Chuyên đề Phân tích các nhân tố tác động đến hệ thống kế toán tại các quốc gia để xác định phương hướng hòa nhập với các thông lệ kế toán quốc tế của Việt Nam

Nội dung text: Chuyên đề Phân tích các nhân tố tác động đến hệ thống kế toán tại các quốc gia để xác định phương hướng hòa nhập với các thông lệ kế toán quốc tế của Việt Nam

1. ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ Khoa Keá toaùn vaø Kieåm toaùn CHUYEÂN ÑEÀ Phaân tích caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn taïi caùc quoác gia ñeå xaùc ñònh phöông höôùng hoøa nhaäp vôùi caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá cuûa Vieät nam. Thöïc hieän : Vuõ Höõu Ñöùc Naêm 1999
2. 2 MUÏC LUÏC Lôøi môû ñaàu Phaàn 1 : Caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn taïi caùc quoác gia 1. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kinh doanh 1.1 Nguoàn cung caáp taøi chính 1.2 Laïm phaùt 1.3 Lao ñoäng 2. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng phaùp lyù 2.1 Caùc heä thoáng phaùp lyù 2.2 Vai troø cuûa Nhaø nöôùc vaø Hoäi ngheà nghieäp 2.3 Aûnh höôûng cuûa Thueá 3. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng vaên hoùa Quan ñieåm cuûa Geert Hofstede Quan ñieåm lòch söû 4. Toång hôïp aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá moâi tröôøng vaø söï phaân loaïi caùc heä thoáng keá toaùn Phaàn 2 : Moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa Vieät nam vaø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng keá toaùn Vieät Nam 1. Caùc nhaân toá moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn Vieät Nam 1.1. Moâi tröôøng kinh doanh 1.2. Moâi tröôøng phaùp lyù 1.3. Moâi tröôøng vaên hoùa 2. Nhöõng ñaëc ñieåm chính cuûa heä thoáng keá toaùn Vieät Nam Phaàn 3 : Phöông höôùng ñeå Vieät Nam hoøa nhaäp vôùi caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá 1. Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình hoøa hôïp veà keá toaùn 2. Phöông höôùng ñeå Vieät Nam hoøa nhaäp caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá
3. LÔØI MÔÛ ÑAÀU Vieät Nam ñang trong quaù trình hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi. Trong lónh vöïc keá toaùn, Boä Taøi chính ñang heát söùc khaån tröông tieán haønh chöông trình cuûa mình ñeå nhanh choùng giuùp heä thoáng keá toaùn Vieät Nam hoøa nhaäp vôùi caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá, phuïc vuï cho quaù trình hoäi nhaäp cuûa ñaát nöôùc. Caùc chöông trình naøy ñöôïc söï hoã trôï cuûa caùc toå chöùc quoác teá cuõng nhö huy ñoäng caùc chuyeân gia keá toaùn Vieät Nam trong nhieàu tröôøng ñaïi hoïc, vieän nghieân cöùu, caùc doanh nghieäp vaø caùc coâng ty kieåm toaùn Caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá, ñöôïc tieâu chuaån hoùa döôùi daïng caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn vaø kieåm toaùn, ñang ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Quaù trình hoøa hôïp keá toaùn laø moät quaù trình taát yeáu khoâng theå neù traùnh, nhaát laø ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuy nhieân, caùc chuaån möïc quoác teà ñöôïc hình thaønh vaø phuïc vuï cho caùc neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån cuûa moät soá quoác gia vôùi nhieàu ñaëc ñieåm kinh teá - xaõ hoäi coøn xa laï vôùi neàn kinh teá vaø xaõ hoäi Vieät Nam. Trong lónh vöïc keá toaùn, trong nhieàu naêm qua heä thoáng keá toaùn Vieät Nam ñaõ ra ñôøi vaø ñoùng vai troø khoâng nhoû trong heä thoáng quaûn lyù kinh teá cuûa Nhaø nöôùc Vieät Nam. Duø coøn nhieàu haïn cheá, nhöng ñoù laø moät heä thoáng ñang toàn taïi gaén vôùi nhöõng ñaëc ñieåm moäi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa Vieät Nam. Do ñoù, quaù trình hoäi nhaäp khoâng chæ ñôn giaûn laø quaù trình nhaäp khaåu caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá, baát chaáp yeâu caàu vaø khaû naêng cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Chuùng ta caàn yù thöùc saâu saéc nhöõng gì mình ñang coù, nhöõng gì mình caàn coù vaø vaïch ra moät loä trình thích hôïp ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích. Ñeå laøm ñöôïc coâng vieäc gaïn loïc ñoù, caàn nghieân cöùu phaân tích caùc cô sôû kinh teá-xaõ hoäi ñaõ ñöa ñeán söï hình thaønh caùc heä thoáng keá toaùn khaùc nhau taïi caùc quoác gia. Töø ñoù, nhaän thöùc ñöôïc baûn chaát söï khaùc bieät giöõa caùc heä thoáng keá toaùn vaø con ñöôøng naøo thích hôïp ñeå coù theå hoøa nhaäp vôùi caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá vaãn baûo ñaûm yeâu caàu quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc doanh nghieäp taïi Vieät nam. Ñoù chính laø lyù do vaø muïc ñích nghieân cöùu cuûa chuyeân ñeà naøy.
4. 4 PHAÀN 1 CAÙC NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN HEÄ THOÁNG KEÁ TOAÙN TAÏI CAÙC QUOÁC GIA Keá toaùn, xeùt theo moät goùc ñoä naøo ñoù, laø moät quaù trình xöû lyù thoâng tin ñeå phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi söû duïng vôùi nhöõng muïc ñích nhaát ñònh. Quaù trình xöû lyù naøy khoâng theå taùch rôøi khoûi moâi tröôøng xaõ hoäi chung quanh noù nhö caùc phöông phaùp vaø taäp quaùn thu thaäp, xöû lyù vaø trình baøy thoâng tin, muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng thoâng tin, caùc ñònh cheá xaõ hoäi nhö Nhaø nöôùc, toå chöùc ngheà nghieäp Do ñoù, keá toaùn trong quaù trình phaùt trieån cuûa mình cuõng khoâng theå thoaùt khoûi söï aûnh höôûng raát lôùn cuûa caùc ñieàu kieän kinh teá, chính trò, vaên hoùa cuûa xaõ hoäi. Noùi nhö Adhikari vaø Tondkar : " Caùc thoâng leä vaø chuaån möïc veà khai baùo vaø baùo caùo keá toaùn khoâng phaùt trieån moät caùch ñôn ñoäc maø phaûn aûnh moâi tröôøng ñaëc thuø maø noù phaùt trieån trong ñoù." 1. Vì vaäy, töø laâu caùc nhaø nghieân cöùu veà keá toaùn quoác teá ñaõ nhaän thaáy söï khaùc bieät veà heä thoáng keá toaùn taïi caùc quoác gia xuaát phaùt töø nhöõng ñaëc thuø cuûa quoác gia ñoù. Coù nhieàu caùch phaân loaïi veà caùc nhaân toá naøy, nhöng töïu trung coù theå chia thaønh ba nhoùm nhaân toá chính : (i) Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng vaên hoùa (ii) Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng phaùp lyù vaø chính trò (iii) Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kinh doanh Trong phaàn döôùi ñaây, chuùng ta seõ xem xeùt laàn löôït caùc nhoùm nhaân toá treân vaø sau ñoù nhaän xeùt chung veà aûnh höôûng toång hôïp cuûa caùc nhaân toá. 1. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kinh doanh: Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kinh doanh coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån heä thoáng keá toaùn taïi caùc quoác gia bôûi vì, nhö ngöôøi ta thöôøng goïi, keá toaùn laø ngoân ngöõ cuûa kinh doanh. Moät trong nhöõng nhieäm vuï quan 1 A.Adhikari and R.H.Tondkar, " Caùc nhaân toá moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán caùc yeâu caàu khai baùo keá toaùn cuûa Thò tröôøng chöùng khoaùn toaøn caàu", Journal of International Fianancial Management and Accounting, Summer 1992, trang76.
5. 5 troïng cuûa keá toaùn laø phaûi theå hieän ñöôïc caùc thoâng tin phuïc vuï cho quaù trình ra quyeát ñònh veà kinh teá. Do ñoù, heäï thoáng keá toaùn cuûa moät quoác gia tröôùc heát phaûn aûnh nhöõng ñaëc thuø trong moâi tröôøng kinh doanh cuûa quoác gia ñoù, bao goàm moät soá noäi dung lôùn sau ñaây : 1.1 Nguoàn cung caáp taøi chính Nguoàn cung caáp taøi chính seõ quyeát ñònh ñoái töôïng chuû yeáu söû duïng thoâng tin taøi chính vaø do ñoù, quyeát ñònh ñaëc ñieåm cuûa thoâng tin taøi chính ñöôïc cung caáp. Coù hai xu höôùng lôùn treân theá giôùi veà vaán ñeà naøy: Thöù nhaát, caùc quoác gia coù nguoàn cung caáp taøi chính chuû yeáu laø thò tröôøng voán ( thí duï Myõ, Anh ). Taïi caùc quoác gia naøy, caùc coâng ty coå phaàn coâng coäng chieám vò trí chuû yeáu trong neàn kinh teá, thò tröôøng chöùng khoaùn laø nôi cung caáp voán chuû yeáu cho caùc doanh nghieäp. Ngöôøi söû duïng thoâng tin taøi chính laø caùc nhaø ñaàu tö. Ñaëc ñieåm cuûa caùc thoâng tin caàn cho caùc ñoái töôïng naøy laø : Tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính. Khoâng coù moät ñònh nghóa chính thöùc veà yeâu caàu naøy nhöng noù thöôøng ñöôïc hieåu laø baùo caùo taøi chính khoâng chæ phaûn aûnh ñuùng maø coøn phaûi höõu ích cho ngöôøi ñoïc trong vieäc hieåu ñöôïc veà tình traïng taøi chính cuûa doanh nghieäp. Yeâu caàu naøy daãn ñeán caùc khaùi nieäm noäi dung quan troïng hôn hình thöùc vaø söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp. Ñeå baûo ñaûm phaûn aûnh ñuùng thöïc traïng taøi chính cuûa doanh nghieäp, vieäc trình baøy baùo caùo taøi chính coù theå phaûi vöôït qua caùc quy ñònh veà phaùp lyù ñeå theå hieän trung thöïc baûn chaát cuûa caùc söï kieän vaø nghieäp vuï. Ñeå thöïc hieän yeâu caàu naøy, thöôøng phaûi söû duïng söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp trong töøng tröôøng hôïp cuï theå hôn laø chæ tuaân thuû caùc quy ñònh. Chính ñieàu naøy ñaõ daãn ñeán keát quaû laø vai troø cuûa caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp trôû neân heát söùc quan troïng taïi caùc quoác gia naøy. Söï ñaày ñuû cuûa thoâng tin taøi chính. Nhaø ñaàu tö hoaøn toaøn döïa vaøo caùc baùo caùo taøi chính ñeå ñöa ra quyeát ñònh kinh teá cuûa mình vaø khoâng coù ñieàu kieän ñeå tieáp xuùc, thu thaäp theâm thoâng tin veà caùc baùo caùo taøi chính. Söï khai baùo thieáu caùc thoâng tin seõ daãn ñeán caùc quyeát ñònh sai vaø thieät haïi cho caùc nhaø ñaàu tö. Yeâu caàu naøy ñöôïc nhaán maïnh trong vieäc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính cuûa caùc quoác gia maø nhaø ñaàu tö ñoùng vai troø chuû yeáu trong vieäc cung caáp taøi chính cho caùc doanh nghieäp. Ngöôïc laïi, caùc quoác gia coù nguoàn cung caáp taøi chính chuû yeáu laø Nhaø nöôùc ( thí duï caùc nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, Phaùp ), Ngaân haøng ( thí duï Ñöùc, Nhaät ) hoaëc caùc doøng hoï ( thí duï YÙù). Caùc ñoái töôïng naøy hoaøn toaøn coù khaû naêng tieáp caän ñeå thu thaäp hoaëc kieåm tra thoâng tin taøi chính taïi doanh nghieäp. Do ñoù hoï thöôøng khoâng ñoøi hoûi cao veà söï ñaày ñuû cuõng nhö tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa thoâng tin. Traùi laïi, moät yeâu caàu thöôøng ñaët ra taïi caùc quoác gia naøy laø söï tuaân thuû caùc luaät ñònh.
6. 6 Ñeå thaáy roõ aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá treân, chuùng ta seõ xem xeùt moät soá döõ lieäu veà thò tröôøng chöùng khoaùn vaø tyû soá nôï cuûa moät soá quoác gia. Hình 1 cho thaáy nhöõng thò tröôøng chöùng khoaùn chuû yeáu treân theá giôùi. Deã thaáy raèng caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån laø Myõ, Anh. Ngöôïc laïi, Phaùp vaø Ñöùc coù söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn khoâng töông xöùng vôùi vò trí cuûa chuùng trong neàn kinh teá theá giôùi. Hình 2 cho thaáy tyû soá nôï bình quaân cuûa caùc doanh nghieäp taïi moät soá quoác gia chaâu AÂu. Qua ñoù, coù theå thaáy Anh coù tyû soá nôï thaáp hôn nhieàu so vôùi Ñöùc, Phaùp hay YÙ. Moät baèng chöùng khaùc cho söï aûnh höôûng cuûa nguoàn cung caáp taøi chính ñeán heä thoáng keá toaùn laø khi coù söï bieán ñoåi trong nguoàn cung caáp taøi chính, heä thoáng keá toaùn seõ coù nhöõng thay ñoåi phuø hôïp. Moät thí duï ñieån hình laø tröôøng hôïp cuûa Nhaät, söïï phaùt trieån nhanh choùng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vaø söï giaûm daàn vai troø cuûa Ngaân haøng taïi Nhaät ñaõ laøm cho heä thoáng keá toaùn cuûa Nhaät coù nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh trong vieäc xích laïi gaàn vôùi vieäc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù cuõng nhö cung caáp thoâng tin ñaày ñuû. 2 Hình 1: Caùc thò tröôøng chöùng khoaùn chuû yeáu (tính ñeán 31.12.1992) Soá löôïng caùc Löôïng voán treân thò Löôïng voán treân doanh tröôøng cuûa caùc thò tröôøng so Quoác gia Thò tröôøng chöùng nghieäp trong doanh nghieäp trong saùnh vôùi nöôùc khoaùn nöôùùc nöôùc (£m) Anh. (%) Chaâu AÂu Phaùp Paris 515 216.947 35 Ñöùc Lieân thò tröôøng 425 217.935 35 Haø Lan Amsterdam 251 113.108 18 Taây ban Nha Madrid 401 76.880 12 Anh London 1.878 624.393 100 Baéc Myõ Canada Toronto 1.049 159.759 26 Myõ NASDAQ 3.850 410.723 66 New York 1.969 2.508.334 402 Chaâu AÙ Hong Kong Hong Kong 386 113.595 18 Aán Ñoä Delhi 2.114 108.469 17 Nhaät Tokyo 1.651 1.583.463 254 Chaâu Uùc Uùc Australian 1.038 88.213 14 Chaâu Phi Nam Phi Johanesburg 642 98.200 16 2 Christopher Nobes and Robert Parker, " Comparative International Accounting", Prentice Hall,1995, trang 304
7. 7 Nguoàn döõ lieäu : Döïa treân Stock Exchange Quarterly (London Stock Exchange) Muaø Thu 1993, Baûng F1 vaø F2. Trích laïi theo Christopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995, trang 9. Hình 2 : Tyû soá nôï cuûa caùc coâng ty taïi moät soá quoác gia chaâu AÂu. Thöù haïng Quoác gia Tyû soá nôï 1 Thuïy Só 0,55 2 Bæ 0,51 3 YÙ 0,45 4 Ireland 0,40 5 Ñan Maïch 0,34 6 Phaùp 0,34 7 Ñöùc 0,30 8 Thuïy Ñieån 0,27 9 Haø lan 0,26 10 Taây Ban Nha 0,25 11 Anh 0,20 Nguoàn döõ lieäu : J.Tucker, "Capital Structure: an econometric perspective on Europe" trong J. Pointon (ed.), Issue in Business Taxion, Avebury,1994. Trích laïi theo Christopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995, trang 13. 1.2 Laïm phaùt Laïm phaùt cuõng ñöôïc xem laø moät nhaân toá trong moâi tröôøng kinh doanh taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn caùc quoác gia. Ñoái vôùi caùc quoác gia ñang phaûi ñoái ñaàu vôùi laïm phaùt, khaùi nieäm baûo toaùn voán trôû neân quan troïng vaø moät soá bieän phaùp keá toaùn caàn ñöôïc söû duïng ñeå loaïi tröø aûnh höôûng sai laïc cuûa caùc bieán ñoåi giaù caû ñeán baùo caùo taøi chính. Thí duï, taïi Brazil, nôi laïm phaùt ñaõ hoaønh haønh trong 40 naêm qua (ngöôøi ta tính raèng keå töø naêm 1960 ñeán 1994, giaù caû taïi Brazil ñaõ taêng leân 22 tyû laàn3), baùo caùo taøi chính cuûa caùc coâng ty phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñeå phaûn aûnh ñuùng veà giaù trò taøi saûn vaø thu nhaäp coâng ty. 1.3 Lao ñoäng Lao ñoäng laø moät nhaân toá môùi xuaát hieän trong moâi tröôøng kinh doanh coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn, maëc duø aûnh höôûng coøn khieâm toán. Ñoù laø yeâu caàu phaûi khai baùo treân baùo caùo taøi chính nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán thu nhaäp cuûa caùc nhaø quaûn lyù, soá löôïng lao ñoäng vaø caùc vaán ñeà xaõ hoäi khaùc nhö khaû naêng taïo ra phuùc lôïi chung cuûa doanh nghieäp vaø söï phaân phoái chuùng. Thí duï, taïi Thuïy Ñieån, baùo caùo taøi chính phaûi khai baùo veà soá löôïng bình quaân coâng nhaân vieân, tieàn löông bình quaân haøng naêm cuûa caùc nhaø quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân khaùc. 3 T. Kamn, "Why Does Brazil Face Such Woes? Some See a Basic Ethical Lapse", The Wall Streeet Journal, January 4,1994, pp A1 vaø A5
8. 8 2. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng phaùp lyù: Moâi tröôøng phaùp lyù coù nhöõng aûnh höôûng heát söùc saâu saéc ñeán heä thoáng keá toaùn cuûa caùc quoác gia xuaát phaùt töø moái quan heä maät thieát cuûa noù vôùi heä thoáng keá toaùn. Döôùi ñaây laø moät soá nhaân toá chuû yeáu trong moâi tröôøng phaùp lyù taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn : 2.1 Caùc heä thoáng phaùp lyù : Caùc quoác gia thöôøng coù hai caùch khaùc nhau ñeå hình thaønh heä thoáng phaùp lyù cuûa mình, ñoù laø döïa treân Thoâng luaät vaø döïa treân Luaät La Maõ. Caùc heä thoáng döïa treân thoâng luaät laø caùc heä thoáng phaùp lyù trong ñoù chæ döïa treân moät soá giôùi haïn caùc ñaïo luaät, chuùng ñöôïc giaûi thích bôûi Toøa aùn vaø taäp hôïp thaønh moät soá löôïng lôùn caùc aùn leä ñeå boå sung cho caùc ñaïo luaät. Phöông phaùp naøy ñöôïc hình thaønh ôû Anh vaø lan roäng ñeán nhieàu quoác gia khaùc chòu aûnh höôûng cuûa Anh nhö Myõ, Ireland, AÁn ñoä, UÙùc vôùi nhöõng phaïm vi khaùc nhau. Aûnh höôûng cuûa heä thoáng phaùp lyù döïa treân Thoâng luaät ñeán heä thoáng keá toaùn laø Luaät coâng ty (hay caùc luaät töông töï) thöôøng khoâng ñöa ra nhöõng quy taéc cuï theå vaø chi tieát veà vieäc laäp vaø trình baøy Baùo caùo taøi chính. Thí duï tröôùc naêm 1981, Luaät Coâng ty cuûa Anh khoâng heà ñeà caäp ñeán keá toaùn. Caùc heä thoáng döïa treân Luaät La maõ laø caùc heä thoáng phaùp lyù chòu aûnh höôûng cuûa Luaät coå cuûa ngöôøi La maõ hình thaønh töø theá kyû VI. Ñaëc ñieåm cuûa caùc quoác gia coù heä thoáng phaùp lyù naøy laø vieäc ghi cheùp keá toaùn vaø laäp baùo caùo taøi chính ñöôïc quy ñònh khaù tæ mæ vaø chi tieát trong caùc ñaïo luaät, thöôøng laø Luaät Coâng ty hay Luaät Thöông maïi. Hình 3 moâ taû moät söï phaân chia moät soá quoác gia treân theá giôùi theo hai heä thoáng phaùp lyù noùi treân. Löu yù raèng trong moãi nhoùm coøn bao goàm nhöõng nhaùnh khaùc nhau, theå hieän caùc daïng bieán theå khi aùp duïng vaøo töøng quoác gia. 2.2 Vai troø cuûa Nhaø nöôùc vaø Hoäi ngheà nghieäp: Caùc heä thoáng phaùp lyù khaùc nhau giöõa caùc quoác gia daãn ñeán söï khaùc bieät lôùn veà vai troø cuûa Nhaø nöôùc trong vaán ñeà veà keá toaùn. Taïi moät soá quoác gia, Nhaø nöôùc coù moät vai troø khoâng ñaùng keå trong nhöõng vaán ñeà veà keá toaùn, hoï raát ít ñöa ra caùc quy ñònh cuï theå veà keá toaùn. Thay vaøo ñoù chöùc naêng naøy do caùc Hoäi ngheà nghieäp ñaûm nhaän. Caùc hoäi ngheà nghieäp trong nhöõng quoác gia naøy thöôøng hình thaønh töø raát laâu vaø coù moät löïc löôïng ñaùng keå veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Caùc hoäi ngheà nghieäp thöôøng ban haønh caùc chuaån möïc ngheà nghieäp veà keá toaùn vaø kieåm toaùn vaø ñöôïc söï chaáp nhaän roäng raõi cuûa xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc. Ñieån hình cho caùc quoác gia naøy laø Anh, Myõ, Ngöôïc laïi, taïi moät soá quoác gia, Nhaø nöôùc giöõ vai troø quyeát ñònh trong nhöõng vaán ñeà veà keá toaùn. Khi ñoù hoäi ngheà nghieäp thöôøng khoâng maïnh vaø ít khaû naêng ban
9. 9 haønh caùc chuaån möïc ngheà nghieäp. Ñieån hình cho caùc quoác gia naøy laø Ñöùc, Phaùp, Nhaät Hình 4 trình baøy veà tình hình Hoäi ngheà nghieäp taïi moät soá quoác gia. So saùnh giöõa Anh vaø Ñöùc chuùng ta coù theå thaáy roõ söï khaùc bieät. Trong khi Hieäp hoäi keá toaùn Hình 3 : Sô ñoà phaân loaïi caùc heä thoáng phaùp lyù. NHOÙM THOÂNG LUAÄT NHOÙM LUAÄT LA MAÕ - ÑÖÙC ANH MYÕ CHAÂU AÂU CHAÂU AÙ Uùc ANH-MYÕ Canada Bæ Haøn quoác HOÀI GIAÙO Bermuda Liberia Myõ Ñan Maïch Ñaøi Loan Hong Kong Phaùp Ai caäp Thaùi lan Ireland YÙ Saudi Arabia Jamaica Luxembourg United Arab MYÕ-TAÂY Malaysia Haø lan Emirates BAN NHA Namibia Antilles Phillipines New Zealand Na Uy CHAÂU MYÕ Nigeria Boà Ñaøo Nha LATINH Papua New Guinea Taây Ban Nha Argentina Singapore Brazil Trinidad & tobago Chi Leâ Anh Columbia Costa Rica THUÏY ÑIEÅN- ÑÖÙC Mexico HAØ LAN-ANH PHAÙP-ANH PHAÀN LAN Ñöùc Panama Thuïy Ñieån Botswana Israel Nam Phi Phaàn lan Sri lanka Zambia Zimbabwe Nguoàn döõ lieäu : S.B.Salter vaø T.S. Doupnik, "The Relationship between Legal Systems and Accounting Practices: A Classification Exercise," Advances in International Accounting 5 (1992), pp 3-22. Trích laïi theo Mark E. Haskins, Kenneth R. Ferris vaø Thomas I. Selling, " International Financial Reporting and Analysis", Irwin, 1996, p.19. vieân coâng chöùùng cuûa Anh vaø xöù Wales ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1880 vôùi soá löôïng hoäi vieân naêm 1992 laø 97.000 ngöôøi thì Hieäp hoäi kieåm toaùn vieân cuûa Ñöùc môùi thaønh laäp naêm 1932 vôùi soá löôïng 6.000 hoäi vieân cho ñeán naêm 1992. 2.3 AÛnh höôûng cuûa thueá: Moät nhaân toá trong moâi tröôøng phaùp lyù coù taùc ñoäng raát lôùn ñeán heä thoáng keá toaùn caùc quoác gia laø Thueá. Taïi moät soá quoác gia nhö Myõ, thueá coù aûnh höôûng khoâng ñaùng keå ñeán vieäc tính toaùn lôïi nhuaän cuûa keá toaùn: caùc doanh nghieäp laäp baùo caùo taøi chính theo nhöõng nguyeân taéc keá toaùn vaø soá lieäu naøy coù theå khaùc bieät vôùi soá lieäu treân baûng khai thueá. Khi ñoù, caùc nhaø keá toaùn coù theå löïa choïn caùc phöông
10. 10 phaùp keá toaùn phuø hôïp vôùi Chuaån möïc keá toaùn ñeå coù theå phaûn aûnh trung thöïc vaø hôïp lyù tình hình taøi chính hay keát quaû hoaït ñoäng cuûa ñôn vò mình. Khi laäp tôø khai thueá, nhöõng chi phí hay thu nhaäïp ghi nhaän khoâng phuø hôïp vôùi Luaät thueá seõ ñöôïc ñieàu chænh laïi. Hình 4 : Tình hình Hoäi ngheà nghieäp taïi moät soá quoác gia. Quoác gia Hoäi ngheà nghieäp Ngaøy thaønh Soá löôïng hoäi vieân laäp* (tính ñeán 2.1991) UÙc Australian Society of Certified 1952 (1887) 62.000 Practising Accountants Institute of Chartered 1928 (1886) 23.000 Accountants in Australia Canada Canadian Institute of Chartered 1902 (1880) 53.000 Accountants Phaùp Ordre des Experts Comptables 1942 12.000 et des Comptables Agreùeùs Ñöùc Institut der Wirtschaftsprufer 1932 6.000 YÙ Consiglio Nazional dei Dottori 1924 22.000 Commercialisti Collegio dei Ragionieri e Periti 1906 24.000 Commerciali Nhaät Japanese Institute of Certified 1948 (1927) 11.000 Public Accountants Haø lan Nederlands Instituut van 1895 8.000 Registeraccountants New Zealand New Zealand Society of 1909 (1894) 19.000 Accountants Vöông quoác Institute of Chartered 1880 (1870) 97.000 Anh vaø Ireland Accountants in England and Wales 13.000 Institute of Chartered 1951 (1854) Accountants of Scotland 38.000 Chartered Association of 1939 (1891) Certified Accountants 8.000 Institute of Chartered 1888 Accountants in Ireland 301.000 Myõ American Institute of Certified 1887 Public Accountants Ghi chuù : * Naêm ghi trong ngoaëc laø naêm thaønh laäp toå chöùc tieàn thaân cuûa Hoäi ngheà nghieäp. Ñaõ laøm troøn soá Nguoàn döõ lieäu : Christopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995, trang 4.
11. 11 Ngöôïc laïi, ôû nhieàu quoác gia vieäc ghi cheùp treân soå saùch keá toaùn phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh cuûa thueá, thí duï veà khaáu hao hay caùc khoaûn döï phoøng. Ñieàu naøy khieán cho caùc keá toaùn vieân seõ ít quan taâm ñeán vieäc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù maø chuû yeáu chæ quan taâm ñeán vieäc tuaân thuû caùc quy ñònh thueá. Thí duï taïi Ñöùc, luaät thueá quy ñònh tyû leä khaáu hao toái ña cho caùc loaïi taøi saûn coá ñònh. Tyû leä naøy ñöôïc xaây döïng döïa treân thôøi gian höõu duïng döï kieán cuûa taøi saûn. Tuy nhieân, treân thöïc teá, thôøi gian höõu duïng coù theå khoâng phuø hôïp quy ñònh do nhöõng ñaëc ñieåm trong söû duïng taøi saûn cuûa ñôn vò. Khi ñoù, baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp theo tyû leä khaáu hao cuûa thueá seõ khoâng phaûn aûnh trung thöïc tình hình lôïi nhuaän vaø taøi saûn cuûa ñôn vò maëc duø chuùng ñöôïc ghi cheùp vaø tính toaùn chính xaùc vaø hôïp leä. 3. Caùc nhaân toá thuoäc moâi tröôøng vaên hoùa: "Keá toaùn khoâng theå thoaùt ly vaên hoùa" 4, bôûi vì neáu noùi "keá toaùn laø ngoân ngöõ kinh doanh" thì "ngoân ngöõ laø phöông tieän giao tieáp trong moät neàn vaên hoùa cuï theå" 5. Thaät vaäy, vieäc ghi cheùp, tính toaùn vaø trình baøy thoâng tin chòu aûnh höôûng saâu xa cuûa neàn vaên hoùa daân toäc. Thí duï, caùc nöôùùc thuoäc neàn vaên hoùa Anglo-Saxon thöôøng thích söï meàm deûo, xeùt ñoaùn trong keá toaùn trong khi nhieàu quoác gia Phöông Ñoâng khoù chaáp nhaän ñieàu naøy maø phaûi döïa vaøo caùc quy ñònh chaët cheõ. Tuy nhieân , vieäc nghieân cöùu veà nhöõng aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng vaên hoùa ñeán keá toaùn raát khoù khaên do vaên hoùa thöôøng ñöôïc caûm nhaän hôn laø theå hieän qua soá lieäu nhö nhöõng vaán ñeà kinh teá. Chuùng ta seõ nghieân cöùùu moät soá yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vaên hoùa theo moät soá caùi nhìn khaùc nhau : Quan ñieåm cuûa Geert Hofstede: Phaàn döôùi ñaây seõ xem xeùt quan ñieåm cuûa Geert Hofstede, Giaùm ñoác Vieän nghieân cöùu Hôïp taùc Vaên hoùa, Ñaïi hoïc Limburg, Maastricht, Haø Lan. Nhöõng quan ñieåm naøy coøn nhieàu tranh caõi nhöng ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu söû duïng ñeå phaân tích söï phaùt trieån kinh teá, quaù trình hoøa hôïp keá toaùn taøi chính treân toaøn theá giôùi Hofstede ñöa ra naêm yeáu toá vaên hoùa quan troïng laø khoaûng caùch quyeàn löïc, chuû nghóa caù nhaân, ñònh höôùng daøi haïn, söï traùnh neù nhöõng vaán ñeà chöa roõ vaø nam tính. Theo oâng, nhöõng yeáu toá vaên hoùa coù theå hình thaønh caùc thang ñieåm ñeå giaûi thích söï töông ñoàng vaø khaùc bieät veà vaên hoùa giöõa caùc quoác gia treân theá giôùi. Döôùi ñaây, chuùng ta seõ ñieåm qua nhöõng noäi dung chính vaø aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá treân ñeán keá toaùn6. 4 M.H.B.Perera, "Toward a Framework to Analyze the Impact of Culture in Accounting", The International Journal of Accounting 24, soá 1 (1989), trang 43 5 V.Terpstra vaø K.David, The Cultural Environment of International Business (Cincinnati:South-Western,1985), trang 18. 6 Rieâng "nam tính" (masculinity) seõ khoâng ñöôïc phaân tích vì yeáu toá naøy khoâng ñöôïc xem laø coù aûnh höôûng ñeán keá toaùn.
12. 12 Hình 5 : Baûng ñieåm cuûa Hofstede Quoác gia Chæ soá IDV Chæ soá PD Chæ soá UAV Chæ soá LTO Myõ 91 40 46 29 Uùc 90 36 51 31 Anh 89 35 35 25 Canada 80 39 48 23 Haø Lan 80 38 53 44 New Zealand 79 22 49 30 YÙ 76 50 75 - Bæ 75 65 94 - Ñan maïch 74 18 23 - Thuïy ñieån 71 31 29 33 Phaùp 71 68 86 - Ireland 70 28 35 - Na Uy 69 31 50 - Thuïy Só 68 34 58 - Ñöùc 67 35 65 31 Nam Phi 65 49 49 - Phaàn lan 63 33 59 - Aùo 55 11 70 - Israel 54 13 81 - Taây Ban Nha 51 57 86 - Aán Ñoä 48 77 40 61 Nhaät 46 54 92 80 Argentina 46 49 86 - Iran 41 58 59 - Jamaica 39 45 13 - Brazil 38 69 76 65 Caùc quoác gia AÛ raäp 38 80 68 - Thoå nhó kyø 37 66 85 - Uruguay 36 61 100 - Hy Laïp 35 60 112 - Phillipines 32 94 44 19 Mexico 30 81 82 - Ñoâng Phi 27 64 52 - Boà Ñaøo Nha 27 63 104 - Malaysia 26 104 36 - HongKong 25 68 29 96 Chi Leâ 23 63 86 - Taây Phi 20 77 54 - Singapore 20 74 8 48 Thaùi lan 20 64 64 56 Salvador 19 66 94 - Haøn quoác 18 60 85 75 Ñaøi Loan 17 58 69 87 Peru 16 64 87 - Costa Rica 15 35 86 - Pakistan 14 55 70 0 Indonesia 14 78 48 - Columbia 13 67 80 - Venezuela 12 81 76 - Panama 11 95 86 - Ecuador 8 78 67 - Nguoàn soá lieäu : G. Hofstede, Cultures and Organizations: Software of the Mind (Berkshire England: McGraw- Hill, 1991). Trích laïi theo Mark E. Haskins, Kenneth R. Ferris vaø Thomas I. Selling, International Financial Reporting and Analysis, Irwin, 1996, p.19.
13. 13 Hình 6 : Vò trí töông ñoái cuûa moät soá quoác gia trong moái quan heä giöõa IDV vaø PD Khoaûng caùch quyeàn löïc thaáp Khoaûng caùch quyeàn löïc lôùn 0 Chuû nghóa taäp theå Chuû nghóa taäp theå 8 Haøn Quoác 16 24 32 Nhaät 40 Brazil 48 Chuû nghóa caù nhaân (IDV) 56 Ñöùc 64 72 Thuïy YÙ Ñieån 80 Anh 88 Khoaûng caùch quyeàn Khoaûng caùch quyeàn löïc cao Myõ 96 löïc thaáp Chuû nghóa caù nhaân Chuû nghóa caù nhaân 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 Khoaûng caùch quyeàn löïc (PD) Hình 7 : Vò trí töông ñoái cuûa moät soá quoác gia trong moái quan heä giöõa IDV vaø UAV Chaáp nhaän nhöõng ñieàu chöa roõ raøng Traùnh neù nhöõng ñieàu chöa roõ raøng 0 Chuû nghóa taäp theå Chuû nghóa taäp theå 8 Haøn Quoác 16 24 32 40 Brazil Nhaät 48 Chuû nghóa caù nhaân (IDV) 56 Thuïy Ñieån Ñöùc 64 72 YÙ Anh 80 88 Myõ Chaáp nhaän nhöõng Traùnh neù nhöõng ñieàu chöa roõ raøng 96 ñieàu chöa roõ raøng Chuû nghóa caù nhaân Chuû nghóa caù nhaân 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 Söï neù traùnh nhöõng ñieàu chöa roõ raøng (UAV)
14. 14 Khoaûng caùch quyeàn löïc (vieát taét PD) lieân quan ñeán möùc ñoä xaõ hoäi coù theå chaáp nhaän söï baát bình ñaúng beân trong vaø giöõa caùc ñònh cheá vaø toå chöùc. Ñònh cheá ñöôïc ñònh nghóa laø caùc yeáu toá cô baûn cuûa xaõ hoäi nhö gia ñình, tröôøng hoïc, coäng ñoàng Toå chöùc ñöôïc ñònh nghóa laø nôi con ngöôøi laøm vieäc. Trong nhöõng xaõ hoäi coù PD cao, con ngöôøi deã chaáp nhaän caùc thöù baäc vaø caùc thöù baäc naøy ñöôïc giaûi thích baèng quyeàn löïc vaø truyeàn thoáng. PD coù aûnh höôûng ñeán keá toaùn ôû hai ñieåm : (i) Caùc quoác gia coù PD cao thöôøng höôùng veà moät söï kieåm soaùt baèng luaät ñònh ñoái vôùi keá toaùn ñeå ñi ñeán moät söï thoáng nhaát. Ngöôïc laïi, caùc quoác gia coù PD thaáp keát quaû naøy ñaït tôùi thoâng qua quaù trình tranh luaän vaø bieåu quyeát trong caùc hoäi ngheà nghieäp. (ii) Caùc quoác gia coù PD cao thöôøng coù khuynh höôùng haïn cheá cung caáp thoâng tin (thoâng tin veà moät phöông dieän naøo ñoù, theå hieän quyeàn löïc). Vì vaäy, baùo caùo taøi chính taïi caùc quoác gia naøy thöôøng noäi dung khai baùo khoâng roäng raõi. Chuû nghóa caù nhaân (vieát taét IDV) lieân quan ñeán moái quan heä giöõa caùc caù nhaân vôùi nhau trong moät xaõ hoäi. Trong nhöõng xaõ hoäi coù IDV cao, moái lieân heä giöõa caùc caù nhaân khaù loûng leûo. Ngöôïc laïi, trong nhöõng xaõ hoäi coù IDV thaáp, con ngöôøi thöôøng lieân keát thaønh nhöõng nhoùm quan heä chaët cheõ, trong ñoù hoï thöôøng ñöôïc baûo veä suoát ñôøi ñeå ñoåi laáy loøng trung thaønh tuyeät ñoái. Chuû nghóa caù nhaân coù aûnh höôûng ñeán keá toaùn ôû nhöõng ñieåm sau : (i) ÔÛ nhöõng quoác gia coù IDV cao, vieäc baùo caùo taøi chính thöôøng coù xu höôùng linh hoaït theo thöïc teá hôn nhöõng quoác gia coù IDV thaáp - ôû caùc quoác gia naøy tính thoáng nhaát theo luaät ñònh ñöôïc ñeà cao hôn. (ii) ÔÛ nhöõng quoác gia coù IDV cao, baùo caùo taøi chính thöôøng ít baûo thuû hôn caùc quoác gia coù IDV thaáp (thí duï, trong vieäc ñaùnh giaù taøi saûn, caùc quoác gia coù IDV thaáp thöôøng duøng giaù goác nhieàu hôn giaù thò tröôøng). Söï traùnh neù nhöõng vaán ñeà chöa roõ (vieát taét UAV) lieân quan ñeán möùc ñoä maø xaõ hoäi caûm thaáy bò ñe doïa bôûi nhöõng tình huoáng khoâng roõ raøng, theå hieän qua nhu caàu caàn phaûi coù nhöõng döï ñoaùn tröôùc moïi tình huoáng trong luaät leä, quy ñònh. Caùc neàn vaên hoùa coù UAV cao thöôøng xaây döïng, phaùt trieån vaø duy trì caùc luaät leä roõ raøng veà nieàm tin vaø öùng xöû ; ñoàng thôøi coù xu höôùng choáng laïi caùc caùc haønh vi, thaùi ñoä hay tö töôûng ñoái khaùng vôùi caùc chuaån möïc chung. Caùc luaät leä naøy nhieàu khi trôû neân muø quaùng hoaëc voâ ích. Moät ñaëc ñieåm nöõa cuûa caùc xaõ hoäi coù UAV cao laø caùc caù nhaân thöôøng khoâng tin töôûng vaøo taùc ñoäng cuûa mình ñeán nhaø nöôùc. Khi coù moät ít ngöôøi khoâng ñoàng yù vôùi caùc quyeát ñònh cuûa nhaø nöôùc, hoï laïi coù khuynh höôùng döïa vaøo söï giuùp ñôõ cuûa söï giaùm ñònh cuûa chính caùc cô quan nhaø nöôùc (!). Aûnh höôûng cuûa ñaëc ñieåm naøy ñeán heä thoáng keá toaùn theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau : (i) Caùc xaõ hoäi coù UAV cao do khoâng chaáp nhaän söï linh hoaït meàm deûo neân thöôøng baûo thuû hôn trong vieäc laäp baùo caùo taøi chính.
15. 15 (ii) Caùc xaõ hoäi coù UAV cao thöôøng giôùi haïn trong vieäc khai baùo thoâng tin hôn. (iii) Caùc xaõ hoäi coù UAV cao thöôøng höôùng veà caùc quy ñònh thoáng nhaát trong keá toaùn hôn laø cho pheùp söï löïa choïn linh hoaït. Ñònh höôùng daøi haïn (vieát taét LTO) laø ñaëc ñieåm cuûa caùc neàn vaên hoùa coi troïng söï kieân trì, saép xeáp caùc moái quan heä theo ñòa vò vaø toân troïng söï saép xeáp naøy, coù yù thöùc tieát kieäm. Ngöôïc laïi, caùc neàn vaên hoùa ñònh höôùng ngaén haïn coi troïng baûn lónh caù nhaân, giöõ gìn theå dieän beà ngoaøi vaø toân troïng truyeàn thoáng. Deã thaáy raèng caùc xaõ hoäi ñònh höôùng daøi haïn coù xu höôùng nghieâng veà söï baûo thuû vaø thoáng nhaát trong keá toaùn hôn laø caùc xaõ hoäi ñònh höôùng ngaén haïn. Toång hôïp aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá treân seõ daãn ñeán nhöõng neàn vaên hoùa khaùc nhau vaø caùch öùng xöû cuûa chuùng vôùi caùc vaán ñeà keá toaùn. Hình 5 cho thaáy moät baûng ñieåm cuûa caùc yeáu toá treân do Hofstede thieát laäp cho moät soá quoác gia treân theá giôùi. Hình 6 vaø 7 minh hoïa moái quan heä giöõa caùc yeáu toá khaùc nhau cuûa 7 quoác gia. Quan ñieåm lòch söû Quaù trình hình thaønh caùc quoác gia, söï pha troän vaø töông taùc giöõa caùc neàn vaên hoùa cuõng coù moät aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng keá toaùn. Ñieàu naøy coù theå thaáy roõ qua moät soá thí duï sau : (i) Caùc thuoäc ñòa cuõ chòu aûnh höôûng raát lôùn cuûa neàn vaên hoùa cuûa quoác gia ñaõ töøng thoáng trò noù cuõng nhö nhöõng thieát cheá chính trò, xaõ hoäi ñeå laïi. Keát quaû laø heä thoáng keá toaùn chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa heä thoáng keá toaùn cuûa quoác gia ñaõ töøng thoáng trò. Thí duï trong boán con roàng chaâu AÙ, Singapore vaø Hongkong laø thuoäc ñòa cuõ cuûa Anh, heä thoáng keá toaùn chòu aûnh höôûng raát lôùn cuûa heä thoáng keá toaùn Anh. Ngöôïc laïi, Ñaøi Loan vaø Haøn quoác coù heä thoáng keá toaùn khaùc haún do khoâng chòu söï thoáng trò cuûa Anh maø chòu aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa Phöông Ñoâng.7 (ii) Quaù trình hoøa nhaäp khu vöïc vaø quoác teá cuõng taùc ñoäng raát lôùn ñeán caùc keá toaùn caùc quoác gia trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây. Ñieån hình nhaát laø söï hình thaønh Lieân minh chaâu AÂu, ñaõ daãn ñeán söï chaáp nhaän yeâu caàu "trung thöïc vaø hôïp lyù" cuûa caùc nöôùc Phaùp, Ñöùc. Ngöôïc laïi nöôùc Anh cuõng phaûi chaáp nhaän caùc bieåu maãu baùo caùo taøi chính thoáng nhaát xuaát phaùt töø nöôùc Ñöùc. Söï ra ñôøi cuûa Chuaån möïc keá toaùn quoác teá cuõng aûnh höôûng saâu saéc ñeán heä thoáng keá toaùn cuûa nhieàu quoác gia. 4. Toång hôïp aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá moâi tröôøng vaø söï phaân loaïi caùc heä thoáng keá toaùn Nhö vaäy, söï hình thaønh vaø phaùt trieån heä thoáng keá toaùn cuûa moät quoác gia chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa quoác gia ñoù. 7 Chrisopher Nobes vaø Robert Parker,Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995.
16. 16 Caùc nhaân toá moâi tröôøng naøy keát hôïp vôùi nhau ñaõ taïo neân söï phong phuù, ña daïng cuûa caùc heä thoáng keá toaùn treân theá giôùi. Tuy nhieân, coù theå thaáy roõ laø coù hai tröôøng phaùi lôùn ñoái nghòch nhau laø tröôøng phaùi Anglo-Saxon vaø tröôøng phaùi Chaâu AÂu luïc ñòa. Moät ñieån hình cho tröôøng phaùi Anglo-Saxon laø nöôùc Anh. Nhöõng ñaëc ñieåm trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa Anh vaø aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán heä thoáng keá toaùn nhö sau : • Nguoàn cung caáp taøi chính chuû yeáu laø thò tröôøng voán. Thò tröôøng chöùng khoaùn London töø laâu laø thò tröôøng chöùng khoaùn lôùn nhaát chaâu AÂu. Do ñoù, khaùi nieäm trung thöïc vaø hôïp lyù xuaát phaùt ñaàu tieân töø nöôùc Anh. 8 • Heä thoáng phaùp lyù thuoäc nhoùm Thoâng luaät, Luaät Coâng ty khoâng ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà veà keá toaùn. Ñeán naêm 1985, do aûnh höôûng cuûa vieäc hình thaønh Lieân minh chaâu AÂu, Luaät Coâng ty 1985 ñaõ ñöa vaøo nhöõng yeâu caàu veà vieäc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính. • Hieäp hoäi ngheà nghieäp cuûa Anh vaø Scotland hình thaønh töø nhöõng naêm 1870 vaø 1854 laø nhöõng hieäp hoäi ngheà nghieäp veà keá toaùn ñaàu tieân treân theá giôùi. • Luaät thueá thu nhaäp coâng ty khoâng aûnh höôûng ñeán heä thoáng keá toaùn. Baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp theo nhöõng nguyeân taéc keá toaùn ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi. Ñeå phuïc vuï cho muïc ñích thueá, moät tôø khai thueá ñöôïc laäp vôùi nhöõng ñieàu chænh treân lôïi nhuaän. Caùc ñieàu chænh naøy chæ nhaèm tính ra thu nhaäp chòu thueá maø khoâng aûnh höôûng ñeán soå saùch keá toaùn neân baùo caùo taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp khoâng bò taùc ñoäng bôûi nhöõng vaán ñeà thueá maø chæ nhaèm trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù. • Neàn vaên hoùa Anglo-Saxon noåi baät vôùi chæ soá PD thaáp (35), IDV cao (89), UAV thaáp (35) vaø LTO thaáp (25) laø nguoàn goác cuûa moät heä thoáng keá toaùn nhaán maïnh söï linh hoaït, coâng khai thoâng tin vaø ít baûo thuû. Ñeå hình dung tröôøng phaùi Chaâu AÂâu luïc ñòa, chuùng ta xem xeùt tröôøng hôïp cuûa nöôùc Ñöùc. Nhöõng ñaëc ñieåm trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa ñaõ aûnh höôûng raát saâu saéc ñeán heä thoáng keá toaùn cuûa Ñöùc: • Nguoàn cung caáp taøi chính chuû yeáu cho caùc doanh nghieäp Ñöùc laø Ngaân haøng. Caùc ngaân haøng Ñöùc cung caáp voán cho caùc doanh nghieäp khoâng chæ baèng con ñöôøng tín duïng maø coøn thoâng qua vieäc mua coå phaàn cuûa doanh nghieäp. Keát quaû cuûa ñieàu naøy laø trong ban kieåm soaùt cuûa caùc coâng ty coå phaàn lôùn cuûa Ñöùc thöôøng coù ít nhaát ñaïi dieän cuûa moät ngaân haøng. Thí duï, trong moät baùo caùo taøi chính haøng naêm cuûa coâng ty Daimler-Benz tieát loä raèng coù ñeán boán ñaïi dieän cuûa ba ngaân haøng trong toång soá 21 thaønh vieân cuûa ban kieåm soaùt. Traùi laïi, thò tröôøng voán cuûa Ñöùc khoâng phaùt trieån maïnh 8 Chrisopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995
17. 17 töông xöùng vôùi neàn kinh teá cuûa nöôùc naøy, nhö moät nhaø phaân tích ñaõ nhaän xeùt "thò tröôøng voán (cuûa Ñöùc) thuoäc loaïi keùm phaùt trieån so vôùi tieâu chuaån quoác teá". Toång voán cuûa Thò tröôøng chöùng khoaùn Ñöùc chæ chieám 27% GDP so vôùi 61% cuûa Myõ, 62% ôû Nhaät vaø 143% ôû Anh. Vôùi moät moâi tröôøøng kinh doanh maø Ngaân haøng coù quyeàn löïc quaù lôùn nhö vaäy, heä thoáng keá toaùn cuûa Ñöùc khoâng quan taâm laém veà vieäc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù vaø caùc khai baùo treân baùo caùo taøi chính thöôøng khaù ñôn giaûn. • Laø moät quoác gia thuoäc nhoùm "Luaät La Maõ", heä thoáng phaùp lyù cuûa Ñöùc theå hieän moät vai troø raát quan troïng cuûa Nhaø nöôùc trong lónh vöïc keá toaùn qua caùc ñaïo luaät nhö Luaät thöông maïi, Luaät quy ñònh keá toaùn, Luaät quy ñònh keá toaùn Ngaân haøng, Luaät khai baùo Traùi laïi, Hoäi ngheà nghieäp phaùt trieån thaáp so vôùi caùc nöôùc khaùc. Caùc quy ñònh khaét khe ñoái vôùi tieâu chuaån ñaõ giôùi haïn soá löôïng thaønh vieân khaù thaáp so vôùi daân soá (7.000 treân 80 trieäu). Hoäi ngheà nghieäp cuûa Ñöùc khoâng giöõ vai troø laäp quy vaø coù moät aûnh höôûng yeáu ôùt ñeán caùc chuaån möïc keá toaùn so vôùi Hoäi ngheà nghieäp taïi Anh hay Myõ. • Luaät thueá Coâng ty cuûa Ñöùc coù aûnh höôûng raát maïnh ñeán heä thoáng keá toaùn taïi Ñöùc. Tröø moät ít ngoaïi leä cho pheùp, lôïi nhuaän chòu thueá vaø lôïi nhuaän treân soå saùch keá toaùn veà cô baûn phaûi thoáng nhaát vôùi nhau. • Moâi tröôøng vaên hoùa cuûa Ñöùc coù nhieàu ñieåm traùi ngöôïc vôùi Anh. Maëc duø chæ soá PD töông ñöông vôùi Anh (25) vaø LTO khoâng cao laém so vôùi Anh (31 so vôùi 25), nhöng IDV thaáp hôn nhieàu (67 so vôùi 89) vaø UAV cao hôn nhieàu (65 so vôùi 35). Caùc nhaø phaân tích cho raèng ñieàu naøy cho thaáy moät neàn vaên hoùa coi troïng söï an toaøn, khaû naêng truø lieäu tröôùc ñoàng thôøi tuaân thuû caùc heä thoáng caùc quy ñònh thuaàn lyù ñoâi khi hôi baûo thuû.9 Keát quaû laø heä thoáng keá toaùn Ñöùc mang tính chaát tónh taïi vaø cöùng nhaéc hôn nhieàu so vôùi caùc heä thoáng keá toaùn Anglo-Saxon. Heä thoáng naøy cuõng xem nheï söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp, moät khaùi nieäm maø trong baûn chaát bao haøm söï saùng taïo caù nhaân, tính chuû quan vaø khoâng theå truø lieäu tröôùc. Coù theå thaáy roõ ñieàu naøy qua söï khoù khaên cuûa Ñöùc trong vieäc chaáp nhaän khaùi nieäm trung thöïc vaø hôïp lyù. Baùo caùo kieåm toaùn cuûa Ñöùc, töø xöa ñeán nay vaãn yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi dieãn ñaït raèng baùo caùo taøi chính coù tuaân thuû caùc quy ñònh phaùp lyù cuûa Luaät coâng ty vaø Luaät thueá khoâng. Khi buoäc phaûi chaáp nhaän Chæ thò soá 4 cuûa EU, kieåm toaùn vieân phaûi ñöa vaøo yù kieán veà söï trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính nhöng vaãn giöõ laïi quan ñieåm caàn phaûi xaùc ñònh tính tuaân thuû luaät phaùp cuûa baùo caùo taøi chính. Cuõng chính nhöõng khaùc bieät vaên hoùa naøy daãn ñeán cho ñeán nay, heä thoáng keá toaùn Ñöùc coøn khaùc bieät raát lôùn so vôùi caùc nöôùc Anh, Myõ. 9 Mark E. Haskins, Kenneth R. Ferris vaø Thomas I. Selling, International Financial Reporting and Analysis, Irwin, 1996, p.480.
18. 18 Söï phaân loaïi caùc heä thoáng keá toaùn thaønh 2 tröôøng phaùi giuùp chuùng ta thaáy toång quaùt aûnh höôûng cuûa taát caû caùc nhaân toá moâi tröôøng ñeán caùc heä thoáng keá toaùn, tuy nhieân coøn khaù ñôn sô. Treân thöïc teá, haøng traêm quoác gia treân theá giôùi vôùi nhöõng ñaëc thuø kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa mình seõ taïo ra haøng traêm daïng khaùc nhau cuûa heä thoáng keá toaùn naèm giöõa hai cöïc Anglo-Saxon vaø Chaâu AÂu luïc ñòa. Coù nhieàu coâng trình khaùc nhau nghieân cöùu veà vieäc thieát laäp moät söï phaân loaïi caùc heä thoáng keá toaùn treân theá giôùi. Hình 8 trình baøy caùch phaân loaïi cuûa Christopher Nobes ñoái vôùi heä thoáng keá toaùn taïi moät soá quoác gia phaùt trieån. Nobes cuõng thöøa nhaän hai cöïc cuûa caùc heä thoáng keá toaùn treân theá giôùi vaø nghieân cöùu saâu hôn veà söï phaân hoùa trong töøng cöïc. Thí duï, trong nhoùm chaâu AÂu luïc ñòa, Phaùp vaø Ñöùc thuoäc veà hai phaân nhoùm rieâng maëc duø cuøng nhöõng ñaëc ñieåm nhö vai troø raát lôùn cuûa nhaø nöôùc hay Luaät thueá, heä thoáng keá toaùn mang tính thoáng nhaát cao thoâng qua caùc quuy ñònh chaët cheõ . Heä thoáng keá toaùn cuûa Phaùp (töông töï laø Bæ vaø Taây Ban Nha) döïa treân toång hoaïch ñoà keá toaùn trong khi heä thoáng cuûa Ñöùc döïa treân caùc ñaïo luaät. Tuy nhieân, caùch phaân loaïi treân chæ tieán haønh treân heä thoáng keá toaùn cuûa moät soá quoác gia phaùt trieån. Noù chöa ñeà caäp ñeán caùc quoác gia ñang phaùt trieån vaø caùc quoác gia thuoäc khoái xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc kia.
19. Hình 8 : Phaân loaïi caùc heä thoáng keá toaùn (Theo Christopher Nobes) Caùc heä thoáng keá toaùn Vi moâ - Hôïp lyù - Xeùt ñoaùn Vó moâ - Thoáng nhaát Chòu aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng Chòu aûnh höôûng cuûa Nhaø nöôùc thöông maïi Thueá chi phoái Phöông phaùp tieáp Phöông phaùp tieáp caän thöïc tieãn caän kinh teá hoïc Caùc nguyeân taéc Xeùt ñoaùn ngheà ngheà nghieäp nghieäp raát cao Nguoàn goác Anh Aûnh höôûng Aûnh höôûng Döïa treân cuûa Anh cuûa Myõ Döïa treân Döïa treân Kieåm soaùt ñaïo luaät Söï quy ñònh Quy ñònh cuûa hoaïch ñoà ñaïo luaät kinh teá Aûnh höôûng cuûa ngheà Uûy ban keá toaùn nghieäp chöùng khoaùn quoác teá Uùc Phaùp Ñöùc Thuïy Hoaø Lan Myõ YÙ New Bæ Nhaät Ñieån Zealand Canada Taây ban Nha Anh Ireland Nguoàn döõ lieäu : Christopher Nobes and Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall,1995, trang 304
20. PHAÀN 2 MOÂI TRÖÔØNG KINH DOANH, PHAÙP LYÙ VAØ VAÊN HOÙA VIEÄT NAM VAØ NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG KEÁ TOAÙN VIEÄT NAM Vieät Nam laø moät quoác gia ñang phaùt trieån vôùi moät lòch söû nhieàu bieán ñoäng trong theá kyû 20. Töø moät ñaát nöôùc phong kieán Phöông Ñoâng döôùi söï thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp, chuùng ta ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc chieán tranh dai daúng ñeå giaønh laïi ñoäc laäp cuûa mình. Söï chuyeån höôùng töø neàn kinh teá taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ mang laïi nhöõng ñoåi môùi saâu saéc treân ñaát nöôùc Vieät Nam, nhöng ñoù cuõng laø moät con ñöôøng môùi maø chuùng ta phaûi töï tìm toøi höôùng ñi thích hôïp vôùi daân toäc mình. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù taïo neân moät moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoaù heát söùc ñaëc thuø cuûa Vieät nam. Chính moâi tröôøng naøy ñaõ daãn ñeán söï hình thaønh cuûa heä thoáng keá toaùn Vieät Nam hieän nay. Do ñoù, vieäc phaùt trieån heä thoáng keá toaùn Vieät Nam cho phuø hôïp vôùi neàn kinh teá thò tröôøng Vieät nam vaø hoøa nhaäp vôùi thoâng leä quoác teá ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù moät söï kieåm ñieåm laïi mình moät caùch toaøn dieän. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ phaân tích caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa Vieät Nam qua ñoù hình dung laïi toaøn boïä heä thoáng keá toaùn Vieät Nam vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù. Ñieàu naøy seõ giuùp chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc vò trí cuûa mình hieän taïi, seõ laø cô sôû ñeå xaùc ñònh muïc ñích caàn ñi ñeán vaø loä trình naøo laø thích hôïp nhaát cho keá toaùnVieät Nam. 1. Caùc nhaân toá moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán heä thoáng keá toaùn Vieät Nam 1.1 Moâi tröôøng kinh doanh Nguoàn cung caáp taøi chính Vieät Nam chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng töø moät neàn kinh teá taäp trung maø Nhaø nöôùc giöõ vai troø chuû yeáu. Trong nhöõng naêm vöøa qua, Vieät Nam ñaõ phaùt trieån ñöôïc nhieàu thaønh phaàn kinh teá khaùc beân caïnh thaønh phaàn kinh teá quoác doanh. Beân caïnh ñoù, nhôø nhöõng chính saùch thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, khu vöïc kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng raát phaùt trieån vaø laø moät thaønh phaàn kinh teá naêng
21. 21 ñoäng. Tuy nhieân, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn giöõ chieám moät tyû troïng raát cao trong toång nguoàn voán vaø doanh thu cuûa neàn kinh teá. Ñaëc ñieåm cuûa caùc doanh nghieäp naøy laø voán vay chieám tyû troïng raát lôùn trong toång nguoàn voán cuûa ñôn vò. Vì vaäy, thöïc chaát hai nguoàn hình thaønh voán chuû yeáu trong caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng taïi Vieät Nam laø töø Nhaø nöôùc vaø nôï vay. Hình 9 trình baøy veà cô caáu caùc doanh nghieäp Vieät Nam theo thaønh phaàn kinh teá vaø moät soá chæ tieâu chuû yeáu cuûa chuùng. Cuõng qua hình 9, chuùng ta thaáy raát roõ laø coâng ty coå phaàn chieám moät tyû troïng heát söùc nhoû beù trong neàn kinh teá . Ñeán thôøi ñieåm 31.12.1994, caû nöôùc coù 118 coâng ty coå phaàn (chieám 0,5% toång soá doanh nghieäp), coù nguoàn voán laø 3.727 tyû (chieám 2,05% toång soá nguoàn voán cuûa caùc doanh nghieäp). Trong ñoù, chuû yeáu laø thuoäc ngaønh taøi chính tín duïng (chieám tyû troïng 40% caùc coâng ty coå phaàn).10 Hình 9 : Caùc doanh nghieäp Vieät nam phaân tích theo thaønh phaàn kinh teá (Tính ñeán thôøi ñieåm 31.12.1994) Loaïi hình doanh nghieäp Soá doanh nghieäp Nguoàn voán Nôï vay Soá löôïng % Soá tieàn % Soá tieàn Nôï (tyû) (tyû) vay/NVoán Doanh nghieäp trong nöôùc 23.016 97,1 134.460 74,0 60.469 45,0% DN nhaø nöôùc 5.873 24,8 118.933 65,5 55.153 46,4% DN taäp theå 1.867 7,9 1.363 0,8 247 18,1% DN tö nhaân 10.916 46,0 3.280 1,8 514 15,7% Coâng ty coå phaàn 118 0,5 3.727 2,0 1.655 44,4% Coâng ty TNHH 4.242 17,9 7.157 3,9 2.900 40,5% Doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 692 2,9 47.281 26,0 5.889 12,5% Toång coäng 23.708 100 181.741 100 66.358 36,5% Nguoàn döõ lieäu : Toång cuïc Thoáng keâ, Moät soá chæ tieâu chuû yeáu veà quy moâ vaø hieäu quaû cuûa 1,9 trieäu cô sôû SXKD treân laõnh thoå Vieät Nam, NXB Thoáng keâ 1977 Trong boán naêm qua, Chính phuû Vieät Nam coá gaéng ñaåy maïnh quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc. Tuy nhieân tieán ñoä coøn raát chaäm. Maët khaùc, do ñaëc ñieåm cuûa quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp Vieät Nam laø taêng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø naâng cao ñoäng löïc ngöôøi lao ñoäng hôn laø moät giaûi phaùp veà voán, coå phaàn chuû yeáu ñöôïc giöõ laïi trong tay nhaø nöôùc vaø baùn cho ngöôøi lao ñoäng. Coäng theâm ñaëc ñieåm cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc laø tyû soá nôï raát cao, neân cuoái cuøng soá voán ñöôïc chuyeån thaønh voán coå phaàn coøn heát söùc khieâm toán. 10 Toång cuïc Thoáng keâ, Moät soá chæ tieâu chuû yeáu veà quy moâ vaø hieäu quaû cuûa 1,9 trieäu cô sôû SXKD treân laõnh thoå Vieät Nam, NXB thoáng keâ, 1997.
22. 22 Ñoù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaãn chöa thöïc söï hoaït ñoäng maëc duø nhöõng böôùc chuaån bò ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø hai naêm nay. Nhöõng phaân tích treân cho thaáy cho ñeán giai ñoaïn hieän taïi vaø moät soá naêm tröôùc maét, coâng ty coå phaàn seõ vaãn chieám moät tyû troïng khoâng lôùn trong heä thoáng caùc doanh nghieäp Vieät Nam. Nguoàn hình thaønh voán cuûa caùc doanh nghieäp vaãn laø Nhaø nöôùc vaø caùc Ngaân haøng. Ñaëc ñieåm noåi baät naøy cuûa Vieät Nam seõ khieán cho nhöõng nhu caàu trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù cuõng nhö nhöõng vaán ñeà khai baùo ñaày ñuû vaãn laø moät yeâu caàu chöa thaät söï caàn thieát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Laïm phaùt Laïm phaùt cuõng töøng laø moät vaán ñeà lôùn cuûa Vieät Nam vaøo cuoái thaäp nieân 80 vaø ñaõ töøng coù aûnh höôûng quan troïng trong keá toaùn Vieät Nam. Trong voøng 8 naêm qua, Vieät nam ñaõ thaønh coâng trong vieäc kieàm cheá ñöôïc tyû leä laïm phaùt vaø do ñoù, nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán baûo toaøn voán cuõng nhö ñaùnh gía laïi taøi saûn khoâng coøn chieám vò trí quan troïng trong keá toaùn Vieät Nam. Lao ñoäng Aûnh höôûûng cuûa caùc vaán ñeà lao ñoäng chöa ñöôïc ñaët ra trong keá toaùn Vieät Nam. 1.2 Moâi tröôøng phaùp lyù Vai troø nhaø nöôùc vaø hieäp hoäi ngheà nghieäp Heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam ñaõ xaùc laäp töø raát sôùm caùc quy ñònh phaùp lyù veà caùc vaán ñeà keá toaùn. Töø nhöõng naêm 1957, Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh cheá ñoä keá toaùn cho caùc ngaønh coâng nghieäp vaø xaây döïng cô baûn. Naêm 1961, Chính phuû ban haønh Ñieàu leä toå chöùc keá toaùn nhaø nöôùc xaùc laäp caùc nguyeân taéc trong vieäc ghi cheùp soå saùch, chöùng töø vaø laäp baùo caùo keá toaùn. Naêm 1988, Phaùp leänh keá toaùn thoáng keâ ra ñôøi laø vaên baûn phaùp luaät cao nhaát trong lónh vöïc keá toaùn. Trong suoát nhöõng naêm qua, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam, maø trong ñoù thaønh phaàn quan troïng laø heä thoáng taøi khoaûn vaø heä thoáng baùo caùo ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc nhieàu laàn ñieàu chænh hoaëc ñoåi môùi cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu quaûn lyù kinh teá. Hoäi keá toaùn Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp naêm 1994, gia nhaäp Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá (IFAC) vaø Hieäp hoäi keá toaùn caùc nöôùc ASEAN (AFA) naêm 1998. Maëc duø coù soá löôïng hoäi vieân khaù ñoâng (treân 6.000 ngöôøi) nhöng Hoäi keá toaùn Vieät Nam vaãn coøn mang tính chaát moät hoäi quaàn chuùng hôn laø moät hoäi ngheà nghieäp. Chính vì vaäy, Hoäi keá toaùn Vieät Nam chöa theå hieän ñöôïc vai troø cuûa mình trong vieäc thieát laäp caùc quy ñònh ngheà nghieäp. Nhìn chung, Nhaø nuôùc giöõ vai troø chuû ñaïo trong vieäc ban haønh vaø chæ ñaïo heä thoáng keá toaùn taïi Vieät Nam, Hoäi Keá toaùn Vieät Nam coù vai troø raát nhoû trong lónh vöïc naøy.
23. 23 Aûnh höôûng cuûa thueá Thueá thu nhaäp doanh nghieäp ( maø tieàn thaân laø thueá lôïi töùc ) coù moät aûnh höôûng quan troïng ñeán heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp. Aûnh höôûng naøy khoâng theå hieän treân luaät maø naèm trong caùc quy ñònh cuûa Boä taøi chính veà doanh thu, chi phí (thöôøng goïi laø cô cheá taøi chính). Caùc quy ñònh naøy khi xaây döïng luoân tính ñeán vieäc baûo veä khaû naêng thu thueá. Keát quaû laø maëc duø coù moät soá khaùc bieät cho pheùp, noùi chung lôïi nhuaän treân soå saùch keá toaùn thoáng nhaát vôùi lôïi nhuaän chòu thueá. Moät soá thí duï ñieån hình cho aûnh höôûng quan troïng cuûa thueá ñeán heä thoáng keá toaùn nhö sau: • Cheá ñoä khaáu hao taøi saûn coá ñònh: Doanh nghieäp chæ ñöôïc löïa choïn moät tyû leä khaáu hao trong khuoân khoå quy ñònh theo Cheá ñoä quaûn lyù vaø khaáu hao taøi saûn coá ñònh do Boä taøi chính ban haønh. Tyû leä naøy ñöôïc cô quan thueá thöøa nhaän. • Chi phí döï phoøng: Doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ ñöôïc laäp döï phoøng giaûm giaù taøi saûn theo Quy ñònh cuûa Boä taøi chính, cheá ñoä döï phoøng naøy ñöôïc cô quan thueá thöøa nhaän. 1.3 Moâi tröôøng vaên hoùa Chöa coù moät nghieân cöùu chính thöùc naøo veà nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moâi tröôøng vaên hoùa Vieät Nam aûnh höôûng ñeán keá toaùn nhö theá naøo. Döôùi ñaây chuùng ta thöû xem xeùt vaán ñeà naøy döôùi moät soá quan ñieåm. Quan ñieåm cuûa Geert Hofstede Caên cöù treân caùc baûng ñaëc ñieåm cuûa Hofstede (hình 10,11,12 vaø 13) , deã thaáy raèng neàn vaên hoùa Vieät Nam coù khoaûng caùch quyeàn löïc trung bình, chuû nghóa taäp theå, neù traùnh caùc vaán ñeà chöa roõ raøng vaø ñònh höôùng daøi haïn. Aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng vaên hoùa naøy taát yeáu laø moät heä thoáng keá toaùn höôùng veà caùc quy ñònh chaët cheõ vaø thoáng nhaát cuûa nhaø nöôùc veà keá toaùn, caùc thoâng tin ít ñöôïc coâng khai vaø baùo caùo keá toaùn thöôøng baûo thuû hôn. Quan ñieåm lòch söû Caùc ñaëc ñieåm lòch söû sau ñaây seõ aûnh höôûng ñeán heä thoáng keá toaùn Vieät Nam: • Aûnh höôûng cuûa Khoång giaùo trong neàn vaên hoùa Vieät Nam khaù lôùn duø khoâng saâu saéc baèng Trung quoác hay Nhaät baûn. Heä thoáng naøy nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa taäp theå hôn laø caù nhaân, söï toân troïng nhöõng quan ñieåm chính thöùc hôn laø nhöõng thoûa öôùc töï phaùt. • Aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa Phaùp khaù saâu do hôn 100 naêm thöïc daân Phaùp thoáng trò Vieät Nam. Baèng chöùng laø khi chuyeån ñoåi sang neàn kinh teá thò tröôøng, heä thoáng keá toaùn ñaàu tieân Vieät nam höôùng tôùi laø keá toaùn Phaùp. • Heä thoáng keá toaùn Vieät nam hình thaønh töø trong neàn kinh teá taäp trung, nhöõng daáu aán cuûa neàn kinh teá naøy coøn khaù lôùn trong cung caùch quaûn lyù vaø ñieàu haønh cuûa caùn boä Vieät Nam. Ñoù laø quan ñieåm nhaø nöôùc can thieäp raát saâu vaøo hoaït ñoäng doanh nghieäp.
24. 24 Hình 10 : Nhöõng nhaân toá phaân bieät giöõa caùc xaõ hoäi coù khoaûng caùch quyeàn löïc cao vaø khoaûng caùch quyeàn löïc thaáp. Khoaûng caùch quyeàn löïc thaáp Khoaûng caùch quyeàn löïc lôùn Söï baát bình ñaúng giöõa con ngöôøi caàn ñöôïc giaûm Söï baát bình ñaúng giöõa con ngöôøi ñöôïc mong thieåu ñôïi toàn taïi vaø mong muoán ñaït ñöôïc. Caàn coù vaø thöïc söï coù moät soá khoaûng caùch, söï Ngöôøi ít quyeàn löïc neân phuï thuoäc vaøo ngöôøi phuï thuoäc laãn nhau giöõa ngöôøi coù ít quyeàn löïc nhieàu quyeàn löïc; trong thöïc teá, nhöõng ngöôøi ít vaø ngöôøi nhieàu quyeàn löïc. quyeàn löïc phaân cöïc thaønh ngöôøi phuï thuoäc vaø ngöôøi choáng laïi söï phuï thuoäc. Heä thoáng caáp baäc trong toå chöùc laø moät söï baát Heä thoáng caáp baäc trong toå chöùc phaûn aûnh söï bình ñaúng veà vai troø, ñöôïc hình thaønh vì söï tieän baát bình ñaúng soáng coøn giöõa taàng lôùp treân vaø lôïi. taàng lôùp döôùi. Söï phaân quyeàn thì phoå bieán Söï taäp quyeàn thì phoå bieán. Khoaûng caùch veà tieàn löông giöõa ngöôøi ñöùng ñaàu Khoaûng caùch veà tieàn löông giöõa ngöôøi ñöùng vaø ngöôøi döôùi cuøng cuûa toå chöùc khoâng lôùn. ñaàu vaø ngöôøi döôùi cuøng cuûa toå chöùc khaù lôùn. Caáp döôùi mong ñöôïc caáp treân tham khaûo yù Caáp döôùi mong ñöôïc caáp treân chæ cho phaûi kieán. laøm gì. Caáp treân lyù töôûng laø moät ngöôøi daân chuû thoâng Caáp treân lyù töôûng laø moät ngöôøi chuyeân quyeàn minh roäng löôïng hoaëc moät ngöôøi cha toát. Caùc bieåu hieän cuûa ñaëc quyeàn vaø ñòa vò khoâng Caùc bieåu hieän cuûa ñaëc quyeàn vaø ñòa vò cuûa ñöôïc öa thích. caáp treân ñöôïc mong ñôïi vaø raát phoå bieán. Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn bình ñaúng Quyeàn löïc ñi ñoâi vôùi ñaëc quyeàn. Ngöôøi coù quyeàn löïc coá toû ra ít quyeàn löïc hôn. Ngöôøi coù quyeàn löïc coá toû ra caøng oai veä caøng toát. Quyeàn löïc hình thaønh treân cô sôû chöùc vuï chính Quyeàn löïc hình thaønh töø gia ñình hay baïn beø, thöùc, trình ñoä chuyeân moân vaø khaû naêng ban uy tín caù nhaân hay khaû naêng söû duïng söùc thöôûng. maïnh. Heä thoáng chính trò ñöôïc thay baèng söï thay ñoài Heä thoáng chính trò ñöôïc thay baèng caùch thay luaät leä (söï tieán hoùa) ñoåi taàng lôùp laõnh ñaïo (caùch maïng). Ít söû duïng baïo löïc trong chính trò trong nöôùc. Maâu thuaãn chính trò trong nöôùc thöôøng daãn ñeán baïo löïc. Nhöõng khaùc bieät khoâng lôùn trong thu nhaïäp xaõ Nhöõng khaùc bieät lôùn trong thu nhaäp xaõ hoäi hoäi caøng ñöôïc giaûm thieåu bôûi heä thoáng thueá. caøng taêng leân do heä thoáng thueá. Heä thoáng trieát hoïc vaø toân giaùo thoáng trò nhaán Heä thoáng trieát hoïc vaø toân giaùo thoáng trò nhaán maïnh ñeán söï bình ñaúng. maïnh ñeán söï phaân chia caáp baäc vaø ñòa vò. Caùc lyù thuyeát quaûn trò trong nöôùc taäp trung vaøo Caùc lyù thuyeát quaûn trò trong nöôùc taäp trung vai troø ngöôøi nhaân vieân. vaøo vai troø ngöôøi quaûn lyù. Nguoàn döõ lieäu : G. Hofstede, Cultures and Organisations: Software of the Mind, McGraw-Hill, 1991.
25. Hình 11 : Nhöõõng nhaân toá phaân bieät giöõa xaõ hoäi caù nhaân vaø xaõ hoäi taäp theå. Chuû nghóa caù nhaân Chuû nghóa taäp theå Moïi ngöôøi tröôûng thaønh ñeå töï chaêm soùc cho Con ngöôøi sinh ra trong moät ñaïi gia ñình hoaëc mình vaø gia ñình tröïc heä cuûa mình. moät coäng ñoàng khaùc vaø tieáp tuïc ñöôïc baûo veä ñeå ñoåi laáy söï trung thaønh. Söï ñoàng nhaát döïa treân töøng caù nhaân. Söï ñoàng nhaát döïa treân quan heä xaõ hoäi maø hoï tuøy thuoäc vaøo. Treû em ñöôïc hoïc suy nghó theo kieåu "toâi". Treû em ñöôïc hoïc suy nghó theo kieåu "chuùng ta". Trình baøy thaúng yù kieán mình ñöôïc xem laø tính Söï hoøa hôïp caàn luoân ñöôïc giöõ gìn vaø traùnh neù chaát cuûa ngöôøi trung thöïc. söï ñoái ñaàu tröïc tieáp. Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø daïy caùch hoïc. Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø hoïc caùch laøm. Moái quan heä chuû-thôï laø moät hôïp ñoàng ñöôïc giaû Moái quan heä chuû-thôï ñöôïc nhìn döôùi khía thieát döïa treân lôïi ích chung. caïnh ñaïo ñöùc, gaàn gioáng quan heä gia ñình. Quyeát ñònh tuyeån duïng hay naâng caáp ñöôïc giaû Quyeát ñònh tuyeån duïng vaø naâng caáp döïa treân thieát laø chæ döïa treân kyõ naêng vaø quy ñònh. nhoùm cuûa ngöôøi nhaân vieân. Quaûn trò laø quaûn lyù nhöõng nhoùm ngöôøi. Quaûn trò laø quaûn lyù nhöõng caù nhaân. Coâng vieäc vöôït leân treân caùc moái quan heä. Caùc moái quan heä vöôït leân treân coâng vieäc. Lôïi ích caù nhaân cao hôn lôïi ích taäp theå. Lôïi ích taäp theå cao hôn lôïi ích caù nhaân. Moïi ngöôøi coù quyeàn coù ñôøi soáng rieâng cuûa Ñôøi soáng caù nhaân thì chan hoøa trong taäp theå. mình. Moïi ngöôøi coù quyeàn coù yù kieán rieâng. YÙ kieán ñöôïc ñònh tröôùc bôûi toaøn theå thaønh vieân. Luaät phaùp vaø quyeàn lôïi thì gioáng nhau cho taát Luaät phaùp vaø quyeàn lôïi khaùc nhau giöõa caùc caû moïi ngöôøi. nhoùm. Vai troø haïn cheá cuûa nhaø nöôùc trong heä thoáng Vai troø thoáng trò cuûa Nhaø nöôùc trong heä thoáng kinh teá. kinh teá. Neàn kinh teá döïa treân lôïi ích cuûa caùc caù nhaân. Neàn kinh teá döïa treân lôïi ích taäp theå. Quyeàn löïc chính trò ñöôïc quyeát ñònh bôûi cöû tri. Quyeàn lôïi chính trò ñöôïc quyeát ñònh bôûi nhöõng nhoùm ngöôøi coù cuøng quyeàn lôïi. Caùc lyù thuyeát kinh teá trong nöôùc döïa treân söï Caùc lyù thuyeát kinh teá "nhaäp khaåu" thöôøng möu caàu lôïi ích caù nhaân. khoâng thích hôïp vì khoâng theå ñoái phoù vôùi lôïi ích taäp theå vaø lôïi ích cuïc boä. YÙ thöùc veà töï do caù nhaân cao hôn yù thöùc veà bình YÙ thöùc veà bình ñaúng cao hôn yù thöùc veà töï do ñaúng. caù nhaân. Phaùt trieån toaøn dieän caùc caù nhaân laø muïc tieâu Hoøa hôïp vaø lieân keát laø muïc tieâu cuoái cuøng cuûa cuoái cuøng cuûa xaõ hoäi. xaõ hoäi. Nguoàn döõ lieäu : G. Hofstede, Cultures and Organisations: Software of the Mind, McGraw-Hill, 1991.
26. 26 Hình 12 : Nhöõng nhaân toá khaùc bieät giöõa neàn vaên hoùa neù traùnh nhöõng vaán ñeà chöa roõ vaø neàn vaên hoùa chaáp nhaän nhöõng vaán ñeà chöa roõ. Neù traùnh nhöõng vaán ñeà chöa roõ Chaáp nhaän nhöõng vaán ñeà chöa roõ Xem nhöõng ñieàu khoâng roõ raøng trong cuoäc soáng Khoâng roõ raøng laø moät ñieàu bình thöôøng trong laø nhöõng ñe doïa thöôøng xuyeân caàn phaûi ñoái phoù. cuoäc soáng, moãi moät ngaøy ñöôïc chaáp nhaän khi noù ñeán. Söï caêng thaúng cao vaø moät caûm giaùc lo aâu laø ñieàu Caêng thaúng thaáp vaø moät caûm giaùc khoeû maïnh phoå bieán. laø ñieàu phoå bieán Chaáp nhaän nhöõng ruûi ro quen thuoäc vaø ngaïi Xaõ hoäi caûm thaáy thoaûi maùi trong nhöõng tình nhöõng tình huoáng mô hoà vaø caùc ruûi ro khoâng quen huoáng mô hoà vaø caùc ruûi ro khoâng quen thuoäc. thuoäc. Baát kyø caùi gì khaùc laï ñeàu nguy hieåm. Nhöõng gì khaùc laï thu huùt söï hieáu kyø. Sinh vieân caûm thaáy thoaûi maùi trong nhöõng tình Sinh vieân caûm thaáy thoaûi maùi trong nhöõng huoáng hoïc taäp theo neà neáp cuõ vaø taäp trung vaøo tình huoáng hoïc taäp môû vaø taäp trung vaøo vieäc vieäc tìm caâu traû lôøi ñuùng. thaûo luaän toát. Moät tính caùch ñaëc thuø laø caûm giaùc caàn coù nhöõng Luaät leä chæ vöøa ñuû cho nhöõng vaán ñeà thaät söï luaät leä ngay caû khi caùc quy ñònh naøy chaúng bao caàn thieát. giôø caàn ñeán. Thôøi giôø laø vaøng baïc. Thôøi giôø laø moät cô sôû cho söï thích öùng. Xaõ hoäi caûm thaáy coù nhu caàu phaûi baän roän vaø coù Xaõ hoäi caûm thaáy thoaûi maùi khi raûnh roãi vaø chæ thoâi thuùc beân trong phaûi laøm vieäc chaêm chæ. laøm vieäc chaêm chiû khi caàn thieát. Söï chính xaùc vaø ñuùng giôø laø ñieàu töï nhieân. Söï chính xaùc vaø ñuùng giôø caàn phaûi hoïc. Caùc yù töôûng vaø thaùi ñoä leäch laïc choáng laïi söï caùch Chaáp nhaän caùc yù töôûng vaø thaùi ñoä caùch taân vaø taân thì bò ngaên caûn. leäch laïc. Coù raát nhieàu caùc quy ñònh vaø luaät leä vaø chuùng raát Khoâng coù nhieàu caùc quy ñònh vaø luaät leä vaø tæ mæ ; neáu caùc quy ñònh naøy khoâng ñöôïc toân chuùng raát toång quaùt; neáu caùc quy ñònh naøy troïng, caùc thaønh vieân caûm thaáy mình coù loãi vaø hoái khoâng ñöôïc toân troïng chuùng caàn ñöôïc thay haän. ñoåi. Chuû nghóa baûo thuû, chuû nghóa cöïc ñoan, luaät phaùp Söï khoan dung vaø øoân hoøa thì phoå bieán. vaø traät töï raát phoå bieán. Chuû nghóa quoác gia, tinh thaàn baøi ngoaïi, söï traán Chuû nghóa khu vöïc, chuû nghóa quoác teá vaø aùp caùc boïä phaän thieåu soá laø phoå bieán. nhöõng noã löïc ñeå hoøa hôïp caùc boä phaän thieåu soá thì phoå bieán. Tin töôûng vaøo caùc chuyeân gia vaø söï chuyeân moân Tin töôûng vaøo nhöõng ngöôøi hieåu roäng vaø caùc hoùa. nguyeân lyù chung. Chæ coù moät söï thöïc duy nhaát, söï thöïc cuûa chuùng Söï thöïc cuûa moät nhoùm ngöôøi naøy khoâng neân ta. aùp ñaët leân moät nhoùm ngöôøi khaùc. Caùc heä tö töôûng, chính trò vaø toân giaùo chính thoáng Quyeàn con ngöôøi ñöôïc toân troïng (khoâng caù cuõng nhö söï khoâng bao dung laø ñaëc tröng cuûa xaõ nhaân bò ngöôïc ñaõi do khaùc bieät loøng tin ). hoäi. Trong trieát hoïc vaø khoa hoïc, coù khuynh höôùng Trong trieát hoïc vaø khoa hoïc, xu höôùng chi nghieâng veà nhöõng lyù thuyeát lôùn lao. phoái laø thuyeát töông ñoái vaø chuû nghóa thöïc nghieäm. Nguoàn döõ lieäu : G. Hofstede, Cultures and Organisations: Software of the Mind, McGraw-Hill, 1991.
27. 27 Hình 13 : Nhöõng ñieåm khaùc bieät cô baûn giöõa ñònh höôùng daøi haïn vaø ñònh höôùng ngaén haïn Ñònh höôùng daøi haïn Ñònh höôùng ngaén haïn Ñieàu chænh truyeàn thoáng cho phuø hôïp vôùi Toân troïng truyeàn thoáng. tình hình hieän taïi. Toân troïng caùc nghóa vuï phaùp lyù vaø xaõ hoäi Toân troïng caùc nghóa vuï phaùp lyù vaø xaõ hoäi trong moät chöøng möïc naøo ñoù. baát chaáp chi phí. Tieát kieäm vaø döï tröõ caùc nguoàn löïc. Aùp löïc xaõ hoäi veà vieäc chaïy theo tieâu duøng duø raèng quaù söùc mình. Coù nhöõng ngaân quyõ tieát kieäm lôùn daønh cho Tieát kieäm ít, daønh ít tieàn cho ñaàu tö. ñaàu tö. Kieân trì vôùi nhöõng keát quaû chaäm. Mong muoán keát quaû nhanh choùng. Töï nguyeän haï mình tröôùc moät ngöôøi naøo ñoù Chuù yù ñeán theå dieän. cho moät muïc ñích nhaát ñònh. Quan taâm ñeán söï toân troïng caùc yeâu caàu cuûa Quan taâm ñeán vieäc naém ñöôïc söï thaät. ñaïo ñöùc. Nguoàn döõ lieäu : G. Hofstede, Cultures and Organisations: Software of the Mind, McGraw-Hill, 1991. Nhöõng ñaëc ñieåm lòch söû ñoù daãn ñeán moät keát quaû laø heä thoáng keá toaùn Vieät Nam laø moät heä thoáng do Nhaø nöôùc thieát laäp, khoâng chæ phuïc vuï cho doanh nghieäp maø coøn (thaäm chí chuû yeáu) phuïc vuï cho nhu caàu quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. Vì vaäy, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam ñaët naëng treân söï tuaân thuû hôn laø söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp. 2. Nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa heä thoáng keá toaùn Vieät Nam hieän nay Do aûnh höôûng toång hôïp cuûa caùc nhaân toá treân, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam mang nhöõng ñaëc ñieåm sau ñaây : 1. Laø heä thoáng quy ñònh chi tieát vaø thoáng nhaát veà chöùng töø, soå saùch, taøi khoaûn vaø baùo caùo taøi chính do nhaø nöôùc ban haønh döôùi daïng luaät vaø vaên baûn döôùi luaät. Hình 14 trình baøy heä thoáng quy ñònh phaùp lyù veà keá toaùn Vieät Nam. 2. Hoäi ngheà nghieäp khoâng coù vai troø laäp quy. 3. Chòu aûnh höôûng raát lôùn bôûi Thueá. Lôïi nhuaän treân baùo caùo taøi chính veà cô baûn thoáng nhaát vôùi lôïi nhuaän chiuï thueá.
28. 28 4. Nhaán maïnh ñeán söï tuaân thuû quy ñònh hôn laø söï trung thöïc vaø hôïp lyù, söï xeùt ñoaùn bò haïn cheá ôû möùc ñoä thaáp. 5. Möùc ñoä khai baùo thoâng tin treân baùo caùo taøi chính coøn khaù thaáp. 6. Baùo caùo taøi chính mang tính baûo thuû cao, theå hieän qua vieäc giaù goác ñöôïc söû duïng phoå bieán trong ñaùnh giaù taøi saûn. Hình 14 : Heä thoáng luaät vaø vaên baûn döôùi luaät veà keá toaùn taïi Vieät Nam Caùc Boä, Sôû Taøi chính > Caùc vaên baûn Höôùng daãn Boä Taøi chính > Heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp Caùc luaät vaø vaên baûn coù lieân quan : Ñieàu leä toå chöùc keá toaùn nhaø nöôùc - Luaät Thueá Chính phuû > - Luaät ñaàu tö Ñieàu leä Keá toaùn tröôûng nöôùc ngoaøi - Quoác hoäi > Phaùp leänh keá toaùn thoáng keâ Nhöõng ñaëc ñieåm treân cho thaáy heä thoáng keá toaùn Vieät nam gaàn vôùi nhoùm caùc quoác gia chaâu AÂu luïc ñòa hôn laø nhoùm Anglo-Saxon. Neáu döïa treân sô ñoà phaân nhoùm cuûa Christopher Nobes, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam gaàn vôùi phaân nhoùm cuûa Phaùp vôùi ñaëc ñieåm cô baûn laø döïa treân heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn thoáng nhaát.
29. PHAÀN 3 PHÖÔNG HÖÔÙNG ÑEÅ VIEÄT NAM HOØA NHAÄP VÔÙI THOÂNG LEÄ KEÁ TOAÙN QUOÁC TEÁ Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa kinh teá theá giôùi nhöõng naêm cuoái theá kyû 20 laø xu höôùng toaøn caàu hoùa. Caùc quoác gia muoán phaùt trieån khoâng theå ñöùng ngoaøi quaù trình hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi. Moät trong nhöõng vaán ñeà ñaët ra trong quaù trình naøy laø söï hoøa hôïp veà keá toaùn treân phaïm vi toaøn theá giôùi, ñeå "ngoân ngöõ kinh doanh" cuûa caùc quoác gia ngaøy caøng gaàn nhau. Nhöng nhö chuùng ta ñaõ bieát, moãi quoác gia coù heä thoáng keá toaùn cuûa mình, phuø hôïp vôùi nhöõng ñaëc ñieåm trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa mình. Vaäy phaûi löïa choïn con ñöôøng naøo thích hôïp nhaát cho mình? Ñoù cuõng chính laø caâu hoûi ñang ñaët ra cho Vieät Nam hieän nay. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ xem xeùt veà ñaëc ñieåm cuûa quaù trình hoøa hôïp veà keá toaùn; töø ñoù ñeà ra nhöõng phöông höôùng hoäi nhaäp cuûa Vieät Nam vôùi thoâng leä keá toaùn quoác teá. 1. Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình hoøa hôïp veà keá toaùn Quaù trình hoøa hôïp veà keá toaùn laø "quaù trình taêng daàn khaû naêng so saùnh ñöôïc cuûa hoaït ñoäng keá toaùn cuûa caùc nöôùc baèng caùch thieát laäp caùc giôùi haïn cuûa möùc ñoä ña daïng cuûa caùc hoaït ñoäng naøy"11. Ñoù chính laø quaù trình bao goàm söï hình thaønh caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn vaø kieåm toaùn cuõng nhö söï töï nguyeän ñieàu chænh heä thoáng keá toaùn cuûa caùc quoác gia cho gaàn vôùi caùc chuaån möïc quoác teá. Quaù trình naøy dieãn ra maïnh meõ trong khoaûng 3 thaäp nieân qua vôùi nhöõng söï kieän chính sau : • Söï hình thaønh Uûy ban Chuaån möïc keá toaùn quoác teá naêm 1973, moät toå chöùc phi chính phuû bao goàm caùc toå chöùc ngheà nghieäp keá toaùn taïi 9 nöôùc (Uùc, Canada, Phaùp, Nhaät, Mexico, Haø Lan, Anh vaø Ireland, Myõ vaø Ñöùc). Toå chöùc naøy soaïn thaûo vaø ban haønh caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn. 11 Christopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995, trang 117.
30. 30 • Söï hình thaønh cuûa Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá naêm 1977, moät toå chöùc phi chính phuû nhaèm phaùt trieån söï phoái hôïp quoác teá cuûa caùc toå chöùc ngheà nghieäp. Naêm 1983, moät söï keát hôïp chaët cheõ ñaõ ñöôïc thieát laäp giöõa IASC vaø IFAC. Thaønh vieân cuûa IFAC ñoàng thôøi laø thaønh vieân cuûa IASC. IASC coù traùch nhieäm ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn, coøn IFAC taäp trung vaøo caùc vaán ñeà kieåm toaùn, keá toaùn quaûn trò, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, vaán ñeà ñaøo taïo vaø vieäc toå chöùc Hoäi nghò keá toaùn quoác teá. Naêm 1994, hai toå chöùc naøy bao goàm treân 100 hoäi ngheà nghieäp taïi hôn 80 quoác gia. • Söï hình thaønh Thò tröôøng chung chaâu AÂu vaøo cuoái thaäp nieân 60 ( nay trôû thaønh Lieân minh chaâu AÂu) vaø vieäc ñöa ra caùc Chæ thò lieân quan ñeán keá toaùn (Chæ thò soá 4 naêm 1978 vaø Chæ thò soá 7 naêm 1983). Caùc chæ thò naøy ñaõ daãn ñeán söï hoøa hôïp keá toaùn taïi caùc quoác gia chaâu AÂu, nôi coù söï khaùc bieät raát lôùn giöõa hai tröôøng phaùi Anglo-Saxon vaø Chaâu AÂu luïc ñòa. Tuy nhieân, nhieàu caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø laøm sao thöïc hieän ñöôïc söï hoøa hôïp naøy khi toàn taïi nhöõng khaùc bieät raát lôùn giöõa heä thoáng keá toaùn caùc quoác gia. Nhöõng khaùc bieät naøy khoâng phaûi chæ laø vaán ñeà thoùi quen maø coøn gaén lieàn vôùi nhöõng yeáu toá thuoäc moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa moãi quoác gia. Chuùng ta seõ xem xeùt ñaëc ñieåm cuûa hai quaù trình hoøa hôïp : Hoøa hôïp trong Lieân minh chaâu AÂu vaø hoøa hôïp quoác teá. Söï hoøa hôïp keá toaùn trong Lieân minh chaâu AÂu chuû yeáu lieân quan ñeán Chæ thò soá 4, ñeà caäp ñeán caùc nguyeân taéc ñaùnh giaù, bieåu maãu baùo caùo taøi chính vaø caùc yeâu caàu khai baùo. Keát quaû chuû yeáu laø caùc quoác gia thuoäc nhoùm Anglo-Saxon chaáp nhaän caùc bieåu maãu baùo caùo taøi chính baét buoäc vaø caùc yeâu caàu ñaùnh giaù chi tieát; ngöôïc laïi caùc quoác gia thuoäc nhoùm chaâu AÂu luïc ñòa ñaõ chaáp nhaän yeâu caàu "trung thöïc vaø hôïp lyù" cuûa baùo caùo taøi chính vaø caùc yeâu caàu môû roäng vieäc khai baùo. Tuy nhieân, coøn nhieàu vaán ñeà chöa ñaït tôùi moät söï thoûa thuaän nhö vaán ñeà ñieàu chænh aûnh höôûng söï thay ñoåi giaù caû. Söï hoøa hôïp quoác teá ñöôïc thöïc hieän treân moät bình dieän roäng hôn nhieàu vôùi caùc quoác gia coù nhöõng ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi heát söùc khaùc bieät. Ñieàu naøy taát yeáu seõ daãn ñeán nhöõng khoù khaên raát lôùn trong vieäc ñaït ñeán moät thoûa thuaän veà caùc chuaån möïc keá toaùn. Quaù trình tranh luaän ñeå ñi ñeán söï thoûa thuaän ñaõ daãn ñeán hai keát quaû sau ñaây : • Thöù nhaát, ñoù laø caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá cho pheùp quaù nhieàu söï löïa choïn giöõa caùc phöông phaùp keá toaùn. Vieäc ñöa vaøo nhieàu löïa choïn seõ giuùp cho chuaån möïc deã thoâng qua hôn nhöng ñoàng thôøi laøm cho chuaån möïc khoâng coøn thöïc söï laø chuaån möïc nöõa. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc Toå chöùc quoác teá caùc Uûy ban chöùng khoaùn vaø caùc toå chöùc töông töï (IOSCO) löu yù vaø khuyeán caùo IASC phaûi giaûm bôùt söï cho pheùp löïa choïn trong caùc Chuaån möïc keá toaùn quoác teá. Ñaây chính laø lyù do daãn ñeán söï hình thaønh Döï aùn hoaøn thieän caùc chuaån möïc keá toaùn cuûa mình töø ñaàu naêm 1987.
31. 31 • Thöù hai, ñoù laø caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn chuû yeáu döïa treân thoâng leä keá toaùn cuûa Anh vaø Myõ12, nghóa laø caùc chuaån möïc naøy heát söùc gaàn guõi vôùi caùc heä thoáng keá toaùn thuoäc nhoùm Anglo-Saxon. Ñieàu naøy ñöông nhieân seõ daãn ñeán söï khoù khaên cho caùc quoác gia coù heä thoáng keá toaùn thuoäc nhoùm Chaâu AÂu luïc ñòa. Lyù do cuûa söï thieân leäch naøy xuaát phaùt töø söï yeáu theá cuûa hoäi ngheà nghieäp taïi caùc quoác gia coù heä thoáng keá toaùn thuoäc nhoùm chaâu AÂu luïc ñòa. Tuy nhieân, caùc chuaån möïc cuûa IASC ngaøy caøng nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa caùc quoác gia naøy vì nhöõng nhaân toá sau: - Söï hieän dieän khaù nhieàu cuûa caùc quoác gia khoâng thuoäc nhoùm Anglo-Saxon trong caùc Uûy ban vaø nhoùm laøm vieäc cuûa IASC. - Thaønh vieân cuûa ñaïi bieåu cuûa caùc quoác gia naøy ñöôïc ñaøo taïo töø nhöõng coâng ty kieåm toaùn quoác teá hoaëc caùc coâng ty ña quoác gia. - Söï mong muoán cuûa moät soá quoác gia thaønh vieân trong vieäc phaùt trieån thò tröôøng voán cuûa mình vaø hieän ñaïi hoùa heä thoáng keá toaùn. - Söï quoác teá hoùa ngaøy caøng taêng cuûa taøi chính theá giôùi. - Söï mong muoán traùnh neù söï thoáng trò cuûa Myõ veà maët keá toaùn. Aûnh höôûng ngaøy caøng taêng cuûa caùc Chuaån möïc keá toaùn quoác teá coøn xuaát phaùt töø nhöõng nhaân toá sau : - Aùp löïc cuûa söï toaøn caàu hoùa neàn kinh teá theá giôùi. Trôû laïi tröôøng hôïp cuûa IOSCO. Naêm 1994, sau nhöõng noã löïc cuûa IASC, toå chöùc naøy ñaõ chaáp nhaän 14 trong soá 31 chuaån möïc keá toaùn quoác teá. Ñieàu naøy môû ra moät khaû naêng raát lôùn laø khi IOSCO coâng nhaän toaøn boä caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá, caùc thaønh vieân cuûa noù (caùc Uûy ban chöùng khoaùn) coù theå chaáp nhaän baùo caùo taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi tuaân thuû chuaån möïc keá toaùn quoác teá. Trieån voïng naøy môû ra khaû naêng caùc doanh nghieäp tìm kieám nguoàn taøi trôï treân thò tröôøng chöùng khoaùn treân theá giôùi. - Caùc quoác gia ñang phaùt trieån chöa coù ñieàu kieän xaây döïng heä thoáng keá toaùn cuûa mình coù theå tìm thaáy ôû chuaån möïc quoác teá moät cô sôû vöõng chaéc cho vieäc hình thaønh heä thoáng cuûa rieâng mình. Ñieàu naøy seõ giuùp tieát kieäm chi phí vaø traùnh ñöôïc aûnh höôûng cuûa baát kyø moät quoác gia cuï theå naøo. Toùm laïi, maëc duø phaûi ñoái maët vôùi nhieàu khoù khaên vaø nhöõng hoaøi nghi do khoaûng caùch khaù roäng giöõa heä thoáng keá toaùn cuûa caùc quoác gia treân theá giôùi, quaù trình hoøa hôïp keá toaùn quoác teá vaø khu vöïc ñaõ dieãn ra maïnh meõ vaø nhanh choùng trong nhöõng thaäp nieân qua. Söï hình thaønh caùc toå chöùc keá toaùn quoác teá vaø caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn, cuõng nhö vieäc caùc chuaån möïc naøy ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi laø nhöõng thaønh quaû lôùn maø loaøi ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc trong lónh vöïc keá toaùn. Vaán ñeà coøn laïi laø 12 Stephen A. Zeff vaø Bala G. Dharan, Readings and Notes on Financial Accounting: Issues and Controversies, McGraw-Hill, 1994, trang 734.
32. 32 caùc quoác gia caàn phaûi löïa choïn con ñöôøng naøo ñeå thaønh coâng trong quaù trình hoøa hôïp naøy, ñaëc bieät laø caùc quoác gia coù heä thoáng keá toaùn thuoäc veà hay gaàn vôùi nhoùm chaâu AÂu luïc ñòa? Caâu hoûi naøy cuõng laø moät caâu hoûi lôùn ñaët ra cho Vieät Nam trong quaù trình hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi. 2.Phöông höôùng hoøa nhaäp vôùi thoâng leä keá toaùn quoác teá cuûa Vieät Nam Xu theá hoøa nhaäp vôùi thoâng leä keá toaùn quoác teá - maø trong ñoù aûnh höôûng cuûa keá toaùn Anglo-Saxon raát maïnh - laø taát yeáu vaø khoâng theå neù traùnh. Laø moät quoác gia coù heä thoáng keá toaùn raát gaàn vôùi nhoùm Chaâu AÂu luïc ñòa, Vieät Nam caàn phaûi laøm gì ñeå thöïc hieän quaù trình hoäi nhaäp naøy maø vaãn toân troïng nhöõng ñaëc ñieåm trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa mình? Döïa treân quaù trình phaân tích treân, trong phaïm vi haïn heïp cuûa moät chuyeân ñeà, taùc giaû coá gaéng ñöa ra moät soá nguyeân taéc caàn toân troïng trong quaù trình Vieät Nam hoøa nhaäp vôùi thoâng leä quoác teá. Nguyeân taéc thöù nhaát : Khoâng theå nhaäp khaåu laäp töùc vaø toaøn boä chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø nhöõng lyù do sau: - Vôùi moät neàn kinh teá thò tröôøng chöa phaùt trieån vôùi ñaëc ñieåm laø thò tröôøng voán chöùng khoaùn môùi böôùc ñaàu hình thaønh, nguoàn cung caáp taøi chính chuû yeáu töø phía Nhaø nöôùc vaø Ngaân haøng, vieäc aùp duïng toaøn boä heä thoáng caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn ñeå baûo ñaûm tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính laø chöa thöïc söï caàn thieát. - Vôùi ñaëc ñieåm laø moät ñaát nöôùc coù heä thoáng phaùp lyù maø Nhaø nöôùc giöõ vai troø quan troïng trong vieäc ban haønh vaø quaûn lyù heä thoáng keá toaùn, maët khaùc hoäi ngheà nghieäp coøn quaù nhoû beù, vieäc thieát laäp moät heä thoáng chuaån möïc ñaët neàn taûng treân söï naêng ñoäng vaø ñòa vò xaõ hoäi cuûa hoäi ngheà nghieäp laø chöa thích hôïp trong giai ñoaïn naøy. - Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moâi tröôøng vaên hoùa trong ñoù söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp khoâng ñöôïc xem troïng baèng caùc quy ñònh cuï theå veà keá toaùn, nhieàu khaùi nieäm vaø yeâu caàu cuûa caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn khoù vaän duïng trong thöïc tieãn keá toaùn Vieät Nam. Coäng theâm nhöõng aûnh höôûng saâu saéc cuûa thueá ñeán keá toaùn, nhieàu vaán ñeà khoù vöôït qua ñeå ñaït ñöôïc tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính. - Moät thöïc teá raát roõ laø haøng traêm ngaøn ngöôøi laøm coâng taùc keá toaùn taïi Vieät Nam ñaõ quen thuoäc vôùi heä thoáng keá toaùn hieän taïi döïa treân caùc quy ñònh chaët cheõ cuûa Nhaø nöôùc, seõ heát söùc khoù khaên tieáp thu vôùi caùc khaùi nieäm cuûa chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn. Ñoàng thôøi caùc chuaån möïc naøy cuõng seõ khoâng phuø hôïp vôùi heä thoáng quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc hieän nay ñoái vôùi doanh nghieäp. Taát caû nhöõng vaán ñeà treân cho thaáy vieäc nhaäp khaåu laäp töùc vaø toaøn boä caùc chuaån möïc quoác teá
33. 33 veà keá toaùn taïi Vieät Nam laø khoâng theå thöïc hieän vaø chöa thaät söï caàn thieát xeùt treân yeâu caàu noäi taïi cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Nguyeân taéc thöù hai : Quaù trình hoøa nhaäp vôùi caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá cuûa Vieät Nam gaén vôùi quaù trình phaùt trieån neàn kinh teá thò tröôøng cuûa Vieät Nam Nhöõng ñaëc ñieåm trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa Vieät Nam laø moät trong nhöõng caûn ngaïi trong quaù trình ñöa caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá vaøo Vieät Nam. Tuy nhieân, taát caû nhöõng vaán ñeà ñoù ñeàu coù theå bieán ñoåi khi nhöõng ñieàu kieän kinh teá thay ñoåi. Vieät Nam ñang phaùt trieån neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, nhieàu thay ñoåi ñaõ vaø seõ dieãn ra nhanh choùng trong neàn kinh teá nöôùc ta. Nhöõng thay ñoåi sau ñaây seõ aûnh höôûng ñeán heä thoáng keá toaùn Vieät Nam: - Söï hình thaønh thò tröôøng chöùng khoaùn vaø quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc taïi Vieät Nam. Quaù trình naøy ñaõ dieãn ra khaù chaäm chaïp trong nhöõng naêm vöøa qua nhöng Nhaø nöôùc Vieät Nam ngaøy caøng chöùùng toû quyeát taâm thöïc hieän chính saùch naøy cuûa mình. Keát quaû laø vai troø cuûa thoâng tin taøi chính ngaøy caøng trôû neân quan troïng ñoái vôùùi caùc nhaø ñaàu tö, ñieàu naøy seõ thuùc ñaåy vieäc aùp duïng caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn vaøo Vieät Nam. - Quaù trình caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc laøm giaûm daàn söï bao caáp cuûa Nhaø nöôùc vaø gaùnh naëng cuûa Ngaân haøng seõ buoäc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi chuù troïng ñeán söï trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa thoâng tin treân baùo caùo taøi chính. Nguyeân taéc thöù ba : Caàn coù nhöõng böôùc ñi thích hôïp trong quaù trình hoaø nhaäp vôùi thoâng leä keá toaùn quoác teá. Nhö vaäy, quaù trình hoøa nhaäp vaøo thoâng leä keá toaùn quoác teá seõ dieãn ra taïi Vieät Nam phaûi ñaët treân yeâu caàu phaùt trieån noäi taïi cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Tuy nhieân, chuùng ta luoân ñöùng tröôùc söùc eùp raát lôùn töø beân ngoaøi ñoøi hoûi phaûi mau choùng hoøa nhaäp. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu naøy, chuùng ta caàn coù moät loä trình bao goàm nhöõng böôùc ñi thích hôïp ñeå thoûa maõn yeâu caàu hoøa nhaäp ñoàng thôøi baûo ñaûm ñöôïc yeâu caàu quaûn lyù doanh nghieäp cuûa mình. Coù theå hình dung loä trình naøy nhö sau : • Hoaøn thieän heä thoáng keá toaùn hieän taïi bao goàm vieäc ban haønh Luaät keá toaùn thay theá cho Phaùp leänh keá toaùn thoáng keâ ñaõ boäc loä nhieàu ñieåm khoâng coøn thích hôïp nöõa. Luaät keá toaùn naøy seõ xaùc laäp nhöõng yeâu caàu cô baûn veà toå chöùc coâng taùc keá toaùn trong caùc toå chöùc keá toaùn (chöùng töø, soå saùch, baùo caùo ), heä thoáng caùc vaên baûn phaùp quy veà keá toaùn vaø traùch nhieäm quyeàn haïn cuûa caùc toå chöùc lieân quan (Boä taøi chính, Hoäi ñoàng keá toaùn quoác gia, Hoäi ngheà nghieäp, doanh nghieäp ). Luaät naøy seõ laø cô sôû ñieàu chænh laïi caùc vaên baûn döôùi luaät veà lónh vöïc keá toaùn ñang toàn taïi hieän nay vaø cuõng coù nhieàu toàn taïi nhö Ñieàu leä toå chöùc keá toaùn nhaø nöôùc, Ñieàu leä keá toaùn tröôûng Luaät keá toaùn seõ khaúng ñònh quan ñieåm cuûa Vieät Nam veà caùc vaán ñeà keá toaùn trong neàn kinh teá thò tröôøng.
34. 34 • Chuaån bò cho vieäc ban haønh Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam. Tröôùc maét coù theå ban haønh moät chuaån möïc chung coâng boá nhöõng nguyeân taéc cô baûn maø heä thoáng keá toaùn Vieät Nam thöøa nhaän. Ñoàng thôøi nghieân cöùu vaø ban haønh töøng chuaån möïc cuï theå döïa treân caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn. Nguyeân taéc laø döïa treân caùc chuaån möïc quoác teá vaø chæ ñieàu chænh laïi cho phuø hôïp vôùi Vieät Nam neáu thaät söï caàn thieát. Quaù trình löïa choïn caùc chuaån möïc seõ ñi töø caùi deã laøm, thieát thöïc cho ñeán nhöõng caùi khoù trieån khai hoaëc chöa caàn thieát. Loä trình treân seõ traûi daøi trong moät soá naêm, tuøy theo möùc ñoä phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng Vieät Nam vaø khaû naêng nghieân cöùu vaän duïng cuûa caùc nhaø keá toaùn Vieät Nam. Trong thôøi gian naøy, caàn coù moät soá giaûi phaùp boã trôï nhö : 1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu vaø phoå bieán veà caùc chuaån möïc quoác teà veà keá toaùn. Trong nhöõng naêm qua, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa chöông trình EURO- TAPVIET, nhieàu caùn boä nghieân cöùu, giaûng daïy, quaûn lyù nhaø nöôùc cuõng nhö thöïc haønh ngheà nghieäp ñaõ tieáp caän ñöôïc vôùi nhöõng kieán thöùc cô baûn veà chuaån möïc quoác teà veà keá toaùn. Quaù trình naøy caàn ñöôïc tieáp tuïc môû roäng trong phaïm vi caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc vieän nghieân cöùu, Hoäi keá toaùn Vieät Nam, caùc toång coâng ty 2. Taêng cöôøng vai troø cuûa Hoäi ngheà nghieäp, ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp. Lòch söû phaùt trieån cuûa chuaån möïc keá toaùn taïi nhieàu quoác gia cho thaáy vai troø raát lôùn cuûa caùc Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng. 3. Aùp duïng song song caùc chuaån möïc keá toaùn trong moät quoác gia. Coù nhieàu kieåu cuõng nhö möùc ñoä thöïc hieän giaûi phaùp naøy, nhöng taát caû ñeàu döïa treân nguyeân taéc chung laø tuøy theo doanh nghieäp maø aùp duïng chuaån möïc keá toaùn naøo trong thôøi kyø maø heä thoáng quoác gia coøn coù khoaûng caùch khaù xa ñoái vôùi thoâng leä quoác teá. Tröôùc ñaây, Vieät nam cuõng ñaõ söû duïng moät daïng cuûa giaûi phaùp naøy laø cho pheùp caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc löïa choïn moät heä thoáng keá toaùn khaùc ngoaøi heä thoáng keá toaùn Vieät Nam. Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi söûa ñoåi, Nghò ñònh 12/CP vaø thoâng tö 60 TC/CÑKT ñaõ thu heïp phaïm vi naøy laïi. Döôùi ñaây chuùng ta xem xeùt moät soá daïng thöïc hieän giaûi phaùp naøy: - Aùp duïng moät heä thoáng chuaån möïc keá toaùn gaàn vôùi Chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn trong khu vöïc caùc doanh nghieäp coù quy moâ lôùn (vôùi moät soá tieâu chuaån do Nhaø nöôùc quy ñònh nhö doanh thu, taøi saûn, nôï phaûi traû ) hoaëc caùc coâng ty coå phaàn coù phaùt haønh coå phieáu roäng raõi. Nhöõng doanh nghieäp naøy cuõng laø ñoái töôïng kieåm toaùn baét buoäc theo luaät ñònh. - Aùp duïng moät heä thoáng chuaån möïc keá toaùn gaàn vôùi Chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn taïi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Ñaây laø caùch laøm cuûa Trung quoác, moät quoác gia coù raát nhieàu töông ñoàng vôùi Vieät Nam trong moâi tröôøng kinh doanh, phaùp lyù vaø vaên hoùa. - Chæ coù moät heä thoáng keá toaùn duy nhaát, nhöng caùc doanh nghieäp naøo caàn thieát coù theå laäp hai boä baùo caùo taøi chính: moät boä tuaân thuû heä thoáng keá
35. 35 toaùn trong nöôùc vaø moät boä phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc quoác teá. Ñeà nghò naøy ñaõ ñöôïc ñöa ra laàn ñaàu tieân naêm 1975 cuûa Nhoùm Nghieân cöùu quoác teá cuûa caùc nhaø keá toaùn (Accountants' International Study Group - vieát taét AISG), vaø hieän nay ñöôïc aùp duïng khaù roäng raõi treân theá giôùi13. Caùch laøm naøy cuõng ñang ñöôïc aùp duïng taïi moät soá doanh nghieäp ôû Vieät Nam vaø khoâng gaëp vöôùng maéc gì veà maët luaät phaùp14 Vieäc söû duïng daïng naøo trong ba daïng treân tuøy theo yeâu caàu vaø khaû naêng thöïc hieän cuûa töøng thôøi kyø. 13 Christopher Nobes vaø Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall, 1995, trang 131 14 Baøi phaùt bieåu cuûa EURO-TAPVIETtaïi Hoäi thaûo veà Keá toaùn caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, do Boä Taøi chính vaø EURO-TAPVIET toå chöùc taïi TPHCM, thaùng 5.1998.
36. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Boä Taøi chính vaø EURO-TAPVIET , Hoäi thaûo veà Keá toaùn caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, TPHCM, thaùng 5.1998. Boä Taøi chính vaø EURO-TAPVIET , Hoäi thaûo veà Chuaån möïc keá toaùn, Haø Noäi, thaùng 5.1999. Christopher Nobes and Robert Parker, Comparative International Accounting, Prentice- Hall,1995 International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1998, IASC, 1998 Mark E. Haskins, Kenneth R. Ferris vaø Thomas I. Selling, International Financial Reporting and Analysis, Irwin, 1996 Stephen A. Zeff vaø Bala G. Dharan, Readings and Notes on Financial Accounting: Issues and Controversies, McGraw-Hill, 1994, Toång cuïc Thoáng keâ, Moät soá chæ tieâu chuû yeáu veà quy moâ vaø hieäu quaû cuûa 1,9 trieäu cô sôû SXKD treân laõnh thoå Vieät Nam, NXB Thoáng keâ 1977