỗ trợ họ giải quyết nhanh chóng các thủ tục hành chính để nhanh chóng đưa nhà máy vào hoạt động. - Hỗ trợ những dự án đang hoạt động sản xuất-kinh doanh thông qua việc chủ động điều chỉnh Giấy phép đầu tư để các dự án ĐTNN nhanh chóng được hưởng các ưu đãi mới trong Luật, Nghị định vừa ban hành; cho phép dự án sản xuất hàng xuất khẩu tăng tỷ lệ nội tiêu nếu sản phẩm đó trong nước có nhu cầu và ta vẫn phải nhập
49. khẩu; xem xét việc cho vay tín dụng; tạo thuận lợi cho việc chuyển nhượng vốn ĐTNN. - Tổng kết ĐTNN trong một số ngành, lĩnh vực quan trọng như dầu khí, công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, công nghiệp chế biến, bưu chính-viễn thông, nông lâm ngư nghiệp để đánh giá đúng thực trạng và định hướng thu hút, sử dụng ĐTNN phù hợp với thực tiễn đất nước. 4.2. Tiếp tục thực hiện phân cấp quản lý Nhà nước về ĐTNN cho các địa phương. - Phân cấp quản lý Nhà nước về ĐTNN cho Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố và các Ban quản lý KCN phải bảo đảm nguyên tắc tập trung, thống nhất về quy hoạch, cơ cấu, chính sách, cơ chế quản lý; tăng cường sự hướng dẫn và kiểm tra, giám sát của các Bộ, Ngành trung ương; nâng cao kỷ luật thực hiện để vừa phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương, vừa tránh phá vỡ quy hoạch, tránh mọi sơ hở. Việc phân cấp liên quan đến mọi khâu của quản lý Nhà nước đối với ĐTNN, kể cả các khâu trước và sau khi cấp GPĐT. - Uỷ ban Nhân dân tỉnh, thành phố chịu trách nhiệm quản lý Nhà nước đối với các doanh nghiệp ĐTNN của NIEs trên địa bàn; tập trung giúp đỡ các doanh nghiệp giải quyết các khó khăn và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật; giám sát, kiểm tra các cán bộ thừa hành thực hiện nghiêm túc các quy định của luật pháp, chính sách, chủ trương của Nhà nước. - Trong điều kiện đã chuyển các Ban quản lý KCN cấp tỉnh về chịu sự quản lý của UBND cấp tỉnh, đề nghị xem xét chuyển cơ chế Bộ Kế hoạch và Đầu tư uỷ quyền cho Ban quản lý KCN hiện nay thành cơ chế Thủ tướng Chính phủ phân cấp cho UBND cấp tỉnh thực hiện quản lý Nhà nước về ĐTNN trong các KCN, KCX, KCNC (gồm cả khâu trước và sau cấp GPĐT) trên cơ sở điều kiện và tiêu chí trước đây của cơ chế uỷ quyền ( theo đó, UBND cấp tỉnh được phân cấp cấp GPĐT cho các dự án trong KCN thuộc lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ công nghiệp quy mô vốn đầu tư tới 40 triệu USD, trừ dự án nhóm A). Đồng thời, UBND cấp tỉnh sẽ uỷ
50. quyền cho Ban quản lý KCN cấp tỉnh cấp và điều chỉnh GPĐT cho các dự án trong KCN thuộc thẩm quyền quyết định của Ban quản lý KCN cấp tỉnh theo quy định trước đây để duy trì sự hoạt động của các Ban quản lý KCN cấp tỉnh ( theo đó Ban quản lý KCN cấp tỉnh được uỷ quyền cấp GPĐT cho các doanh nghiệp chế xuất quy mô vốn đầu tư tới 40 triệu USD, các dự án công nghiệp hội đủ điều kiện có quy mô từ 5-10 triệu USD). - Đối với các Ban quản lý không trực thuộc sự quản lý của UBND cấp tỉnh (như KCN Việt Nam - Singapore, KCN Dung Quất, KCNC Hoà Lạc) vẫn thực hiện cơ chế Bộ Kế hoạch và Đầu tư uỷ quyền như hiện nay. Kiến nghị: giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm chủ trì tổng kết tình hình phân cấp và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định về phân cấp quản lý Nhà nước về ĐTNN cho UBND cấp tỉnh trong quý II năm 2001. 4.3. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước đối với ĐTNN. - Hoàn chỉnh quy trình ban hành các văn bản pháp quy để ngăn chặn việc các Bộ, ngành, địa phương ban hành các văn bản trái quy định chung hoặc thực hiện không nghiêm các quyết định của Chính phủ trong lĩnh vực ĐTNN. Rà soát có hệ thống các văn bản của các ngành, các cấp liên quan đến hoạt động ĐTNN. - Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ngành, Uỷ ban nhân dân tỉnh trong việc quản lý hoạt động ĐTNN theo đúng thẩm quyền, trách nhiệm. Bộ Kế hoạch và Đầu tư giúp Chính phủ quản lý thống nhất hoạt động ĐTNN, là đầu mối phối hợp giải quyết những vấn đề phát sinh trong hoạt động của các doanh nghiệp ĐTNN. - Quy định cụ thể chế độ kiểm tra để chấm dứt sự kiểm tra tuỳ tiện, tránh hình sự hoá các quan hệ kinh tế; đồng thời vẫn bảo đảm giám sát được các doanh nghiệp. áp dụng các chế tài đối với các doanh nghiệp vi phạm pháp luật. - Quy định rõ ràng, minh bạch các thủ tục hành chính; công khai các quy trình, thời hạn, trách nhiệm xử lý; giảm đầu mối, giảm các thủ tục không cần thiết
51. nhằm tạo nên sự chuyển biến căn bản về cải cách hành chính trong lĩnh vực ĐTNN; duy trì thường xuyên các cuộc gặp gỡ, đối thoại với cộng đồng các nhà đầu tư. - Từng bước mở rộng phạm vi các dự án thuộc diện đăng ký cấp Giấy phép đầu tư, từng bước thực hiện thí điểm cơ chế đăng ký đầu tư. - Ngăn chặn, xử lý nghiêm khắc các hiện tượng sách nhiễu, cửa quyền, tiêu cực và sự tắc trách trong công việc của cán bộ công quyền; thay thế những cán bộ trong các liên doanh không đủ năng lực, phẩm chất. Kiến nghị: - Giao Bộ Tư pháp hoàn chỉnh quy trình ban hành văn bản pháp quy. - Giao Bộ kế hoạch và Đầu tư chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương rà soát các văn bản pháp quy liên quan đến ĐTNN, kiến nghị bãi bỏ những văn bản, những loại giấy phép không còn cần thiết; xây dựng quy chế phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương trong quản lý hoạt động ĐTNN; xây dựng đề án về đăng ký cấp phép và đăng ký đầu tư. 5. Đổi mới và đẩy mạnh công tác vận động, xúc tiến đầu tư. - Đổi mới về nội dung và phương thức vận động, xúc tiến đầu tư theo một chương trình chủ động, có hiệu quả phù hợp với từng địa bàn, loại hình doanh nghiệp (TNCs, doanh nghiệp vừa và nhỏ). Thành lập bộ phận xúc tiến đầu tư tại các Bộ, ngành, Tổng công ty lớn, tại các cơ quan đại diện nước ta ở một số địa bàn trọng điểm ở nước ngoài để chủ động vận động, xúc tiến đầu tư trực tiếp đối với từng dự án, từng tập đoàn, công ty, nhà đầu tư có tiềm năng. Đối với một số dự án lớn, quan trọng, cần chuẩn bị kỹ dự án, lựa chọn, mời trực tiếp một vài tập đoàn lớn trong ngành, lĩnh vực đó vào để đàm phán, tham gia đầu tư vào các dự án đó. Ngân sách Nhà nước cần dành một khoản kinh phí thoả đáng cho công tác này. - Tập trung chỉ đạo và hỗ trợ kịp thời các nhà đầu tư hiện đang có dự án hoạt động, giúp họ giải quyết tốt các vấn đề phát sinh, đó là biện pháp có ý nghĩa rất
52. quan trọng để vận động có hiệu quả và có sức thuyết phục nhất đối với các nhà đầu tư mới. Kiến nghị: - Giao Bộ Tài chính chuẩn bị ngân sách thường xuyên cho hoạt động xúc tiến đầu tư. - Giao bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Ngoại giao, Bộ Thương mại tổ chức phối hợp nghiên cứu tình hình kinh tế, thị trường đầu tư, chính sách của các nước, các tập đoàn và công ty lớn để có chính sách thu hút đầu tư phù hợp; nghiên cứu luật pháp, chính sách, biện pháp thu hút ĐTNN của các nước trong khu vực để kịp thời có đối sách thích hợp. 6. Chú trọng công tác cán bộ và đào tạo công nhân kỹ thuật, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, hoạt động của Công đoàn và các tổ chức đoàn thể trong các Doanh nghiệp ĐTNN. Trong hoạt động ĐTNN, công tác cán bộ đặc biệt quan trọng vì cán bộ vừa tham gia hoạch định chính sách, vừa là người vận dụng luật pháp, chính sách để xử lý tác nghiệp hàng ngày liên quan đến mọi hoạt động ĐTNN, là người bảo vệ lợi ích phía Việt Nam; đảm bảo cho doanh nghiệp hoạt động theo đúng pháp luật. Để nâng cao chất lượng của đội ngũ công chức Nhà nước các cấp, cán bộ Việt Nam trong các doanh nghiệp ĐTNN, xin kiến nghị: - Ban Tổ chức Cán bộ Chính phủ xây dựng Quy chế cán bộ Việt Nam tham gia Hội đồng quản trị và quản lý doanh nghiệp liên doanh, quy định rõ tiêu chuẩn tuyển chọn về chuyên môn, nghiệp vụ và chính trị; trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của cán bộ làm việc tại các doanh nghiệp ĐTNN; - Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức đào tạo chính quy cán bộ làm công tác ĐTNN, cán bộ quản lý các doanh nghiệp có vốn ĐTNN.
53. - Bộ Lao động-Thương binh-Xã hội, Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, Ban quản lý KCN tổ chức đào tạo công nhân lành nghề làm việc cho các doanh nghiệp ĐTNN. - Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức thường xuyên việc tập huấn về chuyên môn, nghiệp vụ, luật pháp, kinh nghiệm cần thiết nhất cho cán bộ Việt Nam hiện nay đang làm việc tại các doanh nghiệp ĐTNN. - Ban Tổ chức Trung ương Đảng quy định và hướng dẫn phương thức sinh hoạt và nội dung hoạt động của các tổ chức Đảng trong các doanh nghiệp có vốn ĐTNN, phù hợp với đặc điểm của loại hình doanh nghiệp này. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam có kế hoạch vận động và nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức Công đoàn ở tất cả các doanh nghiệp ĐTNN để bảo vệ quyền lợi chính đáng, hợp pháp của người lao động. Chính phủ xem xét hỗ trợ một phần kinh phí cho các tổ chức công đoàn tại các doanh nghiệp./. Việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và hiệu lực quản lý của bộ máy nhà nước có vai trò cực kỳ quan trọng. Chính sự lãnh đạo của Đảng sẽ là nhân tố quyết định sự ổn định chính trị, kinh tế và việc thu hút đầu tư đúng hướng chiến lược. Mọi sự buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng chắc chắn sẽ thất bại. Để làm được điều này thì trước hết, đội ngũ lãnh đạo phải là người có phẩm chất chính trị tốt, được đào tạo, có kinh nghiệm lãnh đạo. Đội ngũ lãnh đạo phải hiểu và nắm vững được đường lối của Đảng để thu hút FDI theo đúng hướng, đúng mục tiêu đề ra. Trong quá trình quản lý cần quán triệt nguyên tắc “một cửa” đối với nhà đầu tư, tránh tình trạng “một cửa” nhưng “nhiều chìa khóa”, “một cửa” mà lại cửa quyền hay chỉ quản lý một cửa còn các cửa khác bỏ ngỏ. Lựa chọn những cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn vững, giỏi về ngoại giao, nhạy bén, năng động trong công việc để nhanh chóng và nắm bắt trực tiếp được các vấn đề, cũng như có khả năng giải quyết chúng. Chú trọng người trẻ tuổi, thử thách sàng lọc ngay trong hoạt động thực tiễn để tạo ra một lớp người mới có năng lực đáp ứng được tình hình thực tế
54. 2.1. Xúc tiến đầu tư. Xúc tiến đầu tư (Investment Promotion) là các hoạt động giới thiệu, quảng cáo cơ hội đầu tư và hỗ trợ đầu tư của nước chủ nhà. Các hoạt động này được thực hiện bởi quan chức Chính phủ, các nhà khoa học, các doanh nhân, và dưới nhiều hình thức như các chuyến thăm viếng ngoại giao cấp chính phủ, các hội thảo khao học, các diễn đàn đầu tư, các đoàn thăm quan khảo sát, và thông tin qua các phương tiện thông tin, xây dựng các mạng lưới văn phòng đại diện tại nước ngoài. Một môi trường đầu tư dù có nhiều thuận lợi nhưng ít được thế giới bên ngoài biết đến hoặc hiểu không đầy đủ, sai lệch thì cũng không thu hút được nhiều đầu tư nước ngoài. Do đó, việc giới thiệu, quảng cáo môi trường đầu tư rộng rãi ra bên ngoài là rất cần thiết và được nhiều nước chú trọng. Hàng năm Việt Nam cần phải tổ chức các đoàn cấp chính phủ (do Thủ tướng hoặc Bộ trưởng dẫn đầu) đi các nước hoặc tham gia các diễn đàn kinh tế khu vực và quốc tế để giới thiệu, quảng bá môi trường đầu tư của mình nhằm vận động đầu tư nước ngoài. Tại các cuộc gặp gỡ, tiếp xúc với các đối tác, các thành viên của đoàn thường thông báo cho các nhà đầu tư về các cơ hội đầu tư của nước mình và trả lời những câu hỏi mà các nhà đầu tư nước ngoài quan tâm. Việc giới thiệu, quảng cáo cơ hội đầu tư có thể được thực hiện qua các cuộc hội thảo khoa học ở trong nước và quốc tế. Các báo cáo tại hội thảo tập trung vào các vấn đề của môi trường đầu tư của nước mình. Tại đây, các nhà khoa học, chuyên môn, doanh nhân, bàn luận với nhau về môi trường đầu tư, nhờ đó giúp cho các nhà đầu tư nước ngoài hiểu tốt hơn về các cơ hội đầu tư của nước chủ nhà. Tổ chức hoặc tham gia các diễn đàn đầu tư (investment forum), kinh tế khu vực và kinh tế thế giới cũng là biện pháp tốt để giới thiệu, quảng cáo cơ hội đầu tư của nước chủ nhà. Các diễn đàn này là một trong những nơi tốt nhất để nước chủ nhà giới thiệu, quảng cáo môi trường đầu tư của mình với các nhà đầu tư nước ngoài. Việc tổ chức và tạo điều kiện thuận lợi cho các đoàn (chủ yếu là các doanh nhân) ra nước ngoài thăm quan, khảo sát thực tế có hiệu quả rất lớn trong hoạt động xúc tiến đầu tư. Các doanh nhân là những người nắm chắc thực tế và có nhu cầu tìm kiếm